دیارکردستان

كردها یكی از شعبه های مشهور نژاد آریایی هستند كه از حدود 2000 سال پیش از میلاد مسیح از شرق به ایران وارد شده و به شمال غربی و مشرق دریاچه ارومیه مهاجرت نموده اند و محققان در آریایی بودن آنها شكی ندارند .
كردها مردمانی ایرانی تبار هستند كه زبان ، فرهنگ و آداب و سنن آنان در ارتباط و پیوند با دیگر مردمان در قلمرو زیست اقوام ایرانی است . بر اساس مت كتیبه داریوش در تخت جمشید و بیستون دولت ماد در سال 550 پیش از میلاد مسیح در قلمرو دولت هخامنشیان قرار داشته است در عصر سلجوقیان و به ویژه در عهد حكومت طغرل بیگ تمامی ناحیه جبال كوهستانی غرب ایران (كردستان) به عراق عجم نام گذاری شده ، زیرا القایم با ... خلیفه عباسی طی منشوری در سال 437 ه . ق از طغرل بیگ سلجوقی به عنوان ملوك العراقین نام برده است .
عطاءالملك جوینی در بیان نبرد هلاكوخان مغول به فرقه اسماعیله و ارسال تداركات و پشتیبانی آنان از ولایت اكراد یاد كرده است .
به نظر می رسد كه در دوره ایلخانان مغول كردستان از عراق عجم شده باشد در اوایل قرن هفتم هجری سلیمان شاه از تركمانان ایوه بر آن حكومت كرده است . شرف الدیم بلیسی حدود كردستان را در روزگار صفوی و در كتاب شرف نامه خود با افزودن ولایت لرستان یك جا ذكر می كند و در شرف نامه سرزمین لرستان و قوم لر را با كردها یكی می شمارد .
در تقسیمات روزگار صفویه كردستان ولایتی است كه از ولایت كرمانشان جدا و شامل چهار حاكم نشین خورخوره ، جوانرود ، اورامان و الكاء بانه بود . پس از انقلاب مشروطیت بر اساس قانون مصوب 14/2/1325 هجری قمری بر طبق قانون تشكیل ایلات و ولایات و دستورالعمل آن ایران به چهار ایالت و 23 ولایت در تقسیمات جدید تقیم كه كردستان اردلان به دلیل حكومت خاندان اردلان (یكی از خاندان های كرد) بر آن به ان نام خوانده شده است .
در اولین تصمیم گیری درباره تقسیمات جدید كشوری به موجب تصویب نامه شماره 1375 – 9/9/1316 شمسی ایران به 6 استان تقسیم شد كه استان غرب مشتمل بر شهرستان های كردستان ، كرمانشاهان ، گروس ، باوندپود (كلهر) ، پشت كوه و لرستان بود .مساحت استان كردستان 25611 كیلومتر كیلومتر مربع و دارای 180 كلومتر مرز مشترك در قسمت غربی خود با كشور عراق است .
این استان از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان و از جنوب به استان كرمانشاه و از شرق به استان همدان محدود است .
آب و هوای استان در ناحیه شمالی آب و هوای نسبتا سرد و در نواحی جنوبی معتدل كوهستانی است و دارای فلات های مرتفع و خشك و دشت های حاصلخیز مانند دشت مریوان ، دشت اوباتو ، دشت ئیلاق یا دهگلان ، دشت قروه و دشت كامیارن است .
رودهای استان با توجه به وضع طبیعی و توپوگرافی منطقه دارای مشخصات خاصی هستند مانند پایین بودن بستر رودخانه از سطح زمین های مجاوره ، افزایش آب در فصل بهار ، غیر قابل استفاده برای قایقرانی و ....
این رودخانه ها به سه حوزه دریای خزر ، دریاچه ارومیه و خاك عراق وارید می شوند . كوه های كردستان قسمتی از كوه های غرب ایران رات تشكیل داده اند و مهم ترین آنها برانان در شرق چهل چشمه (چهل چمه) به ارتفاع 3120 متر در غرب دیواندره – كوه عوالان به ارتفاع 2665 متر در بین گاورود و كامیارن ، قره داغ داغ به ارتفاع 3120 متر در شمال بیجار ، گوژه به ارتفاع 2666 متر در بین دهگلان و سنندج ، كوه آبیدر به ارتفاع 2550 متر در سنندج ، كوه بزرگ شاهو به ارتفاع 3325 متر كه بلندترین كوهستان استا است .
براساس نتایج سرشماری عمومی سال 1375 جمعیت استان 1،346،383 نفر بوده است كه 90/99 % جمعیت استان مسلمان هستند و بیشتر مردم تابع و پیرو مذهب شافعی و بقیه نیز پیرو مذهب تشیع هستند .

