وداع با ماه خدا
رمضان بهترین بخشش خداوند
رمضان ماه منفعت
ماه حسابرسى
هجران جانكاه
سلام بر تو اى عید اولیاء خد
ماه چه و چگونه خواستن از خداوند
وداعى غم انگیز با یارى عزیز
وداع با ماه رقت قلوب و قلت ذنوب
ماه پیروزى بر شیطان
ماه آزادى
ماه محو كننده گناه
وداع با ماه بىرقیب
مهمان بى زحمت
ماه مبارك رمضان یك حقیقت و باطنى دارد كه این حقیقت در قیامت ظهور مىكند. ماه مبارك رمضان را امام سجادعلیه السلام عید اولیاء الله مىداند. در صحیفه سجادیه دعایى است به نام دعاى وداع ماه مبارك رمضان.
این وداع براى كسى است كه با ماه مبارك رمضان مانوس بوده و ماه مبارك رمضان دوست او مىباشد والا آنكس كه با این ماه نبوده وداعى ندارد. انسان از دوستش و یا با كسى كه مدتى مانوس بود، خداحافظى مىكند. آنكه اصلا نمىداند چه وقت ماه مبارك رمضان آمد و چه وقت سپرى شد، چرا آمد و چرا سپرى شد، او وداعى ندارد. اما امام سجاد(ع) آخر ماه مبارك رمضان كه شد، در حد یك ضجه این دعا را مىخواند.
در مقدمه این دعا، حضرت سجاد(ع) كلیات نعمتهاى الهى را مىشمارد و این كه بخششهاى خداى سبحان ابتدایى است، نه از روى استحقاق.
رمضان بهترین بخشش خداوندبعد از آن مقدمه مىفرماید: یكى از بهترین بخششهاى خداوند سبحان، ماه مبارك رمضان و روزه در این ماه است: «و انت جعلت من صفایا تلك الوظائف و خصائص تلك الفروض شهر رمضان... و قد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد و صحبنا صحبة مبرور.»(1)
خدایا، نعمتهاى فراوانى به ما دادى؛ یكى از آن برجستهترین نعمتها ماه مبارك رمضان است و یكى از بهترین فضیلتها روزه این ماه است كه نصیب ما كردى. و هیچ زمانى به عظمت زمان ماه مبارك رمضان نیست، گذشته از آن كه شب قدر را در آن قرار دادى، این ماه را ظرف نزول قرآن كریم قرار دادى كه این فیض دراین ماه نازل شده است، اگر كسى با قرآن باشد همراه قرآن بالا مىرود، و این را بر ملت مسلمان منت نهادى، زیرا دیگر ملل در ماه مبارك رمضان روزه نمىگرفتند و این نعمت را مخصوص مسلمین كردى.
و این ماه مبارك در بین ما اقامت داشت و جاى حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خودش رحمت آورد و رفیق بسیار خوبى براى ما بود. ما در صحبت با او به فضایل و نعمتهایى رسیدیم. دوستى بود كه به همراهش رحمت و مغفرت و بركت آورد. این كه رسول خدا - علیه آلاف التحیة و الثناء - درخطبه شعبانیه فرمود: «قد اقبل الیكم شهرالله بالبركة و الرحمة و المغفرة»؛ این ماه، بركت و رحمت و مغفرت آورد؛ كسى كه رفیق این ماه بود، بركت و رحمت و مغفرت این ماه را هم دریافت مىكند.
رمضان ماه منفعت«و اربحنا افضل ارباح العالمین»؛«ماه رمضان» برترین سودهاى جهانیان را به ما ارزانى داشت كه هیچ تاجرى درهیچ گوشه دنیا نبرده است. هیچ كسى در سراسر عالم به اندازه ما از این ماه مبارك رمضان استفاده نكرد. اگرانسان یك مسافرى است كه سفر ابدی در پیش دارد، ره توشه آن سفر ابدی را باید همین چند روز تهیه كند و اگر درهاى آسمان به چهره مؤمن باز مىشود و اگر مؤمن مىتواند با وارستگى به باطن عالم راه پیدا كند و اگر بهترین فرصت ماه مبارك رمضان است؛ پس بهترین سود را ماه مبارك رمضان و اهلش دارند.
