ظاهری شوق انگیز، باطنی اشک انگیز

شایسته نیست استان اصفهان با مظاهری از فرهنگ و هنر و حیات وحش و زیستگاههای ارزنده به دلیل حجم روز افزون فعالیتهای صنعتی و معدنی و تغییر گسترده کاربریهای اراضی طبیعی به تخریب زیستگاهها و تهدید تنوع زیستی وابسته به آن بیانجامد.

اصفهان را اغلب به میراث فرهنگی به جا مانده از تاریخ هفت هزار ساله و چهار بار پایتختی ایران و ابنیه تاریخی آن به نصف جهان می شناسند، اما از سر زدن به میدان نقش جهان و مجموعه دولتخانه صفوی و بازار و سی و سه و پل و باقی 22 هزار ابنیه تاریخی سطح استان که فارغ شوی، آن گاه میراث زیست محیطی و حیات وحش منطقه است که با آهوان گریز پایش با دویدن به میان جاده و عبور از جلوی اتومبیلهای محیط بانان تازه جلوه گری آغاز می کند.

میراث فرهنگی و زیست محیطی اصفهان را شاید اصلا نتوان از هم جدا کرد، چرا که جلوه گری سه و سه پل به آبهای پر خروش زاینده رود است و کاخ چهل ستون نیمی از ستونهایش را از انعکاس تصویر آنها در آب وام گرفته است.

شاید به همین دلیل بود که سفر خبرنگاران محیط زیست برای بازدید از پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو به اصفهان، بازدیدی شد از جلوه ها و جنبه های مختلف فرهنگی، هنری و زیست محیطی این شهر که تحفه ای ارزنده به همراه داشت.

قدیمی ترین پناهگاه حیات وحش دنیا:

حیات وحش استان اصفهان که در مرز بین کویر و کوهستان زاگرس واقع شده و 2 اقلیم را در بر می گیرد، زیستگاه صدها گونه گیاهی و جانوری، نظیر آهو، کل و بز، قوچ و میش وحشی اصفهان و گونه های نادری نظیر یوزپلنگ آسیایی، هوبره، زاغ بور، و پرندگان شکاری دیگر است.

مجموعه تحت حفاظت محیط زیست اصفهان به مساحت 1 میلیون هکتار حدود 10 درصد کل مساحت استان را در بر می گیرد که شامل: دو پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو و کلاه قاضی، دو پناهگاه حیات وحش موته و عباس آباد، چهار منطقه حفاظت شده کرکس، کهیاز، قمصر و برزک و دالانکوه، تالاب بین المللی گاوخونی و منطقه شکار ممنوع حنا می شود.

از این میان پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در 20 کیلومتری شمال غرب اصفهان مقصد خبرنگاران اعزامی از پایتخت بود که در همان بدو ورود، با خوشامد گویی آهوان مواجه شد که با دیدن اتومبیلها به یک باره به سمت جاده دویدند و به رسم همیشگی خود در مقابل چشمان حیرت زده عکاسان در چند متری اتومبلیها به سرعت عرض جاده را پیمودند و با جلوه گری به جانب دیگر دشت روانه شدند.

دیگر از ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه و حاکم سفاک اصفهان خبری نیست که به شهوت شکار معروف بود و انبوه سر بزهایی که در شکارگاه قمیشلو به تیر تفریح کشته بود را زینت بخش دیوارهای تالار شاخ خود نماید.

پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو به وسعتی حدود 115 هزار هکتار در گذشته یکی از شکارگاههای معروف ظل السلطان بود‌ که علاوه بر عرصه‌های طبیعی دشتها، کوهها و تپه ماهورهای متعدد آثار باستانی، بناهای تاریخی و درختان کهنسال باغ معروف قمیشلو را نیز در بر می گیرد. ظل‌السلطان در خاطرات خود، قمیشلو را سرزمین مبارکی می‌نامد که به دلیل ارتفاع زیاد و نبودن آبادی در اطراف آن، بیماری شایع وبا به آن راه پیدا نکرده است.