مركز استان كردستان شهر سنندج است كه در فاصله 520 كیلومتری جنوب غربی تهران قرار دارد كه بنیاد جدید ان در سال 1046 هجری قمری توسط سلیمان خان اردلان پایه گذاری شد .
این شهر دارای بازار ع مساجد ، حمام ها و عمارات متعدد و قدیمی است كه مجموعه ای از آثار فرهنگی را در خود جای داده كه از مهمترین آنها می توان به موزه سنندج – خانه كرد – مسجد دارالاحسان (جامع) باغ و عمارات خسروآباد ، مسجد والی ، بازار قدیمی و بازار سرتپوله – مسجد رشید قلعه بیگی ، مسجد میرزا فرج الله ، قرآن نگل ، مسجد وزیر ، مسجد وكیل ، كلیسای سنندج ، امام زاده پیر عمر ، امام زاده هاجر خاتون ، پل قشلاق ، حمام های پاشا خان ، خان ، وكیل الملك ، دوخزینه ، شیشه و عمارت آصف دیوان ، عمارت و باغ آیت الله مدوخ ، عمارت امجدالاشراف ، عمارت مشیردیوان ، ساختمان شهرداری مركزی و موزه تاریخ طبیعی را می توان نام برد .
در این استان مجموعا 9 شهرستان ، 23 شهر ، 26 بخش و 83 دهستان و 1767 آبادی دارای سكنه و 192 آبادی خالی از سكنه است . شهرستان های استان عبارتند از : سنندج ، سقز ، مریوان ، بانه ، بیجار ، سروآباد ، قروه ، كامیارن و دیواندره كه هر یك از این شهرستان ها دارای آثار فرهنگی و باستانی بوده و در مریوان دریاچه زریوار كه بزرگترین و تنها دریاچه آب شیرین ایران است قرار دارد .
مراتع و فضاهای گردشگری زیادی در این استان وجود دارد كه در فصل های بهار و تابستان بهترین اب و هوا را داشته و زیبایی طبیعت آن زبانزد خاص و عام است .

