مراقبت شب عید فطر

حقیقت عید

عید زمان است كه خداوند متعال برای جایزه دادن و بهره‌مند كردن بندگان از نعمتها،  آن را در میان روزها انتخاب می كند، تا برای گرفتن خلعتها و عطایا جمع شوند و به همگان اعلام كرده است كه به درگاه او روی آورده و با اعتراف به بندگی و آمرزش خواستن از گناهان و عرضة‌ نیازها و آرزوهایشان برای او تواضع نمایند. خداوند نیز در تمام این موارد به آنان وعدة اجابت و اعطایی بالاتر از آرزوهایشان بلكه بالاتر از آنچه در دل بشری خطوره كرده،‌ داده است. دوست دارد در چنین روزی به او خوش كمان بوده و جانب امیدواری به قبول خداوند و آمرزش و عطای او را بر جانب ترس از درد و عذابش ترجیح بدهند.

و ناامید ورشكسته در این روز از معنی عید غافل و سرگرم آرایش خود برای مردم و كف زدن و شانه كردن مو بوده و از امر مهم درخواست عطوفت ورحمت پروردگار غافل است. و بجای انس در مجالس پاكان و خواص پروردگار جهانیان،‌پیامبران و رسولان و شهدا و صدیقین، با چهارپایانی مانند خود خو گرفته و درجات بهترین جاهای بهشت را رها و به طبقات جهنم چسبیده است. و بالاتر، پناه خدای متعال و جبار آسمانها و زمین را به چسبیدن به زمین و عالم طبیعت فروخته است. چه ورشكستگی آشكار و بزرگی.

خلاصه خداوند ماه رمضان را میدان مسابقة‌ عبادت خود قرار داده و بندگانش را در روز عید فرا خوانده تا برای گرفتن جوایز و هدایا جمع شوند.

گروهای مختلف در برابر عید

مردم در رابطه با عید به چند دسته تقسیم می شوند:

1-عده ای روزه را تكلیفی بیش ندانسته و فقط با خودداری از خوردن و  نوشیدن و زنان،‌ خود را به ناراحتی می اندازند. اما اعضای بدن خود را از گناهان حفظ نكرده و با دروغ  و  غیبت روزة‌ خود را نقض كرده و با تهمت، افترا، فحاشی به خدمتكار و آزار او روزة‌خود را از بین می برند. و در عین حال با كمال اطمینان خود را از فرمانبرداران می پندارند. و گمان می كنند كه بر پروردگار جهانیان منتی دارند. ولی نمی دانند كه با گناهان و نادانیشان نزد عاقلان رسوا شده و روزه آنان مورد قبول خدای خدایان قرار نمی گیرد. چنین كسانی اگر در عید به عنایت خدای متعال خوش گمان بوده و در مكان نماز گزاردن خود از پروردگارشان آمرزش بخواهند،‌شاید خداوند متعال هنگام اعطای جوایز آنان را نیز مورد آمرزش خود قرار داده و با فضل خود بعضی از پاداشهای خود را نصیب آنان نماید.

2-دسته ای نیز می دانند كه این خداست كه در تكالیف بر آنان منت داشته، و روزه ای كامل است كه همراه با بازداشتن اعضای بدن باشد. از این رو مواظب اعضای بدن خود نیز هستند؛ اما گاهی خلافی از آنان سر زده و بابیم و امید مرتكب گناهی می گردند. با ناراحتی روزه گرفته و باندازه ای كه حال دارند مستحبات را بجا می آورند. كارهای خوب و بد را با هم مخلوط نموده و با ترس و خجالت،  حیا و امیدواری وارد عید می شوند. خداوند آمرزش،  پاداش و تبدیل گناهان به كارهای نیك را به آنان وعده داده و با عطایای خود پاداش عبادتهای آنان را بطور كامل و بگونه ای كه بالاتر از آرزویشان باشد، به آنان عنایت می كند.

3-گروهی از روی عادت و با غفلت رزوه گرفته و در ماه رمضان نیز مانند سایر ماه ها در غفلت بسر برده، مرتكب گناهان شده و از روی عادت نیز وارد عید می  شوند. سرنوشت این گروه، به خواست خداوند بستگی دارد. ممكن است عنایت خدا شامل حال آنان شده و فقط بخاطر فرارسیدن عید یا بجهت كرامت بعضی از اعمال نیكوكاران آنان را مورد آمرزش خود قرار دهد، یا بدی كرارشان آنان را از رحمت خداوند خارج نموده و به ورشكستگان ملحق شوند.

4-دسته ای ندای خداوند را در این ماه لبیك گفته و با تمام توان در مراقبت دستورات الهی تلاش كرده و برای بدست آوردن رضای خدای متعال در پی بدست آوردن تمامی خیرات هستند و عبادات زیادی بجا می آورند در حالی كه دلهای آنان به سبب آگاهی خود به كوتاهی درشكرگزاری نعمت تشریف با این ندا ترسان بوده، و قدر منت خداوند متعال بر آنان، بخاطر اجازه به نزدیكی به او و خدمت به او و خدمت و عبادت او را می دانند. خداوند متعال هم خدمت آنان را قبول، از سعی آنان تشكر می كند و باكرامتها و انواع عنایات خود آنان را پاداش می دهد،با هدایتهای بیشتر آنان را بزرگ داشته، با نور قرب خود آنان را می پوشاند و آنان را به دوستان برگزیده اش ملحق می نماید.