ماه حسابرسىاز «ابن طاووس» نقل شده است كه فرمود: عدهاى اول سالشان اول فروردین است. یك نوجوان اول سال او اول فروردین است كه تلاش مىكند لباس نو در بر كند؛ درختها اول سالشان فروردین است كه لباسهاى نو و تازه در بر مىكنند؛ اول سال یك كشاورز اول پاییز است كه درآمد مزرعه را حساب مىكند؛ یك تاجرى كه كارگاه تولیدى دارد، اول سال را در فرصت دیگرى تعیین مىكند؛ اما آنها كه اهل سیر و سلوكاند، اول سالشان ماه مبارك رمضان است؛ حسابها را از ماه مبارك تا ماه مبارك بررسى مىكنند كه ماه مبارك رمضان گذشته، چه درجهاى داشته و امسال چه درجهاى دارند؟ چقدر مطلب فهمیده و چقدر مسایل براى آنها حل شده است؟ چقدر در برابر گناه قدرت تمكین داشته و چقدر در برابر دشمن، قدرت تصمیم دارند؟ ماه مبارك رمضان براى سالكان الى الله، ماه محاسبه است؛ لذا امام سجاد(ع) فرمود: هیچ كس در سراسر جهان به اندازه ما در این ماه استفاده نكرد.
هجران جانكاه«ثم قد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده و نحن مودعوه»؛ این ماه بعد از آن كه پایانش فرا رسید، از ما مفارقت و هجرت كرد و ما را تنها گذاشت و ما الان این ماه را وداع مىكنیم.
«وداع من عز فراقه علینا و غمنا.»(2)
چه وداعى؟ وداع تشریفاتى؟ نه، وداع با یك دوست عزیزى كه مفارقتش براى ما توانفرساست. آن كه اهل معنا بود خیرش در این ماه بیشتر شد؛ آن كه گرفتار گناه بود گناهش دراین ماه كمتر شد. فرمود: ما كسى را وداع مىكنیم كه رفتنش براى ما عظیم و سخت است و ما را غمگین كرد؛ این ماهى بود كه شب و روزش رحمت بود.
بزرگان فقه ما همچون «مرحوم صاحب جواهر» و «سید محمد كاظم» صاحب «عروة الوثقى» و دیگران (رضوان الله علیهم) در كتابهایشان هست كه در فضیلت روزه گرفتن آورده اند، همین بس كه انسان از نظر ترك بسیارى از كارها شبیه فرشته مىشود. همین كه انسان از شكم رها شد، یك مقدار به فرشته شدن نزدیك مىشود. گفتهاند شش روز اول ماه شوال را به عنوان بدرقه، روزه بگیرید. البته بعد ازعید فطر، كه عید فطر روزهاش حرام است، زیرا اگر كسى دوست عزیزى را بخواهد بدرقه كند، چند قدم به همراه او مىرود؛ معناى وداع كردن، به دنبال او چند قدم رفتن است.
«و اوحشنا انصرافه عنا» و از این كه منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت. ما یك دوست رئوف و مهربان و پربركتى را از دست مىدهیم، لذا ما به وحشت افتاده ایم؛ آخر ماه مبارك رمضان كه مىشد احساس غربت مىكردند. سلام بر تو اى عید اولیاء خدا.
«و لزمنا له الذمام المحفوظ و الحرمة المرعیة و الحق المقضى»؛ ما باید حقى كه او به عهده ما دارد رعایت كنیم؛ حرمتى كه در پیش ما دارد باید ارج بنهیم؛ باید به تعهدى كه بین ما و اوست وفا كنیم.
سلام بر تو اى عید اولیاء خد«فنحن قائلون السلام علیك یا شهرالله الاكبر و یا عید اولیائه»، آن گاه چون این دوست عزیز از ما مفارقت مىكند، ما در آخر ماه مبارك این چنین مىگوییم: سلام بر تو اى بزرگترین ماه كه به خدا انتساب دارى و سلام بر تو اى عید اولیاء الهى. این سلام تودیع است، چون تنها ماهى كه اسمش در قرآن كریم است ماه مبارك رمضان است:
عارفان هر دمى دو عید كنند عنكبوتان مگس قدید(3) كنند(4)
كار عنكبوت آن است كه بتند و با این تارها مگس صید كند و قرمه درست كند. كارعنكبوت آن است كه مگس را ذخیره كند، قدید كرده و قرمه درست كند و كارش غیر از ذخیره كردن چیز دیگرى نیست، اما عارف در هر دم و هر نفس دو عید دارد كه سعدى گفت: هر نفسى كه فرو مىرود ممد حیات است و چون برمىآید مفرح ذات؛ پس در هر نفسى دو نعمت موجود است و بر هر نعمتى شكرى واجب؛ لذا عارف درهر دم دو عید دارد.