مردمان كرد آریایی نژاد هستند كه چندین هزار سال قبل از میلاد به این منطقه مهاجرت كردهاند. تاریخ اقوام كرد تا قبل از اسلام چندان روشن نیست. در اسناد سومری و بابلی و اكدی و آشوری نام اقوامی دیده میشود كه شباهت به كلمه كرد دارد، ولی از همه نزدیكتر چه از لحاظ زبانشناسی و چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر توصیفی، نام قومی است به نام «كردوخوی» كه در كتاب «سفر جنگی» گزنفون ذكر شده است.این قوم در كوهها و درههای میان عراق و ارمنستان و مخصوصاً در محلی كه امروزه «زخو» نامیده میشود و در شصت كیلومتری شمال غربی موصل در عراق قرار دارد، ساكن بودهاند. گزنفون، آنان را تا هنگامی كه به جلگههای شمال رسیدند، تعقیب كردند و صدماتی نیز بر آنها وارد آوردند.«پولیبیوس» (دویست- یكصد و بیست ق.م) نیز از اقوامی كه در قسمتهایی از آذربایجان كنونی زندگی میكردند و بهنام «كورتییوی» یا «كورتیای» خوانده میشدند، یاد میكند. «استرابون» و «لیوی» میگویند كه این اقوام در فارس نیز ساكن بودهاند. چنانكه در زمان ساسانیان و اوایل اسلام چادرنشینان كوهستانهای فارس را كرد میخواندند. اگر تاریخ اقوام كرد در پیش از اسلام تاریك و مبهم است، تاریخ آنان در پس از اسلام در پرتو تألیفات مورخان اسلامی تا اندازهای روشنتر است، ولی در این دوره هم، چون از كرد بهطور فرعی و ثانوی- ضمن اخبار ممالك اسلامی- سخن به میان آمده، درباره تاریخ این قوم بهطور اساسی و مستمر مطلب كاملی نوشته نشده است و فقط در دوره صفوی نخستین كتاب مهم درباره قوم كرد به زبان فارسی تدوین شده كه همان «شرفنامه بدلیسی» است.اعراب در تاریخ شانزده یا بیست هـ .ق. قلعهها و استحكامات كردها را تصرف كردند. در بیستوسه هـ .ق. كه سپاه عربی در ایالت فارس مشغول فتوحات بود، اكراد فارس در دفاع از فسا و دارابجرد شركت داشتند. فتح شهر «زور» و «داراباذ» كه از شهرهای كردنشین بودند، در سال بیستودو هـ .ق. صورت گرفت.ابوموسی اشعری در سال بیست و پنج كردان را سركوب كرد. در سال سی و هشت ه.ق اكراد ناحیه اهواز در قیام «خریت ابنراشد» برضد امیرالمؤمنین علی(ع) جانب خریت را گرفتند و پس از قتل خریت عده زیادی از ایشان كشته شدند.در سال نود هـ .ق. اكراد فارس سر به شورش برداشتند و این شورش بهوسیله «حجاج ابن یوسف ثقفی» سركوب شد. در سال یكصد و چهل و هشت هـ .ق. اكراد موصل قیام كردند و منصور خلیفه عباسی، «خالد برمكی» را برای سركوبی آنان به آنجا فرستاد و وی نیز شورش كردها را سركوب كرد.در سال دویست و بیست و چهار هـ .ق. یكی از پیشوایان اكراد اطراف موصل به نام «جعفر ابن فهرجیس» برضد خلیفه معتصم سر به شورش گذاشت خلیفه سردار معروف خود «آیتاخ» را به جنگ او فرستاد. آیتاخ پس از جنگی سخت جعفر را كشت و بسیاری از اكراد را مقتول یا اسیر كرد و امیران و زنان و اموال ایشان را به تكریت برد.در سال دویست و سی و یك هـ .ق. اكراد به اطراف اصفهان و فارس تاختند. یكی از سرداران ترك خلیفه به نام «وصیف»، پس از پیروزی، نزدیك به پانصد نفر از آنان را به اسیری به بغداد برد.در سال دویست و هشتاد و یك هـ .ق. چادرنشینان عرب با اكراد در نواحی موصل و ماردین متحد شده و تحت رهبری «حمدان ابن حمدون» حنگ علیه معتضد را شروع كردند كه به كشته شدن و اسارت گروهی از آنان منجر شد. در سال سیصد و چهارده هـ .ق. در زمان خلافت المقتدر بالله و امارات ناصرالدوله حمدانی، در ناحیه موصل یك بار دیگر كردها سر به شورش برداشتند.در فاصله سالهای سیصد و بیست و هفت و سیصد و چهل و پنج هـ .