درنگي بر مسئله افسردگي پس از زايمان
نويسنده: اعظم بزارپور- كارشناس روانشناسي
افسردگي يكي از بيماري هاي شايعي است كه بشر از قديم با آن دست به گريبان بوده است. اگر چه هر كسي مي تواند در دوره اي از زندگي خويش احساس غمگيني و افسردگي را به دنبال محروميت ها و شكست هايي كه پيش مي آيند تجربه كند، ولي افراد با اختلال افسردگي، خوي غمگين و افسرده را براي ماه ها و سال ها تجربه مي كنند. «كاپلان» و «سادوك» در مورد افسردگي مي نويسند: افسردگي يك اختلال خلقي است كه با كاهش انرژي و علاقه، احساس گناه، كاهش تمركز، بي اشتهايي و كاهش فعاليت هاي جنسي و... مشخص مي شود و اين بيماري منجر به اختلال در عملكرد شغلي و روابط بين فردي و اجتماعي مي شود.
افسردگي در زنان به مراتب شايع تر از مردان مي باشد و به طور كلي زنان در معرض خطر بيشتري براي ابتلابه افسردگي قرار دارند. از حساس ترين دوره هايي كه زنان در معرض خطر افسردگي قرار دارند دوران پيش از زايمان و دوره بعد از زايمان مي باشد. اگر چه بارداري في نفسه يك علت براي بيماري هاي رواني نمي باشد ولي بانوان در دوران بارداري بيش از هر زمان ديگري مستعد ابتلابه بيماري هاي رواني مي باشند. با وجود اينكه تولد يك فرزند لذت بخش مي باشد و مادر مشتاقانه در انتظار تولد فرزند خود است ولي حدودا هفتاد تا هشتاد و پنج درصد زنان افسردگي خفيف را كه غم زايمان هم گفته مي شود به درجاتي تجربه مي كنند. اين وضعيت شامل غم و اضطراب مي باشد كه معمولادر اولين روزهاي پس از زايمان آغاز مي شود و به مدت چند روز تا چند هفته ادامه مي يابد و از بين مي رود.
افسردگي پس از زايمان يا پي پي دي كه شديدتر و بادوام تر از غم پس از زايمان مي باشد، افسردگي اي است كه مي تواند مدت كوتاهي بعد از زايمان به وجود آيد و تا ماه ها بدون تشخيص باقي بماند. اين بيماري با احساس عميق و دائمي از غم همراه با اضطراب، تحريك پذيري، اختلال خواب، كاهش اشتها، عدم تمركز و تفكر مختل، كاهش وزن، عدم احساس لذت در زندگي، افزايش يا فقدان توجه به نوزاد، كاهش علاقه به فعاليت هاي جنسي، احساس گناه و ترس از آسيب زدن به خود يا به نوزاد همراه مي باشد. گاهي اين نوع افسردگي به مرز پسيكوز رسيده و در بيمار منجر به توهمات و هذيان هايي كه اكثرا مربوط به نوزاد است مي گردد.
در رابطه با علل ايجاد افسردگي پس از زايمان بايد گفت كه در حقيقت اين بيماري نيز مانند بسياري از بيماري هاي ديگر چند عاملي مي باشد و عوامل گوناگوني احتمالادر ابتلابه افسردگي پس از زايمان نقش دارند. به طور كلي عواملي كه در بروز اين اختلال نقش دارند به سه دسته زيستي، رواني و اجتماعي تقسيم مي شوند و اين عوامل خود بر روي يكديگر تاثيرگذار هستند.
در رابطه با عوامل ايجاد كننده افسردگي پس از زايمان مي توان به اين موارد اشاره كرد:
- مادري كه والد افسرده داشته در خطر بيشتري براي ابتلابه افسردگي مي باشد.
- «ترولا» معتقد است مشكلات پزشكي مثل فشار خون و ديابت ممكن است در افزايش شيوع افسردگي پس از زايمان نقش داشته باشد.
- «بروكينگتن» مي گويد؛ مشاهده گرديده زناني كه سابقه سندرم قبل از قاعدگي داشته اند در معرض خطر بالاتر ابتلابه افسردگي پس از زايمان قرار دارند.
- كم كاري تيروئيد نيز باعث احساس كسالت و افسردگي مي شود.
- بارداري و زايمان، نوسانات و تغييراتي را در ترشحات غدد درون ريز مانند استروژن، پروژسترون و پرولاكتين سرم و... ايجاد مي كند و اين تغييرات هورموني نيز نوسانات خلقي را در پي دارد.
- زنان مبتلابه افسردگي پس از زايمان در عملكردهاي مغزي شان گاه دچار مشكلات مي شوند. تازه ترين تحقيقات دانشمندان نشان داده است زنان مبتلابه افسردگي پس از زايمان در بخش هايي از مغزشان دچار اختلال در عملكرد هستند و در نتيجه بيشتر از ديگران به افسردگي مبتلامي شوند.
- پژوهش هاي اخير دانشمندان با استفاده از تصويربرداري مغزي بيماران مبتلابه افسردگي پس از زايمان نشان مي دهد بانوان مبتلابه اين افسردگي به طور كلي دچار كاهش عاطفه و خلق شده و در واكنش هاي عاطفي به نوزادشان نيز دچار اختلال هستند. دانشمندان در پژوهش هاي خود دريافتند مادران افسرده در كرتكس سمت چپ پيشاني شان كه مربوط به جايگاه شناخت اجتماعي است دچار بد عملكردي و كاهش كاركرد هستند. از اين رو اين نقص مغزي باعث كاهش هوشياري در برابر عواطف ديگران و بخصوص گريه فرزند مي شود.
