پرونده ۲۰ سالگي لينوکس

شهر ونکوور کانادا در اواسط ماه آوريل امسال ميزبان بيستمين سالگرد تولد لينوکس، سيستم عامل پيش تاز جهان متن باز بود؛ سيستم عاملي که امروز نه تنها در مقابل ويندوز سيستم عامل محبوب مايکروسافت به برتري نسبي رسيده بلکه در دو دهه گذشته خيل عظيمي از کاربران رايانه را به سمت خود جلب کرده است. تيم لينوکسي که در روزهاي آغازين کارشان به تعداد انگشتان دست هم نمي رسيدند امروز به جامعه اي بزرگ و متحد تبديل شدند که قصد دارند جهان رايانه و نرم افزار را از آن خود کنند. اين پرونده به بهانه 20 ساله شدن «تاکس» پرنده آزادي بخش جهان نرم افزار، به همه هوادران لينوکس تقديم مي شود.

امروزه که لينوکس بيش از دو دهه از عمرش مي گذرد به عنوان يکي از سريع التوسعه ترين سيستم عامل هاي جهان به شمار مي رود و با جذب برنامه نويسان حرفه اي توانسته کاربران خود را که در سالهاي 1991 و 1992 انگشت شمار بودند به ميليون ها کاربر مشتاق تبديل کند.

پس از دودهه تلاش اکنون بزرگ ترين جشن تاريخ لينوکس در روزهاي 17 تا 19 آوريل (28 تا 30 فروردين) در آمريکاي شمالي شهر ونکوور کانادا به بهانه 20 ساله شدن سيستم عامل متن باز لينوکس و به همت بنياد رسمي لينوکس، برگزار شد تا هواداران آن بار ديگر برتري اين پنگوئن جوان را به رخ رقباي انحصار طلبش بکشند.

لينوکس و توزيع هاي مختلف آن و هم چنين نرم افزارهاي متن باز که مريد اين سيستم عامل هستند؛ امروزه آن قدر محبوبيت و مقبوليت در بين کاربران رايانه دارند که ديگر نيازي به اثبات برتري آن ها نيست اما اين جشن بزرگ نمادي بود از به بار نشستن تلاش مستمر يک تيم کوچک که بعد از گذشت دو دهه به يک جامعه بزرگ تبديل شدند.

در طول اين ۲۰ سال، هسته‌ سيستم عامل لينوکس از يک هسته‌ خام به يک هسته‌ قدرتمند تبديل شده که ابررايانه ها و سرورها و حتي درصد قابل توجهي از رايانه هاي خانگي را تسخير کرده است.

اين جشن بي سابقه با گذري بر تاريخچه لينوکس و پخش يک فيلم ويدئويي مبني بر تقدير از پدر لينوکس «لينوس تروالدز» و همه کساني که به نوعي در بزرگ شدن اين پنگوئن محبوب زحمت کشيده اند، آغاز شد و در نهايت با معرفي پديده هاي لينوکسي که در 20 سال گذشته و مخصوصا سال هاي 2009 و 2010 ميلادي متولد شده بودند به کار خود پايان داد. آقاي «جيم زملين» مدير بنياد لينوکس در اين مراسم گفت: "ديگر دوران برتر بودن مايکروسافت گذشته زيرا لينوکس بعد از گذشت دو دهه توانسته در تمام حوزه هاي امنيتي، محاسباتي و نرم افزاري به برتري نسبي برسد". وي در سخنراني خود بر اين نکته تاکيد مي کرد که ديگر مايکروسافت نمي تواند خطر بزرگي براي لينوکس باشد بلکه از سال 2010 به بعد اين اتفاق درست برعکس شده و اين مايکروسافت پير است که بايد از لينوکس بترسد.