این پناهگاه حیات وحش به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان 160 سال است که رسما از سوی دولت حفاظت می شده است و از این لحاظ رکورد دار قدیمی ترین منطقه حفاظت شده در جهان به شمار می رود چرا که این پناهگاه از زمان قاجاریه به عنوان شکارگاه اختصاصی منطقه ممنوعه اعلام شده و پس از آن نیز از سال 1343 به مجموعه مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست وقت اضافه شده است.

گرچه شاید همان شکارچی کم نظیر قاجاریه به تنهایی برای شکار بی رویه و به خطر انداختن گونه های جانوری این منطقه کافی بوده باشد آنگونه که این مهم را درباره ببر مازندران به انجام رساند! بر اساس خاطرات شکاریه که از ظل السلطان به جا مانده، وی شکارگاه های ایران را یکسره زیر پا گذارده و در تمام آنها شکارهای فراوانی کرده است.

بد نیست گزارشی از یکی از اردوهای شکار وی را مرور کنیم:" شکار شیر هم در این جا پیدا می شود.قوچ و میش و بز و پازن و کبک و گراز و خرس اینقدر هست که زدنش دیگر اهمیتی ندارد .....اردوی ما 2500 نفر در کمال خوبی می شدیم ....سی چهل روز در این جا هیچ شب و هیچ روز در این اردو می توانم از روی جرات بگویم کسی که گوشت شکار و کبک نمی خورد نبود..." و در جایی دیگر:" آنچه میرزا محمد خان منشی من یادداشت کرده بود به حکم من ،از این قرار است:شش هزار قرقاول سی و پنج ببر، هجده پلنگ ،یکصدو پنجاه مرال، شوکای زیاد..."

این منطقه، یکی از مهم‌ترین و باارزش‌ترین زیستگاه‌های اصلی گونه قوچ وحشی است و هم‌اکنون گله‌های قوچ و میش وحشی و پستاندارانی نظیر آهو، کل، بز وحشی، پلنگ، گربه‌وحشی، روباه، کفتار، شغال، خرگوش و... در آن دیده می‌شوند.

اما هنوز دوران شکار گونه های جانوری منطقه قمیشلو و سایر مناطق تحت حفاظت و شکار ممنوع اصفهان به پایان نرسیده است. استان اصفهان که 48 درصد حیات وحش کشور در حوزه قوچ و میش ، آهو، کل و بز را در خود جای داده است همواره از جانب شکارچیان غیر مجاز تهدید می شود.

احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان از وجود پنج هزار اسلحه مجوز دار و بیش از سه هزار اسلحه غیرمجاز در استان اصفهان خبر می دهد. با توجه به اینکه اصفهان جزو استانهایی است که از گذشته تاکنون علاقه مردم به شکار در آن زیاد بوده و شکارچیان ماهری دارد کنترل و حفاظت منطقه از شکار غیرمجاز توسط محیط بانان مشکل تر به نظر می رسد و امکانات و تجهیزات بیشتری را می طلبد.

وی با اشاره به اینکه بعظی از شکارچیان با بکارگیری اسلحه های سیمنوف که در جنگ توسط تک تیراندازها استافده می شود و تفنگهای دوربین دار و یا با تغییراتی که در کلاشینکف می دهند، قادرند بدون اینکه وارد مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع شوند در جاده های که از کنار این مناطق عبور کرده اند به عنوان مثال در جاده تهران به دلیجان در منطقه قرقچی از کنار جاده به داخل این مناطقه شکارممنوع شلیک کرده و به سرعت شکار را به داخل اتومبیل برده و دور می شوند.

از سوی دیگر با توجه به ضعف قانون مجازات شکارچیان غیرمجاز برخی از آنها پس از دستگیری و پرداخت خسارت هفته بعد دوباره اقدام به شکار غیرقانونی می کنند و شکارچیانی بوده اند که 11 بار دستگیر ودوباره این تخلف را تکرار کرده اند.

