ديباچه: زيست‌شناسي سلولي و مولکولي داراي 5 گرايش ميکروبيولوژي ، علوم سلولي و مولکولي، ژنتيک، بيوشيمي و بيوفيزيک است. گفتني است که گرايش بيوشيمي يا بيوفيزيک تاکنون در هيچ دانشگاهي در سطح ليسانس ارائه نشده است در ضمن تفاوت محسوسي بين گرايش‌هاي مختلف اين رشته در مقطع کارشناسي وجود ندارد.گرايش ژنتيک‌به طور کلي دانش ژنتيک درباره انتقال صفات وراثتي از والدين به اولاد بحث مي‌کند که البته اين والدين مي‌توانند انسان، درخت يا باکتري باشند. در واقع ژنتيک تلاش مي‌کند تا بگويد که چه مکانيزم‌هاي مولکولي، عامل انتقال صفات از نسلي به نسل ديگر هستند. همچنين مي‌خواهد بداند که چرا گاهي اوقات در بين والدين و فرزندان در برخي صفات تفاوت‌هاي بسيار معني داري وجود دارد؟ در کل دانشجويان اين گرايش مباحث مهمي مثل ژنتيک سرطان، روش‌هاي تشخيص بيماري‌هاي ژنتيکي قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلين بيماري‌ها، اصول مشاوره ژنتيکي، نقش ژنتيک در بروز رفتارهاي فردي و اجتماعي، شناخت جمعيت‌هاي مختلف ژنتيکي و نژادهاي انساني، ژن درماني، پزشکي قانوني، تکنيک‌هاي رايج در ژنتيک، روش‌هاي اصلاح نژاد و ژنتيک مولکولي را مطالعه مي‌کنند.
موقعيت شغلي در ايران :
علم ژنتيک در ايران هنوز در ابتداي راه است و بايد تلاش بسيار کرد و کاستي‌ها را جبران نمود و موانع را از ميان برداشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون اين علم در ايران بود. البته اين به آن معني نيست که در کشور ما تحقيقات ژنتيکي انجام نمي‌گيرد و فارغ‌التحصيلان اين رشته جذب هيچ مرکزي نمي‌شوند، بلکه سازمان‌هاي مختلفي هستند که به فعاليت‌هاي تحقيقاتي ژنتيکي مي‌پردازند که از جمله ميتوان به مراکز مختلف وزارت جهاد کشاورزي، مراکز پژوهشي وزارت علوم، انستيتو پاستور، مرکز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيک و تکنولوژي زيستي اشاره کرد.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
دروس‌مشترک در گرايش‌هاي مختلف زيست‌شناسي سلولي و مولکولي:
رياضي، فيزيک، شيمي، شيمي آلي، بيوشيمي، آمار زيستي، زيست‌شناسي سلولي، زيست‌شناسي مولکولي، ژنتيک، ميکروبيولوژي، اکولوژي، ويروس‌شناسي، تکامل، زيست‌شناسي گياهي، زيست‌شناسي جانوري، فيزيولوژي جانوري، فيزيولوژي گياهي، بيوفيزيک، بيوشيمي، زيست‌شناسي پرتوي، ايمونولوژي.
دروس تخصصي گرايش ژنتيک:
ژنتيک انساني، سيتو ژنتيک، اصول مشاوره ژنتيکي، ژنتيک سرطان، ژنتيک رفتاري، مباني ژنتيک ميکروارگانيسم، ژنتيک پيشرفته يا تازه‌هاي ژنتيک، ژنتيک کمي يا ژنتيک جمعيت‌ها، سمينار، پروژه (بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است).
گرايش علوم سلولي و مولکولي:
مهمترين مولکول‌هايي که در حيات سلول مؤثر هستند، RNA,DNA و پروتئين‌ها مي‌باشند. DNA مرکز ذخيره اطلاعات و صدور فرمان‌هاي سلول، RNA وظيفه انتقال اين فرمان‌ها و پروتئين مسؤوليت اجراي اين فرمان‌ها را بر عهده دارند. در زيست‌شناسي سلولي و مولکولي چگونگي اين فعاليت‌ها بررسي مي‌شود.امروزه زيست شناسي در کشورهاي پيشرفته بيش از 80 تا 90 درصد سمت و سوي علوم سلولي و مولکولي دارد. چرا که رشته علوم سلولي و مولکولي نيروي انساني لازم را براي تحقيق در رشته‌هاي پزشکي، بيوشيمي، ژنتيک، بيوتکنولوژي، مهندسي ژنتيک، اصلاح نباتات، شيلات و دام تربيت مي‌کند.
موقعيت شغلي در ايران :
اصولاً در ايران اگر فردي به اميد آينده مالي خوب به دنبال علوم پايه برود اشتباه کرده است چرا که رشته‌هاي علوم در ايران ارزش مادي زيادي ندارند. امّا اگر فردي به علوم پايه علاقه دارد ، مطمئناً رشته علوم سلولي و مولکولي رشته‌اي با ارزش و خوب است. تعدادي از مراکز تحقيقاتي مانند انستيتوپاستور، مرکز تحقيقات ژنتيک، مرکز تحقيقات بيوشيمي و بيوفيزيک و مراکز تحقيقاتي دانشگاهي مي‌توانند پذيراي فارغ‌التحصيلان علوم سلولي و مولکولي باشند. علاوه بر مراکز تحقيقاتي موجود، فارغ‌التحصيل اين رشته مي‌تواند با ايجاد شرکت خصوصي سازنده مواد اوليه آزمايشگاه‌هاي علوم سلولي و مولکولي يا آزمايشگاهي که تستهاي آن در سطح موکلولي است، هم به جامعه علمي خدمت کند و هم وضعيت مالي نسبتاً خوبي داشته باشد البته در حال حاضر نيز در ايران چنين فعاليت‌هايي در سطح محدودي انجام مي‌گيرد.