در اين جشن بي سابقه بنياد لينوکس علاوه بر معرفي پديده هاي لينوکسي و متن باز در طول اين دو دهه (مانند پروژه گنو/لينوکس، توزيع هاي مختلف لينوکسي، سيستم عامل هاي آندروئيد، کروم و ...)، برنامه هايي از جمله کارگاه هاي آموزشي بر دوستداران لينوکس و نيز جلسات بحث و گفتگو براي ارتقاء سطح نرم افزارهاي لينوکسي، مسابقات نرم افزاري و طراحي سايت براي لينوکس را برگزار کرد.

در دهه 80 ميلادي، که همه چشم ها به سمت جهان رايانه و فناوري اطلاعات بود و نيز سخت افزارهاو نرم افزارهاي قدرتمند تجاري از سوي شرکت هاي بزرگ و انحصار طلب در حال ظهور بودند، تنها مشکلي که وجود داشت نبود سيستم عامل هاي متنوع بود. در آن زمان تنها سيستم عامل DOS بود که توسط «بيل گيتس» خريداري شده بود در سراسر جهان حکمفرمايي مي کرد. بعد سيستم عامل هاي مکينتاش شرکت اپل و نيز يونيکس به بازار آمدند که به دليلي قيمت هاي نجومي در اختيار داشتن آن ها براي کاربران عادي امکان پذير نبود.

اس تننباوم خالق مينيکس: در همان دوره سيستم عامل «Minix» توسط «اندرو اس تاننبوم» پروفسور هلندي نوشته شد که در اصل براي پردازنده هاي 8086 اينتل طراحي شده بود و مهم ترين مزيت آن در دسترس بودن کد منبع يک سيستم عامل براي اولين بار در جهان بود. به عبارتي آقاي «تاننباوم» اولين کسي بود که جرات انتشار سورس نرم افزار خود را در بين عموم پيدا کرد و به نوعي سرآغاز انتشار يک سيستم متن باز شد. در آن دوره دانشجويان رايانه در سرتاسر جهان با خواندن کتاب ها و کدهاي منبع سيستم عامل مينيکس، مي توانستند سيستم در حال اجراي رايانه خود را درک کنند.

لينوس تروالدز پدر لينوکس: يکي از همين دانشجوياني که به شدن به مطالعه کدهاي مينيکس از خود علاقه نشان داد، لينوس تروالدز بود که در رشته علوم رايانه در فنلاند تحصيل مي کرد و براي خود هکر قدرتمندي بود. تروالدز در آن دوره همه تلاش خود را کرد تا مينيکس را از حالت آموزشي و ابتدايي بيرون بياورد و آن را به يک سيستم عامل قدرتمند و حرفه اي تبديل کند. وي با ارسال پيامي به گروه خبري مينيکس مبني بر «سلام به هر کس که آن بيرون از مينيکس استفاده مي‌کند» اعلام نمود که توانسته يک سيستم عامل جديد که الهام گرفته از مينيکس است را خلق کند که خود هم در ابتدا باورش نمي شد که در آينده اين چنين مطرح شود. لينوس اولين کسي بود که در سال 1991هسته گنو/لينوکس را طراحي و منتشر کرد و آن را براي جهانيان به اشتراک گذاشت به همين دليل وي را پدر لينوکس ناميدند.

ريچارد استالمن خالق پروژه GNU: وي که يکي از هکرهاي معروف دهه 80 ميلادي بود در سال 1983 پروژه GNU را براي ساخت يک سيستم عامل کاملا آزاد شبيع يونيکس آغاز کرد و خود مديريت پروژه را برعهده گرفت. وي با آغاز اين پروژه توانست اولين کسي باشد که در جنبش نرم افزارهاي آزاد گام برمي دارد؛ هم چنين ريچارد در سال 1985 بنياد نرم افزارهاي آزاد را تاسيس کرد و خود نويسنده اصلي چندين مجوز متن باز مانند GPL بود. وي که همه دغدغه زندگي اش حمايت از نرم افزارهاي متن باز بود تا سال 1991 ابزارهاي متن باز بسياري را ايجاد کرد ولي هنوز سيستم عاملي متن باز طراحي نشده بود.

