كاروانسراها - قم ( قسمت دوم )

كاروانسرای دیر یا دیر كاج ، بر روی خرابه های دیر الجص ( دیر گچین ، دیر كرد شیر ) معروف ساخته شده و ظاهراً ساختمان آن قدیمی به نظر نمی رسد. كناردروازه ورودی ، دو برج دو طبقه و داخل كاروانسرا حیاطی بزرگ با اتاق های كوچك بدون پنجره است كه  در پشت آنها ، طویله های سراسری ، سكویی برای چهارپادارو اجاقی تعبیه شده است . در سه طرف حیاط ایوان هایی بزرگ و در گوشه های آن شبستان بزرگ ، حمام ، كوره گچ پزی و حیاط داخلی نیز وجود دارد .

در خارج ساختمان یك آ ب انبار قرار دارد. آب باران از اطراف به سوی این آ ب انبار سرازیر می شود و عمق آن زیاد نیست. آب مشروب و مصرفی ساكنان كاروانسرا از این آب انبارتأمین می شود.

ساخت بناها نشان می دهد كه ساختمان به منظور پذیرایی از قافله ها به كار می رفت . گچ از مصالح اصلی ساختمان قلعه دیر بود.

كاروانسرای پل دلاك

در جاده تهران – قم ، درسمت شمال رود مسیله وپل دلاك ، ساختمان چهارگوش سفید رنگی قرار دارد. پلان كاروانسرا چهار ایوانی ومصالح به كار رفته درآن آجر وسنگ است . تاریخ ساخت این كاروانسرا را به دوره كریم خان زند نسبت می دهند . از پل دلاك تا تهران در حدود 19 فرسخ فاصله بود. در فاصله 30 متری این بنا، یك كاروانسرای گلی وجود دارد كه طول آن 5/23 متر وعرض آن 22 متر است . گرداگرد حیاط را حجره هایی در بر گرفته است.

كاروانسرای سنگی محمد آباد

این كاروانسرا در 50 كیلو متری شمال شرقی قم در جاده كوه سفید  قراردارد . این كاروانسرا در مسیر كاروانی جاده ی بزرگ خراسان كه شمال شرقی ایران را به جنوب غربی پیوند می داد ، واقع است .

كاروانسرای سنگی به شكل چهار ایوانی ، با حصارهای عظیم سنگی وهشت برج دیده بانی و مستحكم از سده های پنجم وششم هـ . ق بازمانده است . درساخت كاروانسرا  از سنگ های كوه استفاده شده و دارای بخش های جداگانه برای نگهداری احشام و استراحت كاروانیان بود. كاروانسرای سنگی محمد آباد با مساحتی بالغ بر 12610 متر مربع یكی از بزرگ ترین و با شكوه ترین بناها ی تاریخی استان قم به شمار می رود.

كاروانسرای حسن آباد

كاروانسرای چهار ایوانی حسن آباد به دوره قاجاریه تعلق دارد . این كاروانسرا در مكان با صفایی قرار دارد و از هر سو مناظر زیبا و خرم مشاهده می شود. مصالح به كار رفته در این كاروانسرا خشت است .

كاروانسرای عباس آباد – سیاهكوه

این كاروانسرای چهار ایوانی نزدیك كاروانسرای سیاهكوه در جاده ری – ورامین در میان كویر نمك قرار دارد. بنا متعلق به دوره صفویه و برای ساخت آن از سنگ و آجر استفاده شده و با سنگ تزیین شده است . بنا دو حیاط مركزی دارد كه به احتمال زیاد در یكی از آنها از مسافران عادی و در دیگری از مسافران مخصوص و بزرگان حكومتی پذیرایی می شد .

كاروانسرای سفید آب

این كاروانسرا در جنوب تهران و شرق دریاچه نمك قرار دارد. بنای آن مربوط به عهد صفویه و قاجاریه است و چهار برج تزیینی در چهارگوشه دارد. مصالح به كار رفته در آن ازسنگ است .

دیگر كاروانسراهای استان قم ؛

كاروانسرای پاسنگان ؛ در20 كیلومتری جاده قم – كاشان ، قاجاری .

كاروانسرای صدری؛ در ابتدای جاده گازران ، قاجاری.

كاروانسرای سنگی كوه نمك ؛ جاده گازران مقابل كوه نمك ، سلجوقی.

كاروانسرای عسگر آباد؛ كیلومتر شش  جاده قدیم قم – تهران ، قاجاری.

كاروانسرای دهكده طالب ؛ در جاده قم – اراك درشمال سلفچگان ، چهار ایوانی با سنگ و آجر، سلجوقی و صفوی .

كاروانسرای آوه ؛ در جنوب جاده قم – ساوه با پلان چهار ایوانی و آجر، سلجوقی .

كاروانسرای كنارگرد؛ در جاده قم – اراك در شمال سلفچگان ، چهارایوانی با آجر و سنگ ، صفوی .

كاروانسرای صدرآباد ؛ جاده قم ، دو ایوانی با آجر، صفوی و قاجاری .

كاروانسرای باقر آباد؛ در جاده قم – تهران ( علی آبا د – منظریه ) ، از آجر و سنگ ، قاجاری .

كاروانسرای اتابكی ؛ در جاده قم – كاشان ، چهار ایوانی ، قاجاری و به شیوه ی معماری صفوی .

ساروج : مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند.

ازاره : آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود.