آزمایشگاه مدرن سارایوو ، گرچه به شناسایی جنازه های گمنام کمک خواهد کرد اما تمام جنایتکاران جنگی را مجازات نخواهد شد
در پانزدهمین سالگرد جنایت هولناک سربرنیتسا، ده ها هزار نفر از مسلمانان بوسنی در این شهر جمع شدند تا ۷۷۵ جسدی را که طی سال های اخیر از گورهای دسته جمعی کشف شده بود، به خاک بسپارند. سران برخی کشورها نیز در این مراسم حضور داشتند.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، در جریان درگیری های دهه ۱۹۹۰ میلادی در صربستان شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامه ۸۱۹ شهر سربرنیتسا را «منطقه امن» اعلام کرد تا کسانی که طرف درگیری نبودند به آنجا پناه ببرند.
سازمان ملل در همین راستا صدها سرباز «حافظ صلح» – با ملیت هلندی – را مامور حفاظت از امنیت این منطقه کرد. اما در یازدهم ژوئیه ۱۹۹۵ میلادی نیروهای مسلح صرب وارد شهر سربرنیتستا (در بوسنی و هرزگوین) شده و در مقابل چشم نیروهای کلاه آبی سازمان ملل، ۸۳۷۲ مسلمان بوسنیایی که به این شهر پناه برده بودند را به قتل رساندند.
پانزده سال پس از کشتار مسلمانان در صربستان، هنوز بسیاری چشم به راه گمشدگان خود هستند. متخصصان ژنتیک می‌کوشند به کمک دستگاه استخراج دیانآ ساخت شرکتی آلمانی، استخوانهای دفن شده در گورهای جمعی را شناسایی کنند.
۱۱ ژوییه سال ۱۹۹۵ پس از سقوط شهر سربرنیتسا در بوسنی و هرزگوین امروزی ۷۵۰۰ مرد و پسر نوجوان به قتل رسیدند. جنازه این قربانیان در گورهای جمعی، به خاک سپرده شد. آمران و عاملان این جنایت برای گمراه کردن تحقیقات قضایی که احتمال می‌دادند پس از جنگ رخ دهد، جنازه‌ها را مثله کردند و در گورهای مختلفی به خاک سپردند تا هرگز مشخص نشود که بر سر قربانیان این کشتار هولناک چه آمده است.
پانزده سال بعد …
در سردخانه شهر توسلا واقع در شمال بوسنی و هرزگوین، گونی‌های حاوی استخوان درون قفسه‌ها انبار شده‌اند. استخوان‌هایی که از گورهای جمعی بیرون کشیده شده‌اند. این گورها در نقاط مختلف بوسنی کشف و سپس حفاری شدند.
لورا یازدیجان متخصص رشته انسان‌‌شناسی، تعدادی از این استخوان‌ها را روی میز پخش کرده است. پیدا کردن استخوان‌هایی که به یک جنازه تعلق داشتند، کار ساده‌ای نیست. جنازه‌ها یا در گورهای جمعی روی هم انباشته بودند و پوسیدند یا قطعه قطعه شده و در نقاط مختلفی دفن شده بودند. شناسایی هویت این استخوان‌ها تنها با آنالیز ژنتیکی ممکن است.
استخراج سریع دیانآ، گامی بزرگ برای شناسایی دقیق هویت قربانیان
کمیسیون بین‌المللی گمشدگان، آزمایشگاهی مدرن در شهر سارایوو برپا کرده است. متخصصان ژنتیک چندین هزار نمونه خون از ساکنان این منطقه گرفته‌اند. این متخصصان با مقایسه ریخت ژنتیکی این نمونه‌ها و ریخت ژنتیکی استخوان‌ها، در پی یافتن هویت قربانیان گمشده کشتار ۱۵ سال پیش هستند. اما استخراج مولکول‌های ژنتیکی از استخوانهای پوسیده و آسیب‌‌دیده کار ساده‌ای نیست.
آزمایشگاه مدرن سارایوو برای استخراج سریع دیانآ از درون استخوان‌ها یک دستگاه بسیار مجهز آنالیز دیانآ از آلمان دریافت کرده است. این دستگاه کمی بزرگتر از یک مایکرو ویو است و برای پژوهشگران سازمان‌های تحقیقاتی، کلینیک‌‌ها یا کالبدشکافان کمک بزرگی است تا مولکول‌های دیانآ را از سلولهای خونی استخراج کنند. این دستگاه که QIACube نام دارد ساخت شرکت تولید تجهیزات پزشکی و بیوتکنولوژی Qiagen در شهر دوسلدورف آلمان است.
