عمليات محرم از نوع عملياتهاي محدود دفاع مقدس در تاريخ 10 آبان 61 در منطقه عمومي موسيان بر روي ارتفاعات جبال حمرين آغاز شد. ويژگي هاي مهم اين عمليات دست آوردهاي آن بود كه منجر به آزادسازي 700 كيلومتر مربع از خاك ايران و 300 كيلومتر از خاك عراق گرديد و باعث شكستن جو حاصل از عدم پيروزي عمليات رمضان شد همچنين با پيدايش دور نماي شهر العماره عراق از روي بلندي هاي جبان حمرين در اين عمليات باعث شد استراتژي جديد براي عمليات گسترده در منطقه جنوب كه هدفش تعيين سرنوشت جنگ بود حاصل گردد. از ديگر ويژگي هاي اين عمليات استفاده دشمن از گازهاي شيميايي در منطقه عملياتي بود كه باعث شد مسوولان جنگ بطور جدي براي مقابله با اين سلاح در عملياتهاي بعدي تدابير لازم را اتحاذ نمايند.
    اهميت منطقه عملياتي محرم براي دشمن 
    منطقه عملياتي محرم ، منطقه يي است كوهستاني كه در جنوب شرقي دهلران و در غرب عين خوش قرار دارد. دشمن با در اختيار داشتن ارتفاعات استراتژيك آن ، كه متعلق به جمهوري اسلامي ايران است ، امتيازاتي متعدد را براي خود محفوظ نگاهداشته بود، از جمله : 
    1 از نظر پدافندي در مواضعي مطمئن قرار داشت . 2 جاده دهلران عين خوش را در زير ديد وتير خود داشت و بدين ترتيب ، آن را بدون استفاده كرده بود. 3 مي توانست به اشغال چندين حوزه نفتي و تاسيسات آن در منطقه بيات ، در دو طرف مرز بين المللي و در داخل خاك عراق ، ادامه دهد. 4 قادر به دفاع از شهرك صنعتي طيب ، زبيدات و چاههاي نفت آن ، چندين روستا و پاسگاه مهم در خاك عراق بود. 
    موقعيت طبيعي منطقه 
    مشخصه مهم اين منطقه وجود ارتفاعات جبال حمرين است ، كه خط مرزي قراردادي ايران و عراق قبل از تجاوز اين كشور به ايران بوده ، و بلندترين قله آن به ارتفاع 400 متر، در خاك جمهوري اسلامي قرار داشته است . گذشته از تپه 298 كه در داخل خاك ما قرار دارد، تپه 175 در داخل خاك عراق واقع شده است كه مشرف بر محور وصولي و با اهميت عين خوش چم سري شرهاني زبيدات مي باشد. از ديگر عوارض طبيعي منطقه ، رودخانه هاي چيخواب ، دويرج و ميمه است كه فصلي و وحشي بوده ، به هنگام طغيان ، ارتفاع آب آن بعضا به 10 برابر معمول ( كه حدود 30 سانتيمتر است )، مي رسد. 
    نيروهاي شركت كننده در عمليات 
    چهار تيپ پياده از سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و يك تيپ از نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي در عمليات شركت داشتند و يك تيپ از سپاه پاسداران نيز در احتياط قرار داشت . قابل ذكر است كه سپاه پاسداران در اين عمليات توانست از تانكها و توپخانه غنيمتي خود استفاده مناسبي به عمل آورد. 
    شرح عمليات 
    عمليات محرم در چند محور و طي چند مرحله طراحي شد كه مرحله اول آن دوشنبه 10\8\61 در ساعت 22 و 8 دقيقه با رمز « يا زينب (س )» با فرماندهي قرارگاه عملياتي كربلا، با سرعت و غافلگيري قابل ملاحظه آغاز شد، به نحوي كه كمتر از نيم ساعت پس از شروع عمليات ، قواي اسلام توانستند در يك محور تعدادي از نيروهاي عراقي را به اسارت درآورند و در محور ديگر نيروهايي از دشمن ، به استعداد بيش از يك تيپ ، در محاصره نيروهاي خودي قرار گرفتند و غالبا اسير شدند. 
    در ساعت 6 صبح 11\8\61 به استثناي جناح چپ منطقه عمليات ، كليه يگانها اهداف تعيين شده را تصرف نمودند و پس از يكي ، دو ساعت ، بين كليه نيروها الحاق حاصل شد. از چهار قرارگاه فرعي شركت كننده در عمليات ، نيروهاي سه قرارگاه اهداف خود را حتي بيش از آنچه پيش بيني شده بود، تصرف كردند. ولي يگانهاي قرارگاه چهارم به علت طغيان رودخانه دويرج و پاره يي مشكلات در پشتيباني يگانهاي مانوري نيروها، نتوانستند اهداف خود را در حوالي منطقه چم هندي و ربوط بطور كامل تصرف نمايند. 