5-گروهی نیز ندای خداوند متعال، سختی گرسنگی و شب زنده داری را برای آنان از بین برده، با اشتیاق و شكرگزاری، حتی با شادمانی و مستی با آن روبرو شده، برای رفتن و مسابقه جدیت بخرج داده، با روح و عقل خود بخوبی خطاب خدای خدایان را اجابت می كنند؛‌ برای از بین بردن حجاب با بذل جان همت كرده و با قرب به او به مراد رسیده و به پروردگار بندگان متصل شده اند. پروردگارشان آنان را بخوبی پذیرفته، نزدیك كرده و در پناه خود،‌در جایگاه صدق بهمراه دوستان و برگزیدگانش می نشاند با جام لبریز خود آنان را سیراب كرده و به زیبایی،‌ نور، شادمانی و سروری می رسند كه كسی توان تصور آن را نداشته، چشمی آن را ندیده و كسی از آن چیزی نگفته است.

روز عید زمان آشكار شدن آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش عبادتهای آن می باشد. بنابراین كسی كه بخوبی از خداوند متعال در شب عید مراقبت نموده، كوتاهی های خود در ماه رمضان، در شب فطر  جبران نماید و خود را برای عید آماده كند و از بندگان صالح خدا شود، ‌امید است همانگونه كه خدای متعال آنان را در روز عید قبول می كند،‌ او را نیز پذیرفته،‌ و او را از الطاف خاص خود محروم ننماید؛ و بعد از اعتراف به كوتاهی در عبادت و جبران آن، خداوند او را مورد محاسبه دقیق قرار نداده و با او نیز مانند بندگان گرامیش و شهدا و صدیقین كه شایسته بخشش او هستند رفتار كند.

مفهوم عید در فرهنگ اسلامى

واژه عید در اصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است. معانى مختلفى براى آن ذكر كرده‏اند، از جمله: «خوى گرفته‏»، «هر چه باز آید از اندوه و بیمارى و غم و اندیشه و مانند آن‏»، «روز فراهم آمدن قوم‏»، «هر روز كه در آن، انجمن یا تذكار فضیلت مند یا حادثه بزرگى باشد»، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است كه هر سال شادى نوینى باز آرد. (1)

ابن منظور در لسان العرب گفته است كه برخى بر آن هستند كه اصل واژه عید از «عادة‏» است، زیرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت كرده‏اند. (2)

چنانكه گفته شده است: القلب یعتاده من حبها عید.

و نیز یزید بن حكم ثقفى در ستایش سلیمان بن عبد الملك گفته است:

امسى باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا یعتاده عیدا (3)

به گفته ازهرى: عید در نزد عرب، زمانى است كه در آن شادى‏ها و یا اندوه‏ها، باز مى‏گردد و تكرار مى‏شود. ابن اعرابى آن را منحصر به شادى‏ها دانسته است. (4)

واژه عید تنها یك بار در قرآن به كار رفته است:

اللهم أنزل علینا مائدة من السماء تكنون لنا عیدا لأولنا و آخرنا و آیة منك (سورة مائده / آیه 114) در تفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است: «عید در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است، و لذا به روزهایى كه مشكلات از قوم و جمعیتى بر طرف مى‏شود و بازگشت ‏به پیروزیها و راحتى‏هاى نخستین مى‏كند عید گفته مى‏شود، و در اعیاد اسلامى به مناسب اینكه در پرتو اطاعت‏ یك ماه مبارك رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاكى فطرى نخستین به روح و جان باز مى‏گردد، و آلودگى‏ها كه بر خلاف فطرت است، از میان مى‏رود، عید گفته شده است و از آنجا كه روز نزول مائده روز بازگشت‏به پیروزى و پاكى و ایمان به خدا بوده است‏ حضرت مسیح (ع) آن را عید نامیده، و همانطور كه در روایات وارد شده نزول مائده در روز یكشنبه بود و شاید یكى از علل احترام روز یكشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است، و اگر در روایتى كه از حضرت على علیه السلام نقل شده مى‏خوانیم «و كل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید» هر روز كه در آن معصیت‏خدا نشود روز عید است‏» نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترك گناه، روز پیروزى و پاكى و بازگشت‏به فطرت نخستین است.» (5)

در روایات معصومین علیهم السلام  نیز بارها به این موضوع اشاره شده است، همچنانكه گذشت امیر المومنین على علیه السلام هر روزى كه در آن معصیت و گناه نشود، روز عید خوانده است.

از سوید بن غفله نقل شده است كه گفت: در روز عید بر امیر المؤمنین على علیه السلام وارد شدم و دیدم كه نزد او نان گندم و خطیفه (6) و ملبنة (7) است. پس به آن حضرت عرض كردم روز عید و خطیفه؟!.

پس از آن حضرت فرمود: انما هذا عید من غفرله، این عید كسى است كه آمرزیده شده است. (8)

و نیز در یكى از اعیاد، آن حضرت فرمود: «انما هو عید لمن قبل الله صیامه، و شكر قیامه، و كل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید»، «امروز تنها عید كسى است كه خداوند روزه‏اش را پذیرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزى كه خداوند مورد نافرمانى قرار نگیرد، عید راستین است.»

