ديباچه:
ايران کشوري باستاني و با سابقه دو هزار ساله است. کشوري که در دوران سلسه هخامنشيان ، اولين سيستم حکومتي گسترده امپراطوري را بنيانگذاري کرد و در طي تاريخ پرفراز و نشيب خود، انواع سيستم‌هاي ايجاد نظم و ترتيب را مورد آزمايش قرار داد. يک صد سال پيش ، سيستم نوين ايجاد نظم و امنيت داخلي؛ يعني سازمان پليس در ايران به وجود آمد. براساس اين سيستم پليس ايران به دو قسمت مهم پليس شهري و ژاندارمري تقسيم گرديد. پس از انقلاب اسلامي، کميته انقلاب اسلامي نيز به عنوان يکي از ارکان مهم حفظ نظم و امنيت داخلي و دفاع از ارزش‌هاي انقلاب در داخل کشور، به اين مجموعه افزوده شد. در سال 1370 با تصميم مجلس شوراي اسلامي اين سه نيرو در يکديگر ادغام و سيستم پليس واحد به وجود آمد. به دنبال طرح ادغام شهرباني، ژاندارمري ، کميته انقلاب اسلامي و پليس قضايي، دانشگاه پليس نيز به "دانشگاه علوم انتظامي" با سازمان و ساختاري جديد تغيير يافت. اين دانشگاه يکي از مهمترين واحدهاي نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران براي جذب و به کارگيري جوانان شايسته و تربيت و آموزش آنان است. اين دانشگاه در مقطع کارشناسي داراي شاخه‌هاي انتظامي، کشف جرائم، اطلاعات، راهنمايي و رانندگي و خدمات و پشتيباني است و دانشجويان از ترم چهارم، شاخه يا گرايش خود را انتخاب مي‌کنند. مقطع کارداني علوم انتظامي نيز داراي گرايش‌هاي راهنمايي و رانندگي و انتظامي است.شاخه انتظامي بخش انتظامي، بخش مأموريتي نيروي انتظامي در پاسگاه‌ها و کلانتري‌هاي موجود در سطح شهر و روستاها است و دانشجوي انتظامي دانش و مهارت لازم را براي فعاليت در اين بخش به‌دست مي‌آورد.در واقع اولين وظيفه کارشناس انتظامي انجام تمهيداتي براي جلوگيري از جرم‌خيزي است. براي مثال براي پيشگيري از سرقت، کارشناس انتظامي بايد به مردم هشدارها و اطلاعات لازم را بدهد، هشدارهايي از اين قبيل که بهتر است درِ خانه را شب‌ها قفل کنند يا شب‌ها، پنجره‌ها را باز نگذارند. در واقع کارشناس علوم انتظامي با اين هشدارهاي بسيار ساده اما مؤثر، به آموزش عمومي و فرهنگ‌سازي مي‌پردازد و از جرم‌خيزي پيشگيري مي‌کند. پس اولين وظيفه نيروي انتظامي، فراهم کردن شرايط اجتماعي به گونه‌اي است که سطح امنيت عمومي بالا برود. البته اين وظيفه تمام متخصصان نيروي انتظامي است اما در شاخه انتظامي، اولين و مهمترين وظيفه، آموزش و پيشگيري است.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
دروس مشترک در شاخه‌هاي مختلف نيروي انتظامي :
سازمان و مديريت و نگرش در مديريت اسلامي، مقدمات علم حقوق، روانشناسي رشد، حقوق اساسي، نقشه‌خواني، حفاظت اطلاعات ، حقوق جزاي عمومي ، سازمان و وظايف نيروي انتظامي ، تاريخ سياسي معاصر ايران ، گزارش‌نويسي ، جنگ‌افزار‌شناسي، جغرافيا ، روانشناسي اجتماعي ، حقوق مدني ، آشنايي با کامپيوتر ، ورزش رزمي ، اصول و قواعد نظامي ، مقابله با سوانح و بلايا ، جنگ‌افزار‌شناسي نيمه‌سنگين، عبور از موانع و عمليات اعتماد به نفس، مباني اطلاعات، روش‌ها و فنون تدريس جرائم نيرو‌هاي مسلح، آيين دادرسي کيفري، آيين دادرسي مدني ، حقوق جزاي اختصاصي ، مکانيک اتومبيل ، زبان تخصصي ، کاربرد قانون سلاح ، تاکتيک دسته در آفند و پدافند، امور انتظامي، آشنايي با راهنمايي و رانندگي، شناسايي مين و تله‌هاي انفجاري ، آشنايي با قاچاق ، مبارزه با مواد مخدر ، کشف علمي جرائم ، دروس تحقيقاتي ، جنگ‌هاي ويژه ، آسيب‌شناسي و مفاسد اجتماعي ، مخابرات ، جمع‌آوري ، کنترل اجتماعات، پزشکي قانوني ، تنظيم گزارشات قضايي ،کارورزي .
