راهنمای پیشگیری و درمان کرم آسکاریازیس
آسکاریس در همه جا دیده می شود ، بیشترین موارد بیماری در کشورهای دارای آب و هوای گرم دیده می شود . آسکاریس یک عفونت منتقل شونده از راه خاک است که این انتقال به انتشار تخم ها در شرایط مساعد محیطی برای بلوغ آنها بستگی دارد . دفع غیربهداشتی مدفوع و استفاده از کود انسانی ۲ فعالیت عمده غیربهداشتی هستندکه مسئول بومی شدن آسکاریازیس می باشند .
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، عفونت با آسکاریش شایع ترین آلودگی کرمی در انسان است که حدود ۱ بیلیون نفر را در سراسر جهان آلوده کرده است . این عفونت در بچه های سنین قبل از مدرسه یا سالهای اولیه مدرسه شایع تر است .
نحوه انتقال بیماری به انسان از دست به دهان است که در آن انگشت ها در اثر تماس با خاک آلوده شده اند . راه دیگر انتقال ، مواد غذایی است بویژه آن دسته از غذاهایی که عموماً به صورت خام استفاده می شوند و توسط حشرات یا با استفاده از کود آلوده می گردند . تخم های موجود در خاک تا ماهها خاصیت عفونت زایی خود را حفظ می کنند ، و در هوای سرد ( ۵ تا ۱۰ درجه سانتیگراد ) تا ۲ سال زنده می مانند .
مرحله عفونت زای آسکاریس ،تخم های رسیده حاوی دارو است . تخم ها از طریق مدفوع آلوده دفع می گردند و طی ۵ روز تا روز شرایط مساعد محیطی بالغ شده و عفونت زا می گردند .
آلودگی به انگلهای روده ای و از جمله کرم آسکاریس یکی از مشکلات بهداشتی در کشورهای در حال توسعه می باشد و در حال حاضر سالیانه ۱ تا ۲ میلیارد نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلایند و از این تعداد حداقل ۲۰ هزار نفر جان خود را بر اثر بیماری از دست می دهند.
کرم آسکاریس بالغ حلقوی استوانه ای شکل با انتهای باریک و به اندازه ۱۵ تا ۳۵ سانتیمتر (نر کوچکتر از ماده) می باشد. عفونت در انسان از طریق خوردن تخم جنین دار موجود در خاک به همراه خوردن سبزیجات و صیفی جات آلوده ایجاد می شود. تخم پس از وارد شدن به بدن در روده باز و لارو آزاد می شود.
لارو پس از عبور از دیواره روده و سیر مراحل تکاملی خود در کبد، قلب، ریه ها مجدداً به روده باز می گردد و به صورت بالغ در آنجا زندگی می کند.
این کرم از محتویات غذایی روده بیماران تغذیه می کند و موجب سؤ تغذیه، کمبود ویتامین A و کاهش رشد فصلی در کودکان مناطق آندمیک و … می گردد؛ همچنین در صورتی که تعداد کرمها زیاد باشد انسداد مجاری مثل روده، پانکراس، راههای هوایی و آپاندیسیت، یرقان انسدادی، آبسه کبدی و … را به دنبال دارد.
▪ بیماری زائی :
پس از بلع تخم ها توسط انسان ، لاروها از داخل تخم ها آزاد شده و پیش از مهاجرت به ریه ها از طریق جریان خون وریدی ، بداخل دیواره روده نفوذ می کنند . بیماری زائی آسکاریاز ریوی ناشناخته است اگر چه یک پدیده افزایش حساسیتی درگیر ماجراست .
کرم بالغ با انسداد مجرای گوارشی یا صفراوی و یا دخالت در تغذیه بیمار ، بیماری گوارشی ایجاد می کند .
وجود کرم بالغ در روده کوچک علائم مبهمی مانند درد شکم و نفخ ایجاد می کند . انسداد روده که بسیار نادر است و حداکثر سن بروز آن ۱تا ۶ سالگی است ناشی از توده کرم ها در کودکان به شدت آلوده است .
آسکاریازیس ریوی پس از آلودگی شدید با تخم کرم ایجاد می گردد و بیشتر در افرادی بروز می کند که در مناطق دارای انتقال فصلی آسکاریس زندگی می کنند .
بیماری در حالت مزمن و پیشرفته موجب مرگ تعدادی از بیماران و همچنین صرف هزینه های بسیار زیاد و جراحــــــــی می گردد. این انگل در شرایطی که بشر در حال قدم گذاشتن به قرن بیست و یکم است همچنان شایع ترین کرم روده ای انسان در جهان است.