در روایات اسلامى براى اعیاد به ویژه اعیاد مذهبى از جمله عید فطر، آداب و رسوم خاصى توصیه شده در حدیثى از معصوم علیه السلام آمده است.

«زینوا أعیادكم بالتكبیر» عیدهاى خودتان را با تكبیر زینت‏ بخشید.

«زینوا العیدین بالتهلیل و التكبیر و التحمید و التقدیس‏» عید فطر و قربان را با گفتن ذكر لا اله الا الله، الله اكبر، الحمد لله و سبحان الله، زینت‏ بخشید.

پی نوشت ها:

1- دهخدا، ذیل عید، زبیدى، تاج العروس، 8/438-439

2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319

3- ابن منظور، همانجا، زبیدى / تاج العروس، 8/438

4- ابن منظور، همانجا - زبیدى / 8/839

5- تفسیر نمونه، 5/131

6- خوراكى از آرد و شیر

7- غذا یا حلوایى كه با شیر تهیه مى‏شود

8- مجلسى، بحار الانوار، ج 40/ص 73

ماه رمضان؛ برترین ماه‌ها

گردش ماه بار دیگر ما را در آستانه حلول ماه مبارك رمضان قرارداد. با ورود به ماه رمضان عبادت خاص این ماه نیز در اذهان تداعی می شود. از اینرو ماه رمضان را ماه روزه نیز گفته اند. همچنین چون بنا به روایات مصداق صبر در قرآن روزه دانسته شده است (1)، آن را ماه صبر نیز گفته اند.(2) ماه خدا و ماه میهمانی الهی از دیگر اسامی است كه به اعتبارهای مختلف به این ما عزیز داده شده است .بهترین و پرفیض ترین عبادت در بهترین ایام و لیالی اوقات ، موجبات رشد و تعالی انسانها و دستیابی به قرب الهی را آسانتر می سازد و از مصادیق نور علی نور محسوب می شود.

رمضان چیست ؟

          رمضان از ماده «رمض » و اصل آن به معنای شدت تابش آفتا ب ر خاك است . علت این تسمیه آنست كه عرب ماهها را با زمانی كه در آن واقع شوند نامگذاری كرده است . رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آن را رمضانات گفته‌اند و گفته شده رمضان از نامهای خداوند است . از مجاهد نقل شده كه نگو رمضان بلكه بگو ماه رمضان ، زیرا تو نمی‌دانی رمضان چیست؟ (3) نظیر این سخن با اندكی تفاوت در المیزان نیز آمده است .(4)

در مختار الصحاح ضمن قبول وجه تسمیه رمضان طبق قول مجمع البیان ، گفته است نماز ظهر ، نماز رمض خوانده می شود زیرا باید آن را در اوج شدت آفتاب خواند. همانجا علاوه بر آنكه جمع رمضان را رمضانات نوشته ، تصریح می كند كه ارمضا نیز جمع كلمه رمضان است و هم در آن كتاب رمض به معنای احتراق نیز می باشد (5) ، كه در این صورت ماه رمضان را از آن جهت رمضان می گویند كه با سوختن گناهان مومنان ، آنها پاك شده و زوائد روحی و روانی افراد صالح تصفیه می شود.

میبدی در تفسیر خود وجه تسمیه رمضان را اینگونه می گوید:

اشتیاق "رمضان" از "رمضا" است یا از "رمض" . اگر از رمضا است ، آن سنگ گرم باشد كه هر چه در آن نهند بسوزد و اگر از رمض است باران باشد كه به هرچه برسد آن را بشوید. مصطفی صلی الله علیه و آله را پرسیدند كه رمضان چه باشد؟ گفت: ارمض الله فیه دنوب المؤمنین و غفرهالهم. (6) خدواند گناهان مؤمنان را شسته و یامی سوزاند و آنها را می آمرزد.

ماه رمضان به خاطر نزول قرآن در آن ماه ، برتر شده است . خدواند متعال در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القران هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فلیصه ...» ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن برای هدایت بشر و راهنمایی و تشخیص حق از باطل نازل شده است . پس هر كس ماه رمضان را دریابد باید تمام آن ماه را روزه بدارد...

نه تنها قرآن در ماه رمضان فرو فرستاده شده است ، بلكه كتب دیگر آسمانی نیز در این ماه نازل شده اند . امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید :« نزلت التوراه فی ست مضین من شهر رمضان ...»(7) شش ، دوازده وهیجده روز از ماه رمضان گذشته بود كه به ترتیب تورات ، انجیل و زبور نازل شد و قرآن در شب قدر فرو فرستاده شد. علاوه بر آن مصحف ابراهیم و نوح و ... در این ماه نازل شده است .(8) پس می توان گفت كه ماه رمضان ، ماه نزول كتب آسمانی است كه خود رحمتی است از طرف خداوند برای بندگان كه با ماه رحمت خدا سازگاری نیز دارد. 