دروس تخصصي شاخه انتظامي:
جامعه‌شناسي شهري و روستايي، تاکتيک گروهان ، عمليات در کوير، کوهستان و جنگل، اصول ترافيک ، آيين راهنمايي و رانندگي، حمل بار، مسافر و کار و ابعاد وسايل نقليه ، شماره‌گذاري، آزمايشات رانندگي و تصادفات ، وظايف فرمانده پاسگاه در شرايط عملياتي ، عمليات گشتي - کمين و ضد کمين ، اماکن عمومي ، هدايت پاسگاه، دسته و گروهان ، جغرافياي شهري و روستايي .
شاخه کشف جرائم:
بدون شک وظيفه نيروي انتظامي در هر جامعه‌اي پيشگيري از جرم است، اما هر چقدر که بر روي پيشگيري کار شود، باز در جامعه جرم‌هايي اتفاق مي‌افتد و در اکثر موارد نيز مجرم مشخص نيست و دستگير نمي‌شود. در اين ميان، وظيفه مأمور نيروي انتظامي شاخه کشف جرائم، اين است که جرم پنهان مانده را کشف و مجرم را دستگير کند؛ يعني کارشناس کشف جرائم بايد صحنه جرم را ببيند، شواهد صحنه را جمع‌آوري و براساس شواهد، تئوري‌سازي کند و سپس تئوري‌هاي مختلف را در کنار هم گذاشته و يک يک آنها را بررسي کند تا به تئوري نهايي برسد و براساس آن تئوري، فرد متهم را پيدا و دستگير کند و از او بازجويي نمايد. در واقع فارغ‌التحصيلان کشف جرائم، همان کارآگاه‌ها هستند. اين شاخه داراي 5 گرايش آگاهي، تشخيص هويت، مبارزه با جرائم اقتصادي، مبارزه با مواد مخدر و مبارزه با مفاسد اجتماعي است. (گفتني است که دانشگاه علوم انتظامي هر ساله در تمامي گرايش‌هاي فوق دانشجو نمي‌پذيرد بلکه با توجه به نياز و ضرورت نيروي انتظامي، گرايش‌هاي ياد شده ارائه مي‌شود.)
دروس اصلي مشترک در گرايش‌هاي مختلف کشف جرائم :
جرم‌شناسي ، حقوق جزاي عمومي، حقوق جزاي اختصاصي (جرائم عليه اشخاص، جرائم عليه اموال و مالکيت، جرائم عليه امنيت، آسايش و اخلاق عمومي)، آيين دادرسي کيفري، ادله اثبات دعواي کيفري ، حقوق ديپلماتيک و آداب کنسولي ، حقوق مدني، آئين دادرسي مدني ، پزشکي قانوني ، بررسي اصالت اسناد، طرز تشکيل پرونده قضايي،آشنايي با سازمان بين‌الملل پليس جنايي (اينترپل)، آشنايي با بمب و تله‌هاي انفجاري، جرائم سازمان يافته ، جرائم رايانه‌اي ، کاربرد رايانه در کشف جرائم ، زبان تخصصي ، مشاهده، توصيف و چهره‌نگاري، روانشناسي عمومي، جغرافياي شهري و شهرشناسي، جامعه شناسي جنايي، بزهکاري و اطفال نوجوانان ، احکام تخصصي کشف جرائم ، مباني جامعه شناسي، کارورزي .(با توجه به تعدد گرايش‌هاي کشف جرائم ، از ذکر واحدهاي تخصصي هر گرايش خودداري شده است.)