بهرحال، بهترین دمى كه انسان دارد در ماه مبارك رمضان است كه «انفاسكم فیه تسبیح»؛ نفس كشیدن دراین ماه «سبوح قدوس» گفتن است؛ لذا امام سجاد(ع) مىفرماید: سلام بر تو اى عید اولیاى الهى. این كه مىبینیم در آخر ماه مبارك رمضان عید فطر مىگیرند، چون جایزههاى یك ماه را به ما مىدهند؛ در حقیقت محصول ماه مبارك رمضان است. این ضیافة الله، آن لقاء الله را در بردارد و عظمت از آن ماه شوال نیست، بلكه عظمت از آن ماه مبارك رمضان است كه نتیجه یك ماهه را در روز عید مىدهند.
روز عید است و من مانده دراین تدبیرم كه دهم حاصل سى روزه و ساغر گیرم
«السلام علیك یا اكرم مصحوب من الاوقات و یا خیر شهر فى الایام و الساعات.»(5) امام سجاد(ع) چندین بار به این ماه سلام مىكند. ماه اگر یك زمانى گذرا بود و باطن و سِّر و حقیقت و روح و جانى نداشت، این ولى الله كه به او سلام نمىگفت. آیا اینها معاذ الله نظیر اشعار خیالى شعراست كه بر خطابههاى خیالى حمل شود كه مثلا به كوه و یا آثار مخروبه خطاب مىكنند، یا نه این ماه یك حقیقتى دارد.
مىگوید: ما خیلى دوست داشته و داریم، اما هیچ دوستى به عظمت این ماه نبود. یك ماهى كه نه هیچ روزى مثل روزهاى او بود و نه هیچ شبى مثل شبهاى او.
ماه چه و چگونه خواستن از خداوند«السلام علیك من شهر قربت فیه الامال و نشرت فیه الاعمال»؛ سلام بر ماه آرزوهاى مشروع و اعمال مرفوع . سلام ما بر تو اى ماهى كه آرزوها دراین ماه نزدیك شد و ما فهمیدیم كه چه بخواهیم، لذا آرزوهاى طولانى نمىطلبیم. و از طول امل آزاد شدیم و برآمدن آرزوهاى مشروع ما نزدیك شد. درهمین دعاى سحر ماه مبارك رمضان، امام سجاد(ع) به ما آموخت كه به خدا عرض كنیم: خدایا، آنها كه تو را نمىشناسند و عبادت نمىكنند، آنها را روزى مىدهى و این همه مار وعقربها را خدا تامین مىكند، پس حیف است كه انسان تمام حاجتها را در محور ماده و مادیات خلاصه كند. آنها كه اصلا خدا را نمىشناسند و عبادت نمىكنند، نظیر این همه كفار و منافقین، خداوند آنها را درعالم تامین مىكند، پس آیا صحیح است انسان تلاش و كوشش خود را بر این صرف بكند كه از خدا طبیعت و دنیا بطلبد؟
امام مىفرماید: سلام بر این ماه كه فهمیدیم دراین ماه از خدا چه بخواهیم. آرزوهاى طولانى نداشته باشیم، بلكه چیزى بخواهیم كه براى ما بماند.
وقتى این آیه نازل شد: «و كاین من دابة لا تحمل رزقها الله یرزقها»، (6) مهاجرین از مكه به مدینه هجرت كردند. چون اینها وقتى مىخواستند از مكه به مدینه هجرت كنند، كسى به آنها اجازه نمىداد تا اموالشان را هم منتقل كنند یا بفروشند و مىگفتند: اگر خواستید از مكه به مدینه بروید باید با دست خالى بروید. وقتى این آیه نازل شد كه هیچ جنبدهاى، چه اهل پسانداز باشد یا نباشد، نیست كه از جایى به جایى حركت بكند، مگر این كه خدا روزى او را مىدهد؛ معنایش این است كه همه درعالم روزى خدا را مىخورند.