          طبق تصریح بیشتر دانشمندان اهل سنت ، بعثت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نیز در این ماه انجام پذیرفته است . بر این اساس ماه رمضان می تواند به ماه بعثت نیز نام یابد. بر اساس نظر این گروه از دانشمندان ، بعثت پیامبر در یكی از روزهای 17 و 18 و 24 صورت پذیرفت ، اینان از یك سو چون بعثت را مقارن با نزول قرآن دانسته و از سوی دیگر و به تصریح خود قرآن ، قرآن در ماه رمضان نازل شده است و نیز با استناد به برخی روایات ، این رای را پذیرفته اند كه مستندات آنها و دلایل مخالفان این نظریه و نظریات دیگر به ویژه در درسنامه علوم قرآنی آمده كه خوانندگان به این بحثهای نسبتا مفصل مراجعه كنند.(9)

انس بن مالك می گوید:از رسول خدا شنیدم كه فرمود : این ماه رمضانست كه آمده ، در آن درهای بهشت باز و درهای آتش بسته و شیاطین در غل و زنجیر می باشند.(10)

در ماه رمضان شب قدر قرار دارد و به این وسیله یعنی به وسیله شب قدر نیز ماه رمضان از دیگر ماههای سال متمایز می شود . همان شب قدری كه از هزار ماه بهتر است و زمین از حضور ملائكه و روح بر می شود . در شرافت شب قدر همین بس كه اولیای الهی به خاطر درك آن ، تمام شبهای سال و یا حداقل تمام شبهای ماه رمضان را تا صبح به عبادت و تضرع می پرداختند تا آن را درك نمایند . شب قدر قبل از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز وجود داشته و استمرار آن تا آخر الزمان مورد قبول اكثر قریب به اتفاق دانشمندان است و روایات نیز آن را تاكید می كند و چون شب قدر به تصریح قرآن و استظهاری كه از آیات سوره قدر و آیه 185 سوره بقره می شود ، در ماه رمضان قرار دارد، پس رمضان از ابتدا تاكنون دارای این شرافت بوده است .

          غفران الهی در ماه رمضان بیش از ماههای دیگر شامل حال بندگان می شود . به طوری كه رسول گرامی اسلام «ص » ضمن روایتی می فرماید :«...در روز اول ماه رمضان دستهای شیاطین در غل و زنجیر است و در هر شب هفتاد هزار نفر آمرزیده می شوند . وقتی شب قدر شد خدا به اندازه ای كه در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن زمان آمرزیده است . می آمرزد و بین مومن و برادرش دشمنی باقی نمی ماند ...» (11)

          در كشف الاسرار و عده الابرار خطبه ای نسبتا مفصل از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه آن حضرت آن را در آخر ماه شعبان ایراد فرموده است . به دلیل مفصل بودن آن ، ترجمه چند جمله را می آوریم:«ای مردم ...ماه رمضان ماهی است كه ابتدایش رحمت ، میانه اش مغفرت و انتهایش رهایی از آتش است ... و آن ماه صبر است و ثواب صبر، بهشت است و آن ماه تصفیه است و ماهی است كه در آن روزی مومن زیاد می شود ...»(12)رسول گرامی اسلام (ص ) در آخرین جمعه ماه شعبان خطبه ای خواند كه بهترین گویایی را در عظمن رمضان دارا می باشد كه ما برای تبرك و تاثیر بیشتر بر نفوس ، به بخشی از این خطبه اشاره می كنیم :

          « ای مردم ! ماه خدا با بركت ، آمرزش و رحمت به سوی شما رو آورده است . این ماه نزد خدا برترین ماههاست . روزهای آن برتر از روزهای دیگر و شبهای آن بهترین شبها و لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است . ماهی است كه به میهمانی خدا دعوت شده اید و از كسانی كه مورد اكرام خدا هستند، می باشید. نفسهای شما همچون تسبیح خدا ، خوابتان چون عبادت ، اعمالتان مقبول و دعایتان مستجاب است . بنابراین با نیتهای خالص و دلهای پاك از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد. چرا كه بدبخت كسی ایت كه از آمرزش الهی در این اه بزرگ محروم گردد. باگرسنگی و تشنگی خویش در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز باشید ، بر فقرا و بینوایان بخشش كنید ، پیران خویش را گرامی دارید . به خردسالان رحمت آورید و پیوند خویشاوندی را محكم سازید.

زبانهایتان را از گناه بازدارید ، چشمان خویش را از آنچه نگاه كردنش حلال نیست بپوشانید. گوشهای خویش را از آنچه شنیدنش حرام است ، بازدارید ، بر یتیمان مردم شفقت و محبت كنید تا با یتیمان شما چنین كنند ... از گناهانتان بسوی خدا توبه كنید ، هنگام نماز دستهایتان را برای دعا به سوی خدا بلند كنید ، مسلما وقت نماز بهترین ساعات است كه خداوند با رحمت به بندگانش نگاه می كند . وقتی می خوانندش ، آنها را اجابت می كند... ای مردم جانهایتان مرهون اعمالتان است، پس آن را به وسیله استغفار آزاد كنید و پشتهایتان با گناه سنگین شده است ، پس آن را با طول سجود خود سبك كنید .

بدانید كه خداوند به عزتش قسم یاد كرده كه نمازگزاران و سجده  كنندگان را عذاب ندهد . روز رستاخیزی كه مردم نزد پروردگار جهانیان قیام می كنند، هرگز به آنان آتش را نشان نمی دهد...

هر كس جلوی شر را بگیرد، روز قیامت خداوند غضبش را از او می پوشاند و كسی كه یتیمی را اكرام كند ، خداوند روز قیامت او را گرامی دارد و كسی كه رحمتش را در  آن به دیگران برساند، خداوند روز قیامت رحمتش را به او می رساند و كسی كه رحمتش را در این ماه قطع كند ، خدا نیز رحمتش را در روز قیامت از او قطع كند.... و كسی كه یك آیه از آیات قرآن را تلاوت كند ، مانند اینست كه اجر ختم قرآن را در غیر ماه رمضان برده باشد...

