چشمه هايي به گرمي آفتاب
مروري بر جاذبه‌هاي گردشگري طالقان
انگار يادمان رفته است همين حوالي شهرمان دياري است خوش آب و هوا، بدون بوق و كرناي گوشخراش اين كلانشهر. درختاني بلند بالا و چشم اندازي غيرقابل وصف كه تخيل و روح را اندكي شاعر مي‌كند. راهي به سوي وادي آرامش. درست فكر كرديد. تابلوي خيال انگيز ما هنوز چيزي كم دارد، رودي خروشان، پس آرام نگاهت را به شاهرود بينداز تا...
اما باز انگار هنوز چيزي كم است شايد بيشتر از يك چيز. چرا كه درختان با سبز ماندن و قامت برافراشتن معني مي‌شوند، پرنده‌ها به بهانه آسمان آبي و كوه‌ها به هزار و يك دليل ديگر. اما انسان... مانده كه خود را دوباره و ديگر باره، معنا كه نه، بلكه پيدا كند. گاه اين رفتن به دشت و كوه بهانه‌اي است براي با خود بودن... بگذريم. حالا‌همين پنجشنبه و جمعه اگر عزم سفر كرديد، اين بار طالقان را به شما پيشنهاد مي‌كنيم. درست در 120 كيلومتري شمال غرب تهران. البرز تو را ميزبان خواهد بود.
نمي‌دانم مسير را چگونه پيموده‌ايد، با دوستانتان گپ مي‌زديد يا متحير شاهكار طبيعت بوديد يا شايد در خود خلوتي ديگر ساز كرده‌ايد. به هر حال، اما اوج زيبايي درست در آخرين پيچ گردنه ابراهيم‌آباد پديدار مي‌شود؛ زيبايي كه حاصل هماهنگي عناصر بي‌بديل خلقت هستند. همه و همه در شكل‌گيري فرهنگ و باور مردمان نقشي ماندگار داشته‌اند. اينجا طالقان است با باورهايي سخت عميق از دوران كهن. پي بردن به اين باور و آيين كهن كار پيچيده‌اي است، اما برخي از آنها را مي‌توان به مدد دانش باستان‌شناسي بازخواند. كشف پيكره‌هاي ساخته شده كه حاوي مفاهيمي همچون قداست زمين، باروري و زايندگي هستند خود نشاني از تمدن و آييني كهن در اين ديارند. انگار با عبور از گردنه، دروازه‌اي جديد به سوي تمام زيبايي‌ها گشوده مي‌شود.
شاهرود، ترنم خوش لحظه‌ها
ايراني‌ها سخت به باغ و جويبار علاقه‌مندند. آن هم در حالي كه صداي موزون پرنده‌ها در فضاي آن پيچيده باشد. مسلما شما هم از آن دسته هستيد. درميان دره، شاهرگ حياتي طالقان به نام شاهرود هنوز پرخروش است. اصلا نمي‌توان طالقان را بدون شاهرود تصور كرد بجز كوه‌هاي عريان و برهوت! اين سرچشمه حيات از كوهپايه‌هاي شرقي آغاز و با طولي نزديك به 105كيلومتر به سوي غرب رهسپار است. مي‌رود تا همراه 15 رودخانه كوچك و بزرگ ديگر به قافله سپيد رود برسد و پس از امتزاج با آب‌هاي قزل اوزن راهي درياي خزر شود و به غايت خود نايل آيد؛ رودي كه هر لحظه نو مي‌شود و هر آيينه منادي تبلور تازهايي از حيات است.
لابد با اين اوصاف حتما مي‌خواهيد دلي به آب بسپاريد و روان خويش را برپيكره آن رها سازيد؛ اما به شدت از اين كار خودداري كنيد. آب چنان خروشان و پر ابهام است كه بجز اهالي محل كمتر كسي از ناشناخته‌هاي آن آگاه است. هر ساله هم تعدادي نابلد در اين رود عصيانگر غرق مي‌شوند. پس فعلا بهتر است به ديدن جمالش و شنيدن آوازش بسنده كنيد تا بعد.