جنبدهها دو قسماند: بعضى اهل پسانداز و ذخیرهاند مثل موش و مورچهها؛ و بعضى آزادانه زندگى مىكنند، مثل كبوترها، گنجشكها، بلبلها كه اینها اهل ذخیره و پسانداز نیستند. دراین آیه فرمود: هم آن موش و مورچه را كه اهل پساندازند خدا روزى مىدهد، هم كبوتر و بلبل و گنجشك را كه اهل ذخیره نیستند؛ اینطور نیست كه فقط موشها را خدا تامین كند و بلبلها را تامین نكند، وقتى این آیه نازل شد، مسلمین از مكه به مدینه هجرت كردند. گفتند ما روزیمان را كه از جایى به جایى حمل نمىكنیم، بالاخره خداى مكه خداى مدینه هم هست. اگرما را در مكه اداره مىكند درمدینه هم اداره مىكند. با دست خالى آمدند و در مسجدهاى مدینه ماندند و مهاجر نامیده شدند؛ خدا آنها را تامین كرد.
این چنین نیست كه اگر انسان روح بلند نداشته باشد، به او خوش بگذرد و یا اگر روح بلند و عظیم داشت در جهان تلخكام باشد. انسان اگر ذهن و جانش را به چیز درستى مشغول نكند، او آدم را به چیز نادرستى مشغول مىكند؛ تا آدم این نفس و ذهن و مركز اندیشه را مشغول نكند او آدم را مشغول مىكند؛ فرمود: ما دراین ماه فهمیدیم از خدا چه بخواهیم، اعمالمان باز و آرزوهایمان بسته شد. جلو آرزوهایمان را گرفتیم و دست به كار شدیم.
وداعى غم انگیز با یارى عزیز«السلام علیك من قرین جل قدره موجودا و افجع فقده مفقودا»؛ سلام بر تو اى نزدیكى كه وقتى بودى گرامى بودى و حال كه در آستانه رفتن هستى، رفتنت فاجعه است و ما را غمگین مىكند همچون كسى كه عزیزترین عضو خانوادهاش را از دست بدهد.
«و مرجو آلم فراقه»؛ سلام بر تو اى تكیهگاه امید كه درهنگام مفارقت، ما را متالم و رنجور كردى. آن ماه كه در جان انسان رسوخ داشت، وقتى از جان فاصله مىگیرد جایش را غم پر مىكند. آن فهمیدنها و صفاى ضمیر دیگر نیست. آن نشاطى را كه انسان در ماه مبارك رمضان براى نثار و ایثار دارد درغیر ماه مبارك رمضان ندارد. اگر انسان دراین ضیافت حق از خدا، غنا و بىنیازى طلب كند، چیزى او را به خود متوجه و مشغول نمىكند؛ نه از كسى مىترسد و نه از بذل جان دریغ مىكند.
«السلام علیك من الیف آنس مقبلا فسر و اوحش منقضیا فمض»؛(7) سلام بر تو اى دوست با الفت كه وقتى آمدى، ما را مسرور كردى و وقتى رفتى، ما را گداختى و رفتى، داغ زدى و رفتى! این حرف، حرف یك انسانى است كه با باطن روزه این ماه و با باطن لیله قدر در تماس بوده است.
وداع با ماه رقت قلوب و قلت ذنوب«السلام علیك من مجاور رقت فیه القلوب و قلت فیه الذنوب»؛ سلام بر تو اى همسایه عزیز كه در مجاورت و جوار رحمت تو بودیم. تو همسایهاى بودى كه دراین مدت دلها رقیق مىشد و گناهان كم.
در مناطق ییلاقى و در سرزمینى كه سبز و خرم است چشمه معدنى مىجوشد، چون با املاح و رسوبات همراه است، این آب زلال نیست كه راه خود را طى كند و راه باز كند و تشنهها را سیراب كرده و به مقصد برسد، بلكه با رسوبات و املاح همراه است. این آب زلال است كه وقتى از چشمه مىجوشد راه خود را باز مىكند و راه كسى را هم نمىبندد؛ همه این درختها و گیاهان تشنه سر راه را هم سیراب مىكند تا به دریا برسد، این خاصیت آب زلال است كه اصلا به دنبال تشنه مىرود تا سیرابش كند. سرش را به سنگ مىزند و تلاش و كوشش مىكند كه خود را به تشنهها برساند اما اگر این آب رسوبى باشد همین كه مىجوشد راه خود را مىبندد. بعد از چند سال درآن مزرع، تلى از سنگ پیدا شده و همه آن سرزمینهاى سبز، خشك مىشود و از او چیزى روئیده نمىشود.
