پادشاه زوسر یا "شاه جوز" از پادشاهان سلسله سوم بود.در دوره زوسر آرامگاههای سلطنتی از آجر و به شكل راست گوشه ساخته می‌شد و سقف آنها راست و مسطح بود. این نوع آرامگاهها بعدها به آرامگاههای مصطبه ای معروف شد مصطبه در زبان عربی به معنی سكو می‌باشد.این آرامگاهها كه بر روی مقبره ای زیر زمینی ساخته می‌شد به وسیله هوا كشی با بیرون ارتباط پیدا می‌كرد. شكل مصطبه احتمالأ از تپه های خاكی یا سنگی كه مقبره های پیشین را می‌پوشانده است گرفته شده است.
فرعون زوسر كه می‌دانست آجر دوام چندانی ندارد و با گذشت زمان از بین می‌رود، آرزو داشت آرامگاهی برای خود بسازد كه تا ابد باقی بماند. از این رو سر معمار و وزیر اعظمش،كه مردی برجسته به نام ایم حوتپ بود، به این فكر افتاد كه آرامگاه ابدی سرورش را به تمامی‌از سنگ بسازد. ایم حوتپ دستور دادكه صخره های آهكی را بركنند و بتراشند و به شكل و قطع آجر در آورند. او با این آجر های سنگی مصطبه ای عظیم ساخت.بر فراز آن مصطبه ، مصطبه ای كوچكتر ،و روی مصطبه دوم مصطبه ای باز هم كوچكتر بنا كرد. در مجموع شش مصطبه بر روی همدیگر قرار دارد. مصطبه ها با ارتفاعی بیش از 60 متر همچون پلكانی غول آسا به نظر می‌رسید. این آرامگاه كه به آرامگاه پلكانی شهرت یافت،نخستین ساختمانی بود كه به تمامی‌از سنگ ساخته می‌شد.
بدین ترتیب اولین هرم پا به عرصه وجود گذاشت. و ایم حوتپ از نظر نسل های آینده تبدیل به یك نیمه خدا گردید. بدون شك او اولین معمار بزرگ در كار با سنگ است كه بكارگیری سنگ آهك دقیقأ تراشیده شده را برای بالا بردن كل بناها ابداع كرد.
ایم حوتپ دور تا دور هرم زوسر را با مجموعه عظیمی‌از محوطه ها و عبادتگاه های مربوط به مراسم تدفین احاطه كرد. و دور تا دور این مجموعه را دیوار حائلی به طول یك ونیم كیلو متر و به ارتفاع 11 متر كشید. این مجموعه نماد مراسمی‌بود كه شاه طی آن به قدرت رسیدن خود را جشن گرفته و درباریان معتقد بودند این جشن تا ابدیت ادامه خواهد یافت. باور عمیق مصریان به زندگی پس از مرگ، انگیزه اصلی روی هم قرار دادن سنگها و بر پایی چنین بنای تاریخی در این ابعاد بود."هرم پله ای" 60 متر ارتفاع دارد و هرم های بعدی ارتفاع بیشتری پیدا كردند. نكته مهم این نبود كه هرم حجیم باشد، بلكه مسئله اصلی استحكا م و پایداری آن تا ابدیت بود.
(هرم پله ای زوسر)
( مجسمه برنزی ایم حوتپ سر معمار فرعون زوسر از سلسله سوم)
(هرم سخم خت از سلسه سوم در سقاره)
(هرم خمیده در داشور)
نمودار فوق نشان دهنده تغییرات در ساخت هرم و مقبره ها در مصر است .
اولین نوع این مقبره مصطبه mastaba که ساده ترین نوع مقبره است وجود دارد.
دوم هرم ۴ پلکانی و سوم هرم ۶ پلکانی است.
اهرام مصر
مشهورترین آثار باستانی، اهرام هستد كه شمار آنها بالغ بر 90 عدد می‌شود و اكنون اكثر آنها به صورت مخروبه در آمده اندو شكل اولیه آنها غیر قابل تشخیص است. با كیفیت ترین اهرام در شنزارهای "جیزه" و گورستانهای "سقاره" "داهشور" و"میدوم" واقع در اطراف جیزه قرار دارند. نكته جالب این است كه همین اهرام، قدیمی‌ترین اهرامی‌هستند كه توسط فراعنه "پادشاهی"كهن" در طول 500 سال ازسال 2575 تاسال 2134 قبل از میلاد ساخته شده اند.
