یكی از این شهرهای زیبا، تاریخی و دیدنی سلطانیه در استان زنجان است. پس اگر روزی تصمیم گرفتید سری هم به استان زنجان بزنید، دیدن این شهر تاریخی را هم در برنامه‌‌تان قرار دهید. با وجود این‌كه سلطانیه دیدنی‌های زیادی دارد، اما شهرت آن بیشتر به دلیل وجود گنبد سلطانیه است؛ گنبدی كه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است.

اولین، دومین و سومین گنبد جهان

وقتی از اتوبان قزوین به سوی زنجان می‌روید، نزدیكی زنجان، اگر كمی دقت كنید سمت چپ‌تان در آن سوی جاده، از فاصله‌ای دور می‌توانید گنبد سلطانیه را ببینید؛ گنبدی عظیم و باشكوه و آبی رنگ كه از راه دور می‌درخشد.

گنبد سلطانیه كه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است از نظر ارتفاع كل بنا هم پس از كلیسای سانتاماریا دلفیوره فلورانس و مسجد ایاصوفیه رتبه سوم را در میان گنبد‌های مرتفع جهان به خود اختصاص داده است. از نظر قدمت هم این بنا پس از ایاصوفیه كه بیش از هزار سال قدمت دارد دومین گنبد قدیمی جهان به شمار می‌رود.

بنای تاریخی سلطانیه كه به دلیل شكوه و عظمتش شهرت یافته 5‌/‌48 متر ارتفاع دارد و قطر دهانه داخلی 5‌/‌25 متر است؛ این بنا به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شد. عملیات ساخت از سال 703 تا 713 هجری قمری طول كشید. بعضی از تاریخ نویسان نوشته اند سلطان محمد خدابنده این گنبد و بنای عظیم را بنا کرد که اجساد ائمه اول و سوم شیعیان یعنی علی و حسین را از آرامگاهای خود به آنجا منتقل کند. ولی به علت خوابی که دید از این عمل منصرف شد.

خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اطاقهای بالا با گچ‌بری‌های و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است. در حاشیه طاقها آیات قرآنی واسماالله با خط جلی نوشته شده‌است. حکاکی‌هایی در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا نیز دیده می‌شود.

نمای داخلی گنبد سلطانیه تزینات و نحوه‌ ساخت این مقبره در واقع نقطه‌عطفی در معماری آن دوران بوده به طوری که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده است.

گنبدی عظیم، فقط با نیم متر پِی!

یكی از نكات جالب و در عین حال عجیب این بنا ‌پی‌ آن است؛ انتظار می‌رود بنایی با این عظمت حداقل 5 تا 6 متر پی داشته باشد، اما‌ بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان، تنها نیم متر پی دارد!

علت ایستایی گنبد بر این پی، آن است كه این گنبد در واقع هشت ضلعی است و ضخامت هر یك از ضلع‌ها هم 7 متر است؛ بنابراین نیروی بار ، بین هشت ضلع 7 متری تقسیم می‌شود و پس از آن به پی می‌رسد. این خود نمونه‌ای از هنر معماری ایرانیان است.‌البته این بنا از نظر استقامت هم امتحانش را بخوبی پس داده؛ گنبد سلطانیه تا امروز 32 زلزله شدید را پشت سر گذاشته كه شدیدترین آنها 7‌/‌6 ریشتر بوده است، اما هیچ‌یك از آنها به بنا آسیبی نرسانده است. دلیل این مقاومت هم وجود مناره‌‌هایی روی هر یك از اضلاع است؛ هنگام زلزله با حركت مناره‌ها نیرو پخش می‌شود و با این‌كه ممكن است مناره خودش بشكند اما آسیبی به بنا نمی‌رسد.

تربت‌خانه

اگر به دیدن این بنای تاریخی بروید، قسمتی را در همكف خواهید دید به نام تربت‌خانه. جالب است بدانید این نام به چه دلیل انتخاب شده است؛ سلطان محمد در اواخر ساخت بنای گنبد، تصمیم می‌گیرد قبر حضرت علی(علیه السلام) را از نجف به این مكان منتقل كند، اما علمای این شهر با حرام دانستن نبش قبر، مانع سلطان محمد می‌شوند و با این تصمیم مخالفت می‌كنند. به همین دلیل او هنگام برگشت از نجف، مقداری از تربت آنجا را همراه خود می‌آورد و دستور می‌دهد این قسمت از بنا را با مخلوط تربت نجف بسازند. ‌تربت‌خانه با ارتفاع 18 متر، در قسمت جنوبی گنبد و به سمت قبله ساخته شده است. بر اساس مطالعاتی كه انجام گرفته‌ از این فضا به عنوان نمازخانه استفاده می‌شده است.

سردابه

زیر زمین بنا را كه در ضلع جنوبی گنبد و در زیر فضای تربت‌خانه قرار گرفته، سردابه می‌نامند. در فرهنگ لغات به گورستانی كه زیر زمین ساخته شود، سرداب یا سردابه می‌گویند. سلطان محمد نیز وصیت می‌كند داخل این سرداب دفن شود. به همین دلیل ورودی‌های سرداب بسیار كوتاه طراحی و ساخته شده است تا افراد با قدی خمیده و حالت تعظیم وارد این قسمت شوند. ‌البته با وجود حفاری‌های انجام گرفته در این قسمت هنوز اثری از جسد سلطان محمد به دست نیامده است؛ به همین دلیل برخی می‌گویند شاید پس از حمله تیمور لنگ، جسد سلطان محمد را از بین برده باشند و گروهی نیز محل دقیق دفن وی را نامعلوم و مخفی می‌دانند.

در هر صورت امروز سفر به سلطانیه و بازدید از این گنبد زیبا و عظیم، كار چندان دشواری نیست. اما متاسفانه هنوز هم تعداد زیادی از هموطنان‌مان این گنبد را از نزدیك ندیده‌اند.

اگر شما هم جزو این گروه هستید و می‌خواهید بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان را ببینید، هر چه زودتر برای سفر به استان زنجان و شهر سلطانیه برنامه‌ریزی كنید.

قدر این گنبد باید بیشتر از این دونسته بشه