▪ عوامل شیوع آسکاریازیس:
۱ ـ عامل زنده بیماریزا
۲ ـ مخزن عفونت
۳ ـ لوازم آلوده: مدفوع انسان تنها مخزن عفونت است.
۴ ـ میزبان: میزان آلودگی در کودکان زیاد است و کودکان عمده ترین پخش کننده آلودگی هستند.
۵ ـ عوامل محیط زیست: آسکاریس یکی از کرمهای منتقله از راه خاک است. تخم کرمهای آسکاریس در شرایط مساعد ماهها و حتی سالهــــا زنده می ماند. مهمترین این عوامـل برای تنظیم تعداد تخم های آسکاریس عبارتند از:
گرما، رطوبت، فشاراکسیژن، پرتوهای فرابنفش آفتاب؛ کم بودن گرمای محیط مانع از تکامل تخم کرم می شود و خاک های رس برای تکامل تخم کرم از همه مساعدتر هستند.
۶ ـ عادات انسان: زیاد شدن تخم کرم در خاک به سبب عادات انسان در دفع مدفوع در فضای آزاد به صورت پراکنـــده روی می دهد و مهمترین عاملی است که موجب انتشار گسترده آسکاریس در جهان می شود. این حالی است که کودکان خردسال عادت به استفاده از مستراح ندارند و خانه و اطراف آن را آلوده می کنند! تخم آلوده کننده می تواند دستها و خوراکی های کودکانی را که روی زمین بازی می کنند آلوده کند.
۷ ـ دوره واگیری: تا زمانی که تمام آسکاریس های بارور در روده از بین نروند و مدفوع از نظر تخم کرم منفی نشود آلوده کنندگی وجود دارد.
▪ راه انتقال:
راه انتقال مدفوع ـ دهـــانی: از راه خوردن تخم های آلوده کننده همراه با خوراک یا آب است. خوراکیهایی که خام خورده می شوند مانند سالاد و سبزی ها آلودگی را منتقل می نمایند. راههای دیگر انگشتان آلوده به خاک یــا خوردن خاک آلوده (خاک خوری) گردوغبار است که می تواند در انتشار آلودگی به آسکاریس در مناطق کویری نقش مهمی داشته باشد.
▪ دوره کمون : دو ماه
پیشگیری و مبارزه با آسکاریسالف ـ پیشگیری اولیه: برای کنترل بیماری روشهای مختلفی وجود دارد از جمله:
۱ ـ احداث توالت های بهداشت و دفع بهداشتی مدفوع و آموزش بهداشت جامعه در مورد به کارگیری مستراح های بهداشتی، بهداشت فردی ـ همگانی و دگرگونی الگوهای رفتاری.
۲ ـ راه اندازی سیستم های بهداشتی (آب آشامیدنی سالم، مصرف موادغذایی سالم، نظارت بر نحوه تهیه و توزیع موادغذایی و اماکن، دفع صحیح زباله و تصفیه فاضلاب).
۳ ـ استفاده نکردن از کود انسانی در کشاورزی.
ب ـ پیشگیری ثانویه:
برای درمان بیماران (مخزن عفونت) داروهای مؤثری وجود دارد، اما در مناطق دارای میزان بالای آلودگی به دلیل تأثیر این اقدامات در دراز مدت و با توجه به لزوم اجرای برنامه های ضربتی برای کاهش سریــع آلودگی براساس دستورعمل های سازمان جهانی بهداشت، درمان همگانی آسکاریازیس یکی از روشهای مؤثر و سریع کنترل آلودگی در مناطق با شدت آلودگی بالاتر از ۴۰ درصد می باشد.
▪ علایم شایع :
تحریک پذیری
بیقراری مثانه
اشتهای متغیر یا بی اشتهایی
خستگی مکرر
کاهش وزن یا فقدان وزن گیری مناسب (در کودکان )
دردهای پیچشی شکم
اسهال (گاهی )
سرفه و خس خس (به ندرت )
کرم ها ممکن است گاهی در مدفوع یا بستر کودکان دیده شوند. به ندرت ممکن است کرم ها با استفراغ خارج شوند.
▪ علل :
انگلی به نام آسکاریس که تخم های آن از طریق آب ، غذا یا خاک آلوده وارده بدن انسان می شود.
عوامل افزایش دهنده خطر
زندگی در شرایط پرجمعیت یا غیربهداشتی
▪ عواقب موردانتظار
معمولاً با درمان در عرض یک هفته بهبود می یابد.
