تاریخچه استان بوشهر
در دوره‌ی قاجار، مردم استان بوشهر سه بار (در سال های 1216 ه. ش / 1837 م. و 1235 ه.ش / 1856 م. و 1294 ه.ش / 1915 م.) با تهاجم انگلستان به مرزهای جنوبی كشور عزیز ما ایران، مقابله كرده‌اند...
در تمامی این موارد مردم غیور و صبور این استان علیرغم مشكلات و موانع بسیار، با سرفرازی و سربلندی از میدان نبرد بیرون آمده‌اند. این مردم در شرایطی به حفظ عزّت و شرف ملی كمر همت بستند كه دولت ضعیف و زبون قاجاریه هر روز گوشه‌ای از مرزهای میهن ما را از دست می‌داد و به بیگانگان امتیاز تازه‌ای واگذار می‌كرد.
به جرأت می‌توان گفت كه در روزگار ظلمانی قاجاریه، قیام‌های ضدّ اجنبی مردم بوشهر، تنگستان، دشتی، دشتستان، كازرون، شیراز، قشقایی و به طور كلی همه آزادیخواهان و وطن دوستان جنوب، چون چراغی فروزان در عرصه‌ی تاریخ و استقلال ایران نورافشانی می‌كند.
از رهگذر این ایستادگی و استقامت‌ها، مردم این سامان شهدای بسیار و قهرمانان فراوان تقدیم دین و میهن كرده‌اند. از این میان «رئیس علی دلواری» آوازه‌ای خاص یافته و مشهور و معروف همگان گشته است؛ اما چهره‌های همیشه تابناك دیگری نیز وجود دارد كه آنچنان كه باید برای مردم كشورمان معرفی و شناسانده نشده‌اند. شكی نیست كه نسل كنونی در برابر زحمات و مجاهدات گذشتگان خویش مسئولیت فراوانی دارد.
در سال‌های جنگ جهانی اوّل (18- 1914 م) جنوب ایران، عرصه‌ی جدال خونینی میان ایرانیان و بیگانگان متجاوز بود. به لحاظ پیش‌قدمی، استقامت و تداوم مبارزه، مردم بوشهر، تنگستان، دشتی و دشتستان دارای نقش خاصی در این سال‌ها بوده‌اند؛ آنچنان كه در همان زمان و در مدتی اندك، مردم این مناطق دور افتاده و سران ناشناخته‌ی مبارزات آنان، مبدّل به مردمانی معروف و شخصیت‌هایی سرشناس شدند. نام رییس علی دلواری، میرزا محمدخان برازجانی، شیخ حسین‌خان چاهكوتاهی و زایر خضرخان اهرمی در جراید و اخبار انعكاس گسترده‌ای یافت.
در ایام محنت‌بار جنگ جهانی كه بیگانگان با نقض بی‌طرفی ایران، حیات كشوری كهنسال را دچار تلاطم طوفان حوادث ساخته بودند، چشم‌های نگران و دل‌های پرالتهاب میلیون‌ها ایرانی، متوجه سواحل و سرزمین‌های گرم و سوزان ایران در استان كنونی بوشهر شده بودند؛ جایی كه نبرد نابرابری میان مدافعان بی‌سلاح، اما مؤمن با دشمن مزوّر اما مسلّح جریان داشت.
آنچه كه در آن روزگار رخ داد، مانند همه‌ی وقایع به سینه‌ی تاریخ سپرده شد و در سال‌های بعد نسل‌هایی كه پی در پی آمدند، حاصل تلاش پدران و پیشینیان خود را به شكل ثمره‌ی شیرین استقلال وطن، حفظ عزّت و شرف و باقی ماندن در طریق سربلندی و سرفرازی دیدند.
علیرغم اهمیت و عظمت قیام استعماری مردم بوشهر، تنگستان، دشتی و دشتستان در سال‌های جنگ جهانی اوّل و حتی سالیان قبل از آن در قرن نوزدهم، متأسفانه تلاشی اساسی و همه جانبه برای شناختن و معرفی آن عظمت‌ها صورت نگرفته است؛ در نتیجه اهمیت و ارزش قیام قهرمانان جنوب و پیام خونبار آنان همچنان در پرده‌ای از سكوت بغض‌آلود و دردآور باقی مانده است، آنچنان كه بسیاری از مردم تصویری گویا و اطلاعی دقیق از چند و چون این قیام ضدّ استعماری ندارند.