ای مردم در این ماه درهای بهشت بازست، پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما نبندد و درهای دوزخ بسته است پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما باز نكند. شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند، از پروردگارتان بخواهید كه آنان را بر شما مسلط نكند. علی (ع) فرمود: برخاستم و عرض كردم : ای فرستاده خدا برترین اعمال در این ماه چیست ؟ فرمود : این ابوالحسن ! بهترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات الهی است .» (13)

1-  تفسیر القمی . ج ا ص 46. تفسیر صافی ، فیض كاشانی ، ج 1 ص 126

2-  ادوار فقه، شهابی ، محمود ، ج 2 ص 41

3-  مجمع البیان علامه طبرسی ، مجلد اول ص 495

4-  المیزان ، علامه طباطبایی ، ج 2ص 279

5-  مختار الصالح ، الرازی ، صص 257-256

6-  كشف الاسرار وعده الابرار، میبدی ، ابوالفضل رشید الدین ، ج 1 ص 495

7-  وسائل الشیعه ، علامه حرعاملی ، ج 7 ص 225 ، حدیث 16

8-  تفسیر نمونه ، آیت الله مكارم شیرازی ، ج 1 ص 645

9-  درسنامه علوم قرآنی ، جوان آراسته ، حسین ، صص 92-77

10-  كشف الاسرار و عده الابرار ، ج 1، ص 490

11-   وسایل الشیعه ، ج 7 ص 228 حدیث 21

12-   كشف الاسرار و عده الابرار ، ج 1، ص 490

13-  وسائل الشیعه ، ج 7 صص228 226 . حدیث 20

فضیلت ماه رمضان در روایات

ماه مبارک رمضان در حقیقت یکی از نعمات بزرگ پروردگار بوده که به منظور شستشوی وجود مان از گناهان به ما اعطاء گردیده است، لذا به هر خواهر و برادر با درک ماست تا از این لحظات گرانبها و از این شانس طلایی به منظور محو نمودن اشتباهات، خطاها و گناهانی که از ما سر زده است استفاده نماید ، و با باز گشت این ماه مبارک و پر فیض همزمان با آنکه از فواید طبی آن برخوردار می‌شویم، از فواید دنیوی و اخروی آن نیز مستفید گردیم. اینک در این مجموعه به امید آنکه گامی را در جهت پخش و گسترش احکام دینی خویش برداشته باشیم تعدادی از احادیث گرانمایه، حضرت رسول الله (ص) را جمع آوری نموده‌ایم تا همه از آن بهره‌مند شده و ما را نیز شامل دعاهای شبانه روزی خویش گردانند.

خوشا به حال آن خواهر و برادر که هر لحظه این ماه پر فیض و پر برکت را غنیمت شمرده و از آن در جهت مغفرت و بخشش گناهان‌شان استفاده نمایند و حسرت و افسوس به حال آن خواهر و برادری که با فرا رسیدن این ماه مبارک هنوز هم از خواب غفلت بیدار نگردیده و با بی‌تفاوتی و بدون احساس مسئولیت، به گناهان گذشته‌شان ادامه داده و از این شانس طلایی مستفید نمی‌گردنند.

رسول الله (ص) فرمود: خدای عزوجل می فرماید: هر عمل فرزند آدم برای اوست غیر از روزه که آن برای من است و من پاداش آنرا می دهم و روزه سپری است ( در مقابل دورخ یا گناهان ) و چون روز روزه، یکی از شما باشد ، باید ناسزا نگوئید، و فریاد نکشید و با کسی در گیر نشوید م اگر کسی او را دشنام داد و یا با او جنگ کرد باید بگوید: من روزه دارم و سوگند به ذاتی که جان مصطفی در ید اوست همانا بوی دهن روزه دار در نزد خداوند (ج) از بوی مشک نیکوتر است. و برای روزه‌دار دو شادی است که بدان شاد می‌شود، یکی که چون افطار کند، شاد میشود و دیگری که چون پروردگارش را ملاقات کند به روزه‌اش شاد می‌گردد.

این لفظ بخاری است و در روایتی از او آمده که روزه دار طعام، آشامیدنی و شهوت خود را از جهت من ترک میکند، روزه از برای من است و من بدان پاداش میدهم و حسنه به ده برابرش.

در روایتی از مسلم آمده که هر عمل فرزند آدم چند برابر می‌شود نیکی به ده برابرش تا هفت‌صد برابرش - الله تعالی فرمود: مگر روزه که همانا از برای من است و من بدان پاداش میدهم - شهوت و طعام خود را به دستور من میگذارد و برای روزه دار دو شادی است یک شادی در وقت افطار ش و یک شادی در وقت ملاقات با پروردگارش و بوی دهن روزه دار در نزد خدای متعال از بوی مشک بهتر است.