وی تغییر قوانین و سنگین تر شدن مجازاتها و نیز در کنار آن فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع رسانی به روستاها و مردم بومی درباره بهره وری اقتصادی که به دنبال حفظ حیات وحش و زیستگاهها نصیب بومیان منطقه می شود را از جمله راهکارهایی دانست که از شکار غیرمجاز و بی رویه گونه های جانوری این مناطق جلوگیری می کند.

لاهیجان زاده با بیان اینکه 140 محیطبان از یک میلیون هکتار عرصه در استان اصفهان حفاظت می کنند، افزود:" به دنبال گفت و گوهایی که با وزارت دفاع صورت گرفته دوربینهایی با برد 10 کیلومتر دریافت و در مناطق مختلف نصب شده که علاوه بر امکان تعقیب رویدادها با دقت بالا توسط مونیتور امکان دید و زیر نظر داشتن منطقه در تاریکی شب را نیز فراهم کرده است . همچنین هواپیماهایی برای گشت زنی در منطقه و فیلمبرداری و عکسبرداری نیز آماده شده که تمامی این تجهیزات کنترل منطقه توسط محیط بانان را بهبود می دهد."

اما مشکل مقوله شکار به همین جا ختم نمی شود، در حقیقت علاوه بر مسائل موجود درباره شکار غیرمجاز، باید گفت برنامه ریزی درستی برای جذب عواید و درآمد قابل توجه ناشی از صدور مجوز قانونی شکار نیز وجود ندارد.

همه ساله مجوزهایی برای شکار حیواناتی که به دلیل سن بالا یا شرایط خاص دیگر به لحاظ زیست محیطی بلامانع به شمار می رود، از سوی دولت صادر می شود که با استقبال قابل توجهی از سوی شکارچیان خارجی مواجه می شود این مجوزها که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان برای هر شکار حدود پنج هزار دلار ارزش دارد، منبع درآمدی قابل توجهی است که می تواند بخشی از کمبود بودجه و امکانات و تجهیزات پناهگاههای حیات وحش و مناطق شکار ممنوع را جبران کند که متاسفانه هیچ بخشی از این درآمد به سازمان محیط زیست کشور اختصاص داده نشده است.

وقتی که زاینده رود دیگر نمی خروشد:

حکایت مشکلات و دغدغه های زیست محیطی اصفهان به زیستگاهها و شکار گونه های جانوری ختم نمی شود همانگونه که سفر خبرنگاران اعزامی محیط زیست نیز به همین جا خاتمه پیدا نمی کند.

زاینده رود که روزگاری به ابتکار شیخ بهایی مسیری بیش از 400 کیلومتر را از دل زردکوه تا تالاب گاوخونی طی می کرد و سرمست و خروشان تمام کشتزارها و مناطق حاشیه خود را در این مسیر سیراب می کرد، شاید باور نداشت که روزگاری آنقدر بی رمق شود که با نهایت تلاش سازمانها و دستگاههای مختلف و با پمپ کردن آب با فواره به داخل آن اندک آبی را در خود داشته باشد تا فقط بتوان گفت که هنوز خشک نشده است.

اما همانطور که استاندار اصفهان در جمع خبرنگاران اعزامی از تهران تاکید کرد، اقدامات فعلی برای نجات زاینده رود بسیار اندک است و در حال حاضر جلبک هایی روی سطح رودخانه رشد کرده که ناشی از کمی جریان آب و ورود فاضلاب ها به زاینده رود است که به زودی اقدامات مناسبی توسط شهرداری برای جمع آوری این جلبک ها انجام می شود.