ق. شخصی بهنام «دیسم» كه از خوارج بود و پدری عرب و مادری كرد داشت، با گردآوری كردهای آذربایجان، با «آلمسافر» و دیگر حكمرانان آذربایجان به جنگ پرداخت و سرانجام گرفتار شد و در زندان درگذشت.در قرنهای چهارم، پنجم و ششم هجری، «شدادیان» كه كرد بودند حكومتهای مستقلی را در نواحی كردنشین تشكیل دادند. خاندان شدادی از قبیله روادی بودند و دولت معروف ایوبی در مصروشام از همین خاندان برخاستند.در سال سیصد و نود و پنج هـ .ق. عضدالدوله دیلمی با كردهای موصل درگیر شد و پس از غلبه، قلاع آنها را ویران كرد و همه سران كرد را به قتل رسانید.در سال سیصد و هفتاد و سه هـ .ق. «محمدبن غانم» همراه كردان برزكانی در حوالی قم علیه فخرالدوله دیلمی سر به شورش برداشت، لیكن فخرالدوله دیلمی سر به شورش برداشت، لیكن فخرالدوله به وسیله «بدربن حسنویه» با وی از در صلح و آشتی درآمد، اما دیری نپائید كه سپاهی را روانه سركوبی وی كرد. محمدبن غانم در این پیكار شكست خورد و به اسارت سپاهیان فخرالدوله درآمد و در اسارت درگذشت.یكی از رویدادهای مهم دوران زمامداری شرفالدوله دیلمی (سیصد و هفتاد و دو- سیصد و هفتاد و نه هـ .ق.) پیكار او در سال سیصد و هفتاد و هفت هـ .ق. با بدربن حسنویه در كرمانشاه است كه به پیروزی بدر و شكست شرفالدوله منجر شد. در نتیجه بدربن حسنویه بر قسمت مهمی از عراق عجم مسلط شد. وی در سال چهارصد و پنج هـ .ق. به دست طایفهای كرد كه «جورقان» نام داشت، كشته شد. شمسالدوله پسر فخرالدوله دیملی بلافاصله متصرفات وی را ضمیمه قلمرو خود كرد. شاپور خواست (خرم آباد)، دینور، بروجرد، نهاوند، اسدآباد و قسمتی از اهواز ازجمله متصرفات او بودند.ظاهراً اصطلاح كردستان را سلاجقه برای تمیز نواحی كردنشین از ولایت جبال عراق وضع كردند و آن ایالتی بود مشتمل بر سرزمینهای بین آذربایجان و لرستان و قسمتی از اراضی سلسله جبال زاگرس كه مركز آن نیز در ابتدا ناحیه بهار در هجده كیلومتری شمال غربی همدان و بعدها چمچمال در نزدیك كرمانشاه امروزی بود.شهرهای كردستان در زمان حمله مغول از قتل و غارت مصون نماند. در زمان تیمور و تركمانان قرهقریونلو و آققریونلو، كردستان و دیار بكر میدان تاخت و تاز سپاهیان تیمور و تركمانان شد.
شاه اسماعیل اول- مؤسس سلسله صفویه- به علت این كه كردها پیرو مذهب تسنن بودند، چندان روابط حسنهای با آنها نداشت، درمقابل، سلاطین عثمانی در تقویت هرچه بیشتر كردان میكوشیدند. در دوره صفویه دولت ایران به قسمت وسیعی از كردستان آن روز تسلط داشت كه دامنههای شرقی كوههای زاگرس را دربرمیگرفت.با تشكیل سلسله زندیه، برای نخستین بار در تاریخ ایران سلسلهای كردنژاد به سلطنت رسید. در اواخر سلسله زندیه نیز طایفه دنبلی كه یكی از طوایف بزرگ كرد بود، قسمتی از آذربایجان غربی را در تصرف داشتند و مركز حكومت و قدرت آنها شهر خوی بود.در قرن نوزدهم میلادی بارها كردها در خاك عثمانی میل باطنی خود را برای رسیدن به استقلال و تشكیل دولتی كردزبان ظاهر كردند. در سال هزار و هشتصد و هفتاد و هشت میلادی شیخ عبیدالله نقشبندی به فكر تأسیس كردستان مستقل تحت حمایت دولت عثمانی افتاد. در سال هزار و هشتصد و هشتاد میلادی طرفداران وی، اطراف ارومیه، ساوجبلاغ، مراغه و میاندوآب را به تصرف خود درآوردند و سپاهیان ایران به زحمت توانستند تجاوز آنان را دفع كنند.در سال هزار و نهصد و چهل و شش میلادی قاضی محمد همزمان با حضور قوای متفقین در ایران و حمایت دولت روسیه شوروی از او، جمهوری خلق كردستان را كه مركز آن مهاباد بود، تشكیل داد. پس از تخلیه كامل ایران از قوای متفقین و اعزام ارتش دولت مركزی به نواحی آذربایجان و كردستان، این شورش و جمهوری ناشی از آن نیز از هم متلاشی گردید.

