مقدمه
سخني است بي پيرايه و پرصواب بر شهري مقدس به نام يزد، شهري باستاني و با فرهنگ و تمدن خاص خودش كه از ديرباز قسمتي از كوير را در بر دارد و اهيمت تاريخ آن بيشتر به خاطر قدمت و باستاني بودن آن است. هرچند سنن و آداب ديرينه خويش را با زمان خويش دنبال مي نمايد و با بي پيرايگي خاصي در نبرد با حوادث روزگار اين مواريث را با خود همراه نموده و تا امروز پيشتاز و دنبال گر تمدني با اصالت و باكره است.
.
تاريخچه
اين شهر به استناد كتب تاريخي و نيز وضعيت شهرسازي آن مسلماً چندين هزار سال پيش از ظهور اسلام بر پا بوده و نزد زرتشتيان باستان شهر مقدس و زيارتگاه پارسيان ساير نقاط بوده است و مانند كعبه مسلمين اهميت داشته است. آثار موجود نشان دهنده وسعت و آبادي اين شهر درطول سلطنت امراي ديلمي تا عصر صفوي مي باشد. بموجب همين اسناد تاريخي حصار بندي شهرستان و گسترش نخستين آن شهر، به دست شعبه اي از سلسله كاكويه انجام شده است. بعداً اتابكان محلي يزد با تصرفات مطلوب و علاقه مندي بسيار موجبات زينت و تزيينات شهر را فراهم ساخته اند چندانكه مدارس و مساجد در آن برپا گرديد.
درعهد مظفر يزد مقر و مركز اصلي حكومت آنان بود و آباداني هاي متعدد در شهر پديد آمده است و در دوره تيموري هم در آبادي و گسترش شهر اقداماتي انجام شده است. پس از آن در دوران حكومت صفويه هم ابنيه و عماراتي بنا گرديده است كه آثار آن هنوز بر جاي مانده است و از دوران قاجار نيز بايستي از ايجاد كاروانسرا و آب انبارهايي كه ايجاد كرده اند نام برد. نظري به مقاله «يادي از پدران سالخورده» كه اخيراً در مجله هنر و مردم به چاپ رسيده است كه مضمون آن حفاظت آثار كهن ايران زمين بود نگارنده را برآن داشت كه در اين زمينه يادداشتي را ارايه دهد كه غرض معرفي آثار تاريخي اين شهر و هشداري است به آنان كه اخلال گرند در تجاوز به آثار باستاني.
وضعيت جغرافيايي و كنوني
اين شهر در مشرق اصفهان و در جنوب كوير لوت با طول جغرافيايي 54 درجه و 24 دقيقه و به عرض جغرافيايي 31 درجه و 25 دقيقه در ارتفاع 1240 متر در مركز ايران قرار گرفته و درحال حاضر به صورت استانداري در آمده است و يكي از غني ترين شهرهاي ايران است. سه طرف آن شرق و جنوب و شمال آن را كوههاي اطراف احاطه كرده و از ضلع غربي باز مي باشد كه به جاده غربي اردكان و نايين و اصفهان و نيز به جاده كاشان مي رسد و در جنوب بوسيله جاده تفت و ابرقو و شيراز و از جاده هاي شرقي به كرمان و استان زاهدان و نيز استان بنادر جنوب و از طريق جاده طبس به مشهد مقدس مربوط مي شود و به واسطه همين راه ها يزد به صورت يك چهارراه اقتصادي درآمده است.
اين شهر از قديم داراي اصالتي خاص بوده و اكنون هم اصالت خود را حفظ كرده و آن گونه كه در ازمنه پيش دارالعباده خوانده مي شده حال نيز ادامه دهنده وضعيت گذشته خويش است. كوه هاي اطراف يزد از يك طرف تا كوه تفت و از سمت ديگر به كوه مهريز راه مي يابد و اين دو كوه از سلسله جبال شيركوه كه از كوههاي معروف ايران است منشعب مي گردد. فاصله تهران تا يزد 608 كيلومتر است و از دو راه تهران - قم - كاشان - نايين - يزد و تهران - قم - اصفهان - نايين يزد مي توان با اتوبوس يا هواپيما و ترن اين مسير را طي نمود.
يزد امروز به صورت يك شهر توريستي مورد نظر مطلعين و كارشناسان و خاور شناسان قرار دارد و يكي از پايگاه هاي اقتصادي كشور است و به علت قرار گرفتن بر سر راه بندرعباس و جزاير خليج فارس شهر يزد حالت صادرات و وارداتي پيدا كرده و وجود آثار با ارزش موجود در يزد باعث مي شود لااقل يك روز مسافرين را در اين محل نگه دارد و اين امر بر اهميت بيشتر اين شهر مي افزايد.
نام قديمي
باني شهر يزد
يزد در طول تاريخ به چندين نام تغيير يافته است. ابن بلخي در كتاب فارسنامه كه در قرن ششم هجري تاليف شده نام اصلي يزد را «كثه» ناميده و احمد بن حسين بن علي كاتب نيز در قرن نهم در كتاب تاريخ يزد نام «كثه» را تاييد نموده و عده اي از مورخين نيز بناي شهر يزد را به يزدگرد نسبت داده و نام شهر را مربوط به او ميدانند چندانكه كاتب در تاريخ جديد يزد به اين مطلب اشاره كرده است: … و بنايان در كار آمدند و اخترشناسان زيج برداشته و به طالع سنبله طرح عمارتي بينداختند و به كار مشغول شدند و چون شهر را به نام يزدان مي ساختند آن را «يزدان گرد» نام نهاد و اسم او كه شاپور بود به يزدگرد مشهور شد و اين خطه به يزد مشهور گشت.