شاخه اطلاعات:
همان‌طور که از عنوان اين شاخه پيدا است، واحد اطلاعات نيروي انتظامي به فعاليت‌هاي اطلاعاتي مي‌پردازد؛ يعني در اين واحد، اطلاعات تمام رفتارهاي اجتماعي کسب مي‌شود و آمار و ارقام لازم جمع‌آوري مي‌گردد.براي مثال، نيروي انتظامي براي آگاهي از برنامه و خط و ربط گروه‌هاي حمل قاچاق مواد مخدر نياز به کارهاي اطلاعاتي دارد. همچنين بسياري از سرقت‌هاي مسلحانه سازمان يافته و ساختاريافته است؛ نيروي انتظامي براي اطلاع از اين شبکه‌هاي سازمان يافته به کارشناساني احتياج دارد که به صورت مخفي فعاليت کنند و اطلاعات مختلف را از شبکه‌هاي مفاسد اجتماعي به دست آورند. سپس اطلاعات کامل و جامع را به مراجع علني نيروي انتظامي بدهند تا عمليات لازم، انجام و افراد مورد نظر دستگير شوند. اهميت اين مسأله زماني آشکار مي‌شود که توجه داشته باشيم، بخش اصلي نيروي انتظامي، بخش علني آن است و بدون شک نمي‌توان براي جمع‌آوري اطلاعات از شبکه‌هاي مفاسد اجتماعي از اين نيروها ياري گرفت. در واقع نيروي انتظامي بدون ياري و همکاري واحد اطلاعات، مثل خودرويي است که در شب بدون چراغ حرکت کند. به عبارت ديگر چراغ هدايت کننده و روشن کننده نيروي انتظامي، واحد اطلاعات است. از همين رو، در اين شاخه بحث‌هاي اطلاعاتي کشور ـ آنچه به نيروي انتظامي و ساير مردم جامعه مربوط مي‌شود ـ بررسي و مطالعه مي‌شود.
دروس اختصاصي شاخه اطلاعات :
سازمان و مديريت اطلاعات، جمع‌آوري ، حفاظت اطلاعات، عمليات اطلاعات ، بازجويي و مصاحبه ، کشف علمي جرائم ، اماکن عمومي ، ابزارهاي فني اطلاعاتي، آشنايي با کشورهاي همجوار، شناخت تمهيدات امنيتي و اجتماعي، اطلاع‌رساني، احزاب و گروهک‌ها ، اطلاعات رزمي، بزهکاري اطفال و نوجوانان ، حقوق جزاي اختصاصي ، مباني علم سياست، فعاليت‌هاي پنهاني و سازمان‌هاي اطلاعاتي، کارورزي.شاخه راهنمايي و رانندگيشاخه راهنمايي و رانندگي داراي سه گرايش خدمات فني راهور، عمليات انتظامي راهور و مهندسي ترافيک است.گرايش خدمات فني راهور کارشناس خدمات فني راهور، تخصص لازم را براي شماره‌گذاري خودروها، صدور کارت ماشين و برگزاري آزمون رانندگي از متقاضيان گواهي‌نامه رانندگي به‌دست مي‌آورد.
دروس مشترک راهنمايي و رانندگي :
ساختار و مقررات استخدامي ناجا ، سازمان و وظايف رده‌هاي راهور، مقدمه علم حقوق ، حقوق اساسي، جنگ‌افزار شناسي، تيراندازي مشق‌هاي پاي قبضه ، مباني امور انتظامي، روانشناسي عمومي ، مباني جامعه‌شناسي،رياضيات پايه ، آيين‌نامه راهنمايي و رانندگي ، کارورزي، جغرافياي شهري و شهرستان‌شناسي، امور انتظامي راهور ، جامعه‌شناسي ترافيک، روانشناسي ترافيک، زبان تخصصي، مقررات حمل بار و مسافر، مقررات بينالمللي و کنوانسيون‌هاي حمل و نقل، حقوق جزاي عمومي، آيين دادرسي کيفري، مسائل حقوقي تصادفات، آشنايي با قانون مجازات اسلامي، کشف علمي جرائم، اصول مهندسي ترافيک ، مهندسي ترافيک، صدور پروانه‌ها و آزمايش‌ها ، شماره‌گذاري وسائل نقليه ، معاينه فني وسائل نقليه، احراز اصالت وسائل نقليه، کاربرد فيزيک و مکانيک در تصادفات ، تصادفات ، تصادفات عابر پياده ، کاربرد رايانه در امور راهنمايي و رانندگي، احکام تخصصي .دروس تخصصي خدمات فني راهورشناسايي اسناد مجعول، محيط‌زيست و ترافيک، آشنايي با انواع وسائل نقليه، آموزش رانندگي عملياتي ، ارزيابي وسائل نقليه ، آشنايي با کارکرد وسائل وتجهيزات معاينه فني.