مارک شاتل ورث موسس شرکت کنونيکال: وي يکي از حاميان اصلي سيستم عامل اوبونتو گنو/لينوکس است که در سال 2004 پس از جدايي از پروژه دبيان شرکت کنونيکال را به منظور تهيه و توليد نرم افزارهاي متن باز و پشتيباني از آن ها تاسيس کرد. وي توانست با گسترش کنونيکال رهبري اوبونتو را در دست بگيرد تا به امروز که اين توزيع محبوب ترين توزيع لينوکس به شمار مي رود. هم چنين وي در سال 2006 به عنوان حامي پروژه KDE معرفي شد که به محبوبيت وي در آن سال ها افزود.

ميشل بيکر رئيس موزيلا: وي به عنوان مديرعامل پيشين و رئيس شرکت موزيلا، موسسه اي که معروف ترين مرورگر متن باز به نام فايرفاکس را توليد کرده، تاثير چشم گيري در پيشرفت و توسعه نرم افزارهاي متن باز در جهان داشت. فايرفاکس در حال حاضر بيش از 150 ميليون کاربر در سراسر جهان دارد و توانسته مرورگر تجاري مايکروسافت (اينترنت اکسپلورر) را به چالش بکشد. خانم بيکر با هدايت موزيلا در شرايط سخت تجاري در زمان تاسيس توانست اين شرکت را از بحران بيرون بياورد و با برقراري يک همکاري به جا با گوگل، موزيلا را به صدر شرکت هاي متن باز منتقل کند.

همان طور که مي دانيد نشان لينوکس يک پنگوئن دوست داشتني به نام «تاکس» است که داستان متولد شدنش جالب تر از داستان تولد سيستم عامل لينوکس است! اين نشان و بالتبع لوگو ديگر توزيع هاي لينوکس نسبت به لوگوهاي تجاري بسيار متفاوت و غير معمول است. تولد پنگوئن تاريخچه بسيار جالب دارد که دانستن آن خالي از لطف نيست.

در اوايل سال 1996 که لينوکس تازه جان گرفته بود در جهان مطرح شده بود، لينوکسي ها به فکر طراحي و انتخاب يک نماد براي لوگوي اين سيستم عامل جديد گرفتند؛ پيشنهادات بسياري مطرح شد مثلا نمادي شبيه ديگر سيستم عامل ها و يا لوگويي به شکل عقاب يا کوسه که بتوانند قدرت بي مانند لينوکس را نشان دهند اما لينوس تروالدز پدر لينوکس پيشنهاد پنگوئن را براي سيستم عامل متن باز خودش داد. وي که مدتي قبل از گفتگو درباره لوگو به استراليا سفر کرده بود پس از ديداري از يک باغ وحش، تحت تاثير پنگوئني قرار گرفت که با شيطنت دستش را گاز گرفته بود و به قول خودش دچار بيماري «پنگوئنيت» شده بود. لينوس سرحال بودن و شيطنت هاي دلنشين پنگوئن را مناسب حال و هواي سيستم عامل متن باز خودش ديد و همين موضوع ايده اي شد تا پنگوئن را براي لينوکس پيشنهاد دهد. اشاره وي باعث شد تا ديگران بدون درنظر گرفتن راي هاي بيشتر ديگر لوگوها به نظر خالق لينوکس احترام بگذارند و به طراحي لوگويي به شکل پنگوئن بپردازند. تيم لينوکس در نهايت تصميم گرفتند که به جاي يک پنگوئن جدي به طراحي پنگوئني چاق و چله که شاد به نظر مي رسد، بپردازند تا به نوعي با آن سعادتمندي و خوشبختي لينوکس را به رخ رقبا بکشند.

