تغییرات کیفی چربی ماهی سفید دریای خزر

خانواده ماهی های طلایی

توسعه آبزی پروری و حفاظت از محیط زیست

 توسعه آبزي پروري و حفاظت از محيط زيست

اشاره : حفظ محيط زيست از نظر قانوني و اخلاقي و اجتماعي يك ضرورت اجتناب ناپذير است ، كم توجهي به اين نكته در واقع كم توجهي به اصل زندگي بر روي زمين است .

از طرف ديگر توسعه آبزي پروري در كشور ما يك ضرورت اقتصادي است زيرا ذخاير طبيعي آبزيان ما چه در آبهاي داخلي و چه در آبهاي سرزميني در شمال و جنوب ، نه امروز و نه در آينده بهيچ وجه جوابگوي تقاضا نخواهند بود همچنين در شرايط كنوني كه موضوع اشتغال در جامعه ما بسيار پراهميت است ، چون آبزي پروري مي تواند زاينده فرصت هاي شغلي مولد و ارزش افزوده

باشد ، بنابراين توسعه آبزي پروري هم غيرقابل اجتناب مي شود .

اكنون مدتهاست كه اين پرسش مطرح است كه آيا توسعه آبزي پروري با حفاظت از محيط زيست در تضاد و تناقض است ؟ آيا اگر تداخلي بين اين دو وجود دارد مي توان يكي را بر ديگري ارجح دانست ؟ آيا توسعه آبزي پروري در جهت توسعه پايدار انجام مي شود ؟ يا برخلاف آن ؟ نگارنده كه تحصيلاتي در زيست شناسي جانوري و دريايي و تجاربي در زمينه آبزي پروري دارد اعتقاد دارد كه آبزي پروري اگر با اصول و مباني حفظ محيط زيست همراه شود نه تنها تضادي با محيط زيست ندارد بلكه مي تواند كمك به حفظ محيط زيست و در جهت توسعه پايدار هم باشد .

در اين نوشته بدواً اثرات متقابل پرورش آبزيان بر محيط زيست و بلعكس مرور شده و سپس پيامدهاي زيست محيطي سامانه هاي مختلف پرورش آبزيان توضيح داده مي شوند و در نهايت

گزينه هاي برتر با هدف حفظ محيط زيست مورد تأكيد قرار گرفته اند .

الف : دوستي آبزي پروري و محيط زيست

شك نيست كه هر فعاليتي در طبيعت مي تواند تأثيراتي بر محيط زيست داشته باشد اما ما بايد بدانيم كه آبزي پروري مي تواند حامي و دوست محيط زيست هم باشد ! ! درك اين پديده چندان پيچيده نمي باشد اما بناچار ذيلاً به مواردي اشاره مي شود .

1- جلوگيري از انقراض نسل گونه هاي تجاري

شك نيست كه يكي از راه هاي كمك به توسعه پايدار كمك به حفظ گونه ها و تنوع آنها در طبيعت است .

نسل گونه هاي تجاري آبزيان بعلت صيد بي رويه بيش از ساير گونه ها در معرض خطر قرار گرفته است . از اينرو توسعه آبزي پروري مي تواند به چند طريق به حفظ و بقاء نسل اين گونه ها كمك كند .

• پرورش آبزيان بمنظور بازسازي ذخاير از دست رفته طبيعي كمك مؤثري به حفظ و بقاء نسل

گونه هايي است كه بهر دليل در معرض خطر قرار دارند . اتفاقاً شروع آبزي پروري در كشور نيز ابتدا با همين هدف بوده است . امروزه چندين گونه مهم در كشور بطور مصنوعي تكثير و پس از پرورش اوليه در طبيعت رهاسازي مي شوند . شايد اگر اين كارها صورت نمي گرفت نسل برخي از اين گونه ها تاكنون منقرض شده بود .

• آبزي پروري همچنين مي تواند فشار صيد بي رويه را از روي ذخاير طبيعي آبزيان كاهش دهد و از اين طريق به حفظ محيط زيست كمك كند . وجود گونه هاي پرورش در بازار بعلت دسترسي آسان و در همه فصول و هر جا ، تازگي محصول ، قيمت نسبتاً پائين و امكان توليد براساس ذائقه مصرف كنندگان و تقاضا در مجموع مي توانند به حفظ گونه هاي تجاري در طبيعت كمك مؤثري بنمايند . آمارها نشان

مي دهند كه اكنون درصد بسيار بالايي از نياز مصرف كنندگان ماهي در كشور ما از طريق آبزيان پرورشي تأمين مي شود . حجم توليدات آبزيان پرورشي در سال 86 به تنهايي بيش از سه برابر حجم ماهيان صيد شده از درياي خزر بوده است كه اگر اين مقدار ماهي را از بازار حذف كنيم بدون ترديد بعلت تقاضاي بازار صيد بي رويه شدت گرفته و يا تلاش صيادي بيشتر مي شود و در نتيجه گونه هايي بسرعت بيشتري از آبهاي طبيعي حذف مي شوند و اين ضرر سنگين به محيط زيست آبي خواهد بود .

• يكي ديگر از اهداف توسعه آبزي پروري بكارگيري صيادان غيرمجاز در اين حرفه است كه از اين طريق هم مي توان به حفظ نسل گونه هاي تجاري كمك كرد .

از نظر بيولوژيك حذف هرگونه از آبزيان مي تواند منجر به حذف گونه هايي كه از آن تغذيه

مي كرده اند و در واقع به گسسته شدن قسمتهايي از زنجيره غذايي در آب گردد .

2- مزارع آبزي پروري كمك به بقاء پرندگان

پرندگان آبزي و يا كنار آبزي بعضي مهاجر و بعضي ساكن هستند . اين پرندگان معمولاً

بركه هاي كم عمق را بعنوان محل هايي براي چراي خود انتخاب مي كنند . وجود استخرهاي بزرگ پرورش ماهيان گرمابي و ميگو كه بصورت درياچه اي پرورش داده مي شوند بستر مناسبي براي

تغذيه و زمستانگذراني اين گروه از پرندگان است . البته آبزي پروران با پرندگان ماهيخوار معمولاً مبارزه مي كنند ولي خيلي از پرندگان آبزي و كنار آبزي اصلاً ماهيخوار نيستند . تعداد زيادي از پرندگان قدرت غواصي ندارند و معمولاً از گونه هاي ديگر آبزي در سطح يا كنار آب تغذيه مي كنند . وجود استخرهاي پرورش ماهي بعلت بستري كه براي توليد انواع نرم تنان – سخت پوستان و دوزيستان و كرم ها فراهم مي كند در هر صورت موجب جلب انبوه پرندگان مي گردد . معمولاً در شروع بهار كه استخرهاي پرورشي ماهيان گرمابي آبگيري مي شوند انبوه نوزادان قورباغه و انواع ديگري از جانوران ريز در آب توليد مي گردند كه غذاي مناسبي براي پرندگان محسوب مي شوند .

تنها پرنده اي كه خوش آيند آبزي پروران نيست و با آن بشدت مبارزه مي شود « قره غاز » يا ( Cormorant ) است . معمولاً آبزي پروران با وجود اين نوع پرنده بشدت مبارزه مي كنند ولي با بقيه پرندگان چندان كاري ندارند . تجارب موجود نشان مي دهند با همه مبارزه اي كه با اين پرنده مي شود همه ساله تعداد زيادي از بچه ماهيان مزارع بوسيله اين پرنده صيد مي شوند .