گرايش عمليات انتظامي راهور:
در اين گرايش دانشجويان اطلاعات لازم را به عنوان افسر پليس خيابان‌ها و جاده‌ها به دست مي‌آورند؛ يعني کارشناس اين رشته با بازسازي صحنه تصادف وسائل نقليه، مقصر يا مقصران تصادف را شناسايي و خسارت وارد شده را تعيين مي‌کند همچنين مي‌تواند عمليات امداد و کمک‌هاي اوليه را در تصادفات و سوانح انجام دهد.
دروس تخصصي عمليات انتظامي راهور:
شناسايي اسناد مجعول، اصول و مباني شهرسازي، کمک‌هاي اوليه در تصادفات و سوانح، مهندسي ترابري، آموزش رانندگي عملياتي، پزشکي قانوني، ارزيابي وسائل نقليه ، امور انتظامي راهور(تخصصي)، بازسازي صحنه تصادفات ، آشنايي با مواد مخدر و قاچاق کالا، تعيين خسارت وسائل نقليه.
گرايش مهندسي ترافيک :
در گرايش مهندسي ترافيک، طراحي سيستم ترافيک شهري آموزش داده مي‌شود و کارشناس اين رشته در هنگام طراحي خيابان‌ها و جاده‌ها مسؤوليت تعيين تقاطع‌ها، ميدان‌ها، دوربرگردان‌ها و خيابان‌هاي يک طرفه و دو طرفه را بر عهده دارد. همچنين تعيين اينکه در چه ساعت‌هايي از روز بايد در برخي از خيابان‌ها طرح ترافيک اجرا شود، بر عهده کارشناس مهندس ترافيک است.
دروس تخصصي مهندسي ترافيک:
آمار احتمالات مهندسي، اصول و مباني شهرسازي، محيط‌زيست و ترافيک ، آشنايي با نرم‌افزارهاي طراحي، طرح هندسي راه ، ايمني در ترافيک، سيستم‌هاي حمل و نقل، برنامه‌ريزي حمل و نقل شهري، اقتصاد در ترافيک و حمل و نقل، سيستم‌هاي هوشمند ترافيک (ITS) ، مهندسي ترافيک محلي ، مهندسي کنترل ترافيک.
شاخه خدمات و پشتيباني :
کارشناسان شاخه خدمات و پشتيباني کارشناسي علوم انتظامي در بخش اداري نيروي انتظامي فعاليت مي‌کنند. اين شاخه داراي دو گرايش ارتباطات انتظامي يا مخابرات و نرم‌افزار کامپيوتر است. با توجه به اين که گرايش‌هاي مخابرات و نرم‌افزار کامپيوتر در گروه آزمايشي رياضي و فني معرفي شده است، از معرفي آنها در اين بخش خودداري شده است.
دروس تخصصي گرايش ارتباطات انتظامي :
فيزيک الکتريسته ، کامپيوتر، رياضيات پايه ، ماشين‌هاي الکتريکي ،سازمان و وظايف لجستيک ناجا(مخابرات) ، مخابرات و مدارات مخابراتي، مدارهاي الکتريکي، سوئيچينگ،آنتن و انتشار امواج، اصول حفاظت و امنيت مخابرات و جنگ‌هاي الکترونيک، مدارهاي منطقي ، اندازه‌گيري الکتريکي و الکترونيکي، الکترونيک، مخابرات پيشرفته ، کارگاه برق ماشين‌هاي الکتريکي، کارورزي.