سرعت و دقت این دستگاه ضریب خطای استخراج و آنالیز دیانآ را به کمترین حد ممکن کاهش میدهد. مولکول‌های دیانآ ابتدا در ستون‌هایی که از لوله‌های پلاستیکی تشکیل شده، از سایر اجزا سلولی جدا می‌شوند. درون این ستون‌ها از موادی پر شده است که مانند فیلتر عمل میکنند. این فیلترها پس از جذب دیانآ از لوله‌ها خارج می‌شوند و دیانآ درون آنها پس از چند دور شستشو استخراج می‌شود. تمام این پروسه حدود یک ساعت طول می‌کشد.
“جنایتکاران جنگی در امان نخواهند بود”
رنه هویل، مدیر آزمایشگاه کمیسیون بین‌المللی گمشدگان شهر سارایوو می‌گوید، با استفاده از روش آنالیز دیانآ، می‌توان پرده از جنایات جنگی برداشت. هویل اضافه می‌کند: «به کمک این تکنیک، نام جنازه‌ها را به آنها بازمی‌گردانیم و به رنج انتظار و بی‌خبری خانواده‌های قربانیان پایان می‌دهیم. جنایتکاران جنگی باید بدانند که جنایات آنها سرانجام روزی برملا خواهد شد و هرگز در امان نخواهند بود.»
رنه هویل و همکاران او تا کنون هویت حدود ۱۵ هزار قربانی را در یوگسلاوی پیشین شناسایی کرده‌اند. تنها در شهر سربرنیتسا به مدت یک سال از تابستان ۲۰۰۹ تا تابستان ۲۰۱۰ در مجموع ۷۷۵ قربانی را شناسایی شده‌اند. استخوانهای این قربانیان شناسایی شده و به خانواده‌های آنها تحویل داده شده‌اند. قربانیانی که سرانجام پس از گذشت سالها از کشتار دهشتناک این شهر، ۱۱ ژوییه ۲۰۱۰ در جمع خانواده و بستگانشان به خاک سپرده شدند.
کشف یک گور دسته جمعی که گمان می‌رود حاوی بقایای اجساد دویست و پنجاه و پنج آلبانیایی تبار کوزوو باشد، خشونت جنگ‌های دهه نود در بالکان را به صراحت یادآوری می‌کند.
با این وجود، آمادگی صربستان در رسانه‌ای کردن کشف این گور دسته جمعی، نشان از این دارد که تغییر از بسیاری جهات آغاز شده است.
ولادیمیر ووکچویچ ،دادستان جنایات جنگی صربستان با اعلام کشف محل گوردسته‌جمعی در شهر راسکا در نزدیکی مرز کوزوو می‌گوید: “این کشف شاهد دیگری است بر این نکته که صربستان از بیان گذشته تاریکش شرمسار نیست و آماده است تا عدالت را مورد کسانی که این جنایات را مرتکب شده‌اند اجرا کند.”
در واقع، پانزده سال پس از پایان جنگ‌های بوسنیایی‌ها و کروات‌ها و یازده‌سال پس از پایان جنگ کوزوو، این آمادگی موید همین نکته است. اما در عمل، پیشبرد مصالحه و رو به رو شدن با این حقیقت که چه بر شبه‌جزیره بالکان رفته است امر پیچیده‌ای است.
همدردی با قربانیان
یک گام مهم در این جهت توسط صربستان در ماه مارس امسال برداشته شد، زمانی که پارلمان صربستان بیانیه‌ای در محکومیت قتل عام بیش از ۸ هزار تن از مسلمانان بوسنیایی اعم از کودک و بزرگسال، توسط نیروهای صرب بوسنی در ژوئیه ۱۹۹۵ و در خلال اشغال شهر سربرنیتسا صادر کرد.
این کشتار به تنهایی بزرگ ترین جنایت در اروپا پس از پایان جنگ جهانی دوم بود. اگرچه دادگاه بین‌المللی لاهه، صربستان را در این نسل‌کشی گناهکار تشخیص نداد، با این وجود این کشور را به دلیل خودداری از اقدام در جهت جلوگیری این جنایات مسئول دانست.