تعداد انگشت شماری از آثار تاریخی تمدنهای از میان رفته وجود دارند كه به اندازه اهرام پادشاهی كهن مصر الهام بخش و مرموزباشند.
(اهرام بزرگ جیزه)
اهرام بزرگ جیزه
در جیزه،غرب قاهره امروزی، سه هرم از فراعنه سلسله چهارم _خوفو (خئوپس یونانی)، خفرع( خفرن یونانی)، و منكورع(موكرینوس یونانی) وجود دارد. این هرمها پس از سال 2700 پیش از میلاد ساخته شده اند. اهرام جیزه، نقطه اوجی در تكامل آن شیوه معماری است كه با ساختن مصطبه ها آغاز شد.ساختمان این اهرام زاییده ضرورتی خاص نبود؛ پادشاهان می‌توانستند مصطبه هارا تا بی نهایت بر روی هم انباشته و مقبره هایشان را سنگینتر كنند.
بلكه می‌گویند وقتی پادشاهان سلسله سوم اقامتگاه دایمی‌خود را به ممفیس انتقال دادندتحت تأثیر هلپو پولیس كه در مجاورتشان بود قرار گرفتند. این شهر مركز كیش نیرومند "رع" خدای آفتاب بود كه بتش به صورت یك سنگ هرمی‌شكل به نام بن_بن ساخته شده بود. در دوران سلسله چهارم، فراعنه مصر،خود را فرزندان رع نامیدند و به همین علت از آن پس كوشیدند او را بر روی زمین مجسم كنند. بنابراین فراعنه دیگر فاصله ای با انتقال از اعتقاد به وجود روح و قدرت رع در سنگ هرمی‌شكل بن بن تا اعتقاد به امكان نگهداری از روح و جسم خداگونه خودشان به همان طریق مشابه در درون مقبره های هرمی‌شكل داشتند.
از اهرام سه گانه جیزه، هرم خوفو كهنترین و بزرگترین است. به استثنای راهروها و اتاقك تدفین،توده غول پیكری از بنایی با سنگ آهك یا كوهی از سنگ است كه مطابق همان اصول ساختمانی هرم پله دار پادشاه زوسر در سقاره ساخته شده است،فضای درونی موجود در كف و بالاتر از آن نسبتأ كوچكند، گویی در اثر فشار تنهای سنگ در نقسه اصلی ایجاد شده اند.
سنگ آهك از صخره های شرق نیل به دست می‌آمد وبا استفاده از طغیان های سالانه نیل به ساحل غربی آن انتقال داده می‌شد. پس از آنكه سنگتراشها كار تراش سنگ ها را به پایان می‌رساندند، برای آنكه جای هر قطعه سنگ را در بنا مشخص كرده باشند آن را با مركب قرمز علامت گذاری می‌كردند. آنگاه گروهای بزرگی از كارگران، دست به دست هم می‌دادندو سنگها را از روی خر پشته های موقتی بالا می‌كشیدند(چرخ تا ان زمان اختراع نشده بود) و رج رج روی هم می‌نهادند. سر انجام، نمای هرم با پوششی از سنگ آهك سفید مروارید رنگ پوشیده می‌شد؛ این سنگها رابا چنان ظرافتی می‌تراشیدند كه درزهای میانشان را به سختی می‌شدبا چشم تشخیص داد.
عظمت هرم خوفو را می‌توان از روی برخی از ابعاد آن به عدد درست نشان داد: طول ضلع قاعده هرم 227 متر، طول هر یالش 217 متر، ارتفاع كنونیش 138 متر است و قاعده اش بیش از پنج هكتار زمین را در بر گرفته است. مطابق نظر فلیندرز پتری، این ساختمان از حدود 2 میلیون و 300 هزار قطعه سنگ ساخته شده است كه وزن متوسط هر یك به 2/1 2 تن می‌رسد؛ بنا به یك محاسبه، با این مقدار سنگ می‌شود دیواری كوتاه به گرداگرد فرانسه كنونی كشید.
