شهر زیرزمینی اویی نوش آباد، سکونتگاهی شگفت انگیز

آنچه به نام شهر زیرزمینی معروف است، در واقع ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده چون دالانهای باریک تودرتو و اتاقهایی با ابعاد کوچک است.
مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است.
غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمتهای اویی به قد طبیعی یک انسان و بین 170 تا 180 سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای "پیه سوز" به چشم می خورد. در بعضی قسمتها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی اتاقها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیا می شود. سیستم تهویه شهر زیرزمینی نوش آباد از طریق کانالهایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شده است.
چاه های مرتبط طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می شده است. دسترسی به این فضاها به دلیل قرار گرفتن در زیرزمین ازطریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه امکان پذیر است. موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده، تأثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان معماری آن گذاشته است، بنابراین درمورد ورودی، دسترسی به این فضاها نمی بایست به سهولت صورت گیرد.
روشنایی این فضاها با پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آنها احتمالا از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه می شده است. در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیرزمین آب مصرفی اهالی از پایابها و قناتها تامین می شد و علاوه بر پایابها مسیر اویی ها بگونه ای بوده که در بعضی قسمتها به قنات وصل بوده است.
تاریخ ایجاد و استفاده از این بناها به دوران ساسانی و اوایل اسلام می رسد و در دورانهای بعد یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده است.
به گفته نویسنده کتاب نگاهی به تاریخ و فرهنگ نوش آباد، وسعت این اثر تاریخی که از عمق چهار متری از سطح کوچه شروع شده و تا عمق شانزده متری ادامه دارد مشخص نیست، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالی تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشته است.
محمد مشهدی نوش آبادی افزود: آثار معماری به دست آمده تاکنون در سه طبقه شامل راهروهای باریک به همراه اتاق های چهار گوش با طاقچه های ایجاد شده در دیوارهاست که ارتباط بین طبقات به وسیله چاههای عمودی حفر شده با پنج تا هفت متر عمق می باشد. به گفته وی، باستانشناسان طول راهروها و خانه های این شهر زیر زمینی را حدود چهار کیلومتر ذکر کرده اند.
وی اظهار داشت: تاریخ ایجاد معماری این شهر زیر زمینی به دوره تاریخی (ساسانی ) و اسلامی (قرن هفتم) می رسد. رییس اداره میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل گفت: تاسیسات و راهروهای زیر زمینی طولانی با انشعابهای گوناگون در طبقات زیرین بافت قدیمی شهر نوش آباد که در اصطلاح محلی به آن (اویی)گفته می شود، یکی از دیدنیهای جذاب این شهر تاریخی است.
"علیرضا محسنی تبار" در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: با اقدامهای شهرداری نوش آباد برای ساماندهی و پاکسازی این تاسیسات زیر زمینی و همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در انجام برنامه های پژوهشی این مجموعه به یکی از جاذبه های دیدنی مبدل شده است. وی اظهار داشت: معماری این شهر زیر زمینی در سال 1385 به شماره 15816در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
شهردار نوش آباد نیز گفت: با تدابیر اندیشیده شده این شهر زیر زمینی آماده پذیرایی از مهمانان است. سعید عطایی شاد، افزود: با هماهنگی با اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، نقشه های معرفی جاذبه های گردشگری طراحی و بروشور و لوح های فشرده در اختیار مسافران نوروزی قرار می گیرد.
وی، با اشاره به پیش بینی 20 هزار نفر مسافر برای بازدید از شهر زیر زمین اویی اظهار داشت: علاوه بر اینکه در سطح شهر چادرهای راهنما مستقر می شود، برای دسترسی آسان و راهنمایی مسافران یک چادر راهنما هم در باغ فین کاشان دایر خواهد شد. به گفته وی، برای اسکان مسافران با همکاری آموزش و پرورش مدارسی در این شهر در نظر گرفته شده است.
زیارتگاه و محوطه تاریخی فیض آباد، قلعه های شجاع آباد، تقی آباد، موچان، تپه کهریز و قلعه وزیر تپه های باستانی مرزن آباد، آب انبار دشت اقبالیه و مسجد عطارها از جمله آثار فرهنگی و تاریخی شهر نوش آباد از توابع شهرستان آران و بیدگل است.