آثارتاريخى قم

اين آب انبار به دوره صفويان تعلّق دارد و در يازدهم دى ماه سال 1380 با شماره 4634 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است

اين چهارطاقى به دوره ساسانيان تعلّق دارد و از نمونه هاى اوّليه چهارطاقى هاى اين عصر است در ابعادى کوچک و محلّى برپا گشته و تا اوايل دوران اسلامى مورد استفاده قرار داشته است. و در بيستم خردادماه سال 1321 با شماره 344 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره صفويان تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4861 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بقعه احتمالاً به قرن هاى پنجم و ششم هجرى قمرى تعلّق دارد.

اين بنا به دوره ناصرلدين شاه قاجار به سال 1310 هـ ق تعلّق دارد و اثر ارزشمند و باشکوهى از آثار هنر معمارى اسلامى است که توسّط استاد حسن معمار قمى هنرمند مشهور آن دوران طرّاحى و بنا گرديده است. بانى اين بناى با شکوه مرحوم حاج سيد محمود طباطبائى تاجر بزرگ قم و پدر مرحوم حاج سيد حسين طباطبائى قمى است. تيمچه بزرگ با دو ورودى رو به راسته بازار نو، سقف آن داراى سه گنبد و دو نيم گنبد و بى ستون است و مجموعاً به درازاى 27 متر، چشمه ميانه و مرکزى با بلندى و دهانه پانزده متر با پوشش آجرى ظريف و آراسته با مقرنس گچى در زوايا در طول 28 متر امتداد مى يابد و خود گنبد ازنوع عرقچينى، ولى پوشش زيرين (آهيانه) آن شمسه کارى با اسلوب رسمى بندى و يزدى بندى است. تيمچه در مجموع داراى بيست حجره تحتانى و دوازده غرفه فوقانى است، گرداگرد غرفه ها و حجرات تيمچه، آراسته به درها و پنجره هاى ارسى زيبا گره سازى شده بود که اکنون نيز نمونه هايى از آن مشهود است. اين اثر در يازدهم آذرماه سال 1376 با شماره 1902 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين پل به اواخر دوره صفويان و يا اوايل دوره قاجاريه تعلّق دارد و بر روى رودخانه قره چاى نصب گرديده و به منظور برقرارى ارتباط ميان شهرهاى قم و مشهد احداث شده است. اين پل که به پل شکسته نيز معروف است، داراى شانزده دهانه بوده است و نشانه هايى از آن هنوز پا برجاست.

اين اثر به دوره ايلخانيان تعلّق دارد و در يازدهم دى ماه سال 1380 با شماره 4633 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره پيش از تاريخ تعلّق دارد و در پنجم آذرماه سال 1380 با شماره 4421 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره پيش از اسلام تعلّق دارد.

از گورستان هاى تاريخى و بسيار مهم کشور است که در آن، مردمان عصر آهن دو و سه (1200 تا 550 پيش از ميلاد) مدفون هستند. يافته هاى باستان شناسى از اين گورستان نشان مى دهد که مردمان اين عصر علاوه بر دقّت فراوان در معمارى قبور خود، فرهنگ بسيار پيچيده اى براى تدفين مردگان خود نيز داشته اند. اين اثر در 29 تيرماه سال 1378 با شماره 2344 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به پيش از اسلام تعلّق دارد.

اين اثر به دوره هاى پيش از اسلام تعلّق دارد و در 25 اسفندماه سال 1379 با شماره 3492 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثربه دوره هاى قبل و بعد از اسلام تعلّق دارد و در يازدهم دى ماه سال 1380 با شماره 4631 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به هزاره اوّل و دوّم قبل از ميلاد (عصر آهن) تعلّق دارد، اين محوطه شامل هفت لايه و 23 مرحله معمارى بوده است و نزديک به هفت هزار سال قدمت دارد. تپه تاريخى قلى درويش يکى از مهمترين محوطه هاى باستانى کشور است که در آن مى توان محوطه استقرارى مردمان عصر آهن را مشاهده نمود اهميت اين تپه در استقرارگاه بودن آن است که با وسعتى برابر با پنجاه هکتار، منحصر به فردترين محوطه عصر اهن است که تا کنون کشف شده است. مصالح اصلى معمارى اين دوره از خشت و چينه بوده، امّا از ملات گچ در سطح وسيعى جهت اندو کف و ديواره ها استفاده شده است.