(هرم خوفو در جیزه)
اما هنر سازندگان این هرم فقط به عظمت كار و مهندسی موفقیت آمیزشان محدود نمی‌شود بلكه طراحی صوری_ تناسبهاو ابهت بیكران آن كه این چنین با كاركرد تدفینی و مذهبی اش سازگار بودو با محیط جغرافیایی اش جور در می‌آمد_ را نیز در بر می‌گیرد. چهار گوشه قاعده هرم به سوی چهار جهت قطبنماست و مقبره و توده ساده سنگ، بر چشم انداز گسترده افق مسلط است.نتیجه طنز آلود این تلاش طاقت فرسا را می‌توان از روی مقطع عمودی هرم مشاهده كرد.در تصویر صفحه بعد خطوط نقطه چین موازی در قاعده هرم، نقبهایی را نشان می‌دهد كه دزدان عصر باستان برای ربودن اشیای گرانبهای داخل مقبره حفر كرده اند.دزدها كه نتوانسته بودند به راه ورودی بسته و كور شده مقبره برسند، از نقطه ای به ارتفاع تقریبأ 10 متر نقب تازه ای زدند و آن قدر پیش رفتند تا به راهروی صعودی آن رسیدند.بسیاری از مقبره های سلطنتی تقریبأ بلافاصله پس از پایان مراسم تدفین غارت شده بودند؛از همه طرف پیدا بودن هرم خود انگیزه ای بود كه دزدان را به یغماگری فرا می‌خواند. جانشینان هرم سازان پادشاهی كهن،از این وقایع ناگوار عبرت گرفتند؛آنها به تعداد كمتری هرم ساختند،كه اندازه شان كوچكتر بود واز همه طرف دیده نمی‌شد.
1-نیمرخ سیاه با روکار سنگ اصل/ 6 - به اصطلاح اتاق ملكه
2- نقبهای دزدان / 7 - اتاق كاذب مقبره
3- راه ورود / 8 - سنگهای كمكی
4 - راهروی بزرگ / 9- میله هوا
5- اتاق پادشاه
پیکره نشسته خفرع یکی از چندین پیکره مشابه بود که برای معبد ابوالهول خفرع تاشیده شده بودند.این پیکره ها که یگانه شکلهای ارگانیک در درون ساختمان خشک و هندسی معبد بودندبا تیرهای عمودی و افقی تخت شان، فضای گیرایی از ابهت شاهانه به آن می‌بخشیدند. خفرع بر اورنگی نشسته است که بر قاعده اش نقش در هم بافته ای از دو گیاه پاپیروس و نیلوفر آبی مصری- نماد مصر متحد- حکاکی شده است.بالهای محافظ شاهین – نماد آفتاب – پشت سر او را پوشانده است و این نشانه ای از پایگاه خدایی خفرع به عنوان پسر رع است.او دامن ساده مرسوم در دوره پادشاهان کهن را به تن کرده است و یک روسری کتانی بر سرش دارد که پیشانی او را پوشانده و با چین های ریز تا روی شانه اش رسیده است. چهره پادشاه از فردیتی نیرمند برخوردار است و در همان حال آرامشی خونسردانه از آن ساطع است که بازتابی از نیروی ابدی فرعون و مقام پادشاهی به طور اعم به شمار می‌رود.پیکره خفرع از فشردگی و یکپارچگی نیرومندی برخوردار است و چند نقطع برآمده و شکستنی نیز دارد؛شکل هدف را که ماندن تا ابدیت است بیان می‌کند. بدن خفرع به تخته سنگ پشتی اش چسبیده است، دستهایش نزدیک بالاتنه ورانهایش قرار گرفته اند، پاها تنگ هم هستند و با پرده های سنگی به اورنگ شاهی متصل شده اند.
حالت پیکره مانند تندیسهای بین النهرین، از روبه رو جدی، و قرینه دار است.این الگوی قابل تکرار، بخشهای بدن را چنان در کنار هم قرار می‌دهد که تمامأ با نمای رو به رو یا تمامأ بانمای نیمرخ نشان داده می‌شوند.