البته براي مهار اين رود طغيانگر، سد مخزني در طالقان با ظرفيت 220 ميليون متر مكعب ساخته شد كه با وجود فوايد وافرش به دلايلي همچون نبود اطمينان از وجود آثار باستاني پيش از آبگيري سد، خسراني غيرقابل جبران برجاي نهاد.
حالا كه روان خويش را در طبيعت با صفاي طالقان و در پاي رشته كوه‌هاي طالقان روان ساختيد، تن خويش را درچشمه‌هاي آب گرم جاري كنيد تا اندكي از كسالت شهرنشيني فارغ شويد. رشته كوه البرز داراي چشمه‌هاي فراوان آب، آب معدني و آب گرم است. مطمئنا از فوايد چشمه‌هاي آب گرم زياد خوانده‌ايد و شنيده‌ايد. مشهورترين اين چشمه‌ها عبارتند از: آب‌گرم روستاي گراب، آب‌گرم گنداب در روستاي دهدر، آب‌گرم چاكسر در روستاي هرنج،آب‌گرم سه كوهه روبه‌روي لمبران، آب‌گرم روستاي خچيره و چشمه پرآب و سرد الرويا واقع در ارتفاع 3850 متري نوار كوه روستاي تكيه ناوه. حال به واسطه موقعيت اسكان خويش مي‌توانيد نزديكترين را انتخاب كنيد و راهي شويد.
البته اينها تنها نمونه‌اي از زيبايي‌هاي آبي طالقان است. به واسطه موقعيت كوهستاني طالقان و بارش نزولات آسماني، آبشارهاي متعدد فصلي و دائمي‌در انحناء و سينه كوه‌ها و دامنه ارتفاعات وجود دارد كه خيره شدن در آن زيباترين ترانه‌هاي زندگي را در ذهن مي‌سازد. آبشارهايي كه بي‌تامل ترانه شكر را زمزمه مي‌كنند. مشهورترين اين آبشارها عبارتند از: آبشار كركبود در شمال روستاي كركبود، آبشار شل بن در غرب روستاي بزج، آبشار تره نو در جزينان دربند و آبشار آسكان در روستايي به همين نام، آبشار سفيدآب در جوار مزرعه و كوهي به همين نام كه در غرب قله شاه‌البرز و آبشار سوهان در روستاي سوهان واقع است.
البته آبشارها در هر فصلي رنگ و نوايي دارند، بويژه در فصل زمستان كه جلوه‌گر ديگري از زيبايي طبيعت هستند، چون در اين فصل به دليل سردي هوا، آب قنديل‌هاي يخ تشكيل مي‌دهد و اين خود سياحتي در دنياي زيباي خيال است.
در اعماق غارها
هنوز هم غارها براي انسان‌هاي هر نسلي حاوي رازهايي هستند كه انسان جستجوگر به زعم و توان خويش در ذهن معني مي‌كند. اين ديار پر از اين رازهاست و هر گردشگر با چشم‌هاي كنجكاو خويش پاي به درون آن مي‌نهد و با تامل از آن خارج مي‌شود. انگار آدمي بار ديگر به فكر انسان نخستين فرو مي‌رود و به چگونگي زندگي و تعامل آنها با طبيعت مي‌انديشد. طالقان از اين دست غارها فراوان دارد پس وقت تلف نكنيد و بي‌درنگ داخل شويد. از مهم‌ترين غارهاي منطقه مي‌توان به غار بزج اشاره كرد. اين غار در روستاي بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده شده است. آثاري از كارهاي دستي و محل دروازه و ديد‌باني و همچنين نشيمنگاه در آن مشاهده مي‌شود. طول اين غار 25متر است.
