امامزاده های استان تهران
امامزاده اسماعیل
امامزاده اسماعیل در
خیابان شهید مصطفی خمینی ، نزدیک میدان «سید اسماعیل» قرار دارد
و منسوب به اسماعیل از اعقاب امام علی النقی (ع) است. یک سوی این بقعه به واسطه بازار سرپوشیده به خیابان اصلی بازار تهران راه می یابد. این مکان تاریخی شامل میدان ، آب انبار ، مسجد- مدرسه فیلسوف الدوله و بازار سید اسماعیل است.
بنای فعلی امامزاده شامل صحن ، ایوان ، رواق ( ایوانی که در مرتبه دوم ساخته شود ، پیشگاه) ، بقعه و مسجد است. صحن امامزاده به شکل مستطیلی به ابعاد 23 و 35 متر است که محور طولی آن در امتداد شمالی – جنوبی قرار دارد و دارای سه ورودی است.
ورودی شرقی
که مدخل اصلی بنا نیز محسوب می شود فاقد تزئینات است و به نظر می رسد نیمه کاره رها شده باشد. این ورودی مقابل سردر آب انبار ساخته شده و به معبر شمالی – جنوب شرقی امامزاده و خود امامزاده به میدان سید اسماعیل راه دارد. دو ورودی دیگر اطراف صحن نیز یکی در شمال و دیگری در جنوب به معابر فرعی راه دارند.
جبهه غربی
بنا دارای ایوانی رفیع و خوش منظر است که در طرفین آن دو منار طویل دیده می شود. در طرفین ایوان ، سه ایوانچه در لبه صحن واقع شده است. بدنه ایوان غربی پوشیده از کاشی ، و نیم گنبد آن مزیّن به مقرنس زیبا و پرکار است. در محل پاکار قوس پوشش ایوان ، بر کتیبه ای با زمینه لاجوردی در سه سوی و روی کاشی های خشتی ، عباراتی به خط سفید نقش بسته است.
طبق کتیبه موجود ، قدمت درِ چوبی بقعه به سال 886 هـ . ق یعنی دوره آق قویونلو می رسد و ظاهراً قدیمی ترین سند بر جای مانده برای قدمت شهر تهران است.
کاشی های زرین فام مرقد متعلق به قرون هفتم و هشتم هـ . ق و مناره های موجود در این بقعه از قرن سیزدهم هـ . ق باقی مانده است.
امامزاده احمد و محمود
در حوزه
ماهدشت کرج ، خیابانی خاکی
وجود دارد که به تپه ای باستانی و بنای آرامگاهی خشتی منتهی می شود. بنای امامزاده احمد و محمود بر تپه ای با ارتفاع حدود سه متر بنا شده و از فاصله دور در میان دشتِ مسطح ، نمایان است. مصالح به کار رفته در این بنا فقط خشت و گل است و بنا به صورت چند ضلعی و با گنبد ضربی برپا شده است. گرچه بنا بسیار تخریب شده ، ولی چنین به نظر می رسد که بنای امامزاده دو طبقه بوده و طبقه همکف به آرامگاه و طبقه دوم به سرداب اختصاص داشته. سبک معماری بنا از دوره صفویه تبعیت می کند و می توان قدمت آن را نیز به این دوره نسبت داد.
اطراف امامزاده چندین قبر بسیار جدیدتر ، به چشم می خورد و به نظر می رسد که این مکان قبلاً گورستان یک آبادی بوده است . در کنار امامزاده دو تپه باستانی وجود دارد که تنوع و فراوانی سفال های پراکنده در آنجا حکایت از اهمیت آنها دارد. سفال های جمع آوری شده از سطح تپه ها ، قدمت آنها را به قرون هفتم تا نهم می رساند. با کمی فاصله ، چله تپه ، تپه سلیمان و تپه خاتون قرار دارند.
امامزاده ام کبری و ام صغری
این بنا هم اکنون در
داخلشهر اشتهارد
با گنبد بلند کاشیکاری شده نمایان است. ساقه گنبد از دو قسمت تشکیل شده : قسمت زیرین گنبد با اشکال لوزی مزین شده و بقیه ساقه آن که قاعده گنبد را تشکیل می دهد، آجری است. کاشیکاری بغل های ایوان با تزئینات معلقی ( پناهگاه) در نوع خود ممتاز است.
بقعه از دو بخش تشکیل شده و داخل بنا فاقد هرگونه تزئین ، و تنها با گچ سفید شده است. این بنا را می توان به دوره صفویه نسبت داد که بعد از آن در دوره های مختلف مورد مرمت قرار گرفته است.
