نام گیاه ترنجبین در قرآن با عنوان "من" سه بار تکرار شده است.
سوره بقره آیه 57: و بر شما ابر را سایهگستر کردیم و بر شما ترنجبین و
بلدرچین فرو فرستادیم [و گفتیم] از خوراکیهاى پاکیزهاى که به شما روزى
دادهایم بخورید و[لى آنان] بر ما ستم نکردند بلکه بر خویشتن ستم روا
مىداشتند.
سوره طه آیه 80: اى فرزندان اسرائیل در حقیقت [ما] شما را از [دست]
دشمنتان رهانیدیم و در جانب راست طور با شما وعده نهادیم و بر شما ترنجبین و
بلدرچین فرو فرستادیم .
سوره اعراف آیه 160 : و آنان را به دوازده عشیره که هر یک امتى بودند
تقسیم کردیم و به موسى وقتى قومش از او آب خواستند وحى کردیم که با عصایت
بر آن تخته سنگ بزن پس از آن دوازده چشمه جوشید هر گروهى آبشخور خود را
بشناخت و ابر را بر فراز آنان سایبان کردیم و ترنجبین و بلدرچین بر ایشان
فرو فرستادیم از چیزهاى پاکیزهاى که روزیتان کردهایم بخورید و بر ما ستم
نکردند لیکن بر خودشان ستم مىکردند.
” مَنّ” در عربی به معنای «احسان» و «بخشش» است، اما به طور کلی به معنای
غذایی شیرین به کار رفته است که پس از خروج بنی اسرائیل از مصر و سرگردانی
آنان در بیابان سینا خداوند این ماده ی غذایی را بر ایشان نازل کرد.
علامه یوسف علی در قرآنی که ترجمه کرده بیان می کند که «منّ» صمغی شیرین
بود که از درختان گز در صحرای سینا به دست می آمد. در کتاب لغة القرآن
عبدالرشید نعمانی آمده، «مَنّ» ماده ای شبیه شهد گیاهی توصیف شده است که بر
برگ بعضی درختان می نشیند و صبحدم جمع آوری می شود.
ابوریحان محمدبن احمد بیرونی اولین فردی بود که ثابت کرد ترنجبینی که از
گیاهی به نام "الحاج" به دست می آید همان "مَنّ" قرآن است. او نیز بیان کرد
حشرات بسیار کوچکی که روی بعضی از این درختان زندگی می کنند مولّد ترنجبین
است. کلمه ترنجبین" معرّب کلمه فارسی "ترانگبین" است. (تر یعنی تازه و
انگبین به معنای عسل است).
بر اساس تحقیقات علمی که تاکنون انجام شده، می توان گفت که منّی که در
قرآن آمده از دو گونه مختلف گیاه به دست می آمده است. یکی گیاهی به نام
"الحاج" یا "عاقول" (خارشتر) به نام علمی "الحاجی موروروم" که بوته ای
خاردار و خوراک مناسبی برای شتر است و از این رو «شوک الجمل» و یا در فارسی
"خارشتر" نام دارد. طول این بوته معمولاً کمتر از یک متر است اما ریشه های
بسیار بلند دارد که گاهی تا عمق بین 5 تا 7 متر در زمین فرو می رود. علاوه
بر صحرای سینا و سوریه و دیگر کشورهای عربی این گیاه در ایران و هند و
پاکستان نیز دیده می شود و بیشتر در شوره زار می روید. ایران امروزه منبع
اصلی منّ است که محصول آن ترنجبین نامیده می شود.
منـّی که از خارشتر و گزانگبین به دست می آید به ترتیب ترنجبین و کزنجبین
نام دارد و هنوز در بسیاری از نقاط جهان کالایی تجاری شمرده می شود.
در قرآن در سه مورد نام منّ آمده است و در هر سه آیه با کلمه ی سلوی
(بلدرچین) همراه است. این آیات به روشنی دلالت دارد بر این که خوراکی شامل
ئیدراتهای کربن شیرین (منّ) و ماده ای پروتئینی و چرب (سلوی) برای بنی
اسرائیل نازل می شد که برنامه غذایی متوازنی بود. در غیر این صورت صدها
هزار بنی اسرائیلی نمی توانستند تنها با خوردن منّ شیرین مدت چهل سال به
زندگی ادامه دهند.
اشاره ی قرآن به "سایه ی ابرها" در سوره اعراف و طه بسیار مهم و پر معنی
است. این دلالت دارد که میلیونها درختی که در چنین مقیاس وسیعی برای این
همه مردم ، منّ فراهم می کرد سایه دار نبود. و خداوندِ متعال ابرها را
سایبان آنان قرار داد تا از آفتاب سوزان در امان باشند.
اما ذکر این نکته ضروری است که الحاج یا خارشتر بوته ای کوچک است و نمی
تواند بر آدمی سایه افکند. گزانگبین نیز درختی است کوچک با برگهایی ریز و
فشرده که مناسب این منظور نیست. از این رو اگر چه این درختان در نواحی سینا
بسیار زیاد بود اما سایبانی مناسب برای بنی اسرائیل در دوران سرگردانی شان
نبود. اگر چه این درختان به طور اعمّ و خارشتر به طور ویژه، پناهگاه
مناسبی بود برای تولید و پرورش پرندگان یعنی سلوی یا همان بلدرچین بود که
بنی اسرائیل بسادگی به آن دسترسی داشتند.
خواص ترنجبین
ترنجبین طبق نظر حکمای طب سنتی گرم ولی در عین حال تر است . به طور کلی
ملین و مسهل صفرا بوده در مورد سرفه، درد سینه، تسکین عطش و تبهای گرم از
شیر خشت لطیف تر است. با آب پنیر برای اخراج اخلاط سوخته و با ماءالشعیر
برای دفع اخلاط گرم و مخلوط با کره برای باز کردن ادرار در مواردی که ترشح
ادرار بند می آید و مداومت در مصرف آن با شیر تازه برای تحریک مفید است.
خوردن ترنجبین برای بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر و خون
ادراری و آبله جایز نیست.
به دلیل وجود سانتونین خاصیت ضد انگلی داشته و در ساختن داروهای ضد کرم
بیشتر کشورها از جمله آلمان مورد استفاده قرارمی گیرد. نوع کوهی آن باعث
کاهش میزان قند در ادرار می شود ازاین رو برای مبتلایان به مرض قند مفید
است. مرهمی از برگ و گلهای گیاه جهت درمان گری و ریزش مو مفید است و برای
نیش عقرب اگر آن را روی محل گزش قراردهند مؤثرو مفید است.