این بیانیه پنج سال بعد از زمانی صادر شد که بوریس تادیچ، رئیس جمهور صربستان به سربرنیتسا رفت تا با قربانیان این جنایت همدردی کند. البته به تصویب رساندن چنین بیانیه‌ای در پارلمان برای او کار دشواری بود، اگرچه بیشتر صرب‌ها مخالف محض آن نبودند ولی چندان اشتیاقی هم به تصویب چنین قطعنامه ای نداشتند.
رئیس جمهور صربستان تنها هنگامی توانست این بیانیه را به تصویب پارلمان برساند که قول داد بیانیه‌ای دیگر در محکومیت مرگ صرب‌ها در خلال جنگ‌های بالکان در کار باشد.
در پی بیانیه سربرنیتسا، قدم مهم بعدی سخنرانی ایوو جوزیپوویچ، رئیس جمهور کرواسی در پارلمان بوسنی در ماه آوریل بود. جایی که او مراتب تاسف خود را از اقدامات کرواسی در حین جنگ بوسنی اعلام کرد و گفت که “این اقدامات باعث رنج انسانها و ایجاد شکافی شده که حتی تا امروز ما را آزار میدهد.”
بیان این عبارت مانند بیانیه سربرنیتسا در صربستان، در کرواسی نیز تفرقه برانگیز بود. بسیاری این سخنان را در مقابله با حزب حاکم اتحاد دموکراتیک کروواسی دانستند، حزبی که در سالهای جنگ نیز در راس قدرت قرار داشت. آقای جوزیپوویچ خود یک سوسیال دموکرات است.
مباحثه جدی و همه جانبه
در واقع، هر زمانی که یکی از مظنونان به جنایات جنگی بازداشت می‌شود یا به نوعی مراتب تاسف یا قبول مسئولیتش را در قبال این جنایات اعلام می‌کند، کسانی هستند که اظهار بدگمانی کنند.
برخی منتقدان بر این باورند که تنها دلیل تصویب بیانیه سربرنیتسا توسط صربستان این بوده که این کشور به دنبال کسب وجهه در برابر اتحادیه اروپا است، اتحادیه‌ای که صربستان در آرزوی پیوستن به آن به سر می‌برد.
دقیقا به همین دلیل، درست پس از آن که صربستان اعلامیه سربرنیتسا را به تصویب رساند، دولت محلی جمهوری سرپسکا که قسمت صرب بوسنی را تشکیل میدهد بیانیه‌ای صادر کرد که در آن شناسایی قبلی خود در مورد حقایق این جنایات را زیر سوال برد و ادعا کرد که در مورد تعداد کشته شدگان اغراق شده‌است.
در کوزوو نیز بحث آزاد مختصری در مورد جنایاتی که در زمان درگیری در طرف آلبانیایی‌ها رخ داده بود، در گرفت. اظهاراتی مبنی بر این که صدها صرب و آلبانیایی توسط ارتش آزادی‌بخش کوزوو در طول جنگ و بعد از آن در آلبانی کشته شدند، بارها انکار شده است.
در میان این اظهارات، ادعاهای هولناکی وجود دارد مبنی بر این که قبل از قتل زندانیان، اعضا و جوارح آنها برای فروش قطع شده است.
آلبانی این ادعاها را واهی و فاقد واقعیت خوانده ولی سازمان ملل و سازمان‌های غیر دولتی همچنان بر لزوم انجام تحقیقات کامل پافشاری میکنند.
کوزوو و صربستان راه درازی تا برقراری یک گفتگوی رسمی در زمینه جنایات جنگی دارند. البته رهبران صربستان و کرواسی نه تنها شروع به صحبت در مورد گذشته کرده‌اند، بلکه دست به اقدام عملی هم در مورد آن زده‌اند.
روسای جمهور دو کشور توافق کرده‌اند که از پی‌گیری پرونده‌هایشان در دادگاه بین‌المللی لاهه انصراف دهند، دادگاهی که هردوی آنها در آن به اقدام به نسل کشی و جنایات جنگی در زمان نبردها متهم شده‌اند.
یک نشانه مثبت دیگر ،مباحثه‌ای است که در میان سازمان‌های غیردولتی سراسر یوگسلاوی سابق بر سر ایجاد چیزی که به آن “مقدمه همگرایی” می گویند، درگرفته است.
هدف این فرآیند، تبیین و ثبت حقایق مربوط به جنایات جنگی به صورت مستند است، این امر نه تنها میتواند منجر به ایجاد زمینه‌ای برای مصالحه بین قومیت‌های گوناگون گردد، بلکه از مغشوش شدن حقایق با مقاصد سیاسی در آینده جلوگیری می‌کند.