توانايي‌هاي لازم :
نيروي انتظامي کشور، يک سازمان نظامي است و دانشجويان اين رشته بايد روحيه نظامي داشته باشند تا در اين رشته موفق گردند. براي مثال، پليس بايد فردي فعال، اجتماعي و قانونمند باشد؛ يعني بر سر قانون مصالحه نکند و نگويد چون فردي پير، جوان يا بيمار است، اگر قانون‌شکني کرد، اشکالي ندارد. بويژه آن بخش از نيروي انتظامي که با متخلفان سر و کار دارد، بايد در رعايت قانون بسيار مصمم باشد. يکي ديگر از ويژگي‌هاي پليس، داشتن صبر و حوصله و متانت و خويشتن‌داري بسيار است. براي مثال کارشناس عمليات انتظامي راهور در اوج سرماي زمستان و گرماي تابستان، در وسط يک چهارراه بدون هرگونه امکانات رفاهي مي‌ايستد و انجام وظيفه مي‌کند. بدون شک چنين فردي بايد صبر و تحمل بسياري داشته باشد. همچنين کارشناس کشف جرائم، بدون صبر و حوصله و دقت و موشکافي نمي‌تواند اطلاعات مورد نياز را به دست آورد و مجرم را دستگير کند. شغل نيروي انتظامي يک شغل خدماتي است و مأمور نيروي انتظامي، ارتباط مستقيم با مردم دارد از سوي ديگر اکثر مراجعه‌کنندگان به نيروي انتظامي، بويژه مراجعه‌کنندگان به کارشناسان کشف جرائم و انتظامي، افرادي هستند که از لحاظ روحي شرايط مساعدي ندارند چون يا مجرم هستند يا شاکي. از همين‌رو، يک پليس بايد انگيزه‌اي قوي براي خدمت به مردم داشته باشد تا در برخورد با مجرم يا شاکي ميزان خدمات‌دهي او کاهش نيابد.در ضمن دانشجوي اين رشته بايد بداند که انجام مأموريت‌هاي پي در پي در شهرهاي مختلف، يکي از ويژگي‌هاي شغلي پليس است؛ يعني فردي که در نيروي انتظامي فعاليت مي‌کند، امکان دارد امسال در پايتخت باشد و سال ديگر در جنوب، شمال، شرق و يا غرب ايران خدمت کند. همچنين امکان دارد به دليل مأموريت‌هاي ويژه، مثل مأموريت‌هاي شبانه يا آماده‌باش‌ها، هفته‌هاي متوالي زندگي روزمره و عادي خود را نداشته باشد. حتي دانشجويان اين دانشگاه نسبت به دانشجويان رشته‌هاي ديگر، برنامه‌ها و فعاليت‌هاي بيشتري دارند. به همين دليل دانشجويان علوم انتظامي - چه زن و چه مرد - در طي تحصيل حق ازدواج ندارند و بعد از فارغ‌التحصيلي نيز به آنها پيشنهاد مي‌شود قبل از ازدواج، شرايط شغلي خود را براي شريک زندگي خود بگويند تا در آينده دچار مشکل نشوند.درباره ويژگي‌هاي لازم براي هر گرايش نيز بايد گفت که دانشجوي علوم انتظامي در تمام شاخه‌ها و گرايش‌ها بايد از قدرت تجزيه و تحليل خوبي برخودار باشد اما اين ويژگي براي دانشجوي کشف جرائم اهميت بيشتري دارد چون کارشناس کشف جرائم بايد بتواند با تجزيه و تحليل مسائل و قدرت خلاقه ذهن خود، مجهول‌يابي کند. همچنين بايد با مسائل حقوقي کاملاً آشنايي داشته باشد. دانشجوي اطلاعات نيز علاوه بر ويژگي‌هاي ياد شده، بايد بسيار رازدار باشد تا بتواند به عنوان يک مأمور مخفي، اطلاعات مورد نياز را به دست آورد و وظيفه خود را به نحو احسن انجام دهد.دانشجويان گرايش‌هاي مخابرات و کامپيوتر نيز بايد در دروس رياضي و فيزيک توانمند باشند. به همين دليل اين دسته از دانشجويان از بين داوطلبان گروه آزمايشي علوم رياضي و فني انتخاب مي‌شوند.گفتني است که دانشجويان دانشکده علوم پايه انتظامي جمهوري اسلامي از هر پنج گروه آزمايشي علوم رياضي و فني، علوم تجربي، علوم انساني، هنر و زبان‌هاي خارجه انتخاب مي‌شوند و داوطلبان اين رشته بايد علاوه بر شرايط عمومي، شرايط اختصاصي اين دانشکده را داشته باشند.