غار ديگر در اين منطقه غار كله‌سنگ است در كوهي به همين نام كه در نزديكي قريه سوهان و قريه آرتون واقع شده، اما براي ورود به آن بايد اندكي محتاط بود، چرا كه دهانه غار بسيار تنگ است. پس از پيشروي در غار، دهانه چاهي به عمق 4 متر نمودار مي‌شود كه بايد به كمك طناب از آن پايين رفت و در آنجا محوطه بزرگي ديده مي‌شود كه تعداد زيادي اسكلت انسان روي هم انباشته شده است. درون اين غار، منابع آب‌هاي زيرزميني ديده مي‌شود و از سنگ‌چيني‌هاي دستي درون غار استنباط مي‌شود كه سابقا عده زيادي درون اين غار مي‌زيسته‌اند. هنوز غارهاي زيادي باقي مانده‌اند كه اگر شما همچنان علاقه‌منديد مي‌توانيد به داخل آنها سرك بكشيد مثل غار دهدر، غار دنبليد، غار گراب، غار جزينان، غار ويران گليرد در3 طبقه، غار قلعه ارژنگ ميناوند، غار لهران و...
ناگفته پيداست كه غارها هم به نوبه خود حفاظت و مراقبت ويژه‌اي نياز دارند، چرا كه همواره چنين مكان‌هايي يكي از مهم‌ترين مراكز مطالعاتي باستان‌شناسان و مورخان بوده است. يكي از اين غارها كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است غار مرغ‌بند در شمال روستاي ناريان است. به باور بسياري از كارشناسان اين امكان وجود دارد كه غارهاي موجود در طالقان شايد مراكز زندگي و گذر انسان‌هاي عصر برون سنگي باشد.
جداي از غارها، مكان‌هاي ديگري وجود دارند كه ديدنشان خالي از لطف نيست. شايد حتي كمي‌هم بيشتر از غارها مرموز باشند مثل دخمه‌ها! درست حدس زديد در اينجا 2 دخمه وجود دارد كه ديدنشان را به شما پيشنهاد مي‌كنيم. نخست دخمه باستاني خلي‌زر كه در مزرعه‌اي به همين نام در روستاي وركش قرار دارد و داراي اتاق‌ها و محل نشيمن است. ديگري دخمه باستاني بادامستان است كه در جوار امامزاده يوسف، روبه‌روي روستاي وشته قرار گرفته و حدود 10 اتاق دارد. بهتر است هر آنچه در اين لحظه به ذهنتان مي‌رسد ثبت كنيد شايد براي شما الهام‌بخش ايده‌هاي جديدي باشد.
در بيت بزرگان
هر كس كه اندكي در احوال مشاهير نظر افكنده باشد، بدون شك بزرگاني همچون دكتر حشمت، يار ميرزا كوچك‌خان جنگلي، مرحوم آيت‌الله طالقاني و جلال آل‌احمد را بخوبي مي‌شناسد، چرا كه همگي آنها به سهم خود برگ‌هاي مهمي‌از تاريخ ايران ما هستند. سيد محمود طالقاني در 15 اسفند 1290 شمسي در روستاي گليرد طالقان به دنيا آمد. وي ابتدا در طالقان و سپس درقم به تحصيل علم پرداخت و براي ادامه تحصيل راهي شهرهاي ديگر شد. منزل اين مبارز سياسي معاصر در همان روستا قرار دارد كه مي‌توانيد از آن ديدن كنيد. دكتر حشمت طالقاني هم كه به عنوان مغز متفكر جنگلي‌ها شناخته شده و همگي از او بسيار شنيده‌ايد و فيلم‌ها ديده‌ايد؛ اما علاوه بر اين سه راد مرد، بزرگان ديگري در اين ديار خوش درخشيده‌اند كه مي‌توان از دكتر مهدي قدسي، شيخ عبدالمجيد يا درويش خان اول، صنيع همايون مرجاني هنرمند نقاش و قلمدان ساز معروف دوره قاجاريه، درويش‌خان دوم، سيدمحي‌الدين علوي طالقاني حكيم و اديب طالقاني، دكتر يحيي پويا، غلامحسين اميرخاني و...نام برد.