اين اثر به هزاره اوّل قبل از ميلاد تعلّق دارد.

اين اثر به دوره هاى سلجوقيان و ايلخانيان تعلّق دارد.

اين اثر به هزاره هاى چهارم، پنجم و ششم پيش از ميلاد تعلّق دارد و با توجّه به کاوش هاى انجام شده 93 اثر که کهن ترين آن ها به دوره پارينه سنگى پايانى (حدود پانزده هزار سال پيش) و جديدترين آن ها مربوط به دوره قاجار تعلق دارد، شناسايى شده است. و در شانزدهم فروردين ماه سال 1377 با شماره 1992 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين حمّام به اوايل دوره قاجاريه و حکومت فتحعلى شاه قاجار تعلّق دارد، ورودى اين حمّام در کنار مغازه هاى راسته بازار قرار گرفته و با تغييرات در سيستم هاى تأسيساتى آن هنوز فعّال است، مورد استفاده اهالى قرار مى گيرد. در قسمت ورودى حمّام کتيبه اى سنگى نصب شده که داراى توضيحاتى در رابطه با ساخت بنا است و در انتها تاريخ 1216 هـ ق بر آن ذکر شده است که به اين ترتيب مى توان ساختمان را راسته بازار در محلّ قرارگيرى ورودى حمّام داراى يک شکستگى است. حمّام در قسمت شمالى راسته بازار قرار گرفته است. ابتدا يک فيلتر مستطيل شکل وجود دارد که توسّط چند پله پايين تر از سطح گذر بازار است، پس از آن اوّلين فضاى اصلى حمّام قرار دارد که مربّعى با ابعاد 11/10 متر است. در مرکز اين فضا گنبدى قرار گرفته که بر روى هشت ستون پنج ضلعى برا شده است. نحوه قرارگيرى اضلاع اين پنج ضلعى به صورت قرينه و هماهنگ با اضلاع مربّع اطراف آن، فرم زيبايى را به وجود آورده است. بعد از آن يک هشتى کوچک قرار گرفته که به دوّمين گنبد بزرگ حمّام راه دارد. پلان اين گنبد نيز مربّعى با ابعاد حدوداً دَه متر است که چهار ستون در وسط آن قرار گرفته که گنبد روى آن ايجاد شده است و در انتها منبع آب قرارگرفته است. فضاى زير گنبد اوّل به عنوان رختکن حمّام مورد استفاده قرار دارد و کاربندى ساده و زيبايى زير گنبد آن را پوشش مى دهد. فضاى گنبدى دوّم قسمت اصلى شست و شو است که فعلاً توسّط دوش هاى ايجاد شده در اطراف آن مورد استفاده قرار مى گيرد.

