زیر راسته نشخوارکنندگان از زوج سمی ها نرها اغلب دارای شاخ هستند. فکها با حرکات طرفی برای خرد کردن مواد غذایی مناسب شده و معده چند قسمتی است.
در جریان گوارش موادی که قبلا بلعیده شده و دوباره به دهان برگشت داده شده و نشخوار می‌شود. در ایران از نشخوارکنندگان دو تیره وجود دارد که شامل تیره گوزنها (Cervidae
) و تیره گوسفند ، بز ، آهو و گاو (Bovidae
) می‌باشد
.
تیره گوزنها
از این تیره دو جنس Capereolus
و
Cervus
در ایران وجود دارد که با مشخصات زیر از هم جدا می‌شوند.
جنس Capereolus
در این جنس دم کوتاه است بطوری که در زیر موهای بدن مخفی شده و به خوبی دیده نمی‌شود. شاخ کوتاه و بدون زایده‌های بالای چشمی است. اندازه بدن کوچکتر است.
جنسCervus
دم با رشد زیاد و کاملا واضح است. شاخ بلند و زایده‌های بالای چشمی وجود دارد، اندازه بزرگتر است.
مشخصات
تیره گوزنها در میان نشخوارکنندگان یگانه طایفه‌ای است که انواع بسیاری از آن در قاره اروپا مانند جانوران وحشی زندگی می‌کنند. یکی از خصوصیات عمده‌ای که گوزنها را از نشخوار کنندگان دیگر متمایز می‌کند شکل و ساختمان شاخهای این جانوران است معمولا تنها نرینه‌هایی که به سن بلوغ رسیده‌اند شاخ دارند. شاخهای گوزنها توپر و بی‌دوام هستند. شاخهای نشخوارکنندگان دیگر میان تهی و تغییر ناپذیرند، از این رو عنوان جانوران شاخ تهی یافتند. در نخستین سال زندگی گوزنها شاخی استخوانی از هر سوی پیشانی روی دو برآمدگی پوشیده از پوست و پشم بسیار نرمی که مخمل خوانده می‌شود رشد می‌کند.
پوست شاخ را تا مرحله تشکیل آن می‌پوشاند سپس پاره می‌شود و می‌افتد. در حدود فوریه (اوایل بهمن) شاخه استخوانی هم به نوبه خود می‌افتد و شاخ دیگری که نیرومندتر و درشت‌تر خواهد بود رفته رفته شکل می‌گیرد، این شاخ هم می‌افتد و جای خود را به شاخ دیگری وا می‌گذارد که سال آینده رشد می‌کند. سال به سال شاخها رشد می‌کنند و رشته‌ها و پره‌هایشان چند برابر می‌شود. شاخها به حسب انواع ممکن است از یک شاخه تشکیل می‌یابد اما بیشتر این شاخه آراسته به شاخهایی است که بچه شاخ گویند.
د
ر برخی از انواع گوزنها شاخها و بچه شاخها به صورت پارویی و دندانه‌دار به هم جفت می‌شوند. این شاخها در گوزنهای بزرگ سرزمین شمالی دیده می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که گوزنها بومی آسیایند و از آسیا به اروپا ، افریقای شمال غربی حتی کوچیده‌اند و به انواع بسیار تقسیم شده‌اند. گوزنها مقدار زیادی از پوشش گیاهی را می‌خورند که هضم آن برایشان مشکل بوده و دارای خاصیت غذایی مختصری می‌باشد اما همه این حیوانات دارای معده‌های چهار محفظه نشخوار کننده می‌باشند. معده‌های این حیوانات قدرت تجزیه این غذای بلعیده شده (چمنها و گیاهان) را دارند. بعد از بلعیدن غذا بخشی از غذا توسط باکتریها (در اولین محفظه از شکم) تجزیه می‌شود. بعد به درون دهان بازگشت داده می‌شود و مجددا جویده می‌شود و برای دومین مرتبه بلعیده می‌شود تا در محفظه‌های بعدی هضم گردد.
گوزن حواس بسیار تکامل یافته‌ای دارد. در سایه قوه شامه خود می‌تواند از فاصله چند صد متری به وجود دشمن پی ببرد دو گوزن بسیار سریع است و جستهایی می‌زند که دو سه متر ارتفاع و شش هفت متر طول دارد و علاوه بر این شناگر قابلی است. جنگلهای انبوه مسکن و ماوای دلخواه گوزن هستند، گوزن معمولا‌در جریان روز میان بوته‌ها و درختان کوچک می‌خوابد و شب در جستجوی خوراک بیرون می‌آید. در تابستان علف و برگ درخت و در فصل سرما خزه و لجن و پوست درخت می‌خورد. در حدود 170 گونه مختلف از گوزنها و فامیلهای آنها وجود دارد که در سراسر دنیا پراکنده هستند.
گونه‌های گوزنها
رانژیفر و گوزن شمالی (Caribou
، Reindeer
) در مناطق شمالی زندگی می‌کند و شاخکها در هر دو جنس وجود دارد. آلسس آلسس امریکانوس نر تا 182 سانتیمتر بلندی دارد. داخل آب می‌رود و از گیاهان داخل آب تغذیه می‌کند. سرووس کانادانسیس یا گوزن آمریکایی سابقا در اغلب نقاط ایالات متحده غیر از صحراها وجود داشت ولی حالا در بعضی نواحی یافت می‌شود جانور نر به بلندی 152 سانتیمتر می‌رسد. سرووس الاپوس یا گوزن سرخ اروپایی ، اودوکوای‌لئوس یا گوزن آمریکایی نرها به بلندی 106 سانتیمتر می‌رسند. اودوکوای لئوس ویرژی نیانوس یا گوزن دم سفید در سواحل آتلانتیک تا اوروگون شرقی زندگی می‌کند. اودوکوای نئوس همی اونوس یا گوزن سیاه در آمریکای شمالی وجود دار
د