ای مردم به شما ماه بزرگی رسیده. ماه مبارک، ماهی که در آن شبی است بهتر از هزار ماه. ماهی که خداوند روزه اش را فرض و قیام شبش را نفل قرار داده. کسی که به اجرای کاری نیکی تقرب جوید مانند آن است که فریضه را در ماه دیگری اداء نموده باشد. ماه صبر و ثواب صبر بهشت است، ماه دلجوئی است. ماهی است که روزی مومن در آن فراوان میشود. کسی که در آن روزه داری را افطاری میدهد، برای او با عث آمرزش گناهان و آزادی از آتش دوزخ میشود و به اندازهء اجر روزه دار به وی داده میشود بدون اینکه از ثواب روزه دار کاسته شود. گفتیم ای رسول خدا ، همگی ما توان افطار روزه دار را نخواهیم داشت. فرمود: این ثواب را کسی هم حاصل میکند که یک چشیدنی از شیر یا یک خرما و یا یک نوشیدنی آب به روزه دار بدهد و کسی که روزه داری را سیر می نماید، خدا او را از حوض من مینوشاند که تشنه نمی‌شود تا به بهشت داخل شود.

رمضان ماهی است که اولش رحمت، میانه اش مغفرت و آخرش آزادی از آتش است. کسی که بر زیر دستش در آن روز آسانی میکند، خدایش میامرزد و از آتش دوزخ آزادش میسازد.

برای شما ما مبارک رمضان آمده است که روزه ء آن را خداوند (ج) بالای شما فرض گردانیده که درین ماه دروازه های رحمت باز شده و دروازه های دوزخ بند میگردد و شیاطین بسته میشوند و در این ماه شبی وجود دارد که از هزاران ماه بهتر است و کسی که از خیر و برکت آن محروم گردد، در حقیقت کاملاً محروم گردیده است.

رسول الله (ص) در دههء اخیر رمضان اعتکاف نموده و می فرمود : شب قدر را در دههء اخیر رمضان جستجو کنید.

از عایشه روایت شده که گفت: گفتیم یا رسول الله (ص) اگر دانستم شب قدر کدام است در آن چه بگویم؟ فرمود بگو « اللهم انک عفو تحب العفو فاعف عنی » بار خدایا تو در گذرنده ای و گذشت را دوست داری پس از من در گذر.

کسیکه دروغگویی و عمل به دروغ پردازی را ترک ننمود، خدا به این حاجتی ندارد که وی خوردن و آشامیدن را ترک کند.

هرگاه روز روزه ء یکی از شما باشد، پس دشنام نداده و صدا بلند نکنید، و اگر کسی او را دشنام داد یا با او جنگ نمود باید بگوید : من روزه دارم.

رسول الله (ص) به چند دانه رطب ( خرمای تازه ) افطار می نمود. اگر خرمای تازه نمی بود، پس چند جرعه آب می نوشید.

رسول الله (ص) فرمود: خداوند عزوجل فرمود: محبوب ترین بندگانم نزدم کسی است که در افطار بیش از همه شتاب میکند.

رسول اکرم (ص) فرمود: فرق میان روزه، ما و روزهء اهل کتاب سحری کردن است.

سحری کنید زیرا در سحری ها برکت است.

چون رمضان آید، در های بهشت باز شده و در های دوزخ بسته گردد و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند.

کسیکه یک روز از رمضان را غیر از رخصت و بیماری بخورد اگر تمام عمر خویش را روزه قضایی بگیرد آنرا جبران کرده نمی‌تواند.

رسول الله (ص) در رمضان تلاش و کوشش می کرد که در غیر آن نمی بود و در دهه ء اخیر رمضان سعی و کوشش می‌کرد که در غیر آن نمی نود.

روزه نیمه‌ی از صبر است و به همین دلیل مومن به آمدن ماه رمضان خوش می‌شود و سینه‌اش گشاده می‌گردد.

کسیکه بخاطر خداوند (ج) یک روز روزه میگیرد، خداوند او را به اندازه هفتاد سال از آتش دورخ دور میسازد.

هر آئینه در بهشت دری است که به آن ریان گفته میشود و روزه داران در روز قیامت از آن داخل میگردنند که هیچکس غیر از ایشان داخل نمیگردد. گفته میشود: روزه داران کجایند ، پس ایستاده میشوند و از آن کسی غیر از ایشان داخل نمی‌گردد و چون داخل شوند در بسته می‌شود و هیچکس از آن وارد نمی‌شود.

قال رسول الله (ص) :

إِنَّ ابواب السماء تفتح فى اول لیلة من شهر رمضان ولاتغلق الى آخر لیلة منه(1)

رسول خدا (ص) فرمود: درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى شوند و تا آخرین شب بسته نمى شوند.

قال رسول الله (ص) :

اذا استهلَّ رمضان غلقت أبوابُ النار (2).

رسول خدا (ص) فرمود: هنگامى كه هلال ماه رمضان پدیدار گردد, درهاى دوزخ بسته شود.

قال ابوجعفر(ع) :

لكلّ شىء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان(3).

امام باقر (ع) فرماید: براى هر چیزى بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است.

عن ابى الحسن على بن موسى الرضا(ع):

من قرأ فى شهر رمضان آیة من كتاب الله كان كمن. ختم القرآن فى غیره من الشهور (4)

امام رضا (ع) :

كسى كه در ماه رمضان آیه اى از كتاب خدا(قرآن) را بخواند

.مانند كسى است كه در دیگر ماه ها تمام قرآن را خوانده باشد.