اين خانه داراى بنايى دواشکوبه و بسيار ساده و شامل زيرزمين و طبقه همکف است. حياط بنا در بخش جنوبى قرار گرفته است و در سمت هاى شمال، شرق و غرب آن فضاهاى سرپوشيده قرار دارد. استقرار فضاها به گونه اى است که پلکان ميانى، بنا را به دو بخش بيرونى (در شرق) و اندرونى (در غرب) تقسيم مى کند. تالار سمت شرق محلّ سخنرانى حضرت امام در دهه هاى گذشته بوده است. از شواهد و «قراين» ساختمانى و معمارى بنا پيدا است که تاريخ ساخت آن مربوط به اوايل قرن حاضر است. اين بيت در حدود سال 1335 توسّط امام خمينى به قيمت سيزده هزار تومان خريدارى گرديد، بيش از آن دو سال در آن مستأجر و پس از خريدارى تا سال 1342 توسّط معظّم له مورد استفاده قرار گرفت. اين محل يکى از مراکز و کانون هاى مبارزه عليه رژيم ستم شاهى و طاغوتى بوده و اکنون به عنوان يادمان تبرّک شده از سوى امام خمينى بر جاى مانده است که روزانه ديدارکنندگان فراوانى را از سراسر کشور و جهان به خود مى بيند. بيت امام خمينى در يازدهم تيرماه سال 1375 با شماره 1745 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و مربوط به آيت الله حائرى بنيان گذار حوزه علميه قم است. و در هيجدهم دى ماه سال 1380 با شماره 3787 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به اواخر دوره قاجاريه تعلّق دارد، ورودى بنا شامل سردر کوتاه با نماى روکار آجرى و بندکشى است که در قسمت پيشانى اشکال هندسى و تزيينات نازک کارى دارد. از طريق دالانى واقع در جبهه جنوبى به حياط مرکزى (ميانسرا) ارتباط پيدا مى کند. اين عمارت شامل سه بخش است: بخش اوّل شاه نشين تابستانى با بادگير منفرد که به زيرزمين مرتبط مى شود و در جبهه شرقى واقع شده، بخش دوّم شاه نشين زمستانى که فضاى بيشترى را در بر مى گيرد و در جبهه شمالى واقع شده و بخش سوّم که به خدمه مربوط بوده و در جبهه غربى واقع شده است. ستون هاى سنگى همراه با سر ستون ها و پايه ستون، ايوان هاى شمالى و شرقى و درهاى چوبى از عناصر بارز تزيينات بنا محسوب مى گردد. اين بنا درحال حاضر کاربرى ادارى دارد. و محلّ اداره مديريت ميراث فرهنگى است. خانه حاج على خان زند در 25 اسفندماه سال 1379 با شماره 3345 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلق دارد، مساحت کلّ زمين چهار صد مترمربّع و زيربناى آن 320 متر مربّع است. ورودى بنا شامل سردرى کوتاه با طاق قوسى رومى آجرى است که از طريق پاگرد شش ضلعى (هشتى) و دالان جبهه شمالى به حياط مرکزى (ميانسرا) ارتباط مى يابد. علاوه بر سرويس هاى بهداشتى، اين خانه در مجموع داراى سيزده اتاق است که چهار اتاق آن بزرگ تر است. شاخص ترين بخش خانه پنج درى جبهه شرقى است که از طريق بادگيرهاى دوگانه با فضاهاى خارجى و زيرزمين مرتبط است. به علاوه شش درى بخش شمالى با ستون هاى سنگى ايوان، از قسمت هاى با اهميت خانه است. نوع بهره بردارى و خصوصيات بارز بنا ساختار مسکونى دارد، امّا با تغييراتى جزيى در حال حاضر کاربرد ادارى يافته است. بادگيرهاى دوگانه که به زيرزمين شاه نشين جبهه غربى مرتبط مى باشند و ستون هاى سنگى همراه با سرستون هاى سنگى و پايه ستون هاى ايوان هاى شمالى و شرقى و پنج درى هاى چوب گردو از خصوصيات بارز بنا محسوب مى گردد. کلّ مساحت بنا چهار صد متر مربّع است که 320 متر آن زيربناى مفيد است.