برخي پرندگان در نيزارهاي حاشيه مزارع پرورش ماهي تخمگذاري مي كنند و برخي ديگر حتي در روي آب و حاشيه استخر لانه ساخته و تخم هاي خود را بصورت نيمه شناور قرار مي دهند .

امروزه اجراي پروژه هاي توسعه منابع آب نظير سدسازي و شبكه هاي آبياري سطوح وسيعي از بركه ها و تالاب هاي طبيعي را خشكانده و اراضي آنها را تبديل كشتزار شده اند و طبيعتاً استخرهاي پرورش ماهي جايگزيني مناسب براي آنها بعنوان اراضي تغذيه اي ( Feeding ground ) و جوجه پروري ( Nursery grund ) پرندگان مي توانند باشند .

3- مزارع پرورش ماهي و گسترش فضاي سبز

پرورش ماهي بدليل اينكه آب را به خاك نزديك مي سازد خودبخود مي تواند باعث گسترش فضاي سبز گردد . فضاي سبز ايجاد شده ممكن است بصورت درختان سايه دار يا حتي گسترش نيزارها و چمنزارها باشد كه همگي از نظر بوم شناسي و زيست محيطي داراي اهميت هستند .

4- مزارع پرورش آبزيان و كمك به تنوع زيستي

با گسترش فضاهاي آبزي پروري روي زمين هاي لم يزرع و ديم و يا شوره زار كه معمولاً اينگونه اراضي را به پرورش ماهي اختصاص مي دهند ، اكوسيستم هاي جديدي شكل مي گيرند كه

مي توانند محيط هاي امن براي رشد و توسعه انواعي از خزندگان – دوزيستان – پروندگان و پستانداران آبزي گردند . زيرا وجود اب خود زادگاهي براي توليدات غذايي از پلانكتون ها و حشرات و سخت پوستان گرفته تا نرم تنان و كرم ها و ديگر جانداراني كه بعنوان غذا بمصرف مهره داران

مي رسند مي باشد . تجارب ما در توسعه پرورش ماهيان گرمابي در مناطقي از دشت خوزستان نشان مي دهد با بوجود آمدن استخرهاي پرورش ماهيان گرمابي تنوع زيستي در منطقه گسترش پيدا كرده و اين موضوع با چشم انسان معمولي هم قابل رؤيت مي باشد . مثلاً اولين گروه مهره داراني كه سر و كله آنها پيدا مي شود دوزيستان هستند . دوزيستان در زماني كه از آب بيرون مي آيند جثه بسيار ريزي دارند و غذاي خيلي خوبي براي پرندگان و مارها پيدا هستند و سپس موش – موش خرما و سمور آبي هم شروع به رشد و نمو مي كنند و يك محيط اكولوژيكي كاملي شكل مي گيرد .

ب : تهديدهاي بالقوه آبزي پروري بر محيط زيست

در مقابل مزايايي كه گفته شد خطراتي نيز وجود دارند كه معمولاً نمي توان آنها را ناديده گرفت . در مورد پيامدهاي منفي زيست محيطي پرورش آبزيان معمولاً آدم هاي غيرمتخصص يا غيرمسئول بصورت اغراق آميزي صحبت مي كنند بطوريكه اين خطر احساس مي شود كه با شمشير حفظ محيط زيست جلوي توسعه پرورش آبزيان گرفته شود . اين پيامدهاي منفي را ميتوان به دو گروه تقسيم كرد .

1- گروه اول پيامدهاي منفي زيست محيطي ناشي از توسعه پرورش آبزيان را مي توان به توسعه غيرمسئولانه پرورش ماهي نسبت داد . يعني توسعه اي كه فقط منافع افراد سودجو را درپي دارد و بهيچ وجه مورد تأئيد انسان هاي طرفدار توسعه پايدار نمي باشد بطور مثال مي توان به احداث مزارع پرورش ماهي در جنگل ها كه معمولاً با قطع درختان جنگلي همراه است اشاره نمود . همچنين پرورش ماهيان علفخوار در مجاورت تالابهايي كه وجود نيزار در آنها حيات گروه هائي از جانداران را تضمين مي كند .

زيرا با فرار ماهيان علفخوار به اينگونه محيط ها خطر بومي شدن آنها وجود دارد و در نتيجه نيزارها ممكن است نابود شده و زندگي در آنجا به خطر مي افتد . همچنين پرورش ماهيان گوشتخوار در كنار منابع آبهاي طبيعي هم مي تواند خطر آفرين باشد . در هر صورت ظهور گونه هاي ناخواسته ماهي در منابع آبهاي طبيعي ممكن است مشكلاتي را براي اكوسيستم بوجود آورد . از اينرو مسئولين ذيربط بايد دقت لازم را بعمل آورند . بديهي است اين نوع خطرات را نمي توان به حساب خطرات زيست محيطي پرورش آبزيان در همه جا منظور نمود بلكه اينها مشكلات مسئوليت پذيري و مديريتي اشخاص هستند .

2- گروه دوم تضادهاي بالقوه ذاتي توسعه آبزي پروري با حفظ محيط زيست هستند كه وظيفه ما انسانها آنست كه تا جائيكه ممكن است از آنها جلوگيري كنيم . شايد مهمترين مشكلي كه در اين رابطه خودنمايي مي كند موضوع پساب مزارع پرورش ماهي و ورود آن به منابع پذيرنده باشد .

بحث پساب مزارع ماهي در همه جاي دنيا مطرح است و در كشورهاي پيشرفته نيز با آن دست به گريبان هستند . از همين رو امروزه در كشورهايي كه طرفداران حفظ محيط زيست در قدرت قرار دارند مزارع پرورش ماهي را در نقاطي كه حساس بوده الزام به ايجاد تأسيسات تصفيه پساب كرده اند و اكنون اين نوع تأسيسات در كشورهايي مثل آلمان در برخي مزارع ماهي وجود دارند كه با وجود آنها پرورش ماهي هيچ گونه مشكل زيست محيطي ندارد . بنابراين اين مشكل هم قابل حل است و راه حل دارد و لذا نبايستي نگران آن بود .

پساب مزارع پرورش ماهي معمولاً حاوي مقاديري مواد آلي است كه مربوط به فعاليتهاي حياتي ماهي و ساير گياهان و جانوران آبزي هستند . همچنين آزمايشات نشان مي دهد ميزان فسفات ها و نيترات هاي معدني و مواد معلق هم در پساب ها بصورت بالقوه ممكن است وجود داشته باشند .

در اين ميان اگر منبع پذيرنده آب برگشتي از مزارع آبزي پروري ظرفيت كافي نداشته باشد

مي بايستي چاره اي انديشيده شود .

مواد معلق يكي از معضلات پساب هاي پرورش آبزيان هستند اين گونه مواد بعلت قطر ذرات و ماهيت ها معمولاً قابل ته نشيني هستند . بنابراين وجود حوضچه اي ته نشين كننده باوسعت كافي كه زمان ماند آب را در حديكه مواد معلق آن ته نشين شوند تضمين نمايد مي تواند برطرف كننده مشكل مواد معلق باشد .