عطایای‌ ماه‌ رمضان‌

 پیغمبر گرامی‌ اسلام‌ (ص‌) فرمود: در ماه‌ رمضان‌ به‌ امت‌ من‌ پنج‌ چیز عطا شده‌ است‌، كه‌ قبل‌ از من‌ به‌ امت‌ هیچ‌ پیغمبری‌ از طرف‌ باری تعالی‌ داده‌ نشده‌ است‌:

عطای‌ اول‌: اینكه‌ در شب‌ اول‌ ماه‌ رمضان‌ خداوند با نظر لطف‌ به‌ سوی‌ آنها نگاه‌ كند و كسی‌ را كه‌ خداوند با نظر لطف‌ نگاه‌ كند هرگز او را عذاب‌ نفرماید.

عطای‌ دوم‌: اینكه‌ بوی‌ دهان‌ آنان‌ در شامگاهان‌ در حضور خداوند عزّ و جل‌ از بوی‌ مشك‌ پاكیزه‌تر می‌باشد.

عطای‌ سوم‌: اینكه‌ ملائكه‌ برای‌ آنان‌ در شب‌ و روزشان‌ طلب‌ آمرزش‌ می‌كنند.

عطای‌ چهارم‌: اینكه‌ خدای‌ عزّ و جل‌ به‌ بهشت‌ فرمان‌ می‌دهد كه‌ برای‌ بندگان‌ من‌ آمرزش‌ بخواه‌ و خود را برای‌ بندگان‌ من‌ آراسته‌ كن‌ پس‌ نزدیك‌ است‌ كه‌ رنج‌ و آزار دنیا از آنها برود و وارد بهشت‌ من‌ و كرامت‌ من‌ گردند.

 عطای‌ پنجم‌: اینكه‌ در شب‌ آخر ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ همه‌ گناهانشان‌ آمرزیده‌ شود.

عقد اخوت میان مسلمانان

دوازدهم رمضان سال اول هجری قمری: ایجاد عقد اخوت میان مسلمانان از سوی پیامبر(ص).

اسلام به عنوان یك دین حیات بخش و نشاط آفرین در جامعه انسانی، همیشه مسلمانان را به وحدت و محبت و بالاتر از آن، به اخوت و برادری دعوت و همگان را به صلح و همزیستی مسالمت آمیز فراخوانده است. در آیه ای از قرآن كریم آمده است: انّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَهٌ فَأصْلِحُوا بَیْنَ اَخَوَیْكُمْ؛(1) مؤمنان، برادر یكدیگرند و میان دو برادر دینی، صلح و آشتی برقرار كنید.

پیامبراكرم(ص) از آغاز دعوت، به مسئله اخوت دینی عنایت ویژه ای داشت و آن را نهادی مهم در از میان بردن كفر و شرك و ایجاد جامعه اسلامی می دانست. به همین جهت پس از هجرت به مدینه منوره، در روز دوازدهم ماه مبارك رمضان سال اول قمری به امر پروردگار متعال، میان هر دو نفر از مهاجر و انصار را پیمان برادری بست و آن دو را برادران دینی یكدیگر نمود.(2) معمولاً افرادی كه با هم تجانس داشته و از جهت افكار و اندیشه به هم نزدیك بوده و سابقه دوستی و رفاقت داشتند، رسماً برادر یكدیگر شدند. مثلاً ابوبكر با عمر، طلحه با زبیر، عثمان با عبدالرحمن، ابومسعود با ابوذر، سلمان با حذیفه، مقداد با عمار و همین طور سایر صحابه. اما خود پیامبر(ص) در میان تمامی یاران و فامیلان و صحابه خویش كسی را شایسته برادری خویش ندید، جز علی بن ابی طالب(ع) را و از آن پس، حضرت علی(ع) علاوه بر رابطه های گوناگون خویشاوندی و اسلامی با پیامبر(ص)، رسماً برادر دینی وی نیز محسوب گردید و فضیلتی بزرگ بر فضایلش افزوده شد.(3) زیرا علی(ع)، هم شأن و هم فكر پیامبر(ص) بود و آن حضرت درباره علی(ع) فرموده بود: أنت منی بمنزله هارون من موسی، الاّ انّه لا نبیّ بعدی؛ ای علی! تو در نزد من، به منزله هارون در نزد موسی(ع) هستی، مگر این كه پس از من، پیامبری نخواهد آمد.(4)

"ابن اثیر" در كتاب معروف "اسدالغابه" گفت: پیامبر(ص) دوبار میان خویش و علی(ع) عقد برادری بست و در هر دوبار به وی فرمود: أنت اخی فی الدنیا و الآخره.(5)

خود علی(ع) بارها فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا(ص) هستم. این جمله را پس از من، كسی ادّعا نخواهد كرد، مگر شخص دروغ گو.(6)

پی نوشت ها:

1- سوره حجرات(49)، آیه 10

2- رمضان در تاریخ (لطف الله صافی گلپایگانی)، ص 92

3- زندگانی چهارده معصوم(ع) (ترجمه اعلام الوری)، ص 267

4- رمضان در تاریخ، ص 95

5- همان، ص 98

6- زندگانی چهارده معصوم(ع)، ص 268

توصیه‌های‌ مهم‌ در ماه‌ مبارك‌ رمضان‌

 1- بجا آوردن‌ نمازها در اول‌ وقت‌.

 2- حضور قلبی‌ و نیت‌ پاك‌ در عبادات‌ .

 3- ضرورت‌ شركت‌ در نماز جماعت‌.