خانه حکيم ملّاصدرا به دوره صفويان تعلّق دارد و در انتهاى مسير هلالى شکل بافت قديمى و منتهى اليه غرب شهر کهک در محلّه چال حمّال و در مرکز يک باغ واقع شده است و مهم ترين اثر تاريخى داخل اين بافت است. هر چند حضور و اقامت ملّاصدرا در کهک، براساس منابع و مدارک معتبر قطعى و محرز است، امّا در خصوص اقامت وى در چهار صفّه اى که به خانه ملّاصدرا معروف است، مدرک قطعى وجود ندارد ودر اين مورد به سخنان پراکنده اى که ـ خصوصاً از سوى اهالى محل ـ بيان مى شود، استناد مى گردد. شواهد و مدارکى از قبيل تاريخ بناى چهار صفّه با توجّه به شواهد معمارى قم که همزمان با حيات ملّاصدرا در عصر صفوى بوده است، شکل گيرى مجموعه، اعم از مسجد کوچک و آرامش محل که خارج از بافت متراکم روستايى بوده و همين طور نام گذارى هايى مانند چال آقا، که عارضه طبيعى در کنار مجموعه است، مى تواند گوياى حضور شخصيتى والامقام در اين مکان باشد. پيرامون خانه را خانه هاى روستايى با بافت معمارى مناطق گرمسيرى احاطه کرده اند. پلان اصلى بنا شبستانى است چليپايى (چهار صفّه) که گرداگرد آن را در چهارگوشه طبقه هم کف و اوّل حجره ها و اتاق هاى در برگرفته اند. متأسفانه قسمت اعظم بنا تخريب گرديده چنان که از هشت اتاق پيرامون شبستان تنها يکى اتاق باقى مانده بود و دو اتاق ديگر نيز در طى تعميرات سال 1377 بازسازى گرديد. تزيينات بنا شامل گچبرى هاى شبه سجّاده اى و مشبّک هاى گچى در نورگيرها است. در حال حاضر خانه ملّاصدرا شامل حکيم ملّاصدرا مورد بازديد قرار مى گيرد. الحاقات و تصرّفات بعدى در ادوار مختلف، تغييرات و صدمات کالبدى فراوانى را بر مجموعه بافت و بناهاى همجوار وارد ساخته است. امّا خوشبختانه مجموعه در کل از توانمندى فراوانى برخوردار است. اوّلين آنها همان چهار صفّه است با پى رنگ ها و شواهد باقى مانده از کل اثر، دوّمين عنصر شاخص مجموعه بناى موسوم به عصارى است که در شمال غربى باغ قرار دارد که داراى ارزش معمارى و فناورى بالايى است. سوّمين بنا، بناى کوچکى است که در شمال شرقى باغ قرار دارد (مسجد آقا) شاخص ديگر مجموعه، عارضه طبيعى است به نام چال آقا که در جنوب غربى باغ قرار دارد و توسعه روستا را در اين قسمت محدود کرده است. عامل ديگرى که بر ارزش هاى مجموعه افزوده است، رشته قنات نسبتاً پرآبى است که در قسمت شرقى خانه ظاهر مى گردد که هم دوره و جزئى از مجموعه خانه ملّاصدرا محسوب مى شود. لذا باتوجّه کافى به عارضه طبيعى ارزشمندى مانند؛ چال آقا و تأسيساتى چون قنوات، مى توان بر ارزش و اعتبار مجموعه، بافت و خانه ملّاصدرا افزود. اين خانه در پنجم دى ماه سال 1375 با شماره 1821 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است. . محمّدبن ابراهيم يحيى شيرازى ملقّب به صدرالمتألهين و معروف به ملّاصدرا از انديشمندان و بزرگان فلاسفه اسلامى و از بزرگترين دانشمندان جهان در حکمت الهى و سرآمد حکماى اسلامى است که در سال 979 يا 980 هـ ق در شهر شيراز ديده به جهان گشود. او پس از کسب مقدّمات علوم در شيراز براى تکميل تحصيلات عازم اصفهان گرديد و پس از کسب اجتهاد نزد اساتيدى همچون شيخ بهايى و ميرداماد به جهت مخالفت عدّه اى از علماى ظاهربين، اصفهان را ترک و براى تزکيه نفس و سير و سلوک به قريه «کهک» در نزديکى قم آمد. دوران خلوت گزينى و سلوک معنوى صدرالمتألهين در کهک هفت سال و بنا به قولى پانزده سال به داراز کشيد. خانه ملّاصدرا در کهک يادگارى بازمانده از اين دوران سکونت حکيم در قم است.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و خانه پدر سيد مهدى روحانى است و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4870 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلق دارد و به خانه حاج عسکرخان نيز معروف است، و با شماره 5677 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4853 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين بنا به قرن ششم تعلّق دارد و قرار است به موزه مردم شناسى تبديل گردد.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد.