يكي ديگر از مشكلات آب برگشتي مزارع ماهي مواد آلي هستند كه ناشي از تغذيه ماهي يا فعاليت هاي جانداران آبزي مي باشند مواد آلي در آب با هوادهي قابل اكسيده شدن هستند . همچنين اگر مسير كانال خروجي آب تا منبع پذيرنده طول كافي و شيب لازم را داشته باشد آب مي تواند بصورت خودبخودي اين مواد را در مسير خود مينراليزه ( Mineralize ) كند و آنها را تبديل به مواد مغذي

بي ضرر نمايد . همچنين در مسير خروجي در مزارع گرمابي معمولاً گياهان زيادي رشد مي كنند . وجود گياهان در مسير گذر آب مي تواند بمنزله پالايشگاه عظيمي باشد كه كليه مواد آلي و فلزات سنگين را

جذب نمايد . بنابراين در اين گونه موارد جاي نگراني نيست .

همچنين در پساب مزارع آبزي پرور ممكن است بو يا مزه آب تغير كرده باشد . اين تغيير بو و مزه ناشي از فعاليت هاي ميكروارگانيسم هاي آبزي و وجود آمونياك است كه با اندكي هوادهي قابل برطرف كردن هستند .

مواردي ديگري از قبيل افزايش شوري – تغير در دما و وجود خزه ها يا جلبك هاي ميكروسكپي و مواد ضدعفوني كننده هم در گزارشات پساب برخي مزارع پرورش آبزيان وجود دارند . مثلاً افزايش شوري آب در جائي اتفاق مي افتد كه خاك منطقه خيلي شور باشد و استخرهاي پرورش را بصورت خاكي بسارند . چنين اراضي فقط در دشتهاي جنوبي كشور غالب هستند در واقع شور شدن آب برگشتي از مزارع ماهي به خود ماهي مربوط نمي شود بلكه مشكل خاك هاي منطقه هستند در چنين جاهايي

مي بايستي تمهيداتي انديشيده شود كه كانال هاي خروجي آب سيماني ساخته شده و كف حوضچه هاي خاكي هم از كوبيدگي كافي برخوردار باشد تا از نفوذ آب به درون خاك جلوگيري شده و زه آب شور بوجود نيايد .

در انتخاب محل احداث مزرعه پرورش ماهي يكي از گزينه هاي برتر مي تواند جايي باشد كه آب برگشتي آنها به مزارع كشاورزي هدايت مي شود . اكثر مزارع پرورش ماهي كه در ايران ساخته مي شوند اين قابليت را دارند ولي در مورد مزارع پرورش ميگو احتمالاً اين امكان وجود ندارد و بنابراين آب برگشتي اين مزارع معمولاً به دريا هدايت مي شود البته در اين مزارع چون مسير عبوري آب برگشتي معمولاً باز است پساب معمولاً خودبخود فرصت ته نشيني و رويش گياهان و خود پالايي كافي را دارد .

بغير از موضوع پساب موضوع حضور ناخواسته برخي گونه هاي آبزيان در آبهاي طبيعي هم مطرح است كه قبلاً به آن اشاره شد . بهرحال جابجايي بچه ماهيان از منطقه اي به منطقه ديگر در پرورش ماهي اجتناب ناپذير است و در اين بين ممكن است گونه هاي ماهي وحشي از منطقه اي به منطقه ديگري جابجا شوند . شواهدي در اين مورد در دست است كه تأئيد مي كند در سال هاي گذشته در ايران اين جابجايي ها صورت گرفته كه البته بطور ناخواسته بوده اند . بديهي است عواقب اين احتمال ممكن است مفيد يا مضر باشند و لذا نمي توان در اين مورد نسخه اي واحد پيچاند . برخي گونه هاي جابجا شده نظير ماهي كاراس كه بومي آبهاي شمال ايران است و اكنون درجنوب ايران هم ديده ميشود زياني براي محيط زيست ندارند و برخي ديگر از ماهيان هم قدرت توليدمثل در آبهاي طبيعي ندارند . مثلاً ماهي قزل آلا به خيلي از آبها راه پيدا ميكند اما چون قدرت تكثير در اين آبها را ندارد و خطري محسوب نمي شود .

در سال هاي اخير كارشناسان بهداشت اشاره به وجود نوعي حلزون مضر را كرده اند كه در آبهاي غربي ايران مشاهده شده ولي قبلاً وجود نداشته است . اين گمان وجود دارد كه اين حلزون هم با تانكرهاي حمل بچه ماهي جابجا شده ولي مدرك مستندي در اين خصوص وجود ندارد . علاوه بر آن چون در آبهاي كشور ما در خصوص نرم تنان مطالعات تفصيلي صورت نگرفته نمي تواند تأئيد كرد كه اين نوع حلزون قبلاً در نقاطي وجود نداشته ضمنا آنكه گونه هايي مثل حلزون ها و سخت پوستان و حتي خود ماهي ها هم با پرندگان از نقطه اي به نقطه ديگر جابجا مي شوند و اين جابجايي ها ارتباطي با پرورش آبزيان ندارند .

ج : توسعه پرورش آبزيان و عدم تأثير بر محيط زيست

در مواردي توسعه توسعه آبزي پروري تأثيري بر محيط زيست ندارد . اصولاً ديدگاه آلايندگي محيط زيست در تمام موارد « بجز موضوع آب » پرورش آبزيان تغييري در محيط زيست ايجاد

نمي كند . بعنوان مثال در مراحل بهره برداري پروژه هاي پرورش آبزيان :

- پرورش آبزيان آلودگي صوتي ايجاد نمي كند .

- پرورش آبزيان آلودگي هوا ايجاد نمي كند بلكه بالعكس به تلطيف هوا هم كمك مي كند .

- پرورش آبزيان آلودگي خاك ندارد .

- پرورش آبزيان نازيبائي محيط زيست را بهمراه ندارد .

- پرورش آبزيان پسماندهاي جامد و يا غيرقابل برگشت بهمراه ندارد .

البته در مرحله ساخت و ساز ممكن است تأثيرات منفي ضعيفي بوجود آيند كه موقتي هستند .

نتيجه گيري :

توسعه پرورش آبزيان اگر مسئولانه و مديريت شده باشد نه تنها خطري براي محيط زيست ندارد بلكه كمك هاي زيادي به حفظ محيط زيست و تعادل اكوسيستم ها و تنوع زيستي هم مي نمايد و بنابراين بايد در انتخاب محل طرح هاي پرورش آبزيان و مديريت بهره برداري از مجتمع ها به نكات زيست محيطي توجه كافي مبذول شود .

وضعیت کنونی توسعه تکنولوژی کشت ماهی حلوا سفید

پرورش ماهی در سیستم های باز

اختلاط آب روان در استخرهای آبزی پروری

آسیب شناسی در صنعت میگوی ایران

آسیب شناسی در صنعت میگوی ایران

صنعت پرورش میگو درایران که عمری کمتر از 15 سال دارد مر حله معرفی و استقرار را خوب طی کرد و حتی سرعت آن بسیار تند و فریبنده بود و همین عامل باعث جذب عده زیادی از فعالان اقتصادی بسمت این صنعت پول ساز شد. این رویای شیرین سرمایه دار شدن سریع درسال 1381 با اولین تب بازار به پایان رسید . با حذف فاکتور های کاذب اقتصادی مثل کمبود موقتی تولید میگو در دنیا ، ارزانی انرژی و نیروی کارگری در ایران وهمچنین بحران اقتصاد جهانی پس از 11 سپتامبر ، تولید میگوی ایران را بسمت رقابتی پیش برد و تولید کنندگان آماتور ایران در مقابل تولید کنندگان حرفه ای جهان ( چین ، تایلند ، تایوان و ... ) محکوم به شکست شدند . تعدادی از مزرعه داران میگو در ایران بدون اطلاع از مدیریت بحران در تولید ، چند سالی بدون باز پرداخت سود و اصل سرمایه بانکی ، به صورت ضعیف به تولید ادامه دادند که حاصلی جز به حاشیه رفتن نداشت. عده ای دیگر دست به طرح های ابتکاری زدند تا شاید بتواتند از بحران تولید رهایی یابند و شیلات هرمزگان هم طرح های ترویجی کم هزینه ای را اجرا کرد که همه این طرح ها به علت پشتوانه کم علمی و مالی و علاقه شدید مجریان آنها به جواب دهی سریع ، مفید فایده نبودند .

