كاروانسرای مشیرالملك

كاروانسرای مشیرالملك در ضلع شرقی میدان مركزی شهر برازجان قرار دارد این كاروانسرا در سال 1250 شمسی به فرمان حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملك با هزینه‌ای معادل 40 هزارتومان ساخته شد. معمار این ساختمان حاج محمد رحیم شیرازی سازنده پل مشیر و كاروانسرای دالكی است كه به طرز ماهرانه‌ای اقدام به ساخت این بنا به سبك معماری زندیه كرده است.عمده مصالح تشكیل دهنده این كاروانسرا سنگ، گچ و ساروج است و در كف آن از تخته سنگ‌های بزرگ تراشیده شده، استفاده شده است.

بام كاروانسرای مشیرالملك نیز با سنگ پهن تراشیده شده مفروش شده بود كه به هنگام بارندگی آب باران بوسیله ناودان‌های سنگی كه به طرز جالبی تعبیه شده بودند به بیرون از كاروانسرا هدایت می‌شد. در دیوار ضلع غربی كاروانسرا درب ورودی بسیار بزرگی از جنس چوب قرار دارد كه راه ورودی اصلی به حیاط كاروانسرا بوده است. در همین ضلع طبقه دوم كاروانسرا وجود دارد كه به شاه‌نشین معروف است. در جلوی شاه‌نشین یك تراس نسبتاً وسیع رو به خارج وجود دارد.

در دو طرف این شاه‌نشین راه پله هایی وجود دارد كه پشت بام كاروانسرا را به محوطه دیگری كه اندرون كاروانسرا و مخصوص زنان و كودكان بوده است وصل می‌شود.

این بنا مثل سایر كاروانسرا‌های دیگر دارای 4 برج مرتفع است. مساحت كل بنا 7000 متر مربع با زیر بنایی در حدود 4200 متر مربع می‌باشد. كاروانسرای مشیرالملك مجموعاً دارای 68 باب اتاق و حجره بوده كه به دلیل تغییر كاربری آن در دوره‌های بعدی تعداد اتاق‌ها كم یا زیاد شده‌اند.

از این بنا تا سال 1300 شمسی به عنوان كاروانسرا استفاده می‌شد كه به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به بوشهر مكانی مناسب جهت استراحت كاروانیان بوده است.

از سال 1300 شمسی كه قشون نظامی به برازجان وارد شد این كاروانسرا محل مناسبی برای استقرار نظامیان شناخته شد.از سال 1335 با تغییرات و تعمیراتی، این بنا در اختیار شهربانی قرار گرفت كه از آن به عنوان زندان استفاده می‌شد. به همین دلیل به دژ برازجان معروف شد.

این بنا سال 1377 با پیگیری‌های مكرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن تخلیه شد و در جهت كاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی مرمت‌های لازم روی آن صورت گرفت.

كاروانسرای مشیرالملك در سال 1362 به شماره 1638 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.