اين بنا به دوره قاجاريه تعلّق دارد.

اين اثر به قرن نهم هجرى قمرى تعلّق دارد و به صورت هشت گوشه يا قبّه مثمّن است. در ميان آن چاهى به منظور استخراج آب وجود دارد و نقل شده است، حضرت ابراهيم خليل(ع) حجرالاسود را از اين محل برداشته و در کعبه نصب نموده است. اين بنا به «خاکفرج» نيز معروف است. در اثر زلزله و نفوذ گازهاى زيرزمينى به بيرون، اين چاه بدون نياز به مواد سوختنى شعله ور گرديده و به همين دليل گفته شده است؛ يکى از سه آتشکده بزرگ زرتشتيان در اين محل قرار داشته است.

زمان ساخت اين سدّ به دليل عدم مطالعات دقيق باستان شناسى و لاى گرفتگى مشخّص نيست، امّا شواهدى بر تعمير آن در دوره صفويان موجود است. سدّ قوس وزنى کبار، بر روى رودخانه روستاى وشنوه احداث گرديده است، دکتر غلامرضا کورس استاد اسبق دانشگاه تهران در کتاب «هنر آبيارى در ايران» قدمت اين سدّ را بين نه صد تا هزار سال تخمين زده است. ارتفاع اين سد 25 متر، طول تاج سد 82 متر و طول سد در کف رودخانه 2/9 متر ضخامت ديواره در وسط قوس 9/3 متر و ضخامت ديواره ها در کنار 2/2 متر و حجم مخزن آن 230 هزار متر مکعّب است. هدف از ساخت اين سد آبيارى اراضى مزروعى پايين دست سد بوده و در ساخت آن از مصالح سنگ، آجر و ملات ساروج استفاده شده است. سدّ کبار هنوز پابرجاست و کاربرى خود را چون گذشته حفظ نموده است و به احتمال زياد اوّلين سدّ قوى جهان به شمار مى آيد، اين سد در سوّم بهمن ماه سال 1379 با شماره 3033 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است. در سال هاى 1359 ـ 1358 به منظور افزايش حجم مخزن سد، جهاد سازندگى (وقت) اقدام به تخليه بخشى از رسوبات مخزن نمود.

اين اثر به دوران ساسانى تعلّق دارد و در 28 آذرماه سال 1354 با شماره 1282 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين قلعه به دوره ايلخانى تعلّق دارد و در يازدهم دى ماه سال 1380 با شماره 4633 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين قلعه به دوره هاى پيش از اسلام تعلّق دارد و در دوران اسلامى نيز مورد استفاده قرار گرفته است. اهالى محل، آن را به زمان جمشيدشاه از شاهان پيشدادى نسبت مى دهند. اين قلعه که به قلعه گبرى نيز مشهور است، داراى پلان مربّع با ابعاد 55*55 متر و ضخامت ديوارها چهار متر در پايين است که به تدريج هرچه ارتفاع بيشتر مى گردد، از ضخامت آن نيز کاسته مى شود. مصالح به کار رفته در اين بنا شامل؛ خشت و گل است که در پايين ديواره ها متشکّل از دو لايه چينه به ارتفاع دو متر برورى هم، پس از آن سه رديف خشت با ابعاد 27*27*6، سپس يک لايه چينه به ارتفاع يک متر به صورت يک در ميان تا بالاى ديوارها تکرار شده است. ارتفاع کنونى در بعضى قسمت ها تا دَه متر هم مى رسد، امّا به طور متوسّط نُه متر ارتفاع دارد. اين قلعه در حال حاضر به دليل متروکه بودن به محلّ انباشت ضايعات و زباله هاى اهالى محل تبديل گرديده است. اين قلعه در دوازدهم آذرماه سال 1377 با شماره 2172 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين قلعه به دوره مادها تعلّق دارد و در پنجم مهرماه سال 1380 با شماره 4373 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين قلعه به دوره انوشيروان ساسانى تعلّق دارد و يکى از قديمى ترين قلاع موجود منطقه و داراى ارزش باستانى ويژه اى است. در ميان قلعه و بر روى تپّه چاهى حفر شده است که باستان شناسان معتقدند، بريدگى هاى مختلف عمق آن حاکى از وجود کانال هايى است که به بيرون قلعه راه داشته است. اين قلعه به مديريت ميراث فرهنگى استان واگذار شده است و بنابر اهميت آن اقدام به تعميرات آن نموده است تا آماده بازديد گردشگران ايرانى و خارجى گردد.