دلایل بیست گانه ورشکستگی پرورش میگو

در حال حاضر این صنعت به دلایل فراوانی آسیب دیده که عبارتند از :

1- وابستگی پرورش میگو به بازار صادراتی

2- افزایش چشمگیر قیمت خوراک میگو از 2000 ریال به 12000 ریال

3-افزایش هزینه عمل آوری و بسته بندی

3- افزایش دستمزد کارگران مزرعه

5- مستهلک شدن ماشین آلات موجود در مزارع

6- سررسید شدن اقساط وامهای دریافتی و پایان یافتن همکاری بانکها

7- مکانیزه نبودن مزارع و وابستگی کامل مزرعه به نیروی کارگری

8 – الگوی تولید کنسر سیومی که یک الگوی یک طرفه بود

9- نیمه تمام بودن زیر ساخت اکثر سایت ها

10- کیفیت بسیار متغیر خوراک میگوی داخلی و خارجی

11 عدم ثبات بازار و ثابت ماندن قیمت میگوی پرورشی

12- نپذیرفتن ورشکستگی صنعت میگو توسط شیلات ایران از سال 1381 به بعد

13- شیوع بیماری وایت اسپات در مزارع میگوی خوزستان و بوشهر

14- تاثیر کم افزایش تولید در واحد سطح در سود خالص

15- دسترسی سخت مزرعه داران به نهاده های تولید

16- ذخیره سازی مزرارع با لاروهای تست نشده

17- رعایت نکردن اصول صحیح پرورش میگو بخاطر کمبودهای موجود

18- تشویق مزرعه دار به تولید بدون اطمینان از سود دهی پرورش میگو

19- سوء مدیریت در تولید خوراکهای دستی

20- افزایش ریسک تولید و کاهش سرمایه گذاری در صنعت میگو

از میان دلایل بیست گانه ورشکستگی صنعت میگو دلایل 1 تا 14 کشوری بوده و سایر دلایل بیشتر مربوط به هرمزگان است . یکی از مهمترین نتایج بد نپذیرفتن ورشکستگی صنعت میگو توسط شیلات ایران ، فراهم نشدن فرصت مطالعه رسمی درخصوص دلایل این ورشکستگی است . مزرعه داران بندر لنگه طی جلسات متعددی به این نتیجه رسیدند که تولید در شرایط موجود برابر است با :

1- از دست رفتن اندک سرمایه شخصی باقی مانده

2- از دست رفتن فرصت فعالیت اقتصادی جدید

3- افزایش بدهکاری به بانکها و افراد

4- استهلاک بیشتر ماشین آلات مزرعه

5- نابودی کامل انگیزه تولید کنندگان

6- عدم اعتماد کارگران به کار فرمایان به خاطر بی ثباطی کار در مزرعه

7- استثمار شدن مزرعه داران توسط وارد کنندگان خوراک میگوی خارجی

8 - نبود خرید تضمینی و تعهد نداشتن صادر کنندگان به خرید محصول

کافی است که به همین بند اخر توجه کنیم , جه کسی اقدام به تولید می کند بدون اینکه محلی برای فروش أن سراغ داشته باشد ? لذا ادامه فعالیت درصنعت پرورش میگو در هاله ای از ابهام فرو رفته بود . از سال 1381 به بعد فعالان صنعت پرورش میگو راهکارهای متعددی را برای برون رفت از این وضعیت بحرانی طرح و اجرا کردند که هیچکدام نتوانست خواسته برورش دهندکان را فراهم و سود آوری را به این صنعت برگرداند . باید توجه داشت که برای تمام بخشهای این صنعت یعنی کارخانه های تولید خوراک , تولید لارو و عمل اوری , سود قابل بیش بینی است الا برای مزرعه داران . آسیب دیدن مزرعه داران میگو به تمام حلقه های این زنجیره آسیب جدی رسانده است کارگاه های تکثیر و کارخانه های خوراک و حتی گارگاه های عمل آوری . همه این حلقه ها در صدد هستند به نوعی مشکل خود را حل کنند در حالیکه مشکل همه با حل شدن مشکل حلقه اصلی تولید یعنی مزرعه داران حل می شود .

کنترل تولید مثل در ماهیان استخوانی از طریق هورمون آزاد کننده گنادوتروبین gnrh

کنترل تولید مثل در ماهیان استخوانی از طریق هورمون آزاد کننده ی گنادوتروپین GnRH

مقدمه

به منظور توسعه ی آبزی پروری در آینده مدیریت تکثیر آبزیان ضروری است. پرورش بسیاری از ماهیان باله دار هنوز متکی بر صید تخم یا لارو آنها از محیط طبیعی می باشد. به منظور ادامه ی رشد بخش آبزی پروری ، مدیریت تولید سلول های جنسی در محیط پرورشی ضروری می باشد.

علاوه بر این، مزارع پرورشی برای تامین بچه ماهیان لازم برای پرورش در طول سال ، که به معنای ادامه ی تولید سلول های جنسی از مولدین می باشد، نیاز دارند. گام مهم بعدی برای تکثیر ماهی برای مطلوب کردن مدیریت و فن آوری پروش مولدین، همزمان سازی استحصال سلول های جنسی از جنس نر و ماده می باشد. این عمل باعث کاهش هزینه، ساده کردن جمع آوری سلول های جنسی و انکوباسیون تخم ها می گردد.

متاسفانه، حتی اگر بسیاری از گونه های ماهیان باله دار را بتوان اهلی نمود ولی چندین مشکل در زمینه ی تکثیر این ماهیان وجود دارد که نیاز به دخالت پرورش دهنده می باشد. در واقع، مولدین، مخصوصا، به شرایط پرورشی حساس بوده و در فرایند فیزیولوژیکی تولیدمثل آنها در سطوح مختلف نارسایی دیده می شود.

فقدان محرک های محیطی و وجود استرس های پرورشی اجتناب ناپذیر ، اغلب سبب عدم رسیدگی نهایی اووسیت(FOM) ، اوولاسیون و تخم ریزی طبیعی در ماهی ماده و کاهش حجم مایع منی و نزول کیفیت آن در ماهی نر می شود. کاهش مقدار کل اسپرم فاکتور محدود کننده در بسیاری از مراکز تکثیر می باشد.که در این زمینه جمع آوری و ذخیره ی اسپرم بدون دستکاری های بعدی و بدون وابستگی به فصل خاص می تواند در امر تکثیر و ایجاد ماهیان دورگه مؤثر باشد.