دروس تخصصي گرايش علوم سلولي و مولکولي:
شيمي آلي، بيوشيمي، زيست‌شناسي سلولي، ژنتيک، ميکروبيولوژي، اکولوژي، زيست‌شناسي گياهي، زيست‌شناسي جانوري، فيزيولوژي گياهي، ايمونولوژي، زبان تخصصي. (بسياري از درس‌هاي اين گرايش همراه با آزمايشگاه است).
گرايش ميکروبيولوژي:
ميکروارگانيسم‌ها موجودات ريز ذره‌بيني مانند:
باکتري‌ها، ويروس‌ها، قارچ‌هاي ميکروسکوپي و پرتوزوئرها هستند که با چشم غير مسلح ديده نمي‌شوند. علم ميکروبيولوژي که گرايشي از زيست‌شناسي است به بررسي و مطالعه ميگروارگانيسم‌ها مي‌پردازد. در اين علم ارتباط ميکروارگانيسم‌ها با خودشان و همچنين با موجودات عالي‌تر مانند انسان، حيوانات و گياهان بررسي مي‌شود. علم ميکروبيولوژي گرايش‌هاي مختلفي دارد که عبارتند از: ميکروبيولوژي پزشکي، ميکروبيولوژي غذايي و ميکروبيولوژي صنعتي.
کاربرد اين گرايش آنقدر گسترده است که قابل ذکر نيست. محقق اين گرايش از يک سو مي‌تواند به بررسي کاربرد سلاح‌هاي ميکروبي و راه‌هاي پيشگيري از اين سلاح‌ها بپردازد و از سوي ديگر مي‌تواند در کارخانه‌هاي عطرسازي مشغول باشد. ميکروبيولوژي پايه و اساس بسياري از علوم از قبيل:
بيوشيمي، بيوتکنولوژي، ژنتيک و پزشکي است. يکي از کاربردهاي گرايش ميکروبيولوژي در آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي است. ميکروبيولوژي در تشخيص بيماري نيز اهميت بسيار زيادي دارد. در مواد غذايي و توليد مواد غذايي مختلف نيز اثر ميکروارگانيسم‌ها بسيار قابل توجه است. همچنين گرايش ميکروبيولوژي در کشاورزي به طور بسيار وسيعي در تشخيص آفات گياهي، مبارزه با آفات گياهي و ايجاد مقاومت گياهي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در صنايع و معادن نيز براي استخراج فلزات سنگين و در تصفيه نفت در گوگردزدايي از نفت مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در محافظت از محيط زيست، تصفيه فاضلاب‌ها و مبارزه بيولوژيکي با عفونت‌ها و آلودگي‌هاي فاضلابي مورد استفاده قرار مي‌گيرد و آب سالم و در حقيقت بدون آلودگي تحويل مي‌دهد. حتي در صنعت نساجي نيز اين علم به ياري بشر آمده است و به تازگي در صنعت نساجي از ميکروارگانيسم‌ها براي تثبيت نشاسته و آهار دادن پارچه استفاده مي‌شود.
موقعيت شغلي در ايران :
کارشناسان ميکروبيولوژي در پژوهشگاه نفت براي تحقيق بر روي ميکروب‌هاي نفت‌خوار يا گوگردزدايي، در بخش صنايع غذايي در کارخانه‌هاي کنسروسازي و کمپوت سازي و در صنايع بهداشتي مشغول به کار هستند. تهيه لوازم آزمايشگاهي مورد نياز در اين گرايش يکي از شغل‌هايي است که بعضي جذب آن مي‌شوند. مؤسسه استاندارد يا آزمايشگاه‌هاي کارخانجات تهيه مواد بهداشتي و غذايي براي تشخيص کيفيت و سلامت اين مواد از نظر عدم آلودگي ميکروبي، مراکز تهيه مواد دارويي مانند تهيه آنتي بيوتيک‌ها و بالاخره کارخانجات تهيه اسيدها مانند اسيد بوتريک و اسيد استيک و حلال‌ها مانند الکل و استون و مراکز تهيه واکسن مانند مؤسسه رازي و انستيتوپاستور ايران نيز مي‌توانند مراکز جذب فارغ‌التحصيلان اين گرايش باشند.
دروس تخصصي گرايش ميکروبيولوژي:
شيمي آلي، بيوشيمي، آمار زيستي، زيست‌شناسي سلولي، زيست‌شناسي مولکولي، ژنتيک، ميکروبيولوژي، اکولوژي، ويروس‌شناسي، تکامل، زيست‌شناسي گياهي، زيست‌شناسي جانوري، فيزيولوژي جانوري، فيزيولوژي گياهي، بيوفيزيک، بيوشيمي، زيست‌شناسي پرتوي، ايمونولوژي، باکتري‌شناسي، ميکروبيولوژي محيطي، قارچ‌شناسي، پروتوزئولوژي. (بسياري از درس‌هاي اين گرايش همراه با آزمايشگاه است).
توانايي‌هاي لازم :
در گرايش‌هاي مختلف زيست‌شناسي سلولي و مولکولي بايد علاقه‌مند بود و صبر و پشتکار داشت تا بتوان طعم شيرين موفقيت را چشيد. همچنين دانشجو بايد حافظه خوبي داشته و در دروس شيمي، رياضي و فيزيک قوي باشد و در نهايت لازم است که به کارهاي آزمايشگاهي علاقه‌مند باشد. براي مثال يکي از کارهايي که به طور معمول در آزمايشگاه علوم سلولي و مولکولي انجام مي‌گيرد، استخراج RNA از يک بافت است که حداقل زمان لازم براي اين کار 5 ساعت مي‌باشد