بر اساس ارزيابى هاى صورت گرفته اين قلعه به 2700 سال پيش تعلّق دارد.

اين قلعه به دوره هاى پارتى و اسلامى تعلّق دارد و در پنجم آذرماه سال 1380 با شماره 4423 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره اشکانيان و به پيش از اسلام تعلق دارد و اکنون جز مخروبه اى چون ديوار بلندى از خشت هاى ضخيم چيز ديگرى از آن بر جاى نمانده است. براى استحکام و پى هاى اين قلعه ورقه هاى آهکى به کار رفته است که تنها از روى خشت هاى قطور آن مى توان به زمان احداث آن پى برد.

اين اثر به دوره قبل و بعد از اسلام تعلّق دارد و با شماره 5055 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره سلجوقيان تعلّق دارد، نوع پلان آن چهار ايوانى است و مصالح ساختمانى آن عمدتاً از آجر است. کاروانسراى آوه قابل تعمير و مرمّت است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد، امّا تأثير معمارى دوره صفويان در آن کاملاً مشهود است. نوع پلان آن، چهار ايوانى است و در بخش جنوب کاروانسرا دو بناى فرعى ساخته شده است. مصالح اصلى بنا از سنگ، آجر و خشت است و تزيينات برج هاى آن قابل توجّه است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد، مصالح ساختمانى بنا از آجر و سنگ و فاقد تزيينات قابل توجّه است. کاروانسراى باقرآباد يک منزل بين راهى راهى کاروانيان بود که در مسير رى (تهران) به قم و جنوب کشور يا بالعکس مورد استفاده قرار مى گرفت. اين کاروانسرا در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4862 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره قرن سيزدهم هجرى قمرى تعلّق دارد و از بناهاى ارزشمند اين دوران صفويان است و از آن به عنوان کاروانسراى شاه عبّاسى نام برده مى شود و محل اطراق و استراحت مسافران و کاروان هاى عبورى بوده است. نماى داخلى اين اثر مزين به آجر کارى هاى زيبا و نماى خارجى آن ترکيبى از سنگ کلاشه و آجر است.
وجود دو آب انبار در مجاورت اين بنا، از اهميت و ارزش آن در گذشته دارد. و در بيستم خردادماه سال 1321 با شماره 357 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و به صورت خشتى و آجرى بنا گرديده است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد، مصالح عمده ساختمانى بنا از خشت بوده و به همين دليل نيز مقاومت در برابر گذر زمان را نداشته و کاملاً تخريب شده است. اين کاروانسرا در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4867 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 138 با شماره 4868 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره هاى صفويان و قاجاريه تعلّق دارد.

اين کاروانسراى دير، بر روى خرابه هاى ديرالجص (دير گچين، دير کردشير) معروف ساخته شده کنار دروازه ورودى دو برج دو طبقه و داخل کاروانسرا حياطى بزرگ با اتاق هاى کوچک بدون پنجره است که در پشت آن ها، طويله هاى سراسرى، سکويى براى چهارپادار و اجاقى تعبيه شده است. در سه طرف حياط ايوان هايى بزرگ و در گوشه هاى آن شبستان بزرگ، حمام، کوره گچ پزى و حياط داخلى نيز وجود دارد. در خارج ساختمان يک انبار قرار دارد آب باران از اطراف به سوى اين آب انبار سرازير مى شود. بناى کاروانسراى دير به روزگار ساسانيان مى رسد. نقشه کاروانسرا، چهار ايوانى است و تنها ورودى آن قسمت جنوبى است. کاروانسرا تقريباً مربّع شکل و ابعاد 109*108 متر است و چهار برج در چهار گوشه ى آن قرار دارد. بسيارى از محققان برا اين عقيده اند که کاروانسراى دير گچى الگوى بسيارى از کاروانسراهاى دوره اسلامى به ويژه در دوره صفويان است.