پرورش دهنده ها می توانند در چندین مرحله برای فائق آمدن بر مشکلات ناشی از نارسایی در تکثیر ماهیان باله دار دخالت نمایند و به اصلاح کیفیت و کمیت سلول های جنسی بپردازند:

تغییر شرایط محیطی قابل تغییر( مانند دمای آب ، شوری آب، دوره ی نوری و شدت نور) شیه به شرایط طبیعی،تغییر حجم و عمق حوضچه، قرار دادن گیاه در داخل حوضچه یا از طریق رژیم غذایی ، استفاده از علم ژنتیک و یا بکار بردن موادی که بر روی سیستم غدد درون ریز تاثیر بگذارد، از جمله ی این دخالت ها می باشد.استفاده از این مواد راه حل مناسبی برای چیره شدن بر موانع تکثیر گونه های پرورشی می باشد.

چرخه ی تولید مثلی در ماهیان باله دار

سیستم کنترل غدد درون ریز تولیدمثل در ماهیان باله دار بر اساس محور هیپوتالاموس – هیپوفیز- غدد جنسی، مشابه ی پستانداران، می باشد. هیپوتالاموس عامل آزاد کننده ی گنادوتروپین (GnRH) که بر هیپوفیز تاثیر می گذارد ،را تولید می نماید. این غده سنتز و رهاسازی هورمون های گنادوتروپین (GtHs) که نقش آن سوق دادن غدد جنسی(تخمدان و بیضه) به سمت تولید سلول های جنسی می باشد، را کنترل می کند.علاوه بر این هیپوتالاموس، دوپامین که نقش بازدارندگی در این فرآیند را داراست، نیز تولید می کند.

دو نوع GtH که دارای ساختار و نقش شیمیایی متفاوت می باشند در ماهیان استخوانی تشخیص داده شده است: GtH I (یا FSH)، در مراحل آغازین گامتوژنزیس(ویتلوژنزیس و اسپرماتوژنزیس) نقش دارد و GtH II (یا LH ) رسیدگی نهایی اووسیت(FOM)، اسپرمیوژنزیس و اسپرمیشن را تنظیم می نماید. GtH II پلاسما درست قبل از اسپرمیشن و رسیدگی نهایی اووسیت افزایش یافته و باعث تعویض تولیدات استروئیدوژنیک و آندروژنیک (تستوسترون،T ، و 11- کتو- تستوسترون ،11-KT ، در ماهیان نر و 17- بتا استرادیول و استرون در ماهیان ماده) با تولیدات پروژستونیک (مانند 17- آلفا- 20- بتا- دی هیدروکسی – 4 پروژن -3- وان و 17- هیدروکسی پروژسترون) به ترتیب در سلول های درون شبکه ای بیضه و سلول های لایه ی تک تخمدان می گردد. هورمون های پروژستونی سبب رسیدگی نهایی اووسیت در ماهی ماده و تنظیم اسپرمیشن در ماهی نر (تحریک تولید مایع منی و رسیدگی اسپرماتوزوآ) شده و بر روی رفتار جنسی تاثیر می گذارد.

بخش اعظم فرآیند جذب آب اسپرم وابسته به گنادوتروپین ها می باشد .این هورمون ها باعث اسپرمیشن شده و حجم اسپرم را افزایش می دهند. بسیاری از مشکلاتی که در زمینه ی تکثیر ماهیان باله دار مشاهده می شود(عدم انجام رسیدگی نهایی اووسیت، اوولاسیون، اسپرمیشن و یا رهاسازی خودانگیز سلول های جنسی) در نتیجه ی نقص در انتشار GtH II بوسیله ی هیپوفیز می باشد.

متاسفانه بسیاری از ماهیها در زمان پرورش در روند تولیدمثلی خود دچار نقصان می شوند. در مولدین ماده، تحت شرایط پرورشی، رسیدگی نهایی اووسیت(FOM) و به تبع آن تخمک گذاری(اوولاسیون) و تخم ریزی دیده نمی شود(Zohar, 1988, 1989a,b; Peter et al., 1993) در مولدین نر نیز تحت این شرایط حجم اسپرم (مایع منی و اسپرماتوزوآ) کاهش یافته و کیفیت نازلی پیدا می کند(Billard, 1986, 1989..). دستکاری عوامل محیطی مختلف از قبیل دما، دوره ی نوری، حوضچه ی پرورشی از لحاظ عمق و حجم، وجود مواد تحریک کننده مانند پوشش گیاهی و ... در بیشتر اوقات سبب بهبود و تسریع در تخم ریزی می گردد(Zohar, 1989a; Munro et al., 1990; Yaron, 1995..).

بهر حال، در برخی از مواقع تنها راه کنترل تولیدمثل در ماهیهای پرورشی استفاده از هورمون برای القاء تخم ریزی می باشد. روش های مختلفی برای استفاده ازهورمون در ماهیها تحت شرایط پرورشی مورد استفاده قرار گرفته است. نخستین روش بکار گرفته شده استفاده از هیپوفیز ماهی رسیده حاوی گنادوتروپین ، بود. امروزه از هورمون هایی که بطور مصنوعی تولید می گردند و توان بالایی در آزاد سازی هورمون آزادکننده ی گنادوتروپین(GnRH) دارند، استفاده می شود.

تیمار هورمونی مولدین

از دهه ی 1930 چندین منبع هورمونی برای القاء و تنظیم تولیدمثل ماهی مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور از عصاره ی هیپوفیز ماهی رسیده که غنی از GtH بود، استفاده شد .بهر حال، این تیمار هورمونی دارای چندین مشکل است:

هزینه و عدم دسترسی آسان به هیپوفیز، خطرپذیری بالا برای ماهی،‌ تغییرپذیری در کیفیت تولیدات، امکان تداخل هورمون بکار رفته شده با مسیر غدد درون ریز ماهی از جمله ی این مشکلات می باشد. علاوه بر این تنها بر ماهیانی مؤثر می باشد که قرابت فیلوژنیکی(تکاملی) با ماهی دهنده دارند. به این دلیل، GtH ها با گنادوتروپین جفت انسان(HCG) جایگزین گردید که در بازار در حد وسیع در دسترس قرار داشت و از لحاظ شیمیایی خالص تر بود و اثرگذاری بیشتری نیز داشت.

گام بعدی در تکثیر ماهی جایگزینی GtH یا HCG با هورمون آزاد کننده ی گنادوتروپین مشابه ی صناعی (GnRHa) بود. این هورمون موثرتر از فرم خالص شده ی طبیعی بود به این خاطر که نسبت به انزیم های تجزیه کننده مقاومت بیشتری نشان داده و پیوستگی بیشتری با گیرنده های غده ی هیپوفیز نشان می دهد.

استفاده از GnRHa باعث تحریک تولید و رهاسازی GtH از غده ی هیپوفیز می گردد. مزیت استفاده از GnRHa به جای HCG بخاطر اثرگذاری بیشتر این هورمون، حفاظت بیشتر از سلامتی ماهی(چون آنها در آزمایشگاه ساخته می شوند خطری از لحاظ انتقال عوامل بیماریزا احساس نمی شود) ، قیمت ارزان و دسترسی آسان می باشد.

از این گذشته چون این هورمون ها از پپتیدهای کوچک تشکیل می شوند تداخلی با سیستم ایمنی بدن ماهی ایجاد نکرده و باعث واکنش های آلرژیک یا مقاومت بعد از چند بار تکرار استفاده از هورمون نمی گردد. استفاده از GnRHa باعث چندین بار تخم ریزی در مولد ماده و طولانی شدن فصل تولیدمثل ماهی نر بدون کاهش کیفیت اسپرم می گردد.در حقیقت، GnRH احتمالا باعث تحریک هورمون های دیگر هیپوفیز که در چرخه ی تولیدمثلی دخیل اند مانند هورمون رشد(GH)، هورمون محرک تیروئید(TSH) و سوماتولاکتین می شود.

