بازیهای بومی محلی استان ایلام

بررسي و پژوهش هاي باستان شناسي نشان مي دهد كه توجه به ورزش ها و بسياري بازي ها در غرب ايران خصوصا درميان ساكنان ايلام باستان رايج بوده است. تصاوير برجاي مانده از جام ارجان بهبهان نمونه ی بسيار ارزشمندي از الگوهاي ورزشي بومي – محلي رايج در ميان اقوام ايلامي بوده است .
در اين اثر باستاني تصاويري از بازي «قُلان »، كه امروزه در ميان مردم استان رايج است، نشان داده است و به هرحال مي گفت بازي هاي متعدد ، متنوع و جذابي در گذشته در ميان مردم رواج داشته است كه متاسفانه به دليل شرايط زندگي اجتماعي امروزه بسياري از اين بازي ها منسوخ شده است كه تلاش براي احيای آن ها به مثابه ی بخشي از هويت ملي ضرورتی اجتناب ناپذير است .

برخي از اين بازي ها عبارت اند از :

• دال پَلان
• قُلان در سه نوع : چنگ ، پنجه گير و آزاد
• لَنگِران
• كِلاو رِوانه كي
• پران
• زوران
• چوچِزان در دو نوع
• كل پر
• حَبِل كيشان
• اشتره لوان
• قطان
• هفت سنگ
• جليه روان
• اكه آكوتين
• اسب سواري
• تيراندازي
• مله جوره كي
• جَوزان
• گَلواز
• شَش خوان
• ذره مشتكي
• چو جنگ
• هشار هشار ه كي

در زير چند نمونه از بازي هاي سنتي را به طور خلاصه معرفي مي كنيم :

بازي پلان

اين بازي در بين سنين مختلف رايج است و حتي افراد مسن هم براي تنوع اين بازي را برگزار مي كنند .
آقاي علي حسين خسروي پور در مورد تركيب گروه و نحوه بازي پلان كه از جمله   بازي هاي جمعي سنتي است ، مي گويد :
علاقه مندان به اين بازي به دو گروه سه نفره تقسيم مي شوند و يكي هم از ميان جمع به عنوان داور انتخاب مي گردد. داور بقيه ی قرعه گروه اول و دوم را معين مي كند، و سپس زميني مسطح و هموار به طول حدواً 40 و عرض 3 تا 4 متر در نظر مي گيرد و در دو سر یک خط مستقیم در دو دسته ی سه تایی سنگ هایی تخت به صورت ایستاده و بدون تکیه گاه به ارتفاع 20 تا 30 سانتیمتر نصب می کند . در هر طرف، فاصله ی سنگ ها بین 1 تا 5/1 متر تعیین   می شود و هنگام بازی افراد دو گروه نباید از سنگ اول جلوتر بروند . به قید قرعه یکی از تیم ها بازی را شروع می کند. رایج ترین نوع قرعه " ته ره و هشکه " یعنی تر و خشک است . بدین شکل که یک طرف سنگِ تخت کوچکی را تر و به هوا پرتاب می کنند و هر یک از تیم ها یک طرف قرعه ( تر یا خشک ) را انتخاب می کنند و قرار گرفتن طرف تر یا خشک سنگ بر زمین و نوع انتخاب ، شروع کننده ی بازی را تعیین می کند .
ابتدا هر یک از افراد گروه اجازه ی پرتاب یک سنگ به طرف سنگ های طرف مقابل را دارند و در ازای خواباندن هر یک از   سنگ ها ی ایستاده ی حریف، اجازه ی پرتاب یک سنگ دیگر را می یابند . چنان چه در نوبت اول تیمی نتوان کل سنگ ها ی حریف را بخواباند ، تیم مقابل بازی را با همان شرایط ادامه می دهد .    

