ترس از آشتی مقتول با قاضی

ترس از آشتی مقتول با قاضی


نزاع فلسفه و زندگی روزمره چه زمانی پایان خواهد یافت




هیچ چیز درمانده تر از حقیقتی نیست که همان طور بیان شود که به ذهن خطور کرده است. این گونه نوشتن حتی به یک عکس بد هم نمی ماند.

والتر بنیامین

آنچه انسان امروزی را از تجربه قدرت مبسوط یک واقعیت به هنجار تا هم بودگی بدیل نظریات، همراهی کرده دیالکتیکی تفریقی از جنس محکمه های سه گانه کامو بوده است: قاتل، مقتول، قاضی و مسلما دغدغه فیلسوفان و متفکران معاصر در پذیرش بحران تکوین آگاهی، رسالت راستینی بر فعلیت کار عقلی آنها تزریق کرده که متاسفانه اغلب در خوانشی اسکولاستیکی و با حضور بهره جویانی از سنت سرکوبگر، انطباعات جاری به نزاعی مغموم میان فلسفه و زندگی عادی بدل شده است.

اگر بتوان تمامی زوایای حیات اجتماعی را حتی به سبب حضور گزاره های انضمامی و تردید ناپذیر، نظری دانست. باید تمام جوانب قراردادهای اجتماعی را در پیوندی استوار با نظریات جاری در بافت فکری آن جامعه تلقی کرد که همگی از کنش های متکثر اجتماعی تبعیت می کنند. اما گاه عینیت بخشیدن به یک روال که تنها در ماهیتی سوبژکتیو و ذهنی نمود پیدا می کند موجب تغییر ماهیت آن سوژه به موضوعی بالقوه برای نزاع می شود که باعث استمرار طیفی از تفسیرهای متنازع و گسسته می شود. اما محل بحث یادداشت مزبور در نقطه عطف آشتی ناپذیر فلسفه با شهروندان و مالکان بلوارها و واسطه گرهایی در جوامع انتقالی است که خواسته یا ناخواسته، اصل عقل مرسوم را به چالش کشیده اند.

لازم به ذکر است که مراد از جوامع انتقالی، اجتماعاتی است که در حال گذر از بنیاد باستان به سوی جریان مدرن و البته گاه بسیار شتابزده پیش از نقد آن به سوی تفکر پست مدرن روانه هستند. با اینکه معاوضه یک تفکر آزمودنی با حیات روزمره انسان مدرن، همواره دغدغه غالب فیلسوفان معاصر بوده اما پیوسته طرح هولناک یک پرسش، تعامل ساختگی یا سازنده نیروهای تولیدی اجتماعی را به تاخیر انداخته است. درهم تنیدگی مهارت های اجتماعی در انسجام استحاله برانگیز شهری با وجود بلوارهایش، احساس نیاز به ارتباط جامعه با متفکرانش را فریاد می زند.

آیا به واقع ترسیم آستانه و خطوطی خاردار بر فعلیت رادیکال کار فلسفی، مقابل آگاهی های خود تعمق گر اجتماعی در شهری مملو از بلوارهای ممتد، ضروری است؟

حال آنکه تصور کنید اگر در چنین شهری جایگاه تفکر و فلسفه در تقابل با هوچی گری های خیابانی به تریبون سیار واژگان ایسم دار و اشکال متنوع مد و لباس و ... خلاصه شود و اسباب تحقق اندوه فلسفی را در مضامین اندیشه فیلسوفان عاج نشین تا تئوریسین های ارگانیک فراهم کند، آنگاه در فعلیت دیالکتیکی و در هیات سه گانه کامو، تمام فلسفه قاتل و مقتول خواهد بود و اپوروتونیزم شهری، قاضی و البته تجربه ای این چنین اکتسابی، در نهایت منجر به تثبیت مصداق ترور تفکر ایجابی در جوامع انتقالی خواهد شد. به همین سبب همچنان نیاز، ضرورت و میل به فلسفه، در پس ویترین شیک اندیشه مهاجر گم شده و امکان تجربه آشتی مقتول با قاضی شهر، باز هم به تعویق خواهد افتاد.

اما از سویی دیگر در بافت زیرمتن های جوامع انتقالی و اینهمانی معادلات درون ذهنی شهروندان، بسیاری از واسطه گرهای فکری، با درنگی شتابزده، به جای کسب روش اندیشه های وارداتی و آموختن چگونگی فلسفیدن، همواره به سراغ تفکری وام گرفته از اندیشه و اسطوره های مهاجر رفته اند و جالب آنکه غالب پدیده های مهاجر و دریافتی را به سیاق سیاست فکری خود و به چیزی غیراز ماهیت بالفعل خودشان تقلیل داده اند.