فعالیت GnRHa در بالاترین سطح مسیر غدد درون ریز سبب تحریک متعادلتر و یکپارچه تر پدیده های تولیدمثلی با سایر کارکردهای فیزیولوژیکی مرتبط با چرخه ی تولید مثلی می گردد. در برخی از ماهیان مانند کپور معمولی و گربه ماهی آمریکایی GnRHaبه همراه ضد دوپامین برای خنثی کردن اثر بازدارندگی دوپامین بر روی هیپوتالاموس استفاده می شود.

در طول ده سال گذشته ، سیستم های مختلف تزریق GnRHa در ماهیان باله دار پرورشی مورد استفاده قرار گرفت. اولین آزمایش ها همان تزریق GnRHa بود که هنوز نیز روش مرسوم القا نمودن تخم ریزی در بین ماهیان پرورشی است. اگرچه، بعد از یکبار تزریقGnRHa افزایش GtHII پلاسما محدود می باشد چون هورمون سریعا بوسیله ی آنزیم از بین رفته و از جریان خون بعد از 10- 23 دقیقه حذف می گردد. به این دلیل ، یک تزریق کافی نبوده و برای بدست آمدن نتیجه ی مطلوب دو یا چند بار تزریق نیاز می باشد. از این گذشته، تزریق باید در هنگام نزدیک شدن به رسیدگی جنسی انجام گیرد.

از این رو کنترل ماهی برای یافتن زمان دقیق تزریق ضروری است. در عوض در ماهیان نر ، یک تزریق GnRHa تنها برای چند روز نقش مثبتی در اسپرمیشن دارد. اگر مولدین ماده بطور همزمان به رسیدگی جنسی و تخم ریزی برسند( یا در یک زمان در فصل تولیدمثل) این تاثیر کوتاه مفید نخواهد بود. اگرچه، در مولدین ماده ای که سلول های جنسی شان چندین بار در سال به رسیدگی می رسد نیز به تولید اسپرم بیشتر و طولانی تری برای انجام عمل لقاح نیاز خواهد بود.

سیستم آزاد کننده ی GnRHa

پیشرفت های اخیر در فن اوری تولیدمثل موجب تولید سیستم آزاد کننده ی GnRHa گردید. این سیستم اجازه ی کنترل میزان هورمون وارد شده به داخل خون را در مدت چند روز تا چند هفته می دهد و همزمان می توان این مواد را برای چندین سال نگهداری نمود. از نقطه نظر شیمیایی، تولیدات جدید ترکیبی از GnRHaرقیق شده و یک جایگاهی که از لحاظ شیمیایی بی اثر است بوده و بعد از تزریق در بدن حل می شود، می باشد. ترکیباتی که به عنوان جایگاه می توان استفاده نمود عبارتند از :

کلسترول و سلولز، لاکتیک اسید و گلیکولیک اسید یا پلیمرهای دیمر اسیدهای چرب و سی بازیک اسید، یا اتیلن و وینیل استات (EVAc). میزان آزاد شدن GnRHa به آسانی بوسیله ی تغییر در وزن مولکولی پلیمر ها، درصد بار کردن جایگاه با هورمون، نوع(آب دوست یا آب گریز) و فرم (گوی شکل یا قرصی شکل) جایگاه قابل کنترل می باشد.

به نظر می رسد سیستم EVAc مناسب تر است چون به راحتی تهیه شده، اثرگذاری بیشتری داشته و قابل ذخیره کردن در دمای 20- درجه ی سانتیگراد می باشد. در این سیستم گوی های کوچک بصورت سوسپانسیون در مایع ،تزریق می گردد. تمام این سیستم های آزاد کننده بر محدودیت های تکنیکی و بیولوژیکی روش های قدیمی فائق می آید.

در ماهی نر کاشت GnRHa تولید مایع منی را افزایش داده و فصل تولیدمثلی را گسترش می دهد. هیچ کاهشی در تراکم، تحرک و میزان باروری سلول های جنسی نر بعد از تزریق مشاهده نشده، چون در این روش تنها باعث افزایش موقت GtHII ، که عهده دار افزایش مایع منی است، می شود. این پدیده را این گونه می توان تفسیر نمود که احتمالا GnRHa تزریق شده باعث جذب آب بیشتر لوله های اسپرمی میگردد. فشار هیدروستاتیکی زیاد درون بیضه ای باعث حرکت اسپرماتوزوآ از بیضه به لوله ی وابران شده و در نتیجه سبب افزایش مایع منی می گردد.

الیته در برخی از گونه ها مانند آزاد ماهی اقیانوس اطلس (Salmo salar) و باس دریایی اروپایی (Dicentrarchus labrax) مشاهده شده که افزایش حجم اسپرم در اثر افزایش تولید سلول های اسپرم بوده و تنها به خاطر فشار هیدروستاتیک نبوده است. قابلیت افزایش مایع منی در ارتباط با نوع سیستم آزاد کننده ی GnRHa استفاده شده می باشد.

در ماهیان ماده استفاده از GnRHa می تواند کیفیت و کمیت تولید تخم را بهبود بخشد. از این گذشته این هورمون در همزمان سازی رسیدگی مولدین ماده به منظور تخم کشی از تمام مولدین موثر است. بهر حال، اثرگذاری تزریق هورمون بر اساس نوع گونه ، نوع سیستم آزاد کننده ی بکار رفته شده، مرحله رسیدگی جنسی ماهی و شرایط محیطی متغیر می باشد.

سیستم آزاد کننده GnRHa بطور موفقیت آمیز برای تحریک رسیدگی جنسی و تخم ریزی حدود 40 گونه ی ماهیان باله دار ماده و حدود 20 گونه ی ماهی نر مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال : باس راه راه (Morone saxatilis) ، باس سفید(M. chrysops)، باس دریایی اروپایی (Dicentrarchus labrax)، کپورماهیان(ماهی طلایی Carassius auratus ؛ کپور معمولی Cyprinus carpio ) ، آزاد ماهیان(ماهی اقیانوس اطلس Salmo salar ؛ قزل آلای رنگین کمان Oncorhynchus mykiss ؛ آزاد ماهی قرمز Oncorhynchus nerka ) و خانواده ی سیانیده ( خامه ماهیChanos chanos)