آن ها براي رسيدن به بهترين لوگو مسابقه اي را راه انداختند که در نهايت طراحي به نام «لري اوينگ» که با برنامه GIMP لوگويي را که شما امروز نماد لينوکس مي دانيد، طراحي کرده بود، برنده شد تا امروز شما عاشق اين پنگوئن دوست داشتني باشيد و آن را نمادي براي آزادي نرم افزار بدانيد.

لينوکس جدا از آزاد بودنش، سيستم عاملي است که بر اساس هسته لينوکس طراحي شده است و با توجه به فلسفه متن باز بودن آن همه افراد متخصص و شرکت هاي نرم افزاري مي توانند نسخه اي از آن را با رعايت اصول و مجوزهاي قانوني منتشر کنند. به هر نسخه منتشر شده از هسته لينوکس يک توزيع لينوکسي مي گويند که هر فرد يا شرکتي بر اساس نيازها و خواسته هايش آن را سازماندهي و طراحي مي کند. جالب است بدانيد که اکنون بيش از 1000 توزيع لينوکس در جهان فعال است که هر کدام نياز بخشي از جامعه متن باز را برطرف مي کند و هريک مخاطب مخصوص به خودش را دارد. ما در ادامه تنها به 3 تا از مطرح ترين و محبوب ترين آن ها مي پردازيم که در بين هواداران لينوکس از شهرت بيشتري برخوردارند.

اوبونتو (Ubuntu): اوبونتو محبوب ترين توزيع لينوکس در سال 2010 است و با قابليت ها و مشخصات کاربرپسند خود توانسته در کل جهان محبوبيت منحصر به فردي را پيدا کند. جالب است بدانيد که اين توزيع در داخل ايران نيز بيشترين کاربر را دارد و نسبت به توزيع هاي ديگر بيشتر مورد توجه لينوکس بازهاي ايراني قرار گرفته است. اوبونتو در آغاز بر اساس توزيع دبيان توسعه داده شده و مهم ترين مزاياي آن سادگي در کاربري است که معمولا مهاجران ويندوزي را به خود جذب مي کند. اوبونتو در جشن 20 سالگي لينوکس نيز به عنوان محبوب ترين توزيع شناخته شد و نمايندگان آن برنامه هاي ويژه اي را براي هوادارانشان طراحي کرده بودند از جمله همايش ها و کارگاه هاي مخصوصي که براي توسعه آخرين نسخه اوبونتو يعني 11.4 برگزار شده بود.

فدورا (Fedora): محبوب ترين توزيع لينوکسي در بين حرفه اي هاي لينوکس است که توسط شرکت بزرگ و قدرتمند ردهت پشتيباني مي شود. فدورا به علت پشتيباني مناسب و کامل از طرف ردهت از اعتبار بالايي برخوردار است و هميشه در ليست پرکاربر ترين توزيع هاي لينوکسي قرار مي گيرد. البته اين توزيع معمولا به مبتديان لينوکس پيشنهاد نمي شود زيرا سادگي و انعطاف پذيري اوبونتو را ندارد اما در ميان لينوکس کارهاي قديمي و حرفه اي از محبوبيت بالايي برخوردار است.

اپن سوزه (OpenSuse): اين توزيع در ابتداي کار suse نام داشت و فقط براي کاربران رايانه هاي شخصي طراحي شده بود اما در سال 2003 که توسط شرکت ناول خريداري شد، در اينترنت براي عموم قرار گرفت و نامش به opensuse تغيير کرد تا عضو جديدي از جامعه لينوکسي شود. اين توزيع که دسک تاپ پيش فرض آن KDE تعيين شده مورد علاقه کاربران حرفه اي لينوکس است و به دليل داشتن ظاهري زيبا و امنيت بالا کاربران زيادي را جذب خود کرده است.

البته همان طور که گفتيم اين سه توزيع محبوب ترين هاي لينوکس هستند؛ اما جامعه لينوکسي بسيار فراتر از اين ها است؛ از جمله توزيع هاي ديگر لينوکس مي توان به دبيان، مندريوا، لينوکس مينت، آرچ لينوکس و ... اشاره کرد که هر کدام هواداران و کاربران مخصوص به خود را دارند که در توسعه و رفع باگ هاي احتمالي به تيم اصلي کمک مي کنند.