در اين خصوص اقوال مختلفي است كه نقل آن ها موجب كثرت كلام مي شود و حاصل از كل روايات اين قول اخير مقرون به حقيقت است و مورد تاييد سرپرس سايكس نيز مي باشد و او نيز باني شهر را يزدگرد اول دانسته است.
از نامهاي قديمي ديگر براي اين بلد لقب دارالعباده و دارالسياده نيز ميباشد كه گويا از جانب ملكشاه سلجوقي در دوران پيش از اسلام هم شهر مقدس زرتشتيان بوده لذا ملكشاه نيز به نام قبلي آن استناد جسته و آن را دارالعباده خوانده است.
جديدترين روايتي كه اخيراً راجع به نام قديمي شهر يزد مورد سخن قرار گرفته نظر مرحوم حسن پيرنيا در كتاب تاريخ باستان جلد دوم است كه ايشان نام قديمي شهر يزد را ايساتيس يا فرافر ذكر كرده است. ايشان خود از اهالي نايين بوده و كاملاً به تاريخ يزد آگاهي داشته است و مي گويد نام شهر يزد در قديم ايساتيس يا فرافر بوده و در دوران سلطنت هخامنشيان به ولايات ايران منضم گشته است.
باتوجه به آثار به دست آمده و موجود در شهرستان مقدس يزد و آثاري كه در نواحي فهرج به دست آمده و از آثار دوران نيولتيك در مجموعه ها بوده لذا قدمت اين شهر در دوران پيش از تاريخ نيز محرز مي شود كه در دوران پيش از اسلام به ايساتيس معروف بوده است چه اينكه آثار مفرغي و سفالي و تپه هايي در اين ناحيه است كه وجود مردمان پيش از تاريخ را مسلم مي سازد. نگاهي به آثار بر جاي مانده اين شهر قديمي از جمله آثار برج و باروي شهر كه مسلماً از نهصد تا هزار سال پيش در اين ناحيه استوار باقي مانده است و نيز آثار بنا ها و مساجد گوناگون از جمله مسجد جامع كبير يزد، مسجد ميرچخماق، بقعه سيدركن الدين، بقعه سيد شمس الدين و صدها آب انبار و كاروانسرا و مسجد و مدرسه ديگر خود نموداري است از وانمودهاي جمعي و سنتي نسل هاي پيشين ما كه بنا به رسم فرهنگ و انديشه هاي زماني مستقلاً يا بطور مجموعه و جمعي مورد استفاده بوده و درحال حاضر از آنها استفاده مي شود و مي توان استحكام، زيبايي و قدرت مصالح معماري را متوجه شد.
نظريه مرقومات فوق چنين استنباط مي گردد كه اصولاً بنيان شهري به نام يزد يك رنسانس در دنيا قلمداد مي شود چه اينكه استيل و مهارت در امر معماري يزد را بايد از شاهكارهاي هنري جهان دانست مخصوصاً پس از گذشت قرنها هنوز آثار بناهاي گنبد خشي و مساجد و امامزاده ها و آب انبارها جلوه گاهي است جهت مشتاقان هنر و آنانكه هنر را در اصالت و رسالت مي يابند. يزد اكنون با نماياندن نمودارهاي منحصر به فردش آيينه ايست از نماهاي مختلف در بسيط اين كره خاكي كه شناخت آثار بديع و مناظر جاودانه تاريخي اش ميتواند رهنمودي بسوي تعالي در پيشبرد آگاهي به خصوصيات معماري اين شهر بشود و نيز مي توان با يادگارهاي موجود در يزد از نقطه نظر جامعه شناسي و مردم شناسي به روحيات و خصوصيات افراد اين شهر رسوخ نمود. چه اينكه هنوز هم با تداوم در مراسم و آداب قديمي خويش اين اصالت شهري و هنري را حفظ كرده اند و كوشش تمامي افراد اين جامعه كه در حكم يك ملت و مردم مرز و بومي هستند در حراست و پايدار نگاه داشتن آثار پراكنده در خارج و داخل كشور متضمن ابقاء آنهاست تا اين ميراث هاي كهن ايران باستان بيش از پيش حفظ شود و مورد نظر و ديد مطلعين و مشتاقان هنر قرار گيرد.
و اما قطعه های محلی
به رسم پستهای گذشته که در مورد موسیقی محلی بود،میبایستی که در مورد موسیقی محلی یزد توضیحاتی داده می شد ولی متاسفانه به صورت اختصاصی مطلبی نیافتم.این نه به این معنی است که این ناحیه از لحاظ غنای موسیقایی تهی و یا سطحی است،بلکه اتفاقا موسیقی یزد از لحاظ ملودی و ریتم همانند ستاره ای درخشان در اسمان موسیقی محلی ایران زمین می درخشد.
قطعاتی که برای دریافت قرار داده ام،مجموعه دف و دایره می باشد که خوانندگان محلی کار خواندن ان را به عهده دارند. اگرچه این قطعات با یک اثر حرفه ای قابل مقایسه نیست ولی موسیقی های محلی هر چقدر هم که ساده اجرا شوند،باز شنیدنی و دلنشین هستند.
امیدوارم شما هم از این اجراها لذت ببرید و هرچه بیشتر با غنای فرهنگی و هنری ایران زمین اشنا شوید و البته بنده را از انتقادات و نظرات خود بی بهره نگذارید.
پیر هریشت دریافت امان از دل من دریافت
جونم تو باشی دریافت خشکسالی دریافت
در حمومی دریافت ننه گل ممد دریافت
ملودی داماد بر در ای وطن دلگشا دریافت
خانه عروس دریافت
ملودی عروس کشون دریافت
