على بن حسين مسعودى هُذَلى (ره)
(346 -260هـ ق)
ولادت
متكلم، مورخ و جغرافىدان بزرگ اسلامى ابوالحسن على بنحسين مسعودى درنيمه دوم قرن سوم هجرى حدود سال (260ه.ق.) در شهر بابل عراق به دنيا آمد و دورانِ كودكى خود را در آن جا سپرى كرد.
تحصيلات
وى براى يادگيرى علوم دينى در سالهاى نوجوانى راهى بغداد شده است. علت هجرت او نيز اين بوده كه بغداد در آن زمان مركز علم و فرهنگ به شمار مىرفت و عالمان و فقيهان بزرگى در آن شهر سكونت داشتند و مسعودى براى دستيابى به علم و كمال با اشتياق كامل به آن سامان شتافته است. هوش سرشار، روحيه جستجوگرى فراوان، انگيزه قوى براى يادگيرى و پشتكار از پشتوانههاى تحصيلى اوست. وى دستكم دو دهه از عمر خود را در شهر بغداد در پى يادگيرى علوم مختلف اسلامى سپرى كرد و با جدّيت هر چه تمامتر به پژوهش و تعمق در رشتههاى مختلف؛ مثل ادبيات عرب، كلام، حديث، فقه، اصول، فلسفه و تاريخ پرداخت. وى بعد از سالها تحصيل و تحقيق به درجات عالى علمى نايل آمد. او در شناخت اخبار و روايات داراى مهارتى بسزا شد و در فقه و اصول نيز به درجه اجتهاد نايل آمد. وى در كلام و فلسفه به ويژه تاريخ، به اطلاعات بسيار دست يافت به طورى كه اعجاب عالمان و انديشمندان عصر خود و آينده را برانگيخت.
مقام بلند علمى و جامعيت او در علوم مختلف اسلامى و ساير رشتههاى علمى رايج بشرى بر دانشمندان علم رجال و تراجم پوشيده نيست. وى در نظر دانشمندان داراى جايگاه ويژهاى است؛ از اين رو آنها با اوصاف و عبارتهايى چون دانشمند كامل، پژوهشگر ماهر، فيلسوف، متكلم، فقيه، اصولى، محدث، رجالى، منجم، مورخ، جغرافىدان و... از مقام علمى او تجليل كردهاند.
اساتيد
1. عبداللَّه بن جعفر حميرى.
2. شيخ ابوجعفر محمد بن يعقوب كلينى نويسنده اصول كافى.
3. حسن بن محمد بن جمهور قمى.
4. محمد بن جعفر اسدى رازى
5. محمد بن عمرو كاتب.
6. عباس بن محمد بن حسين.
7. حمزة بن نصر.
8. محمد بن جرير طبرى، مورخ و مفسر.
9. حسن بن موسى نوبختى.
10. ابراهيم بن محمد نفطويه.
11. ابوبكر محمد بن خلف وكيع.
12. محمد بن يحيى صولى جليس.
13. ابوالحسن دمشقى.
14. ابوخليفه جمحى.
15. عبداللَّه بن احمد معروف به ابن زبرقاضى.
16. ابن دريد، نحوى و شاعر.
17. ابوبكر انبارى، محدث.
18.ابواسحاق زجاج، لغوى.
19. سنان بن ثابت بن قره، فيلسوف و متكلم.
20. محمد بن عبدالوهاب معروف به ابوعلى جبايى
21. عبداللَّه بن محمد معروف به ابوالعباس ناشى، متكلم معتزلى.
22. ابوالحسن بن ابىبشير اشعرى مؤسس مكتب اشعرى.
23. محمد بن زكرياى رازى.
24. ابوالقاسم بلخى، متكلم معتزلى.
25. ابواسحاق جوهرى.
26. ابوالحسن مهرانى مصرى.
27. جعفر بن محمد بن الازهر.
28. طاهر بن يحيى.
29. ابومحمد عبداللَّه بن محمد خالدى.
30. علان كلابى.
شاگردان
1ـ شيخ محمّد بن عمر كشي .
2ـ پسرش ، شيخ جعفر عيّاشي .
تاليفات
1. اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الاجيال الخاليه و الممالك الداثره.
2. الكتاب الاوسط.
3. مروج الذهب و معادن الجواهر فى تحف الاشراف من الملوك و اهل الديارات.
4. ذخائرالعلوم و ما كان فى سالف الدهور.
5. الاستذكار لما جرى فى سالف الاعصار كه موضوع آن تاريخ گذشتگان است.
6. فنون المعارف و ما جرى فى الدهور السوالف.
7. التنبيه و الاشراف.
8. المقالات فى اصول الديانات.
9. القضايا و التجارب.
10. سرالحياة.
11. رسالة البيان فى اسماء الائمة القطيعة من الشيعة.
12. الزلف فى احوال النفس و قواها.
13. المبادى و التراكيب.
14. الانتصار
15. نظم الجواهر فى تدبير الممالك و العساكر.
16. طب النفوس.
17. نظم الادله فى اصول المله
18. الصفوة فى الامامة.
19. الاستبصار فى الامامه.
20. الدعوات الشنيعه .
21. حدائق الاذهان فى اخبار اهل بيت النبى(ع).
22. الواجب فى الفروض اللوازم.
23. وصل المجالس بجوامع الاخبار و مخلّط الآثار
24. مقاتل الفرسان العجم.
25. تقلب الدول و تغير الآراء و الملل.
26. المسائل و العلل فى المذاهب و الملل.
27. خزائن الدين و سر العالمين.
28. نظم الاعلام فى اصول الاحكام.
29. الابانه عن اصول الديانه .
30. النهى و الكمال.
31. الرؤس السبعيه.
32. الاسترجاء فى الكلام.
33. مظاهر الاخبار و طوائف الآثار فى اخبار آل النبى(ع).
34. الزاهى فى رد الخوارج.
35. راحت الارواح.
36. التواريخ فى اخبارالامم من العرب و العجم.
37. الاخبار المسعوديه.
38. الرسائل.
39. احوال الامامه.
40. الهدايه الى تحقيق الولايه.
41. اثبات الوصيه لعلى بن ابىطالب(ع).
وفات
سرانجام اين فيلسوف، فقيه و مورخ بزرگ اسلامى پس از سالها تحمل رنج و مشقت در راه تحصيل، تحقيق و كشف حقايق دينى و علمى، در تاريخ (346 ه'.ق.) در شهر فُسطاط (قاهره قديم) مصر به آسمان پر كشيد و به ملكوت اعلى پيوست. پيكرش در قبرستان معروف آن شهر به خاك سپرده شد.