این آب وقتى زلال و صاف نباشد جلوى خودش را هم مىبندد؛ افكار و اندیشه در دلها هم همین طور است، اگر زلال باشد از جان مىجوشد، با زبان و قلم منتشر مىشود، به گوش و چشم مىرسد و از آنجا به دلهاى دیگران مىرسد؛ لذا یكى از القاب عالم «ماء معین» است كه ریشه اصلى آن درباره حضرت ولى عصر (عج) است كه یكى از القاب مبارك آن حضرت «ماء معین» است: «قل ارایتم ان اصبح ماءكم غورا فمن یاتیكم بماء معین».(8)
ماء معین یعنى آب جارى؛ آبى كه چشم، آن را مىبیند. علم وعالم را ماء معین مىگویند، چون مانند چشمه زلال است كه مىجوشد. حرفى كه مىزند، چیزى كه مىنویسد، علمى است كه از جان او تراوش كرده و به گوش و چشم شخصى رسیده است و او مىفهمد و به دیگرى مىگوید، دیگرى هم مىفهمد و به بعدى مىگوید.
این مانند یك چشمه زلالى است كه بالاخره به اصلش مىرسد اما افكار و اندیشه و خیالات باطل مانند همان رسوبات و املاح معدنىاند كه همان جا قلب را مىبندند؛ كم كم این قسى مىشود، وقتى كه دل بسته شد، نه چیزى از آنجا سرایت مىكند و به دیگران مىرسد و نه حرف دیگران به آنجا مىرسد. نه حرف او درغیر مؤثراست و نه حرف غیر دراو مؤثر مىباشد. امام سجاد(ع) فرمود: دلها دراین ماه نرم و رقیق و گناهان دراین ماه كم مىباشد.
ماه پیروزى بر شیطان«السلام علیك من ناصر اعان على الشیطان و صاحب سهل سبل الاحسان»؛ سلام بر تو اى رفیقى كه كمك كردى تا ما بر شیطان مسلط شدیم. انسان دراین ماه بر شیطان مسلط مىشود. به خاطرات شیطانى گوش فرا نمىدهد. تو براى ما مصاحب خوبى بودى كه ما توانستیم بر شیطان پیروز شویم.
ما نه تنها در بعد سلبى از دست شیطان نجات پیدا كردیم كه كار بد نكردیم، بلكه در بعد اثباتى هم پیروز شدیم. راههاى خیر را خوب و به آسانى طى كردیم. اگر درغیر ماه مبارك رمضان كار خیر را به سختى انجام مىدادیم، دراین ماه به آسانى انجام دادیم، تو باعث شدى كه ما راه احسان را با سهولت طى كردیم.
ماه آزادى«السلام علیك ما اكثر عتقاء الله فیك» سلام بر تو اى ماهى كه چقدر بندهها را خدا دراین ماه آزاد كرده است. خدا آنها را كه گرفتار آتش و رذائل اخلاقى بودند، از دست این بندها آزاد كرد و نعمتى بهتر از آزادى نیست.
امام صادق(ع) فرمود: «من رفض الشهوات فصار حرا»؛(9) اگر كسى شهوت را ترك كند، آزاد مىشود و نعمتى بالاتر از آزادى و آزادگى و حریت نیست كه انسان گرفتار شهوت و غضب و برده هوى نباشد و زمامش را به دست هوسش نسپرد.
«و ما اسعد من رعى حرمتك بك»؛ چقدر سعادتمند شد آن كسى كه احترام تو را حفظ كرد و مواظب بود تا دراین ماه حرف بد نزند، خیال و گناه بد نكند.
ماه محو كننده گناه«السلام علیك ما كان امحاك للذنوب و استرك لانواع العیوب»؛ سلام بر تو اى حقیقت ماه مبارك رمضان كه تو محوكننده گناه هستى و پوشانندهتر از هر چیزى نسبت به عیوب انسان. عیب را مىپوشانى و گناه را محو مىكنى.
اول پوشاندن و ستر و بعد مغفرت است. خداى سبحان اول مىپوشاند، كه آبروى انسان محفوظ باشد، بعد مىبخشد. این ستار زمینه آن غفار را فراهم مىكند. انسان تا بتواند آبروى دیگران را حفظ كند، خدا هم آبروى او را حفظ مىكند، مؤمن حق ندارد كارى بكند كه ذلتآور باشد.