همچنان که پیکره مطابق نقشه تراشیده می‌شد، تناسبهای آن نیز پیشاپیش تعیین می‌شد. قانون تناسبهای کمال مطلوب، به عنوان قانون بازنمایی عظمت شاهانه ، کاملأ مستقل از واقعیت بصری پذیرفته و به کار بسته شده بود.نمایش کلی اندامهای بدن در هنر پیکر تراشی مصری حتی تا عصر بطالسه دوام آورد،و در آن زمان این احتمال پدید آمده بودکه نفوذ پیکر تراشی یونانی بتواندپیکر تراشی مصری را به سوی رئالیسم هدایت کند.پیکر تراش مصری ظاهرأنسبت به نمایش رئالیستی بدن بی تفاوت بوده و ترجیح می‌داده است در جهت وفا داری به طبیعت در هنر چهره سازی که مصریان را رقیبی در این رشته بود گام بردارد.
در تاریخ هنر، مخصوصأ در تاریخ چره سازی،تقریبأ پذیرفته شده استکه هر گاه موضوع کار یک شخصیت پر اهمیت نباشداز شدت شخصیت کاسته و بر درجه واقع نمایی افزوده شود.تندیس چوبی معروف به شیخ البلدیکی از این موارداست.
این تندیس، بازنمایی زنده گونه مردی است که وظیفه اش خدمت به پادشاه در جهان روح – مانند خدمت به او در جهان خاکی – بود.چهره به طرز حیرت انگیزی زنده نماست، و چشمان سنگ بلوریش بسی بر قدرت این تأثیر می‌افزاید. شیخ به شیوه سنت رو به بیننده ایستاده و پای چپش را جلو گذاشته است. هیکل پرش فاقد تناسبهای قهرمانانه و مطلوبی است که در شبیه سازی از اعضای خاندان سلطنتی و اشراف به چشم می‌خورد؛ زیرا شیخ مزبور یک مأمور دون پایه بوده است. چوبی بودن ماده کار ، به هنرمند امکان داده است که سنگ تکیه گاه پشتی را حذف کندو حالت آزادانه تری به این پیکره ایستاده بدهد. در واقعین آنچه ما می‌بینیم ، مغز چوبی است که در اصل با پرده یا گچ رنگ آمیزی شده پوشانده شده بود؛این روش زمانی به کار گرفته می‌شد که پیکر تراش از چوب نرم یا پست استفاده می‌کرد.پیکر تراش مصری که نسبت به زیبایی ذاتی ماده کارش حساسیت نشان میداد،چوب سخت را همچون سنگ سخت از کار در می‌آورد. این گونه چوبها را صیقل میداد ولی رنگ نمی‌زد
پس از مرگ خوفو پسر او خفرع و نوه اش منكورع دو هرم كوچكتر از هرم خوفو در فلات جیزه ساختند. در كنار اهرام مزبور، معابد، سنگ فرشها، و گورهای مكمل نیز بر پا شدند.
ابوالهول بزرگ
در كنار راه خاك ریز و مشرف بر معبد خفرع مجسمه ابوالهول بزرگ قرار داردكه به نشانه بزرگداشت فرعون از یك صخره طبیعی تراشیده شده است.این مجسمه به دستور شاه خفرع ساخته شد. این مجسمه 17 متر طول و 20 متر ارتفاع دارد. سر ابوالهول را غالبأ تجسمی‌از چهره خفرع تلقی كرده انذ،ولی برجستگیها و خطوط سیمایش به قدری عام هستند كه فردیت خاصی در آن قابل تشخیص نیست. تنه مجسمه یاد آور یك شیر در حالت نشسته است.
مصریان باستان معتقد بودند این حیوان افسانه ای از اماكن مقدس نگاهبانی می‌كند.ممكن است جنبه های مهم دیگری نیز برای سازندگان مجسمه عظیم ابوالهول وجود داشته باشد كه بر ما پوشیده است. "لنر" مصر شناس آمریكایی نظر داده كه مجسمه ابوالهول همان خفرع است كه به صورت "حوروس"خدای سلطنت تغییر شكل داده است ودر حال تقدیم هدایایی به رع خدای خورشید است. برای اثبات نظریه خود،او به این نكته اشاره دارد كه كه مصریان در زمان حكمفرمایی خفرع به پرستش خورشید روی آورده بودند.