لينوکس در ابتداي ظهورش خيلي طرفدارهاي تجاري نداشت و فقط هواداران آزادي نرم افزار به سمتش جذب شدند اما بحران اقتصادي سال 2008 و 2009 به يکباره همه چيز را دگرگون کرد و مشکلات اقتصادي عاملي شد تا لينوکس و نرم افزارهاي متن باز بتوانند قابليت هاي خود را به جهانيان اثبات کنند به عبارتي ديگر رشد منفي اقتصادي در جهان باعث رشد مثبت در توسعه لينوکس و نرم افزارهاي متن باز شد. هزينه هاي کم و معمولا رايگان نرم افزارها و سيستم عامل هاي متن باز در خريد و پشتيباني خيلي از شرکت ها، دولت ها و سازمان ها را به استفاده از اين محصولات تشويق کرد و اين شد که سال 2010 سال شکوفايي متن باز نام گرفت. لينوکس 20 ساله امروز در اوج جواني در شهرت قرار دارد و نفوذي که اکنون لينوکس و جنبش متن باز در جهان دارد نسبت به گذشته بي سابقه است. جامعه متن باز در سال 2011 به جامعه بزرگ با محبوبيت فراوان در بين کاربران رايانه تبديل شده و ديگر جاي هيچ شک و شبهه اي در مقبوليت جنبش متن باز در جامعه امروزي وجود ندارد. هم چنين اين سيستم عامل توانسته جايگاه ويژه اي را در ابررايانه ها از آن خود کند و در بيش از 90 درصد از ابررايانه هايي که در طبقه بندي 500 ابررايانه برتر دنيا حضور دارند، به کار رفته است.

اکنون تعداد زيادي از شرکت ها، موسسات حرفه اي و تجاري، پشتيباني از محصولات متن باز مبتني بر لينوکس را به عهده گرفته اند و به اين باور رسيده اند که استفاده از لينوکس از نظر قابليت پايداري، امنيت، کم کردن هزينه ها و هم چنين حافظت در برابر ويروس ها بهترين انتخاب است. از جمله شرکت هايي که به همکاري و حمايت از لينوکس و جنبش متن باز روي آوردند مي توان به کمپاني هاي معتبري چون ردهت، ناول، IBM ، سيسکو، پاناسونيک، گوگل، ياهو، آمازون، ويکي پديا و کنونيکال اشاره کرد.

هم چنين امروزه سازمان هاي دولتي ترجيح مي دهند که سيستم هاي خود را به سمت لينوکس ببرند تا علاوه بر کاهش هزينه هاي اقتصادي، امنيت و پايداري سيستم هايشان را تامين کنند. در حال حاضر بيش از 30 کشور جهان روي به سيستم هاي متن باز لينوکسي آوردند که از جمله مي توان به کشورهايي چون آلمان، اسپانيا، روسيه، ايالات متحده آمريکا، فرانسه، چين، پاکستان، کوبا، سوئيس، چک و ... اشاره کرد البته قابل ذکر است که ايران نيز از بيش از 10 سال پيش قصد چنين کاري را دارد که البته به دلايل مختلفي که بزرگ ترين آن عدم هماهنگي در بين مسئولان دولتي است، هنوز به سرانجام نرسيده است.

جالب است بدانيد که لينوکس در دهه دوم عمرش توانسته به سيستم هاي آموزشي مانند مدارس و دانشگاه ها نيز نفوذ کند. موسسات آموزشي چه دولتي و چه تجاري، به طور فزاينده اي تصميم گرفتند که لينوکس را روي سرورها و رايانه هاي روميزي خود براساس مزاياي هزينه اي و متن باز بودن آن اجرا کنند. از جمله مي توان به مدارس روسيه، آلمان، فيليپين، گرجستان، هند، سوئيس، ايتاليا و هند اشاره کرد.