    نتايج مرحله اول عمليات 
    آزاد شدن 550 كيلومتر مربع از خاك ميهن اسلامي ، از جمله ارتفاعات 400، ارتفاعات 298، پل چم سري ، حوزه نفتي بيات نهر عنبر، چشم سري و موسيان و خارج شدن جاده عين خوش دهلران از زير ديد و تير دشمن و همچنين زير ديد تير قرار گرفتن شهرك طيب عراق . 
    تلفات و ضايعات وارده به دشمن طي اين مرحله عبارت بود از: 
    انهدام 8 تا 12 يگان سازماني دشمن بين 20 درصد تا 70 درصد.
    انهدام 90 دستگاه تانك و نفربر، 130 خودرو. 
    سقوط 7 فروند هواپيماي دشمن . 
    به غنيمت گرفتن 45 دستگاه تانك و نفربر، 100 دستگاه خودرو و مقادير معتنابهي سلاح سبك ، از انواع مختلف . 
    ضمنا در اين مرحله از نيروهاي دشمن ، 2600 نفر كشته و زخمي و 1970 نفر اسير شدند. 
    مرحله دوم عمليات 
    علي رغم موفقيتهاي حاصله از مرحله اول و درهم پاشيدگي وضعف روحيه دشمن ، به لحاظ عدم موفقيت قرارگاه چهارم در مرحله اول و خالي ماندن جناح چپ قواي اسلام ، اساسا موفقيتهاي مرحله اول در معرض تهديد بود ؛ لذا مهمترين هدف مرحله دوم ، ترميم رخنه موصوف ، با حداكثر سرعت ممكن بود. بدين منظور مرحله دوم عمليات در روز سه شنبه 10\8\61 در ساعت 5\2 بعد از نيمه شب آغاز شد و نيروهاي ما در ساعت 5 صبح به جاده اسفالته شرهاني دسترسي پيدا كردند و در ساعت 7 صبح با الحاقي كه صورت گرفت ، محاصره دشمن كامل گرديد. در اين مرحله 150 كيلومتر مربع زمين آزاد شد و مجددا 6 يگان سازماني دشمن ، بين 20 درصد تا 65 درصد منهدم شدند. همچنين 150 نفر ديگر از نيروهاي دشمن به اسارت قواي اسلام درآمدند. 
    مرحله سوم و نتايج آن 
    هدف مرحله سوم عمليات ، تصرف كليه ارتفاعات و دامنه هاي غربي حمرين و جاده ها و مراكز مهم عملياتي و ايجاد تامين لازم براي جاده اسفالته چم سري ، شرهاني ، زبيدات و همچنين جاده شني زبيدات طيب بود. به همين منظور، در روز دوشنبه 15\8\61 ساعت 10 شب عمليات مرحله سوم آغاز شد و پس از يك نبرد نسبتا گسترده به علت مقاومت پراكنده دشمن و عدم پاكسازي منطقه ، در ساعت 8 صبح فرداي آن ، پايان گرفت . وارد ساختن ضربات پي درپي در عمليات محرم و موفقيتهاي حاصله ، دشمن را هراسناك ساخت ، چنانچه از ترس محاصره و انهدام بيشتر، از محور ربوط و چم هندي پا به فرار گذاشت و مقادير بسيار ديگري از خاك جمهوري اسلامي آزاد شد. 
    آزاد شدن 300 كيلومتر مربع از خاك عراق از جمله پاسگاههاي زبيدات ، شرهاني ، ابوغريب و... و تاسيسات نفتي منطقه ( 30 الي 35 حلقه چاه نفت )، از نتايج اين مرحله از عمليات بود. ضمنا در پايان مرحله سوم عمليات محرم ، در مجموع 14 تيپ عراق بين 50 درصد تا 100 درصد منهدم گرديد. تجهيزات دشمن كه طي اين مرحله از عمليات منهدم شد، عبارت بود از: 170 دستگاه تانك و نفربر، 100 دستگاه خودرو، 15 قبضه تفنگ 106 و 3 فروند هواپيما. غنايم به دست آمده در مقايسه با مرحله دوم ، چشمگيرتر بود و 94 دستگاه تانك و نفربر، 150 دستگاه خودرو، و 51 قبضه تفنگ 106 و... در ميان غنائم مشاهده مي شد. 
    مركز مطالعات و تحقيقات جنگ سپاه