در نهایت نیز بحران حاصل از فعلیت چنین رفتارهایی را با عنوان «طرح بومی سازی» سمبل کرده و پرونده رکود اندیشه را در حالی که یکی بر میخ کوبیدند و یکی بر نعل، با یک پایان دراماتیک فلسفی توجیه کردند که همین واسطه گرها، خطوط آشتی ناپذیر فلسفه با زندگی عادی را پر رنگ تر ساختند. اما داستان قهر این قاتل و مقتول با قاضی دورانش تنها به اینجا ختم نمی شود.

با توجه به اینکه تمام وجوه زندگی اجتماعی در پیوندی بحرانی با نظریات فلسفی قرار دارند، از این رو می توان همه نظریات را وام دار یک کنش اجتماعی تلقی کرد. چون آدمی در جهان معنا پناه گرفته و همراه با نشانه سازی، موجودیت خود را تاریخ مدار ترسیم می کند، بنابراین برای تثبیت نشانه هایش نیازمند نظریات فلسفی است.

اما گاه نظریات به سبب نیروی محافظه کارانه ای که در آستین دارند موجب ناپایداری رابطه خود با زندگی عادی انسان ها می شوند که طبعا بازتاب چنین تجربه ای، طبقه ناآشنا با فلسفیدن های نظری را متضمن اختگی زبانی خواهد کرد و همچنان آشتی مقتول با قاضی ناممکن باقی خواهد ماند.

از این رو کاملا واضح است که زخم چرکین نزاع فلسفه و زندگی عادی در شهری که دیگر اصیل نیست، صرفا به علت بالانشینی یا عملکرد ارگانیک فیلسوفان شکل نگرفته است؛ چرا که اگر جایگاه فلسفه از اهمیت خاصی برخوردار است تنها به سبب پرداخت نقاط تعمل برانگیز و حساس در کانون های دورانی بوده است. اما آیا با تمام این اوصاف باید در ناچاری به نزاع ادامه داد یا یک سیاستی در قبال این ناچاری اتخاذ کرد؟

باید پذیرفت کاربرد نظریات فلسفی بیش از آنکه صرفا یک سوژه فکری یا ابژه ای آزمودنی باشد، موضوعی تلویحا سیاسی است که به قول آدورنو گاه مشکل در پی تشخیص سوژه ها (موضوع ذهن) از ابژه های متناظر (عین) بروز می کند؛ چرا که هر سوژه ای هم می تواند ابژه باشد و هم سوژه اما یک ابژه فقط ابژه خواهد بود و بر اساس همین مبنا است که مقدمات تجربه برانگیختگی های معنایی میان مقتول و قاضی فراهم می شود.

به این باب در پی تمیز مقولات مزبور، مشاهدات عادی شهروندان، نظریات فلسفی را همچون بازیگران نالایقی استدلال می کند که تو گویی هر کسی توانایی ایفای چنین نقش و جایگاهی را دارد. لپ کلام اینکه تنها وظیفه نظام های گفتاری برخاسته از نظریات فلسفی، صرفا نوعی مداخله دیالکتیکی و گفتاری بر وضعیت رایج است تا به این وسیله فلسفه را نه به سان عاج نشینان سرخوش در کنج عزلت رها کند و نه در کسوت مبارزانی خیابانی از رسالت راستین خویش دور نگاه دارد. اما بهتر است فراموش نکنیم که فلسفه برای پایداری و قوام تمدنی دموکرات ضروری است و تنها باید در این مسیر، ترس از آشتی مقتول با قاضی را کنار گذاشت و با تزریق تاریخ واقعی، آگاهی بر منازعات آگاهی خود تعمق گر، مقدمات هم بودگی آینده را فراهم ساخت.

امید به تجربه فصلی که پس از پشت سر گذاشتن بدبینی های عادلانه و سخت گیری های متناوب مقتول، زمان رهایی از زوال تجربه خوش بینی های ارگانیک از قابلیت های تعمیم سیطره عمل گرایی منازعات شهروندان را نزدیک کند. هرچند باید پذیرفت که به قول آدورنو روزی عقلانیت ابزاری بر روشنگری چیره خواهد شد و به گمانم به دنبال طلوع چنین روزی، متن هم زیستی قاضی با مقتول، تنها درپی بازنشستگی جناب قاضی توان آشکارگی خواهد داشت.