اين کاروانسرا به دوره هاى صفويان و قاجاريه تعلّق دارد و نوع پلان آن متفرّقه است. عمده مصالح ساختمانى آن از سنگ است و چهار برج تزيينى در چهار گوشه بنا از آثار ديدنى آن است.

اين کاروانسرا به قرون پنجم و ششم هجرى قمرى تعلّق دارد و بر مسير کاروانى جادّه بزرگ خراسان که شمال شرقى ايران را به جنوب غربى پيوند مى داده است و در پنجاه کيکلومترى شمال شرقى قم، جادّه کوه سفيد، قرار گرفته است، اين کاروانسرا با درازاى 97 و پهناى 95 متر با پلانى چهار ايوانى و حصارهاى عظيم سنگى با هشت برج ديده بانى و استحکامى بنا گرديده و در ساختن آن از مصالح بوم آورد (لاشه سنگ هاى پوزةکوه) استفاده شده است و داراى قسمت هاى جداگانه نگه دارى احشام و استراحت کاروانيان است. اين کاروانسرا با مساحتّى بالغ بر 12610 متر مربّع يکى از بزرگ ترين و با شکوه ترين بناهاى تاريخى استان قم به شمار مى رود و در نهم مهرماه سال 1377 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره صفويان تعلّق دارد و از نوع کاروانسراى چهار ايوانى است. مصالح ساختمانى آن عمدتً از سنگ است. اين کاروانسرا که اکنون به صورت ويرانه درآمده، تا قرن گذشته مورد استفاده کاروانيان بوده است. بناى کاروانسرا داراى چهار برج نيم دايره اى در اضلاع غربى و شرقى است و در هيجدهم ارديبهشت ماه سال 1380 با شماره 3827 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره صفويان و قاجاريه تعلّق دارد و در ششم آبان ماه سال 1363 با شماره 1668 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4863 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره سلجوقيان تعلّق دارد و با شماره 4772 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره قاجاريه تعلّق دارد و در 25 اسفندماه سال 1379 با شماره 3621 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين کاروانسرا به دوره هاى سلجوقيان و صفويان تعلّق دارد و به نام کاروانسراى دهکده طلب نيز معروف است و از نوع کاروانسراهاى چهار ايوانى است، از دو بناى چهار ايوانى به طول 50/87 و عرض 10/52 متر تشکيل شده است که قدمت آن به دوره هاى مختلف مى رسد. اين بنا بر محور شمال غربى ـ جنوب شرقى قرار دارد و ورودى آن در سمت جنوب شرقى به دهانه 60/3 متر قرار گرفته است. اين دروازه محلّ ورود به مجموعه است و ابتداى حياط و فضاى اوّل متعلّق به کاروانسراى صفوى است. مصالح به کار رفته در اين بنا تا ارتفاع 30/1 متر از سنگ است و هسته مرکزى ديوارها از خشت و نماى آن از آجر به رنگ مايل به قرمز به ابعاد 18 در 4/18 سانتى متر است. ايوان شمال غربى فضاى اوّل يا کاروانسراى صفويه دروازه ورود به بناى دوّم يا کاروانسراى سلجوقيان است. تمامى مصالح به کار رفته در اين بنا از ملات گچ و سنگ است. کلّ اين مجموعه داراى دو سالن سرتاسرى به طول 25/76 متر و عرض 5/7 متر در دو جانب شمالى و جنوبى است که براى نگهدارى حيوانات و به عنوان اصطبل مورد استفاده و از الحاقات دوره صفويان به کلّ بنا است. تزيينات قابل توجّه اين کاروانسرا به علت فرسودگى و تخريب از بين رفته است. اين بنا را امروزه طلاب مى خوانند که شکل صحيح معرّب آن تلب است و به معناى جماعتى از مردم است که در يک جا گرد هم آيند.