«السلام علیك ما كان اطولك على المجرمین»؛ سلام بر تو اى ماه مبارك رمضان كه براى افراد تبهكار خیلى طولانى هستى و رمضان براى او حكم چندین ماه است.
«و اهیبك فى صدور المؤمنین»؛ ماه مبارك رمضان در دلهاى مؤمنان با یك هیبت و ابهت و جلال و هیمنه و شكوه تلقى مىشود.
وداع با ماه بىرقیب«السلام علیك من شهر لا تنافسه الایام»؛ سلام بر تو اى ماهى كه هیچ ماهى با تو مسابقه و رقابت ندارد.
در منافسه وقتى انسان مىدود و مسابقه مىدهد، نفس نفس مىزند تا به مقصد برسد. خداى سبحان هم فرمود براى گرفتن فضائل، منافسه بدهید: «فلیتنافس المتنافسون»؛ شما نفس نفس بزنید تا آن شىء نفیس و ارزنده را بگیرید. هیچ ماه و ایام و لیالى و لحظاتى با تو منافسه نمىكند و رقابت ندارد. تو پیشگامى و همه یازده ماه سال به دنبال تواند. این چنین نیست كه انسان بگوید در ماه مبارك رمضان حرفها را مىشنوم و بعدا عمل مىكنم. اگر فعلا عمل نشود بعدا هم عمل نمىشود؛ چون زمانهاى دیگر آن قدرت را ندارد كه با ماه مبارك رمضان در كسب توفیق انسان رقابت كنند.
«السلام علیك غیر كریه المصاحبة و لا ذمیم الملابسة»؛ سلام بر تو، دراین مدتى كه مهمان ما بودى یا ما در خدمت شما بودیم، هیچ رنجى ندیدیم. از مصاحبت با شما خسته نشدیم. در خدمت شما بودیم و لذت بردیم، ذم، كراهت و مانند آن از شما مشاهده نكردیم. تو مهمان خوبى براى ما بودى.
«السلام علیك كما وفدت علینا بالبركات و غسلت عنا دنس الخطیئات».
سلام بر تو اى ماه گرامى مبارك رمضان كه بركت آوردى، ما را شستشو كردى و رفتى و بعدا اگر آلوده شدیم به دستخود آلوده شدهایم والا تو ما را تطهیر كردى و رفتى. ما احساس سبكى مىكنیم.
مهمان بى زحمت«السلام علیك غیر مودع بر ما و لا متروك صیامه ساما»؛ سلام بر تو كه درهنگام تودیع، ما احساس خستگى نكردیم. انسان وقتى مهمان را با تشریفات پذیرایى مىكند، خود دراین مدت خسته مىشود؛ اما ایشان مىفرماید ما خسته نشدیم، ما از روزه گرفتن كه پذیرایى تو بود خسته نشدیم و رنجى احساس نكردیم، بلكه براى ما گوارا بود.
«السلام علیك من مطلوب قبل وقته و محزون علیه قبل فوته»؛ سلام بر تو، قبل از این كه بیایى ما انتظار تو را داشتیم و الان هم هنوز نرفتهاى مقدارى مانده است. ولى همین كه مىخواهى بروى ما را غمگین كردهاى.
«السلام علیك كم من سوء صرف بك عنا و كم من خیر افیض بك علینا»؛ سلام براین مهمان گرانقدرى كه به بركت تو، خدا خیلى از بلاها را از ما برداشت و خیلى از بركات را به ما داد. ما در حقیقت مهمان تو بودیم، نه تو مهمان ما.
«السلام علیك و على لیلة القدر التی هی خیر من الف شهر»؛ این زیارتنامه است، این سلام تودیع است، سلام بر تو اى ماه، سلام بر لیلة القدرت، آن شب قدرى كه از هزار ماه - تقریبا هشتاد سال - بالاتر است.
«السلام علیك ما كان احرصنا بالامس علیك و اشد شوقنا غدا الیك».
سلام بر تو اى ماهى كه ما دیروز خیلى حریص بودیم كه شما بیایى و فردا هم خیلى مشتاقیم كه زیارتتان كنیم؛ این طور نیست كه به عنوان یك اداء وظیفه این مراسم تودیع را انجام بدهیم.
