خیلی وقتا که یک کارایی انجام میدم با اخم و بداخلاقی مامان و بابا روبرو میشم اما نمیدونم برای چی؟ اونها فقط گاهی به من میگن این کارو نکن، یا این کار بده، هیچ وقت نمیگن چرا؟ حتی خیلی وقتا من رو به خاطر کارایی که نمیدونم چرا نباید انجام بدم میزنن. خیلی وقتا جلوی دیگران آبروم رو میبرن.
یکی از روشهای بازدارنده رفتارهای نامطلوب تنبیه است. اما اینکه به چه میزان و با چه روشی تنبیه میتواند موثر باشد جای بحث و بررسی دارد. در مقاله «وقتی مجبورم تنبیهت کنم» مجموعه واکنشهایی را که والدین میتوانند در هنگام رفتار ناپسند در فرزندانشان از خود نشان دهند معرفی کردیم. اگر به طور عام صحبت کنیم همه روشهای ذکر شده به نوعی تنبیه محسوب میشوند. اما آنچه در ذهن برخی افراد شکل گرفته تنبیههای بدنی و یا روحی به صورت واکنشهای مستقیم است. متأسفانه بعضی از والدین که از صبر و تحمل پایینتری برخوردار هستند خیلی به دنبال روشهای موثر و مطلوب نیستند و به قول معروف میخواهند با تنبیهی که بیشترین آزاردهندگی را به روح و جسم فرزندشان میزند راه میانبر را طی کنند. غافل از اینکه این نوع مواجهه با کودک گاهی اثرات جبران ناپذیری را برای او دارد و معمولاً نتایج چندان مثبتی هم کسب نمیکنند.
اشخاص در محیطهای تنبیه گر قابلیت کنترل هیجانات منفی خود را نخواهند داشت و یاد میگیرند که در قبال هر گونه ناملایمتی دست به خشونت بزنند.
هر چند که تنبیه به طور سریع رفتار را متوقف میکند. این توقف به معنی یادگیری زدایی رفتار نیست. در واقع تنبیه به خلاف تصور کسانی که از آن استفاده میکنند. عکس تقویت عمل نمیکند. تقویت رفتار تقویت شده را نیرومند میسازد و سبب ایجاد رفتار تازه میشود و خزانه رفتار فرد را غنی میکند و حال آنکه رفتار تنبیه شده پس از آنکه تنبیه به پایان رسید همچنان در خزانه رفتاری فرد باقی میماند و تا زمانی که عامل تنبیه کننده حاضر است پنهان میماند ولی به محض اینکه عامل تنبیه کننده ضعیف شود یا از میان برود آن رفتار مجدداً ظاهر میگردد.
از دیگر مضرات تنبیههای مستقیم این است که شخص تنبیه شونده یا اشخاص و کودکان دیگری که با صحنه تنبیه مواجه میشوند قادرند رفتارهای آزارنده یا خشونت بار تنبیهی را یاد بگیرند و آن را به نوعی با دیگر همسالان یا افراد به کار ببرند نتیجه امر رواج پرخاشگری و روحیه خشونت بدور از مدارا، تحمل و صبر است. اشخاص در چنین محیطهایی قابلیت کنترل هیجانات منفی خود را نخواهند داشت و یاد میگیرند که در قبال هر گونه ناملایمتی دست به خشونت بزنند. این افراد هیچوقت نمیآموزند که در قبال ناخواستهها فکر کنند، راه حل بیاندیشند، صبر کنند، صحبت کنند و خلاصه از روشهای مثبت استفاده کنند.
گذشته از این کودکی که مورد تنبیه واقع میشود خیلی سریع در ذهن او اتفاقات ناخوشایندی اتفاق میافتد و آن اینکه ذهن این قابلیت را دارد که در مواقع مثبت و منفی مجموعه اشخاص، مکانها و رفتارهای خاص را با یکدیگر تداعی کند و این اتفاق در زمان تنبیه شدن هم رخ میدهد. یعنی اینکه کودک شخص و مکان خاص را با رخ دادهای منفی تداعی نموده و باعث نفرت و انزجار کودک از این گزینهها خواهد شد. چه بسا کودکانی که به دلیل تنبیه معلم در کلاس درس و مدرسه و آموزش کلاسیک دلزده شده و گاه مسیر زندگی آنان تغییر کند.
رفتار تنبیه شده پس از آنکه تنبیه به پایان رسید همچنان در خزانه رفتاری فرد باقی میماند و تا زمانی که عامل تنبیه کننده حاضر است پنهان میماند
از عواقب منفی دیگری که روشهای منفی به ویژه تنبیه میتواند به دنبال داشته باشد، از بین رفتن حریمهای شخصی است کودکی که به طور متناوب با تنبیه از سوی والدین مواجه میشود دیر یا زود سعی دارد تا این خشم درونی را به نوعی مستقیم یا غیرمستقیم بر عوامل تنبیه کننده تخلیه کنند و این موضوع باعث میشود که در آیندهای نزدیک شاهد رفتارهای بسیار نامطلوبتر و ناسازگارانهتر از سوی آنها باشیم. غافل از اینکه گاه تنبیه صرفاً رفتاری خاصی را برای مدتی متوقف میکند و ممکن است فرد به رفتارهای دیگری که مطلوب نیست اما با واکنشهای منفی والدین روبرو نمیشود روی آورد.
بنابراین برای تربیت نسلی نواندیش، مدبر و سازگار باید بر رفتارهای خود به عنوان مربی تجدیدنظر کنیم. و پیش از بچهدار شدن آموزشهایی کوتاه مدت را در این رابطه ببینیم. و خلاصه اگر طاقت دارید بچهدار شوید که تصمیم به بچهدار شدن از تصمیمهای سرنوشتسازی است که میتواند روال زندگی فرزند شما را به فاصله خوشبختی تا بدبختی تعیین کند.
ممکن است فرد به رفتارهای دیگری که مطلوب نیست اما با واکنشهای منفی والدین روبرو نمیشود روی آورد.