حوالی همین روزها در بهار 1388، از پنهانی های بی شمار شهرمان یکی پیدا شد. شنیده ای که همچنان و پس از گذشت یک سال در حد همان شنیده باقی ماند، اما عکسهایی که یکی از دوستان برج شیشه در اختیارمان گذاشت، کفه را به سمت حقیقتِ این شنیده سنگین می کند؛ بازار اراک دوطبقه است. زیر همین ظاهری که از بازار می بینیم ـ بی آنکه خود بازاریها نیز بدانند ـ بازاری دیگر نهفته است؛ خواهر دوقلوی این بالایی. از ظرافتی که بیشتر می بینی، می توانی بفهمی که آن پایینی خواهر است و این بالایی برادر. انگار عکس بازار در آب افتاده باشد. اگر از بازاریها بپرسی می گویند در زیر حجره، رواق ـ و کاروانسرایشان حتی ـ نوعی انباری تعبیه شده است. بر پایه همین پندارِ ناصواب هرچه زباله و زایده داشته اند، در حلق خواهرِ توأمان بازار فرو کرده اند. حالا وقتی عکسهای آن پایینی را می بینی، از حجم این زباله ها و زایده ها به درد می آیی. اگر مواجهه مسئولان را با این حقیقت پنهان بدانی، بیشتر به درد خواهی آمد. یادت هست که تا همین سال پیش، شهرداری یا میراث فرهنگی به بهانه ترمیم، کف بازار را می تراشید و می خراشید؟ یادت هست که از همین رهگذر، صورت سنتی بازار را به هم زدند و کف پوشی امروزین بر بازار پوشاندند؟ در جریانِ یکی از همین تراشیدنها و خراشیدنها، گوشه هایی از بازار زیرزمینی سر برآورد. تا مسئولان به خود بیایند و درِ این رازِ حالا هویدا را درز بگیرند، عکاس ما به درون بازار خزیده بود. عکسهای حیرت آفرین بازار زیرین اراک، از مآل اندیشیها و آینده نگریهای پدران ما حکایت دارد. فکر کن! یوسف خان گرجی تدارک بنیان بنایی را دیده بود که لابد حالا پس از دویست سال ما فرزندان ناخلف و نابکار بر دستگاه دستکار و درستکار پیشینیانمان ببالیم؛ طاقها طوری طراحی شده اند که گویی گنبدین هستند، اما نیستند، زیر حتی کاروانسراها نیز کاروانسرایی در کارست، از عکسها می توان دریافت که از همان آغازِ بنای اراک ساز و کاری برای فاضلاب شهری در نظر گرفته شده است. اراک دویست سال پیش از این واجدِ فاضلاب یکپارچه شهری بوده است، یعنی طرحی که تازه این سالها در ایران و ایضاً اراک امروزین انجام می شود. این مطلب خود گواه حقیقتی دیگر است که باید در محاسباتمان نسبت به اراک هماره در نظر داشته باشیم: اراک جزو معدود شهرهای ایران به شمار می رود که از همان آغاز به نیت شهرسازی شکل گرفته است. نمونه شهرهای جدید (همچون مهاجران و شهر امیرکبیر که از فرزندانِ کلانشهرِ اراک به شمار می روند) در طرح شهرسازی فتحعلیشاه نیز تحقق یافته است. شهر ما محصول همین نگاه نوین شهرسازی در دو قرن پیش از این به شمار می رود. طرح شطرنجی معابر شهر، ساز و کار فاضلاب شهری که از آن سخن گفتیم و ... اراک را به عنوان یکی از نخستین مصادیق ورود ایران به جهان مدرن می نمایانَد...
به هر روی، زیرِ ظاهری که از بازار اراک می بینیم، نیلوفری واژگون نهفته است. می توان بازار اراک را به همین شکلِ فعلی نیز در زمره زیباترین بازارهای ایرانی دانست. حالا چه شود! چه بهره ها می شود ـ یا می شد ـ از این گنجِ پنهان برآورد! مسئولان محترم خیلی زود این یادگار یوسف خان را دفن کردند و در گل و لای و سیمانِ کف پوش جدید پوشاندند. مصائب و مسائل سال 88 موجب شد که ما نیز این رازِ روزگاران را تا به امروز ـ و در سال اراک ـ واگو نکنیم. حالا ما می مانیم و شما و این رازِ دوباره پنهان؛ بازار اراک دوطبقه است...
تکمله
1-
هرچه پرس و جو کردیم، اهالی بازار و نیز همشهریانِ قدیمیترمان ـ جز آنچه در متن آوردیم ـ از یادبود زیرزمینی اراک نمی دانستند. از گفته های ایشان چیز دندانگیری عایدمان نشد. به همین دلیل از تمامی دوستان تقاضا می کنیم که اگر اطلاعاتی در این مورد دارند، ما و شهرمان را بی نصیب نگذارند.
2-
خانم نیوشا در بخش نظرات ما را بیدارباش گفتند و ا
ز اثری ارجمند راجع به تاریخ عکاسی اراک آگاه ساختند. سپاس گرم ما نثار ایشان و تمامی همشهریان فرهیخته و فرهنگ پرور. ما بیداریم و هشیار و دوشادوشتان در مسیری راه می سپریم که بی شک به اعتلای روزافزونِ اراک عزیز خواهد انجامید. درود.
3- جهت دریافت مجموعه کامل عکس ها بر روی لینک زیر کلیک کنید.