بازي قلان

قلان از جمله بازي هاي سنتي جاذب و دلپذير است که موجبات شادابي بازيكنان و تماشاچيان را فراهم می سارد . این بازی معمولاً هنگام رفتن به طبيعت خصوصاً در فصل بهار انجام مي شود. در اين بازي دو گروه با نام هاي خاص تشكيل مي شود و با انتخاب يك نفر سرپرست يا مربي در محدوده ی زميني كه آن را خط كشي كرده اند به بازي اقدام مي كنند .
بايد گفت كه دو نوع بازي انجام مي گيرد ؛يك : يا به صورت دونفره و مبارزه ی تن به تن ، و يا به صورت جمعي . حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هردو گروه وارد دايره ی ميدان بازي   مي شوند و اقدام به مبارزه مي كنند. هركدام نتواند تعادل خود را حفظ کند و بر زمین بیفتد ، بازنده است و شخص   برنده اگر توان و خستگي لازم ندارد مي تواند مجدد با حريف ديگري روبه رو شود . اين مبارزه تا آخرين نفر هر گروه ادامه دارد .
دو بازيگر در حالی که هر کدام یک پای خود را به هوا بلند کرده اند و با یک دست از پشت گرفته اند ،   با شانه هاي خود به   شانه ی حریف ضربه می زنند تا تعادل حریف را به هم بزنند و هر ضربه ای جز این، خلاف محسوب شده   و باعث اخراج از بازی می گردد .

بازي لنگران

  از جمله بازي هاي مهيج   بومی ایلام   ، بازي لنگران است كه هنگام تجمع چند خانواده براي تنوع و شادابي جمع آن را برگزار مي كنند. اين بازي سرعت، دقت و تيزهوشي و هوشياري خاصي را مي طلبد كه معمولا بازيكنان زبده ی اين بازي را انجام مي دهند .
در اين رشته از بازي هاي سنتي بازيكنان به دو گروه تقسيم مي شوند و در زميني كه قبلاً خط كشي نموده اند ، اين بازي را انجام مي دهند. مقرارات و ظرافت هاي خاصي در اين بازي وجود دارد كه بيان و ذكر آن از حوصله ی اين مقاله خارج است .

ورزش هاي باستاني

  شاخص ترين ورزش هاي سنتي رايج در استان ، مجموعه ورزش هاي باستاني در گود   زورخانه اي است كه در اكثر شهرهاي كشورمان رايج است و در استان ايلام نيز نسل به نسل با قداست خاصي برگزار شده و علاقه مندان زيادي را به خود جذب نموده است .

بازيکنان به دو گروه مدافع و مهاجم تقسيم مى‌شوند. داورى بازى به‌عهده ٔ فردى از بزرگ سوارکاران است. سوارکاران با گرز، همراه با عملياتى آکروباتيک روى اسب و زين تاخت و تاز کرده و به يکديگر حمله‌ور مى‌شوند و يا اينکه به‌سوى هدفى مشخص تيراندازى مى‌کنند که در صورت اصابت، جايزه خواهند گرفت .

دو کشتى‌گير مقابل هم مى‌ايستند، آن‌گاه هريک، يکى از دست‌هاى خود را زير دست ديگرى برده و دست ديگر خود را بالاى کتف هم قرار مى‌دهند و با علامت داور بازى را شروع مى‌کنند. برنده ٔ بازى کسى است که حريف را زمين بزند، طورى‌که پشت او کاملاً با زمين تماس پيدا کند. جوايز برندگان کشتي، گوسفند، لباس عشايرى و غيره مى‌باشد .

در داخل کفش يا کلاهي، تعدادى سنگ‌ريزه مثل سنگ نانوائى مى‌ريزند. بعد کلاه يا کفش را تکان داده و روى زمين دمر مى‌کنند. آن‌گاه اولين بازيکن بايد کلاه را طورى بردارد که سنگ‌ها تکان نخورند و پس از آن يکى‌يکى سنگ‌ها را از زمين جمع کند، اين‌بار هم نبايد سنگ‌ها تکان بخورند. اگر هنگام برداشتن کلاه و يا سنگ‌ها، سنگى تکان بخورد، بازيکن مى‌سوزد و نفر بعدى دوباره سنگ‌ها را در کلاه مى‌ريزد و بازى را تکرار مى‌کند. برنده کسى است که بتواند سنگ‌ها را بدون حرکت از زمين جمع کند .