امامزاده جعفر، پیشوا
بنای مرتفع و مجلل این امامزاده ، یادگار دوره صفویه است. گنبد کاشیکاری و صحن وسیع این امامزاده در داخل شهر پیشوا خودنمایی می کند. کتیبه ایوان حکایت از تعمیر و الحاق آن به دستور فتحعلی شاه قاجار در سال 1227 هـ . ق دارد.
امامزاده جعفر ، هشتگرد
این بنا در
داخل شهر هشتگرد
واقع شده و گرداگرد آن را دیواری احاطه کرده است. قدیمی ترین و اساسی ترین بخش این بنا حرم آن است. داخل بقعه فاقد هرگونه تزئین یا نوشته و کتیبه است.
امامزاده حسن
این بقعه در
داخل شهر کرج
واقع شده و بنای آن از داخل ، به صورت چهارگوش وسیع است که در وسط هر ضلع آن طاق نمایی برپا شده است. نمای خارج نیز به صورت چهارگوش در نهایت سادگی است. پوشش خارجی سقف از کاه گل است و به راحتی می توان نحوه طاق بندی آن را مشاهده کرد. براساس کتیبه ای که در داخل ایوان ورودی بنا قرار دارد، ساختمان امامزاده در ربیع الاول سال 906 هـ . ق و به فرمان ابوالمظفر شاه تهماسب اول صفوی انجام شده است.
امامزاده داود
این آرامگاه در میان دره های سبز، در
شش کیلومتری توچال و 15 کیلومتری فرحزاد
واقع است. در گذشته بقعه امامزاده داود از بنایی سنگی مشتمل بر صحن و طاق نماهای کم عمق در اطراف و حرم و ایوان کوچکی در جنوب آن تشکیل می شد و گنبدی سبز رنگ داشت. وجود درختان بید بسیار کهن حکایت از بناهای قبل از صفویه دارد.
بنای اولیه این امامزاده سال ها پیش بر اثر سیلی بنیان کن از بین رفت و بنای فعلی که از ساقه گنبد بلند و گنبدی نوک تیز با دو گل دسته تشکیل شده ، بعدها جایگزین بنای اولیه شد.حرم هشت ضلعی کنونی و سرداب زیر آن در زمان فتحعلی شاه قاجار به جای بنای قدیمی که یقیناً برج ساده سنگی بود، ساخته شد. درهای شمال و شرق حرم نیز به زمان فتحعلی شاه باز می گردد. در وسط حرم ، ضریحی به رنگ چوب وجود دارد. وجود مرقد در داخل سرداب تنها منحصر به همین امامزاده است. نسب امامزاده براساس زیارت نامه بقعه به امام زین العابدین ( ع) می رسد.
امامزاده رحمن و زید
این بقعه در
حاشیه جنوب غربی روستای پلنگ آباد اشتهارد
قرار دارد و دارای سه گنبد آجری ساده ، سرسرا و راهرو است. امامزاده رحمن و امامزاده زید، در این بقعه دفن شده اند. این بقعه که در وسط محوطه بزرگی واقع شده و دارای حصار آجری است، منظره ای جالب و با عظمت دارد؛ به ویژه نمای سه گنبد آجری آن جلوه ای خاص به بنا بخشیده است.
از شیوه معماری ساختمان چنین به نظر می رسد که این بنا به تدریج در طی سه قرن هفتم و هشتم و نهم هـ . ق تکمیل شده است.
امامزاده زید
این امامزاده در
راسته بازار شهر تهران
قرار دارد و شامل یک حرم چهار ضلعی بزرگ و ایوان و صحن در سمت شرق با گنبد دو پوش مدور و ملحقات آن است. بنای اصلی بقعه به دوره صفویه ( قرن دهم هجری ) تعلق دارد. در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار صحن و ایوان و گنبد دوپوش و متعلقات دیگری به آن افزوده شد. در کتاب آثار تاریخی تهران آمده است : « لطفعلی خان زند که در سال 1209 به دستور آقامحمدخان در تهران به قتل رسید، در مجاورت این بقعه به خاک سپرده شده است».
در گذشته های نه چندان دور این امامزاده با مساحتی بیش از 30000 متر مربع دارای صحن و فضای وسیع مشجر بود و در آن حجره ها و طاق نماهای عالی ، گنبدی تخم مرغی شکل با کاشی های معرق ، بقعه و رواقی زیبا به چشم می خورد. امروزه صحن این امامزاده به مدرسه تبدیل شده و تنها محوطه ای کوچک با دری که به سمت بازار خیاط ها باز می شود ، از آن باقی مانده است.