طالقان نه يك دنيا
انگار هر چه بيشتر مي‌ماني يا مي‌خواهي بداني زمان براي ديدن آنها كم خواهيد آورد. در هر گوشه و كوي و كوهسار طالقان گنجينه‌اي نهفته است كه ادراك آن بصيرتي مي‌طلبد، البته براي يك گردشگر حرفه‌اي كه مي‌خواهد شناخت نسبي از منطقه به دست آورد حضور يك راهنماي خبره الزامي است؛ هر چند در يك سفر كوتاه نمي‌توان از همه اماكن بخوبي ديدن كرد، اما از بناهاي ديگري كه در گذر زمان و از بلاياي طبيعي به سلامت گذر كرده است مي‌توان به برخي قلعه‌ها، امامزاده‌ها، مقابر، حمام‌ها و آسياب‌هاي آبي همچون ارژنگ قلعه در ميناوند، قلعه منصور و قلعه كيقباد در شمال هرنج، قلعه دختر در گنه ده، قلعه پراچان و قلعه فاتيس، امامزاده هارون در جوستان، شاه محمد حنيفه در كركبود، امامزاده زكريا در ميراش، امامزاده ابراهيم در تكيه ناوه و نيز امامزاده‌هاي روستاهاي سيدآباد، اورازان، كش، كشه رود، كلاه رود، اسفاران، خجيره، بقعه مير در وشته و مقابر پيران در ميزان، مهران،گنه‌‌ده و آوانگ، بقاياي آسياب‌هاي آبي در برخي روستاها و نيز آثار نهر بزرگ انتقال آب از طالقان به قزوين در امتداد قله‌هاي رشته كوه‌هاي جنوبي طالقان اشاره كرد.
شيرين و تلخ
اكنون در مورد جاذبه‌ها و ارزش گردشگري منطقه طالقان به طور نسبي به ظرفيت‌هاي بالقوه آن پي برده‌ايد. طالقان دياري است با پيشينه تاريخي غني كه در هر گوشه و كنار آن، آثار و محوطه‌هاي باستاني به همراه موسيقي و فولكلور غني باقي مانده است. كافي است بدانيد تا به حال حدود 30 اثر در اين منطقه، جزو آثار ملي به ثبت رسيده است. وجود اين عناصر در كنار طبيعت كوهستاني، خوش آب و هوا و رودخانه‌اي بزرگ مي‌تواند به عنوان يك ارزش و ثروت ملي محسوب شود؛ اما با وجود اين به دليل عدم سرمايه‌گذاري مناسب همچون يك اقامتگاه مناسب براي گردشگران،عدم‌مراقبت از محيط زيست و... پيامدهايي را در پي داشته كه جبران آن نيازمند هزينه‌اي بيشتر و زماني طولاني‌تر خواهد بود. امروزه مردمان محلي با وجود مهمان‌نوازيشان، از آلودگي محيط زندگي‌شان توسط شهرنشينان دل چندان خوشي ندارند.
برنامه‌ريزي مناسب توسط مسوولان مربوط، سرمايه‌گذاري لازم در حوزه‌هاي گردشگري، ساخت و تجهيز امكانات رفاهي و تهيه نقشه جامع گردشگري منطقه مي‌تواند از اقدامات اوليه اين مكان باشد. علاوه بر آن انجام مطالعات باستان‌شناسي، حفظ حريم زندگي اهل محل، قانونمند شدن ساخت و سازها از ديگر مواردي است كه اهتمام به آنها ضروري به نظر مي‌رسد. در برخي موارد با روي آوردن شهرنشينان و خريد زمين كشاورزي براي ساختن ويلا علاوه بر افزايش قيمت بي‌رويه زمين موجب افزايش مهاجرت اهالي منطقه به شهرها شده است؛ سرزميني سبز براي جستن و يافتني دوباره؛ سفري به سوي خويشتن... اينجا طالقان است.