 مشخصات عمومی
استان كردستان با مساحت 28 هزار كیلومتر مربع كه 7/1 درصد سطح كشور و رتبه شانزدهم در بین استان های كشور را دارا می باشد ، در غرب ایران و از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان ، از جنوب به استان كرمانشاه ، از شرق به استان های همدان و زنجان و از شرق به كشور عراق محدود است .
استان دارای 9 شهرستان ، 23 شهر ، 26 بخش و 83 دهستان می باشد . بانه – بیجار – سقز – سنندج – دیواندره – كامیاران – قروه – مریوان و سروآباد از مهمترین شهرهای استان می باشند . 
فرهنگ كردستان

 جمعیت و نیروی انسانی
بر اساس آخرین سرشماری مركز آمار ایران در سال 1375 ، استان كردستان 1346 هزار نفر جمعیت دارد كه 4/52 درصد شهری و 6/47 درصد را جمعیت روستایی تشكیل می دهد . تراكم نسبی جمعیت معادل 7/47 نفر در كیلومتر مربع است .
از 1146 هزار نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر استان ، 8/76 درصد با سوادند كه این نسبت در مناطق شهری 4/75 درصد و در مناطق روستایی 5/58 درصد می باشد . جمعیت 10 ساله و بالاتر شاغل استان به تعداد 327 هزار نفر كه 32 درصد آن در بخش كشاورزی ، 11 درصد در بخش صنعت و 57 درصد مابقی در بخش خدمات اشتغال دارند .

 جاذبه های گردشگری استان

استان كردستان به سبب پیشینه تاریخی طویل خود كه در اعماق ایران زمین ریشه دوانده و نیز به علت گستره زیبای جغرافیایی همانند نگینی در پهنای ایران زمین می درخشد و حائز جاذبه های تاریخی فرهنگی و طبیعی است .
جاذبه های تاریخی فرهنگی
با آثار به جای مانده از ادوار كهن بیانگر قدمت و عظمت استان كردستان می باشد كه ذیلا به انها اشاره می شود .
الف – آثار تاریخی قبل از اسلام
تپه باستانی زیویه كه در 55 كیلومتری جنوب شرقی شهرستان سقز واقع شده است .
غار كرفتو در 72 كیلومتری شهرستان سقز
كتیبه تنگیور كه در 25 كیلومتری غرب شهرستان كامیاران واقع شده است كه آثار فوق متعلق به دوران قبل از اسلام بوده و قدمت 2 هزار ساله دارند .
ب – آثار تاریخی بعد از اسلام
مسجد دارالاحسان (1227 هـ - ق)
مسجد دارالامان كه متعلق به دوران قاجار می باشد و در سنندج واقع شده اند .
عمارت آصف الدیوان متعلق به دوران صفویه
بقعه باباگرگر در شهرستان قروه و آثار متعدد دیگر
عمده ترین مناسك و مراسم مذهبی استان كردستان به قرار زیر است:
1- مراسم پیر شالیار: یكی از عمده ترین جشن های با شكوه و كم نظیر منطقه است كه به سبب جاذبه هه و ویژگی های منحصر به فرد خود فوق العاده حائز اهمیت است . محل برگزاری این مراسم روستای اورامان و هر ساله در فاصله دهم و چهاردهم بهمن ماه برگزار می گردد . پیر شالیار یك مغ زرتشتی بوده كه نزد كردها از احترام فوق العاده ای برخوردار بوده است .

 2- موسیقی و رقص كردی: نوع موسیقی استان كردستان شاد و دل انگیز بوده و به سبب سرور و شادی كه در انسان ایجاد می كند او را به رقص و پایكوبی وا می دارد . كه مشهورترین رقص آن «هه لپه ركی» است كه ریشه در اعتقادات میترائیسم و مهر پرستی دارد .

طریقه قادریه را مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی (غوث گیلانی) شامل می شود . پیروان این طریقت درك حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال سماع می دانند و با حالت دف زنان سر خود را به حالت خاصی به جلو و عقب برده و به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای را شیدای خود می كنند . در استان نزدیك به 60 خانقاه وجود دارد كه هر هفته برنامه ذكر و سماع در آنها برپاست .
طریقه نقشبندیه : موسس این طریقه خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است . مروج این طریقت در كردستان مولانا خالد نقشبندی است . پیروان این طریقت عرفان و وصول به حق و درك حقیقت را در تفكر و سكوت می دانند و بر خلاف طریقت قادریه از قیل و قال و سماع پرهیز می كنند .
جاذبه های طبیعی
استان كردستان با داشتن اقلیم منحصر به فرد تنوع زیستی زیبایی را (گیاهی و جانوری) در خود جای داده است . آب و هوای استان دارای ویژگی های اقلیم معتدل سرد می باشد . وجود ارتفاعات و دره های ژرف و وزش باد غربی پوشش های گیاهی غنی و متنوع و زیبایی را در كردستان به وجود آورده است .
مهم ترین تفرج گاه های استان به قرار زیر می باشند:
دریاچه طبیعی زریوار شهرستان مریوان
سد شهید كاظمی
سد وحدت (قشلاق)
رودخانه قزل اوزن كه از كوه های چهل چشمه سرچشمه می گیرد .
رودخانه قشلاق كه از ارتفاعات شمالی شهرستان سنندج سرچشمه می گیرد
رودخانه سیروان كه پس از دریافت آب های جنوب – غرب و مركز استان وارد استان كرمانشاه می شود .
چشمه باباگرگر در هیجده كیلومتری شمال شهر قروه
چشمه گواز در 50 كیلومتری شمال غربی كامیاران
كردستان به سبب ویژگی های بیوكلیماتیك دارای تنوع زیستیی گیاهی و جانوری بوده كه هر كدام از جذابیت های فوق العاده ای برخوردار می باشند .  3- عرفان و تصوف: در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد ، 1- طریقه قادریه و 2- طریقه نقشبندیه