در حقیقت زاینده رود و باتلاق گاوخونی که در انتهای مسیر رود قرار دارد تنها به دلیل خشکسالی سالهای اخیر در معرض خطر قرار نگرفته اند بلکه پساب کارخانه ها و فاضلاب شهرهای زیادی که مسیر آن قرار دارند نیز تهدید جدی دیگری به شمار می رود که باید به آن رسیدگی شود. بویژه اینکه آب زاینده رود برای کشت سبزی و صیفی استفاده شده و سلامت جامعه را نیز تهدید می کند.

از سوی دیگر وابستگی شدید مردم اصفهان به زاینده رود که هنوز هم تا پاسی از نیمه شب به کنار رود می آیند تا خاطرات خود را در انعکاس آبهای زلال آن مرور کنند نیز با حضور گسترده جلبکها کدر شده به مخاطره افتاده است.

علیرضا ذاکر اصفهانی،استاندار اصفهان با اشاره به تاکید دست اندرکاران عرصه گردشگری کشور برای تامین آب زاینده رود اعلام کرد: در جلسه ای با حضور معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، این موضوع مورد بحث و بررسی قرار گرفت و معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، نامه ای برای رییس جمهور ارسال و در آن توصیه های لازم برای تامین آب زاینده رود را ارایه کرده است.

وی از ایجاد منابع آبی جدید برای تامین آب زاینده رود خبرداد و گفت: استفاده از منابع دیگر آب نظیر بهشت آباد و سایر منابع برای تامین آب مورد نیاز اصفهان مستلزم تمهیداتی است که باید مقدمات آن فراهم شود تا اصفهان و زاینده رود از نتایج آن منتفع شوند که در دست پیگیری است.

مشکل آلودگی آب در اصفهان تنها به زاینده رود محدود نمی شود چراکه بر اساس مطالعات علمی آلودگی آبهای زیر زمینی در اصفهان سبب شده میزان ابتلا به انواع بیماری های آلرژیک، سرطان و MS در اصفهان نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر باشد و این نکته از سوی استاندار اصفهان نیز مورد تایید قرار گرفت.

ذاکر اصفهانی دراین زمینه تصریح کرد، برای مقابله با این معضل، بحث فیلترینگ فاضلاب در ذوب آهن اصفهان و سایر کارخانه ها پیگیری می شود. همچنین از توسعه کارخانه های آلاینده در استان جلوگیری شده و مجوز جدید در هر سطحی صادر نخواهد شد.

وی همچنین از تخصیص اعتبارات مناسب برای ایجاد تصفیه خانه شهر چادگان خبر داد و افزود: برای شهرک های صنعتی، ایجاد سیستم تصفیه خانه فاضلاب در دستور کار است.

متروی اصفهان و مته ای که منحرف شد:

اما علاوه بر کمبود آب یا آلودگی زاینده رود ، سی وسه پل نیز به دنبال اجرای طرح متروی اصفهان و انحراف متروی حفاری در معرض مخاطراتی قرار گرفت که به گفته استاندار هنوز دلیل انحراف مته مشخص نشده است.

استاندار اصفهان تصریح کرد، به نظر می رسد که دستکاری در زمینه انحراف مته در هنگام حفاری صورت گرفته است و به همین دلیل موضوع تحت پیگرد قانونی قرار دارد. همچنین از طرف دفتر رئیس جمهوری نامه ای با امضای آقای مشائی برای پیگیری این موضوع رسیده و به محض مشخص شدن دلایل، نتایج به دست امده اعلام می شود.

به گفته وی در حال حاضر کار حفاری برای اجرای طرح مترو در مسیر از قبل تعیین شده با دستگاه حفاری دیگری ادامه دارد و کار متوقف نشده است.

وی تاکید کرد، بر اساس ارزیابی نمایندگان یونسکو اجرای طرح متروی اصفهان تهدیدی برای سی و سه پل و چهار باغ به شمار نمی رود و در صورتی که مشخص شود اجرای طرح مترو شرقی غربی اصفهان تهدیدی برای ابنیه تاریخی باشد از اجرای آن صرف نظر می کنیم و برای حل مشکل حمل و نقل شهر از روشها و ابزارهای دیگری استفاده می شود.