مجموعه فرهنگى تاريخى طينوج است که شامل؛ کاروانسرا، پل، آب انبار و مسجد است. پل آن بر روى رودخانه جهرود احداث گرديده است.

بازار قم با مجموعه اى از راسته، چهارسوق، سرا و تيمچه، جزيى از بافت قديمى شهر قم به شمار مى ورد. اين مجموعه شامل دو راسته سرپوشيده با پوشش گنبدى است. سرپوشيسده بودن بازار از يک سو به سنت معمارى بازار باز مى گردد و از سوى ديگر به خاطر گرماى شديد تابستان و سرماى زمستان و ناشى از هواى کويرى قم است. تهويه و نوررسانى بازار از طريق دريچه هايى که در پوشش گنبدى آن تعبيه شده صورت مى گيرد اين دريچه ها در بالاى گنبد به شکل دايره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل قلب مشاهده مى شوند. ترکيب نورى که از سقف مى تابد و حجم گنبدى سقف، فضايى دلنشين به وجود آورد. مصالح ساختمانى استفاده شده در بازار قم با توجّه به امکانات محيطى از خشت، آجر، گل و سنگ است. علاوه بر بخش سرپوشيده، بازار داراى سراهايى است که مجتمع هاى تجارى بدون سقف هستند و معمولاً به تجارت عمده مى پردازند. اين سراها در حقيقت همان کاروان سراهاى ديروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهميت اقتصادى آنها است. بازار قم در جريان جنگ تحميلى و بر اثر بمباران، قسمت هايى از تخريب و بازسازى مى گرديد. بازار کهنه به دوره صفويان تعلّق دارد و در شانزدهم آذرماه سال 1376 با شماره 1938 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين مجموعه به دوره قاجاريه تعلّق دارد و در يازدهم بهمن ماه سال 1378 با شماره 2583 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره هاى قبل و بعد از اسلام تعلّق دارد و در يازدهم دى ماه سال 1380 با شماره 4630 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين مقابر به قرن هشتم هجرى قمرى تعلّق دارد و بخشى از يادمان هاى مذهبى تاريخى متعدّدى است که در آن روزگار در قم بنا گرديده است و در فرهنگ معمارى ايران به «برج هاى آرامگاهى» معروف شده اند، شاخص ترين اين بناها که مقبره هاى فرمانروايان آن زمان است، مجموعه اى را دربر مى گيرد که تحت عنوان «مقابر دروازه کاشان قم» شناخته شده اند. اين سه بنا از نگاه هنر گچ برى از نمونه هاى بارز و منحصر به خود به شمار مى روند و شامل:
برج مقبره خواجه اصيل الدّين، محلّ دفن دو تن از امراى خاندان صفى به سال 761 هـ ق.
برج مقبره خواجه على صفى، محلّ دفن دو تن از امراى خاندان صفى به سال 792 هـ ق.
برج مقبره شمالى متعلّق به اواخر قرن هشتم و اوايل قرن نهم هجرى قمري.
مقابر باغ گنبد در پانزدهم دى ماه سال 1310 با شماره 129 در فهرست آثار ملّى ثبت شده است.

اين اثر به دوره سلجوقيان تعلّق دارد و با شماره 4776 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره صفويان تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 با شماره 4849 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره سلجوقيان تعلّق دارد و با شماره 4775 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره سلجوقيان تعلّق دارد و در نوزدهم اسفندماه سال 1380 و با شماره 4860 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره سلجوقيان تعلّق دارد و با شماره 4774 در فهرست آثار ملّى به ثبت رسيده است.

اين اثر به دوره ساسانى تعلّق دارد.