 كشاورزی كردستان

قسمت اعظم استان بر روی رشته كوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل به لحاظ اقلیمی دارای شرایط ویژه ای می باشد و اشكال مختلف اراضی شامل كوه های مرتفع ع دره های عمیق ، دشت های دامنه ای ، فلات ها و اراضی پست در این استان وجود دارد . اقلیم های خشك تا خشك سرد ردر استان با متوسط بارندگی 250 میلی متر (بیجار) تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدود 800 میلی متر (مریوان) در استان یافت می شود . نواحی شرقی و مركزی استان متاثر از آب و هوای برخی نواحی مركزی ایران و مناطق غرب متاثر از آب و هوای مدیترانه ای است كه حضور عناصر مدیترانه ای همراه با بارندگی مناسب مؤید این نظر است . به طوری كه رایط مذكور سبب شده است كه جنگل های بلوط در این منطقه حضور داشته ولی نواحی شرقی استان دارای پوش استپی می باشد .
بیشتر نواحی غربی ، كوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند .
از مساحت استان 6/49 درصد معادل 1400 هزار هكتار مراتع ، 3/11 درصد معادل 320هزار هكتار جنگل و 1/39 درصد معادل 110 هزار هكتار اراضی زراعی به خود اختصاص داده است . 

 قابلیت ها و مزیت های توسعه بخش كشاورزی
وجود منابع آبی كافی در استان
وجود منابع خاك كافی در استان
بارندگی مناسب در استان
مراتع غنی و زیاد
منابع ژنتیكی گیاهی و دامی متنوع در ایتان و منحصر به فرد مانند بز مرغز ، اسب كردی
جمعیت روستایی با توزیع متعادل در مناطق روستایی
امكان ایجاد صنایع تبدلی برای افزایش ارزش افزوده
وجود شرایط مناسب اقلیمی برای توسعه باغات دیم
ظرفیت بالای تولید شیر و گوشت قرمز در استان
وجود نیروی متخصص و تحصیل كرده كشاورزی در استان
وجود دشت های حاصلخیز از جمله دشت مریوان ، دشت قروه و بیجار
استان دارای 6 حوزه منابع آبی ، سیروان ، قزل اوزن ، زرینه رود ، سیمینه رود ، راز آور ، زاب و رودخانه های متعددی می باشد و مجموع روان آب های استان حدود 8/7 میلیارد متر مكعب كه 17 درصد از منابع آب استان مورد بهره برداری قرار می گیرد . 

بر اساس مطالعات جامع توسعه اقتصادی اجتماعی استان كردستان ، واحدهای اراضی كه برای زراعت آبی به شرط تامین آب قابلیت دارند ، مساحتی حدود 5400 هزار هكتار ، واحدهای اراضی برای كاربری دیم 720 هزار هكتار ، برای مرتع 1800 هزار هكتار معین شده است و اراضی مرتعی حدود 1400 هزار هكتار و جنگل حدود 320 هار هكتار می باشد ، ارقام یاد شده نشان می دهد كه استان با داشتن 62/1 درصد از زمین های آبی و 46/9 درصد زمین های كل كشور ، در مقایسه با سایر استان ها در كشت آبی رتبه هیجدهم و در كشت دیم رتبه دوم را دارا می باشد و سالیانه 860 هزار تن محصولات زراعی تولید می شود كه معادل 85/1 درصد كل تولید كشور است .