پرورش کپور ماهیان چینی در قفس و در آب شیرین

پرورش کپور ماهيان چيني در قفس و در آب شيرين 
________________________________________
بیش از دو دهه است که روشهای مدرن پرورش در قفس در چین معرفی شده است. این تکنولوژی در محدوده وسیعی از این کشور رایج و در رنجهای متفاوتی با شرایط محلی آن مناطق تنظیم شده است و در نهایت به یکی از از اصلی ترین سیستم های پرورش در این کشور تبدیل شده است. این فعالیت بطور بارز به بهبود وضعیت زندگی استاندارد، تأمین غذای ایمن، افزایش درآمد خانواده و ایجاد شغل کمک خواهد کرد. سستم پرورش در قفس بخصوص در نواحی که از نظر اجتماعی- اقتصادی ارزش خاصی ندارد، اهمیت پیدا می کنند.
پرورش در قفس برای محدوده وسیعی از آبهای شیرین آزاد بخصوص دریاچه های پشت سد مناسب است.این روش ممکن است بعضی خطرات از جمله تلفات ماهیان (فرار ماهیان، طوفان، سیل و ... ) را شامل شده و در پرورش متراکم نیاز به غذادهی با استفاده از غذاهای مصنوعی با کیفیت بالا دارد.
بعضی روشهای غیر فنی برای توسعه پرورش در قفس مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. پرورش ماهی معمولا اصلی ترین یا ارجح ترین مصرف کننده آب نمی باشد. قفسهای پرورشی معمولا در امتداد آبهای آبیاری یا آبرسان و یا آبهای هدایت شده برای کنترل سیل قرار می گیرند. احداث قفسهای پرورش ماهی که با غذاهای مصنوعی غذادهی می شوند در دریاچه ها یا آبگیرها پشت سد که منبع تأمین آب نوشیدنی هستند، ممنوع می باشد. البته پرورش فیلترخواران (ریزه خواران) مثل کپور نقره ای و سرگنده مانعی نداشته و ترویج نیز می شود.
آبهای مناسب برای پرورش در قفس
برای نصب قفس جهت پرورش مهی باید کیفیت آب دارای استانداردهای ملی کیفیت آب برای آبزی پروری باشد. برای مثال سطح ph باید ۵/۸- ۷ بوده و میزان اکسیژن محلول در آب حداقل ۱۶ ساعت پی در پی از ۲۴ ساعت بالای ۵ میلی گرم در لیتر بوده و در زمان باقیمانده کمتر از ۳ میلیگرم در لیتر نباشد. مسائلی دیگر چون دبی آب و مکان مزرعه از نظر دسترس بودن نیز باید مرد توجه قرار گیرد. آبهای داخلی که برای کار پرورش در قس استفاده می شوند شامل دریاچه های پشت سدها، دریاچه ها، نهرها، کانالها و غیره می باشد.
تولیدات حاصل از قفس
۱) پرورش کپورهای انگشت قد درشت اندازه (یک ساله نیز نامیده می شوند) در قفس ها:
- از انگشت قدهای کوچک (تقریبا ۳ سانتی متر) تا انگشت قدهای درشت اندازه (۱۰۰- ۵۰ گرمی)
- اغلب در آبگیرهای پشت سد و دریاچه ها
- انگشت قدهای درشت برای ذخیره سازی در قفس برای سال آینده با توجه به نوع کار برای پرورش در دریاچه ها یا آبگیرهای پشت سدها استفاده می شود.
۲) پرورش ماهیان خوراکی در قفس ها:
- از انگشت قدهای خوراکی در قفس ها:
۳) پرورش ماهیان خوراکی و انگشت قدها بطور همزمان در قفس:
- انگشت قدها و یک ساله ها در یک زمان با هم در قفس ذخیره سازی می شوند. ماهیان سایز بازاری در پایان دوره پرورش برای فروش صید می شوند. یک ساله هایی که از رشد انگشت قدها در پایان دوره پرورش حاصل شده اند اکنون رشد خود را به همراه گروه جدیدی از انگشت قدها برای سال آینده ادامه می دهند.
گونه های اصلی کپور ماهیان برای پرورش در قفس در چین
▪ ریزه خواران
کپور نقره ای (Hypophthalnichthys molitrix) و کپور سرگنده (Aristichthys noloilis) شاخص ترین نوع ماهیان ریزه خوار هستند.
این دو گونه بطور عمده به ترتیب از فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها تغذیه می کنند. این گونه ها برای پرورش در آبهای غنی از پلانکتون مناسب هستند و به دلیل اینکه رژیم غذایی متفاوتی دارند می توانند بطور همزمان در قفس ذخیره سازی شوند. غذادهی در قفس های این ماهیان کارایی نداشته و پرورش چند گونه های آنها (در صورتیکه آب غنی از پلانکتون باشد) می تواند بیش از kg/m۲ ۸ محصول تولید نماید. قیمت بازاری آنها نیز نسبتا پائین است.
▪ کپورهای گیاهخوار
▪ کپور علفخوار (Ctenopharyngodon idella) و سیم (Megalobrama amblyocephala) گونه های علوفه خوار هستند غذای طبیعی آنها گیاهان آبی است. اما از گیاهان خاکی، سبزیجات و پلتها غذایی نیز تغذیه می کنند.
کپور علفخوار به پرخور بودن معروف بوده و رشد سریعی نیز دارد. سیم با رشد ملایمتری رشد می کند و سایز بازاری آن (۵۰۰- ۳۰۰ گرم) از کپور علفخوار (بیش از ۵/۱ کیلوگرم) خیلی کوچکتر است. قیمت بازاری این دو گونه از دو گونه ریزه خوار بیشتر است.
▪ کپورهای همه چیز خوار
کپورهای همه چیز خوار شامل دو گونه کپور معمولی (cyprinus carpio) و کاراس (carassius auratus) می شوند. آنها از غذاهای پلت نیز تغذیه می کنند. کپور معمولی بخصوص در نواحی شمالی چین دارای قیمت نسبتا بالایی است. کاراس از جمله ماهیان استخوانی است که در بعضی استانهای چین مورد تقاضا و دلخواه می باشد.
▪ سایر کپورهای بومی منطقه
کپور لحجنی (Cirrhina molitrorella) که اصل آن به حنوب چین باز می گردد و ماهی پولک ریز (plagiogenathops micrrolepis) مربوط به مرکز و سواحل چین، در این کشور در قفس بعنوان گونه های حد واسط پرورش می یابند. این ماهیان عادات غذایی مشابه داشته و از برگهای گیاهی، آلگهای رنگی، اتوتیوسها، دیاتومدها، بعضی حشرات آبی و غیره تغذیه می نمایند.
انواع قفسهایی که برای پرورش کپور ماهیان استفاده می شوند
قفسهای مخصوص پرورش ماهیان آب شیرین بر اساس شرایط محل استقرار، مواد و ابزارهای محلی قابل دسترس طراحی و ساخته می شوند و استاندارد دقیقی برای قفس استفاده نمی شود. اندازه قفسها بین ۱ تا ۲۰۰ متر مربع است. البته بطور عمومی بین ۱ تا ۳۰ متر مربع می باشند. یک روال کلی استفاده از قفسهای کوچک بخاطر مدیریت و نگهداری آسان تر و تبادل بهتر آب است. قفسهای انفرادی در یک مسیر چیده می شوند تا بیشترین تبادل آبی صورت پذیرد. بطور کلی توصیه می شود که تبادل آب در هر قفس در فاصله بین ۵/۰ تا ۱ دقیقه تکمیل گردد. در آبهای کم عمق، برای پرورش ماهیان اصولا قفسهای غیر متحرک ساخته و استفاده می شوند. به عبارت دیگر قفسهای شناور در آبهای دریاچه های عمیق و آبگیرهای پشت سدها مستقر می شوند. عمق قفس در دریاچه ها معمولا ۵/۱ تا ۵/۲ متر و در آبگیرهای پشت سدها معمولا ۲ تا ۴ متر است. از میان مواد محلی قابل دسترس برای ساخت قفس معمولا بامبو و تورهای پلی اتیلن استفاده می شوند. بعضی قفسها می توانند برای مدت ۳ سال دوام آورده و باقی بمانند.
اندازه روزنه ها نیز با توجه به هدف پرورش متفاوت است.
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران

تشخیص بیماری

  تشخیص بیماری

انتقال و کشت لارو میگو در استخر

: انتقال و كشت لارو ميگو در استخر   

________________________________________

شیوع بیماریها در میگوهای پرورشی در سالهای اخیر باعث شده كه آبزی پروران توجه زیادی به انتخاب لارو نمایند. پس از آماده سازی مناسب استخر و ایجاد شكوفایی، انتخاب لارو خوب و با كیفیت برای دستیابی به موفقیت در تولید نقش حیاتی دارد. بدین منظور آزمایشات استرس و بررسی میكروسكوپی لاروها از ارزش زیادی برخوردار است.