«السلام علیك و على فضلك الذى حرمناه و على ماض من بركاتك سلبناه»؛ سلام بر تو و فضیلت تو، سلام بر تو و بركات تو.
«اللهم انا اهل هذا الشهر الذى شرفتنا به و وفقتنا بمنك له حین جهل الاشقیاء وقته و حرموا لشقائهم فضله»؛ خدایا آن توفیق را دادى كه ما اهل این ماه باشیم، در حالى كه عدهاى از فضیلت این ماه محروم شدند و منشاء حرمان آنها نیز شقاوتشان بود كه به سوء اختیار خود آنان فراهم شد. «و انت ولى ما آثرتنا به من معرفته و هدیتنا له من سنته»؛ پروردگارا، تو مولى و سرپرست مایى، درآنچه ما را براى شناخت آن برگزیدهاى و راهنمایى نمودهاى كه روش آن را طى نماییم.
«و قد تولینا بتوفیقك صیامه و قیامه على تقصیر و ادینا فیه قلیلا من كثیر». و در پرتو توفیق تو، به روزه و نماز آن با اعتراف به تقصیر نایل آمدیم و اندكى از وظایف بسیار را ادا نمودیم.
«اللهم فلك الحمد اقرارا بالاسائة و اعترافا بالاضاعة و لك من قلوبنا عقد الندم و من السنتنا صدق الاعتذار».
پروردگارا! تو را در حالى ستایش مىكنم كه به بد رفتارى خود اقرار و به ضایع نمودن نعمت احكام تو و عمر خویش اعتراف داریم. و براى توست از طرف دلهاى ما پیمان پشیمانى و از ناحیه زبان پوزش طلبى صادقانه.
«فاجرنا على ما اصابنا فیه من التفریط اجرا نستدرك به الفضل المرغوب فیه و نعتاض به من انواع الذخر المحروص علیه».
پس اجر مصیبت بر تفریط دراین ماه را چیزى قرار ده تا به وسیله آن، فضیلتى كه مورد رغبت است نائل آییم و به جاى آن از انواع ذخایرى كه بر آن تشویق شده عوض به دست آوریم.
«و اوجب لنا عذرك على ما قصرنا فیه من حقك».
و از باب: كتب ربكم على نفسه الرحمة. پذیرش پوزش را براى ما مقرر نما تا حق تقصیر شده شما بخشوده گردد.
«و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل فاذا بلغتناه فاعنا على تناول ما انت اهله من العبادة و ادنا الى القیام بما یستحقه من الطاعة»؛ وعمر ما را تا ماه مبارك آینده طولانى بفرما و هنگامى كه ما را به آینده آن رساندى ما را كمك فرما تا آنچه در خور شماست عبادت نمائیم و آنچه سزاوار توست طاعت كنیم «و اجر لنا من صالح العمل ما یكون دركا لحقك فى الشهرین من شهور الدهر»؛ و توفیق انجام كار نیك را بطور جارى و مستمر بهره ما فرما تا آنچه حق و شایسته شما است در تمام ماه مبارك رمضان كه در مدت عمر ما پیش مىآید جبران شود.
«و اجبر مصیبتنا بشهرنا و بارك لنا فى یوم عیدنا و فطرنا».
پروردگارا، هجران ماه مبارك را كه مصیبت ماست جبران فرما و براى ما در روز عید فطر بركت مقرر نما...
و با سپرى شدن این ماه ما را از هر تباهى بیرون بیاور...
و هر پاداشى كه به افراد شایسته و واجد شرایط این ماه مرحمت مىكنى، به ما نیز لطف فرما، زیرا فضل تو تمام شدنى نیست، بلكه همواره جوشان است.
و ثواب همه كسانى كه تا قیامت در آن ماه روز مىگیرند یا عبادت مىكنند براى ما ثبت فرما... آمین.
پىنوشتها:
1) صحیفه سجادیه، دعاء 45، وداع ماه مبارك رمضان.
2) همان .
3) قدید به گوشتهاى مانده ذخیره لانهها مىگویند.
4) دیوان سنائى غزنوى.
5) دعاى وداع .
6) عنكبوت/ 60.
7) «مض» آن درد گدازنده را گویند. همچون رنجش از گداختگى آهن سرخ شدهاى كه به انسان اصابت كند.
8) سوره ملك/ 30.
9) امالى، شیخ مفید، مجلس 6، حدیث 14.
منبع:
كتاب ره توشه راهیان نور ص 216.