شرايط اختصاصي دانشکده علوم پايه انتظامي عبارت است از:
داشتن حداقل 17 و حداکثر 21 سال سن براي داوطلبان مرد (داوطلباني که خدمت وظيفه عمومي را انجام داده‌اند، مدت قانوني خدمت وظيفه عمومي به حداکثر سن آنها اضافه خواهد شد) و دارا بودن حداقل 18 و حداکثر 25 سال سن براي داوطلبان زن ، دارا بودن حداقل 170 سانتي‌متر قد براي داوطلبان مرد و 160 سانتي‌متر براي داوطلبان زن، دارا بودن حداقل معدل کتبي ديپلم 14 براي داوطلبان زن، سپردن تعهد خدمت برابر مقررات نيروي انتظامي، پاسخ دادن به حداقل 10 درصد از سؤال‌هاي ادبيات فارسي، رياضي و زبان خارجه آزمون سراسري، داشتن سلامت جسمي و روحي کامل. داوطلبان زن اين دانشگاه بايد توجه داشته باشند که تمام برنامه‌هاي درسي و کلاس‌هاي عملي و مهارتي که در اين دانشگاه براي آقايان برگزار مي‌شود، براي خانم‌ها نيز برگزار مي‌گردد. براي مثال به منظور تقويت قواي جسماني و کسب مهارت‌هاي لازم ، ورزش‌هاي رزمي و دفاع شخصي تحت سه عنوان ورزش رزمي تکواندو، کاراته و جودو ارائه مي‌گردد. البته مسؤولان دانشگاه انتظار ندارند که يک خانم با روحيات و خصلت‌هاي يک مرد، در نيروي انتظامي فعاليت کند، اما داوطلبان زن بايد از آمادگي جسمي و روحي خوبي برخوردار باشند. در ضمن پوشش چادر براي دانشجويان زن دانشکده علوم پايه انتظامي و خانم‌هاي شاغل در نيروي انتظامي الزامي است.
موقعيت شغلي در ايران :
در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران، عده‌اي از کارکنان داراي مشاغل اداري و عده‌اي ديگر داراي مشاغل مأموريتي هستند. براي مثال، کارکنان بخش‌هاي حسابداري، کامپيوتر، برق و مخابرات در بخش اداري فعاليت مي‌کنند. به عبارت ديگر فارغ‌التحصيلان شاخه خدمات و پشتيباني در بخش اداري حضور دارند و فارغ‌التحصيلان ساير شاخه‌ها و گرايش‌هاي علوم انتظامي در بخش مأموريتي فعاليت مي‌کنند.در کل فارغ‌التحصيلان کارداني دانشکده علوم پايه انتظامي با درجه ستوان سومي و کارشناسان اين دانشکده با درجه ستوان دومي فارغ‌التحصيل مي‌شوند و درجات بعدي آنان برابر قوانين و مقررات ناجا خواهد بود. در اين ميان، نوع فعاليت فارغ‌التحصيلان کارداني نيروي انتظامي بيشتر جنبه اجرايي دارد؛ يعني اين دسته از فارغ‌التحصيلان بيشتر مجريان برنامه‌ها هستند اما مسؤوليت اصلي کارشناسان نيروي انتظامي، تئوري‌سازي، برنامه‌ريزي، هدايت و کنترل فعاليت‌هاي نيروي انتظامي است. البته در حال حاضر به دليل کمبود پرسنل، گاهي اوقات يک کارشناس بايد وظايف کاردان را نيز انجام دهد.گفتني است که دانشجويان علوم پايه انتظامي ضمن آن که ماهانه مبلغي به عنوان کمک هزينه تحصيلي دريافت مي‌کنند از امکانات رفاهي خوابگاه، پوشاک، غذا، دفترچه اتکا و خدمات درماني بهره‌مند مي‌شوند و در طول خدمت از وام خريد مسکن يا يک باب مسکن ملکي برخوردار خواهند شد.
منبع: کتاب آشنايي با رشته هاي دانشگاهي سازمان سنجش آموزش کشورتاليف خانم فيروزه سودايي ونرم افزار سامان رشته ي سازمان سنجش