 4- تلاوت‌ قرآن‌ به‌ ویژه‌ در هنگام‌ سحر و قبل‌ از افطار .

 5- خواندن‌ نماز و دعاهای‌ مخصوص‌ ماه‌ رمضان‌.

 6- بجا آوردن‌ نمازهای‌ قضا و توبه‌ از گناهان‌.

 7- شركت‌ در مساجد و آشنایی‌ با معارف‌ اسلام‌.

 8- اخلاق‌ و رفتار نیكو با مردم‌ (تواضع‌ و احترام‌ به‌ دیگران‌) .

 9- طلب‌ آمرزش‌ خصوصاً برای‌ اموات‌ مومنین‌.

 10- رعایت‌ كامل‌ حقوق‌ مردم‌، انصاف‌ و كسب‌ حلال‌.

 11- مهربانی‌ با یتیمان‌ و تكریم‌ آنها.

 12- دستگیری‌ از مستمندان‌ و دادن‌ صدقه‌ و انفاق‌.

 13- كم‌ خوردن‌ در سحر و افطار، برای‌ استراحت‌ اندام‌ گوارشی‌.

 14- اطعام‌ و دادن‌ افطاری‌ اگرچه‌ محدود و مختصر باشد.

 15- صله‌ رحم‌ و توجه‌ به‌ همسایگان‌.

 16- كنترل‌ چشم‌ و گوش‌ و زبان‌ و دیگر اعضاء از گناه‌.

 17- روی‌ گردانی‌ قلبی‌ از اعمال‌ ناشایست‌.

 18- سبقت‌ در انجام‌ كارهای‌ نیكو و كسب‌ فضایل‌.

وصول نخستین نامه كوفیان به امام حسین(ع)

دهم رمضان سال 60 هجری قمری: وصول نخستین نامه كوفیان به امام حسین(ع).

شهر كوفه، در عصر امام حسین(ع) از شهرهای تازه تأسیس و پرجمعیت عراق و جهان اسلام بود و بیش از چهار سال مقر خلافت امام علی بن ابی طالب(ع) و كانون شیعیان مخلص و وفادار آن حضرت به شمار می آمد. مؤمنان و دوستداران اهل بیت(ع) در این شهر، در پیروی از امامان معصوم(ع) و فداكاری در راه اهداف آنان، همیشه پیش تاز و پر تحرك بودند؛ گرچه وجود افرادی دو چهره، منافق و سست ایمان در میان آن ها، در مواقع حساس و خطرناك، زیان های زیادی متوجه اهل بیت(ع) نمود، ولی با این حال، شیعیان و محبان اهل بیت(ع) در این شهر، همیشه مورد توجه اهل بیت(ع) و حساسیت دشمنان اهل بیت(ع) و زمامداران غاصب عصر خویش قرار داشتند.

اهالی كوفه پس از آن كه از هجرت اعتراض آمیز اباعبدالله الحسین(ع) از مدینه منوره به مكه معظمه با خبر شدند، انجمن های چندی برگزار كرده و به این نتیجه رسیدند كه آن حضرت را به كوفه دعوت كرده و وی را یاری دهند(1) و بار دیگر شاهد عدالت علوی، از سوی امام حسین(ع) در این شهر باشند.

آنان، نامه هایی برای امام حسین(ع) نوشته و وی را به كوفه دعوت كردند. اسامی برخی از امضا كنندگان نامه ها عبارت بود از: حبیب بن مظاهر، سلیمان بن صرد، مسیب بن نجبه، رفاعه بن شداد، شبث بن ربعی، حجّار بن ابجر، عبدالله بن وال، یزید بن حارث، عروه بن قیس، عمرو بن حجاج و محمد بن عمر تمیمی.(2)

برخی از آن ها از یاران معروف حضرت علی(ع) و در ركاب آن حضرت بر علیه دشمنانش جنگ ها و نبردهایی كرده و هم اینك قصد یاری فرزندش امام حسین(ع) را نمودند.

به هر روی، نخستین نامه كوفیان در دهم ماه مبارك رمضان سال 60 قمری به دست امام حسین(ع) رسید و از آن پس نامه های فراوان دیگری پی در پی به محضر آن حضرت ارسال می شد.(3) در برخی از این نامه ها آمده بود: امّا بعد، باغ های كوفه سبز و خرم گشته و میوه های آن رسیده است. هرگاه اراده ات تعلق گرفت، با لشگریان پیروزت به سوی ما بیا.

در نامه دیگر آمده بود: امّا بعد، با سرعت و به زودی به سوی ما حركت كن كه همه چشم انتظار توییم و به غیر تو كس دیگر را نمی خواهیم.(4)

امام حسین(ع) در آغاز، سكوت اختیار كرد و پاسخی به نامه های كوفیان نداد، تا این كه نامه های آنان به حدود دوازده هزار عدد كه پای هر یك از آن ها را چندین نفر و یا ده ها نفر امضا كرده بودند، رسید.(5) در آن زمان به آنان پاسخ مثبت داد و درخواستشان را پذیرفت.

پی نوشت ها:

1- الارشاد (شیخ مفید)، ص 378؛ منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج1، ص 302

2- همان

3- وقایع الایام (شیخ عباس قمی)، ص 30

4- الارشاد، ص 378؛ منتهی الآمال، ج1، ص 302

5- منتهی الآمال، ج1، ص 303؛ لهوف سید بن طاووس، ص 51