▪ عوارض احتمالی
در صورت عدم درمان :
مهاجرت کرم ها به سایر نواحی بدن
انسداد روده (به ندرت )
▪ وضعیت بیماری در ایران
در ایران نیز آسکاریس به عنوان یکی از مشکلات بهداشتی به شمار می رود. در مطالعه سال ۱۳۴۷، استان اصفهان بیش از ۹۰ درصد آلودگی کشور را داشت.
مطالعه سال ۱۳۵۳ نشان داد که بیش از نصف جمعیت کشور مبتلا به آسکاریس هستند. مطالعه سال ۱۳۵۶ در مناطق روستایی استان آذبایجان شرقی و غربی میزان آلودگی را بیش از ۹۰ درصد گزارش کرد.
در مطالعه ای که در سال ۱۳۷۰ در کلیه مناطق روستایی کشور انجام گرفت، میزان آلودگی به آسکاریس ۷۵ درصد گزارش شد، در این میان استان همدان با ۶/۳۹ درصد بالاترین میزان آلودگی را در سطح کشور به خود اختصاص داده بود.
▪ پیشگیری :
شستشوی مکرر دست ها همیشه قبل از غذا خوردن
خودداری از وارد کردن انگشتان به دهان
اگر چه آسکاریازیس شایع ترین عفونت کرمی در جهان است بعلت اختلاف نظرهای موجود در اهمیت بالینی آن و ویژگیهای همه گیری شناسانه منحصر به فرد این بیماری ، توجه کمی به نحوه کنترل آن شده است . تلاش در جهت کاهش تعداد کرم ها در جوامع انسانی با استفاده از روش های درمانی همگانی تا حدی مفید بوده است .
به دلیل میزان بالای عفونت مجدد ، درمان شیمیائی باید هر ۳ تا ۶ ماه تکرار شود . عملی بودن و هزینه انجام این اقدام را باید با استعمال گسترده آن ارزیابی نمود .
انجام اقدامات بهداشتی با هدف از بین بردن تخم انگل در مدفوع انسان پیش از استفاده آن به عنوان کود و تهیه امکانات لازم برای دفع بهداشتی فاضلاب مؤثرترین اقدامات پیشگیری طولانی مدت بر علیه آسکاریازیس هستند .
▪ درمان :
اصول کلی :
- بررسی های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش مدفوع یا بررسی کرم بالغ (در صورت دفع شدن همراه مدفوع ) برای شناسایی کرم ، و رادیوگرافی ریه (گاهی ) باشد.
- درمان در منزل امکان پذیر بوده و شامل داروهای ضد کرم و سایر مراقبت های بهداشتی است .
- شستشوی با دقت دست ها پس از توالت رفتن یا قبل از غذا توصیه می شود. از وارد کردن انگشتان به دهان خودداری کنید. ناخن ها را کوتاه و تمیز نگه دارید.
- نواحی مقعد و تناسلی را حداقل روزی دوبار با صابون و آب گرم بشویید. شستشو را با دفت و ترجیحاً زیر دوش انجام دهید. از حمام وان استفاده نکنید.
- در صورت امکان همه لباس های راحتی ، لباس های خواب ، زیرپوش ها و حوله های آلوده ای را که توسط فرد مبتلا استفاده شده بجوشانید. لباس های بافتنی که قابل شستشو نیستند را در محلول آمونیاک (یک فنجان محلول خانگی آمونیاک در پنج گالن آب سرد) بخیسانید.
- پس از درمان ، صندلی توالت ، کف حمام و اثاثیه را به دقت شستشو و تمیز کنید. قالیچه ها، رومیزی ها، پرده ها، مبلمان و صندلی ها را به دقت با جاروبرقی تمیز کنید. اسباب بازی های فلزی یا اشیای فلزی مشابه را در یک اجاق داغ استریل کنید.
▪ داروها :
داروهایی برای از بین بردن کرم ها، نظیر پیرانتل پاموات ، پیرازین یا مبندازول (این دارو ممکن است باعث ناهنجاری جنین گردد؛ بنابراین مصرف آن در خانم های باردار ممنوع است ). این داروها را می توان به صورت یک مقدار واحد تجویز کرد.
▪ فعالیت :
با بهبود علایم بیمار می تواند هرچه سریعتر فعالیت های طبیعی خود را از سر گیرد.
رژیم غذایی
رژیم خاصی نیاز نیست .
در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
اگر شما یا کودکتان دارای علایم کرم های گرد باشید.
ظهور مجدد کرم های گرد پس از درمان
اگر دچار علایم جدید و غیرقابل توجه شده اید . داروهای تجویزی ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند.