لينوکس در 20 سال گذشته يعني از آغاز تولدش تا به امروز پديده هاي شگفت انگيزي را وارد جهان رايانه کرده است. اگر از هسته اوليه لينوکس که خود انقلابي بزرگ در دو دهه قبل بود بگذريم، از شاهکارهاي اخير جامعه متن باز مي توان به ظهور سيستم عامل هاي مشهوري در بازار گوشي هاي هوشمند همراه چون کروم و آندروئيد (محصول شرکت گوگل) ، موبلين (محصول اينتل)، بادا (محصول سامسونگ)، مايمو و ميگو (محصول نوکيا) اشاره کرد. در حال حاضر اگرچه ويندوز مايکروسافت هنوز هم حرف اول را در رايانه هاي روميزي مي زند و از نظر تعداد کاربر در صدر است اما به جرات مي توان گفت که لينوکس در فناوري هاي قابل حمل مانند تبلت ها، تلفن هاي هوشمند، دوربين هاي عکاسي و نت بوک ها يک قدرت برتر به شمار مي آيد.

براي مثال پلتفرم تازه وارد آندروئيد در همان بدو ورود آنچنان بازار گوشي هاي هوشمند را در جهان از آن خود کرده که زنگ خطري بزرگ براي رقباي پيش کسوت و قدرتمندش چون اپل و مايکروسافت به حساب مي آيد. آندروئيد به عنوان يکي از برترين پديده هاي سال 2010 و با پشتيباني شرکت گوگل توانسته سهم زيادي از بازار جهاني را چه در گوشي هاي همراه و چه در تبلت ها از آن خود کند. بنا به گزارش موسسه پژوهشي گارتنر تا سال 2014 به طور حتم پلتفرم موبايل و تبلت در اختيار جنبش متن باز خواهد بود و سهم ios شرکت اپل و ويندوز موبايل مايکروسافت که هنوز اعتقاد به انحصارطلبي دارند و تنها در ظاهر دم از همکاري با متن باز مي زنند، در بازار افت قابل توجهي خواهد کرد.

در پايان مراسم بيستمين سالگرد لينوکس، آقاي زملين مدير بنياد، آينده اي بسيار روشن را براي اين سيستم عامل متن باز پيش بيني کرد. وجود پديده هاي جديد در حوزه متن باز و نيز تمايل همه اقشار جامعه به استفاده از محصولات اين جنبش دليل محکمي بر پيشرفت و توسعه روز افزون لينوکس و جنبش متن باز است. با توجه به اينکه جهان مدرن خواهان آزادي است بالتبع حوزه فناوري اطلاعات و رايانه نيز از اين امر مستثني نخواهد بود و همه خواسته ها به سمت آزادي نرم افزار ميل پيدا خواهد کرد. حال چون لينوکس از همان بدو تولد بر اساس آزادي شکل گرفته است و همه قوانين و مجوزهاي آن فلسفه آزادي را تمرين مي کنند، پيش بيني مي شود که روزهاي آينده لينوکس در جايگاهي بالاتر از امروز قراربگيرد و محبوبيتي دوچندان نسبت به دهه قبل پيدا کند.

مشارکت و همکاري بنيان اصلي لينوکس براي توسعه است و اين امر خود اميديست براي رسيدن به فردايي روشن؛ جامعه لينوکسي و متن باز امروزه آن قدر بزرگ شده که اگر هر عضو آن گوشه اي از اين پروژه را در دست بگيرد، فردا را از آن اين جنبش آزادي طلب خواهد کرد. ظهور پروژه هاي چشم گيري چون آندروئيد، کروم، وردپرس و ... نماد اين همکاري و مشارکت اجتماعي متخصصان نرم افزار است که امروز به بار نشسته و اميد آن مي رود که آينده متن باز و لينوکس از امروزش پربارتر خواهد شد.