امامزاده زین العابدین
بنای امامزاده زین العابدین سجاد ( ع) در
کنار روستای باغ خواص ، در فاصله 10 کیلومتری ورامین
قرار دارد. بقعه حیاطی وسیع دارد که مشجر و پوشیده از گورهای دوره اسلامی است.
بنا شامل اتاقی مربع شکل است. در میانه هر ضلع طاق نما و در چهار گوشه آن ، چهار طاق نما دیده می شود. با تبدیل پلان چهار به هشت، گنبدی بر آن تعبیه شده است و در زیر آن نقوش بسیار زیبایی با استفاده از گچ شکل گرفته است. نمای زیر گنبد و پایه گنبد و همچنین دیوارهای داخلی آن گچ کاری شده است. در میانه این اتاق آرامگاه قرار دارد. آرامگاه حدود یک متر بلندتر از کف اتاق و دارای یک ضریح چوبی ومشبک است.
امامزاده سلطان مطهر
این امامزاده در
حاشیه شهر بومهن در 52 کیلومتری شمال شرقی تهران ، بر سر راه تهران – آبعلی
قرار دارد. طرح کلی بقعه شامل پای بست هشت ضلعی با گنبد هشت ترک است که در نوع خود بسیار هنرمندانه بنا شده است. این گونه بناها ، در معماری ایران به ویژه در شمال و شمال شرقی کشور سابقه ممتدی دارد و آقای «پیرنیا» سبک معماری آنها را تجلی شاخصی از سبک ری در معماری ایران دانسته است. این سبک معماری به دلیل اوضاع طبیعی و جوی خاص شمال ایران دوام و بقای بیشتری داشته است.
بخش های اصلی بقعه سلطان مطهر شامل حیاط و ایوان بقعه ، اتاق مقبره ، کتیبه های سنگی مقابر هم جوار و صندوق چوبی بقعه است و «ملک کیومرث» یکی از مقتدرترین امرای محلی شمال ایران ، آن را بنا نهاد.
امامزاده سید نصرالدین
اندکی
بالاتر از میدان محمدیه
( اعدام سابق ) بقعه سبزرنگی خودنمایی می کند که منسوب به مدفن نصرالدین از فرزندان امام سجاد ( ع ) است. این بنا مشتمل بر حیاط ، صحن و بقعه هشت ضلعی است. بخش مهمی از صحن و حیاط امامزاده در خیابان کشی های دوره پهلوی اول از بین رفت. بقعه این بنا متعلق به سال 993 هـ . ق است که در کتیبه چوبی طویلی به خط ثلث حک شده است.
امامزاده حسین ، ورامین
بنای امامزاده ی معروف به «شاهزاده حسین»
نزدیک مسجد جامع ورامین
واقع است. ساختمان موجود تنها ته رنگی از بنای باشکوه اولیه را که متعلق به قرن هشتم هـ . ق است ، برخود دارد. بیشترین آثار باقی مانده از بنای اصلی ، در محراب نفیس آن به چشم می خورد.
امامزاده صالح
بقعه امامزاده صالح در
میدان تجریش تهران
قرار دارد. گنبد کاشیکاری شده این بنا چندین بار مرمت و بازسازی شد و سرانجام در سال 1368 به طور کلی تخریب و با کاشی جدید بازسازی شد. ضریح اولیه آن از چوب ساخته شده بود ولی بعدها از نقره و کتیبه های اطراف آن با آب طلا منقوش و مزین شده است.حرم این بنا دارای ابعاد 5/6 * 6 متر است.
امامزاده صالح کتیبه ای به تاریخ 700 هـ . ق داشت که در تعمیرات مدخل ساختمان از میان رفت. در حمله مغول بنای امامزاده یکسره از بین رفته بود اما بانیان خیـّر آن را برپا داشتند.
مرحوم مصطفوی می نویسد:
این بنای چهارگوش بزرگ و محکم تصور می رود مربوط به قرن هفتم هجری یا هشتم باشد. و در کنار آن درخت چنار کهنسال در آبادی بزرگ تجریش واقع می باشد. هلاکو میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار در سال 1210 بانی تعمیرات و تزئینات آن شده ، نقاشی های آن را انجام داده است. طبق کتیبه موجود در بنا مدفن صالح برادر امام هشتم می باشد. در سال 1323 خورشیدی مرحوم حسن فداکار بانی تغییرات و نصب کاشی مجدد در گنبد آن شد. در سال های اخیر تعمیرات اساسی در بنا و صحن این امامزاده انجام شده است.
در گورستان امامزاده صالح در کنار بقعه امامزاده صالح ، شخصیت هایی چون میرزا حسن خان مُؤتمن الملک ، میرزا حسن خان مشیرالدوله پیرنیا ، دکتر حشمت و .... آرمیده اند.
