شهر ناتمام

شهر ناتمام چغازنبيل در استان خوزستان قرار دارد. به عبارت دقيق تر، درست در 35 كيلومتري جنوب شرقي شهر شوش. ساخت محوطه چغازنبيل از حدود 1250 سال قبل از ميلاد مسيح در دوران عيلامي‌ها آغاز شد تا شهري با نام «دوراونتاش» به جمع شهرهاي ايران اضافه شود. اما حمله آشوري‌ها به ايران باعث شد تا ساخت اين شهر به تعويق بيفتد و ديگر پيگيري نشود تا امروز به جاي شهر تاريخي چغازنبيل، تنها محوطه اي با اين نام داشته باشيم. اما در عوض چغازنبيل با همين ساختار نيمه تمامش در سال 1979 در فهرست آثار جهاني يونسكو ثبت شد. تا يکي از کهن ترين نواحي ايران، به هدف گردشگران خارجي تبديل شود. بازمانده هاي جغازنبيل اجازه بدهيد ما هم به حرمت نيت نياکانمان، محطه چغازنبيل را شهر چغازنبيل بناميم. در مركز اين شهر، معبد عظيمي به صورت مطبق بنا شده كه امروزه دو طبقه از آن پابرجاست. اين معبد، ذيقورات نام دارد که به دو تن از خدايان بزرگ عيلامي؛ «اينشوشيناك» و «نپيريشا» اهدا شده است. معبد چغازنبيل بزرگترين اثر معماري بر جاي مانده از تمدن عيلامي است كه تا كنون شناخته شده است. معابد ديگري هم در جبهه شمال شرقي قرار داشته‌اند و مجموعه اين معابد توسط حصاري احاطه مي‌شده است. در روي اين ديوار ناودان‌هايي به فاصله‌هاي تقريبي 47 تا 50 متر قرار گرفته‌اند. اين ناودان‌ها به گونه‌اي ساخته شده‌اند كه آب را به بيرون حصار و به فاصله دوري هدايت كنند تا مانع نفوذ آب به زير ديوار و اطراف ناودان شوند.در خارج از اين حصار بقاياي اندکي از خانه‌هاي شهر در سطح زمين ديده مي‌شوند. دورتادور شهر هم ديوار ديگري قرار داشته كه كل شهر را محصور مي‌كرده است. طول اين حصار خارجي حدود چهار كيلومتر است که در نزديكي آن و در زاويه شرقي شهر كاخ‌هاي شاهي قرار گرفته اند. در زير يكي از اين كاخ‌ها پنج مقبره زيرزميني كشف شده است كه احتمالا به خانواده شاهي تعلق داشته‌اند. در طرف مقابل شهر و بر روي ضلع شمال غربي حصار خارجي مخزني براي آب موجود است. نيايشگاه‌هاي سه گانه روبروي جبهه جنوب غربي سه نيايشگاه شناسايي شده اند و اشيايي از آنها به دست آمده كه نذوراتي بوده است كه سربازان آشور ميلي به غارت آنها نداشته اند. از اشياي يافت شده در اين سه نيايشگاه مي توان به قرص هايي تزئيني كه براي تزئين در به كار مي‌رفته اند، مهره هايي از جنس خمير شيشه، مجسمه هاي گراز، گاو كوهاندار، لاك پشت، پرندگان و حيوانات كوچك از جنس خمير شيشه و انگشتري از جنس قلع با روكشي از طلا كه در آن دايره اي از آهن قلم زني شده است، اشاره كرد. دروازه شمال شرقي اين دروازه بزرگترين و مهمترين دروازه تمنوس است كه چهار برج دارد. دو برج در خارج و دو برج ديگر در داخل حصار واقع شده است. تمام كف دروازه با آجرهاي شكسته‌اي كه هنوز هم لكه‌هايي از آنها باقي مانده فرش شده بوده است. دروازه اينشوشيناك و دروازه غربي دو دروازه ديگر حصار اول بوده‌اند. دروازه شوش اين دروازه در ديوار جنوب غربي قرار دارد و به سمت شهر شوش است. چهار برج به اين دروازه تكيه زده بوده اند كه گذرگاه باريكي را به وجود مي‌آوردند. اين گذرگاه باريك نشان مي‌دهد كه از اين دروازه فقط عده معدودي گذر مي‌كرده‌اند و وارد تمنوس مي‌شده‌اند. كف اين دروازه با خشت شكسته فرش شده و زمين بيرون اين دروازه را با سنگريزه فرش كرده اند. اما در ديوار جنوب شرقي هم دروازه ديگري وجود دارد كه به گذرگاه شاهي معروف است. قسمت مركزي اين دروازه با كفسازي زيبايي از آجرهاي سالم پوشيده شده بود، كه در امتداد طول ديوار جنوب غربي‌اش سكوئي به عرض 2 آجر وجود دارد. اين دروازه، تنها دروازه‌اي است كه پلكاني خم شده به شكل آرنج در آن وجود داشته و همين پلكان صعود به بالاي برج ها و ديوار حصار را آسانتر مي‌كرده است. برج نوركيپرات اين برج كه پيش‌آمدگي آن بطرف بيرون است، در وسط ديوار جنوب شرقي و درنزديكي گذرگاه شاهي قرار دارد. در ساخت اين برج از آجر استفاده شده است. کمي ان طرف تر، يعني چسبيده به حصار خارجي رو به جبهه شمال غربي ذيقورات، تاسيساتي متشكل از يك مخزن در خارج ديوار و يك حوض واقع در درون حصار وجود دارد و شبكه ارتباطي آنها يك سيستم متشكل از نهرهاي كوچك بوده است. آب ذخيره شده در مخزن از طريق همين سيستم وارد حوضي كوچك مي‌شده و ساكنان چغازنبيل آب مصرفي خود را از اين حوض بيرون مي‌كشيدند. براي اينكه آب به اين مخزن برسد كانالي نزديك به 50 كيلومتر حفر مي‌شود. اين كانال از رود كرخه شروع مي‌شود.