- مادران سالم بين پيشاني سمت چپ و ناحيه آميگدال مغزشان ارتباط نوروني وجود دارد. دانشمندان بر اين عقيده اند بين اين دو ناحيه از مغز مدار نوروني تشكيل شده كه پاسخ هاي عاطفي مادر نسبت به صداي غم انگيز و گريه كودك را بر مي انگيزد، اما اين مدار در مغز زنان افسرده با كاهش ارتباط نوروني همراه است.
- افسردگي پس از زايمان به نوع زايمان نيز بستگي دارد. مي توان گفت مادراني كه زايمان هاي سزاريني داشته اند بيشتر در معرض ابتلابه افسردگي پس از زايمان قرار دارند چون مقدار زيادي از خون خود را از دست مي دهند و همچنين بيشتر در معرض بيماري هاي عفوني قرار مي گيرند و اين نوع از زايمان كم خوني، بي حالي، خستگي و كسالت زيادي را به دنبال دارد.
- «كانينگهام» معتقد است مادراني كه در سن زير بيست سال زايمان كرده اند بيشتر دچار افسردگي پس از زايمان مي شوند به دليل اينكه اغلب آمادگي پذيرش نقش مادري را نداشته و در تطابق با موقعيت هاي جديد، دچار مشكل و افسردگي مي شوند. پس زنان جوانتر در مقايسه با ساير گروه هاي سني ديگر بيشتر در خطر ابتلابه افسردگي مي باشند.
- عدم ارتباط عاطفي زن با والدين خود در دوران كودكي به عنوان عامل مستعد كننده رواني محسوب مي شود. عدم اعتماد به نفس موجب مي شود كه او در قبول نوزاد ناتوان گردد. در اين حال است كه احساس خشم به كودك، به احساس گناه تبديل مي شود زيرا او نيز مانند مادر خود در قبال فرزند خويش از ايفاي نقش مادري سر باز مي زند. اين مسئله باعث ايجاد تضاد دروني در مادر و توليد اضطراب شديد در او مي شود.
- زنان وسواسي و مضطرب در معرض خطر بيشتري براي ابتلابه افسردگي پس از زايمان مي باشند.
- در زنان، بدون سابقه قبلي اختلال افسردگي، ميزان شيوع افسردگي پس از زايمان به سي درصد مي رسد و ميزان شيوع افسردگي با سابقه قبلي، افسردگي پس از زايمان به هفتاد درصد مي رسد. بعضي از دانشمندان بر اين باورند در بعضي موارد، افسردگي پس از زايمان مي تواند هشداري جهت بروز افسردگي در آينده باشد.
- در رابطه با عوامل اجتماعي مستعد كننده در بروز افسردگي پس از زايمان، مي توان به حوادث استرس زاي زندگي و موقعيت زندگي به عنوان يك عامل مهم در افسردگي پس از زايمان اشاره كرد. حوادث استرس زا در زندگي مانند از دست دادن عزيزي، از دست دادن شغل و تغيير محل زندگي باعث آسيب پذير شدن دوران پس از زايمان مي گردد و بر خلق مادر اثر مي گذارد. مادران افسرده سه برابر بيشتر از مادران غير افسرده با حوادث استرس زا روبه رو هستند. برخورداري از حمايت هاي اجتماعي ضعيف، عدم حمايت همسر، مرگ همسر، طلاق و ارتباط متزلزل با همسر نيز عاملي براي بروز افسردگي پس از زايمان مي باشد. خستگي و تنهايي و نيز عدم توانايي در تطابق با شرايط جديد باعث پي پي دي مي شود و شيوع افسردگي در خانواده پر جمعيت و فقير نيز زياد مي باشد.
شناخت عوامل مستعد كننده افسردگي پس از زايمان يا پي پي دي به شما كمك مي كند تا باعث پيشگيري و همچنين كشف زود هنگام علائم بيماري شويد. براي بانوان بسيار مهم است كه علائم اين نوع افسردگي را بدانند و در صورت مشاهده آن در خود سعي كنند از خانواده، دوستان و متخصصان پزشكي كمك بگيرند. با حمايت هاي ويژه و درمان مناسب، مادراني كه درجه اي از افسردگي پس از زايمان را تجربه مي كنند، مي توانند تبديل به والديني سالم و شاداب شوند.
در آخر بايد از مردان نيز غافل نشويم، چرا كه پژوهش هايي كه اخيرا انجام شده نشان مي دهد مردان نيز همانند زنان كه دچار پي پي دي مي شوند، به اين بيماري مبتلامي شوند. تا حالاتصور مي شد كه فقط افسردگي مادر و مشكلات دوران بارداري است كه روي تكامل كودك و مسائل مربوط به اين دوران نقش دارد اما محققان به تازگي دريافته اند افسردگي پدران و شرايط روحي و عاطفي آنها و غمگين بودن آنها مي تواند از عوامل تاثيرگذار ديگر روي نوزاد و از علل گريه زياد نوزاد باشد.
در واقع يك پدر مبتلابه افسردگي، دو برابر بيشتر احتمال دارد تا صاحب نوزادي شود كه بيش از حد گريه مي كند. بنابراين تشخيص افسردگي پدر قبل از بارداري همسرش يا حتي در دوران بارداري و درمان آن، در كاهش گريه نوزاد مفيد و موثر است. پس هنگامي كه با بي احتياطي رانندگي مي كنيد، هميشه عصبي هستيد و از همه چيز شاكي مي باشيد و در محيط كارتان با همكارانتان رابطه خوبي نداريد، بدانيد كه افسردگي در كمين شما است.