محصولات عمده زراعی استان ، شامل غلات ، حبوبات ، نباتات علوفه ای علوفه ای و سیب زمینی و محصولات باغی امل انگور ، توت فرنگی ، گردو و دیگر محصئولات باغی ویژه مناطق سردسیری می باشد . توت فرنگی استان كردستان به دلیل مرغوبیت بالای آن ، جایگاه خاصی در بازارهای داخلی كشور دارد و به علت ارگانیك بودن آن جایگاه خاصی می تواند در صادرات غیر نفتی داشته باشد .
توسعه كشت محصولات باغی به ویژه مو دیم در اراضی شیب دار و فاقد پتانسیل زراعی در شهرستان های بانه و مریوان كه دارای بارندگی قابل توجه اند ، از ویژگی های دیگر باغبانی استان است .
استفاده از ماشین آلات كشاورزی تقریبا محدود و به ور كلی حدود 85 درصد فعالیت های زراعی در استان به صورت مكانیزه یا نیمه مكانیزه انجام می گیرد و ضریب مكانیزاسیون موجود 51% می باشد .
تعدا كل دام های استان 2300 هزار راس به تعداد 38 درصد گوسفند و بره ، 12 درصد بز و بزغاله ، 44 درصد گاو و گوساله و 6 درصد آن را تك سمی ها تشكیل می دهد . همچنین استان با داشتن حدود 5/3 میلیون واحد دامی از تراكمی به میزان دو برابر سطح كشور برخوردار است . 
بخش صنعت و معدن استان 23 هزار هكتار از اراضی استان به كشت محصولات دائمی اختصاص یافته (رتبه 24 در كشور) و حدود 100 هزار تن محصولات زراعی تولید می شود كه معادل 85/1 درصد كل تولید كشور است .

در حال حاضر توسط اسزمان زمین شناسی ، سه لكه طلا در استان شناسایی شده ، كه یكی از معدان توسط شركت خارجی در حال استخراج و بهره برداری است .
سرمایه گذاری دولت با مشاركت بخش خصوصی در فعالیت های معدنی ، احداث صنایع مرتبط با معدن بخصوص در زمینه كانی های فلزی و غیر فلزی ، تربیت نیروی انسانی ماهر و تاكید بر اكتشافات تفصیلی در زمینه شناسایی كانسارهای فلزی و كانی های غیر فلزی از جمله سیاست های و خط مشی های اجرایی مشخص برای تحقق اهداف توسعه استان در بخش معادن می باشد .
استان كردستان علی رغم ذخایر مواد معدنی و شرایط اقلیمی جزو استان های توسعه نیافته صنعتی است و صنعت استان در كل كشور رتبه 26 را دارا می باشد . در حال حاضر امكانات و مزیت های نسبی استان از قبیل آب و هوا ، گاز ، برق فراوانی نیروی كار ، رشد مراكز آموزش عالی استان ، ارائه خدمات زیر بنائی در شهرك های صنعتی و اعتبارات و تسهیلات به سرمایه گذاران نقش بسزایی د بهبود روند توسعه صنعتی استان ایفا می نماید .

 صنایع دستی
استان بسیار متنوع و دارای قدمتی تاریخی است كه فرش بافی و نازك كاری با شهرت و گلیم بافی ، نساجی ، گیوه بافی و زیور آلات محلی از مهم ترین آنهاست.
بالا پتانسیل های بازرگانی و تجاری استان
استان كردستان به دلیل مجاورت با مرز مشترك 230 كیلومتری با كشور عراق ، وجود مشابهت های قومی ، فرهنگی ، و ارتباط خویشاوندی بین شهروندان دو كشور و قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی جنوب و شمال غرب كشور دارای ظرفیت ها و توانمندی های بالقوه ای می باشد . همچنین وجود 3 بازرچه فعال مرزی در شهرهای بانه ، مریوان و سقز ، وجود 13 تعاونی مرزنشین با حدود 280 هزار نفر جمعیت ، وجود بانك های تجاری با قابلیت عملیات تجاری بین المللی ، وجود مؤسسات بیمه ای و شبكه بازارهای محلی و فرا منطقه ای پتانسیل بالایی را جهت صادرات و واردات كالا دارا می باشد .