ذاکر اصفهانی درباره خبری مبنی بر جریمه 50 میلیاردی پیمانکار به دلیل خطای صورت گرفته در حفاری اظهار بی اطلاعی کرد.

خواسته یونسکو مبنی بر تخریب دو طبقه از برج جهان نما انجام شد:

وی درباره ماجرای برج جهان نما که هیچ نسبت و سنخیتی با فرهنگ معماری اصفهان ندارد نیز گفت: طبق ضرب الاجل یونسکو باید دو طبقه دیگر از برج نیز تخریب می شد که با وجودی که استانداری اصفهان، سازمان میراث فرهنگی و معاونت گردشگری ریاست جمهوری اعلام آمادگی کرده بودند که هر کدام مبلغ یک میلیارد برای کمک به تخریب برج به شهرداری بدهند متاسفانه شهرداری همکاری لازم را انجام نداد و در نهایت بحث به رسانه ها کشیده شد و با بازدید و حضور خبرنگاران در ساختمان و فشار بیشتر نهایتا شهرداری عقب نشینی کرد و تخریب صورت گرفت.

استاندار اصفهان افزود: نمایندگان یونسکو در صحنه تخریب حضور داشتند و با توجه به اینکه به تعهد مورد نظر عمل شد به نظر نمی رسد دیگر مشکلی مبنی بر حذف میدان نقش جهان از فهرست بناها و آثار فرهنگی یونسکو وجو د داشته باشد و منتظر اعلام نتیجه نهایی از سوی یونسکو هستیم.

وی رسیدگی به عملیات عمرانی پروژه ناتمام ورزشگاه نقش جهان که 17 سال از آغاز ساخت آن می گذرد، راه اندازی قطار سریع السیر تهران- اصفهان، به اتمام رساندن پروژه ساخت مصلای اصفهان برای اقامه نماز جمعه که در حال حاضر در میدان نقش جهان انجام می پذیرد و اجرای پروژه فلات مرکزی ایران برای حفر کانالی 60 کیلومتری به قطر 6 متر برای آبرسانی را از جمله مسائل حیاتی، کلان و اولویت دار استان عنوان کرد که در دست پیگیری قرار دارند.

وی همپنین از توسعه پالایشگاه اصفهان در راستای کم کردن آلایندگی ، انجام اقدامات جدی در راستای مقابله با بیابانزایی خبر داد و با اشاره به تخصیص اعتبار برای مقابله با بیابانزایی اظهار داشت: در شمال اصفهان، عملیات تاغ کاری به زودی آغاز خواهد شد و تلاش می کنیم با سیاست های تشویقی و تامین اعتبارات در مناطقی که دارای پیشروی بیابان است، فضای سبز ایجاد کنیم .

به هر حال اصفهان با وسعتی افزون بر 107 هزار کیلومترمربع به عنوان دومین قطب تولیدی و خدماتی کشور، بخش عمده‌ای از صنایع کوچک و بزرگ را در خود جای داده است و این در شرایطی است که محدودیت فضای سبز و قرار گرفتن استان در محدوده‌ای خشک و کم‌باران مشکلات بسیاری را برای محیط‌زیست این استان به وجود آورده است.

شایسته نیست این مجموعه با مظاهری از فرهنگ و هنر و حیات وحش و زیستگاههای ارزنده به دلیل حجم روز افزون فعالیتهای صنعتی و معدنی و تغییر گسترده کاربریهای اراضی طبیعی به تخریب زیستگاهها و تهدید تنوع زیستی وابسته به آن بیانجامد و لازم است با تدوین برنامه ای راهبردی ادامه حیات و گسترش فعالیتهای اقتصادی و صنعتی استان ارزیابی شود و با برنامه ریزی همه جانبه به حفظ میراث زیست محیطی و نیز فرهنگی که صیانت آنها بهره وری اقتصادی و توسعه ای پایدار را نیز به دنبال دارد منجر شود.