انتخاب پست لارو

بهترین سن برای ذخیره مستقیم لارو در استخرها مرحله PL -۱۴ تا –۱۸ PL برای میگوی ببری و PL – ۱۰تا PL - ۱۵برای میگوی سفید هندی است. در هچری، اختلاف سایز درمیگوی ببری از ۱۵- PL به بعد در تراكم بالا شروع می شود. اما لاروها در داخل استخرهایی كه بزرگترند پرورش می یابند و به صورت یكنواخت رشد می كنند. انتخاب لارو و میزان ذخیره بر اساس انجام آزمایشات استرس لاروها انجام می گیرد، سایر معیارهایی كه در نظر گرفته می شود شامل حمل و نقل و سازش. هاپا و تراكم ذخیره در استخرها و درجه بندی كیفی لارو‎ها می‎باشد.

آزمایشهای استرس لاروها

كاهش شوری و آزمایشات فرمالین دو آزمایش اصلی استرس هستند كه برای ارزیابی كیفیت لاروها استفاده می شوند. این آزمایشات در هچریهایی كه كیفیت آنها قبل از خریداری تعیین شده انجام می شود.

شوری: بررسی شوری مخزن هچری دارای پست لارو باید ابتدای برداشت انجام گیرد. اگر شوری

ppt ۳۲ باشد، این آب را با آب درون یك وان پلاستیكی ۲۰ لیتری كه دارای شوری ppt۱۲ است مخلوط می‎كنند. بوسیله اختلاط دو نوع آب شور و شیرین، شوری تعدیل می شود (تبدیل به شوری PPt ۲۰). سپس ۱۰۰ عدد لارو از هچری (با شوری ppt ۳۲ )بیرون آورده و به داخل وان پلاستیكی كه محتوی آب ppt۱۲ است معرفی می‎شود. تحت شرایط هوادهی بقا و رفتار را با آزمایش استرس ۲ ساعته مطالعه می كنند. اگر درصد بقا ۹۰ درصد و بیشتر باشد، كیفیت لارو خوب گزارش می شود. بقا ۷۰ تا ۸۹ درصد قابل قبول است.لاروهایی كه بقا آنها به زیر ۷۰ درصد می رسد ضعیف هستند.فرمالین: انجام آزمایش مشابه دریك مخزن پلاستیكی محتوی ۲۰ لیتر آب حاوی PPM ۲۰۰ فرمالین.تحت هوادهی، بررسی رفتار میگو در آزمایش استرس ۲ ساعته. كیفیت لارو در صورتیكه بقا ۹۵ درصد یا بیشتر بدست آید خوب است، د ر۸۰ تا ۸۹ درصد مناسب و زیر ۸۰ درصد ضعیف است (بعد از مدت زمان ۲ ساعت).

روشهای دیگر

۱- داخل روده پست لارو باید كاملاً پر باشد. وجود روده خالی یا روده ای كه كاملاً پر نشده است، بدین مفهوم است كه لارو خوب تغذیه نشده و آثار بیماری بزودی ظاهر می شود.

۲- در صورتی كه نسبت عضلات در وسط ششمین بند شكمی ۴:۱ باشد نشان دهنده این است كه لاروها رشد خوبی داشته و سالم هستند. بررسی این مورد با ذره بین دستی انجام می شود.

وقتی كه با ذره بین دستی یا میكروسكوپ بررسی شدند، لاروها باید شسته شوند و پوسته بدون هیچگونه آلودگی و هیچ آسیبی (نكروز ) درروی پوشش محافظ خارجی باشد.

۳- وقتی كه آب دراستخر با نیروی گریز از مركز می چرخد لاروهای خوب شنا خواهند كرد واز مركز دور می شوند. به هنگام فرونشست حركت، لاروهای خوب، به اطراف متمایل شده و به آنجا می چسبندو لاروهای ضعیف د رمركز روی هم انباشته می شوند.

به محض رها شدن به داخل استخرها، لارو های سالم به سمت كف استخر فروخواهند رفت و لاروهای ضعیف در سطح آب باقی خواهند ماند و با جریان آب حركت می كنند.

حمل و نقل و سازش با شرایط جدید

لاروها در جعبه های پلاستیكی دوجداره كه محتوی ۱ آب و ۲ اكسیژن است قرار می‎گیرند. تعداد لاروها د رجعبه بستگی به اندازه لارو، فاصله، درجه حرارت آب و غیره دارد.تراكم جعبه ها در حدود ۵۰۰ پست لارو در لیتر، در نظر گرفته شده اند كه برای زمان مشخصی از حمل و نقل مناسب است. استفاده از تریس (تریس – هایدروكسی متیل آمینو متان ) در PPm ۱۰۰ یا آمونیا ساپرسنت (مواد كاهنده آمونیاك)۲ یا كربن فعال از ۲/۰ تا ۴/۰ گرم در لیتر میزان بقا را در حمل و نقل بهبود می بخشد. به محض ورود پست لارو به محیط پرورشی، آب حامل پست لارو و آب استخر هایی كه در آنها ذخیره می شوند از لحاظpH ، شوری و درجه حرارت مورد بررسی قرار می‎گیرند در صورتیكه اختلاف شوری بین دو محیط (محیط حمل و نقل و محیط پرورشی) ppt۵، اختلاف pH ۵/۰ و تفاوت درجه حرارت ۲ درجه سانتی گراد باشد، حدوداً یك ساعت زمان نیاز است تا لاروها به وضعیت جدید عادت كنند. زمانیكه تفاوت زیادی در شوری بین هچری و بیرون محیط پرورشی كه لارو ها از آنجا تهیه می شوند(بیشتر از ppt۵ ) رخ دهد،پرورش دهنده به اپراتور هچری اطلاع می دهد تا از سه روز قبل به كاهش شوری درهچری بپردازد.زمان ایده آل برای ذخیره پست لارو بین ساعات ۴ تا ۸ صبح برای روزهای آفتابی و درهر زمانی از روز برای روزهای ابری است. در پرورش نیمه متراكم و متراكم، PL-۱۵ جهت ذخیره سازی بهتر است زیرا سایز لاروها یكنواخت خواهد بود و در نتیجه د راستخر ها رشد یكنواختی خواهند داشت. به محض ورود به محیط پرورشی، ابتدا جعبه‎های محتوی لاروها را به ۴ گروه تقسیم می كنندو سپس به ۴ قسمت استخر انتقال می‎دهند. آنگاه جعبه ها باز می شوند و مقداری از آب استخر به آب داخل جعبه های پلاستیكی اضافه می شود تا جاییكه آب داخل جعبه با آب استخر از لحاظ شوری،PH و درجه حرارت یكنواخت گردد. اكنون پست لاروها آماده معرفی به داخل استخرها هستند.

هاپا و ذخیره استخر

پس از اینكه پست لاروها به شرایط جدید عادت كردند، ۱۰۰ عدد از آنها شمرده می شوند و به داخل هاپا با اندازه ۲/۱×۱ متر كه از قبل داخل استخرها ساخته شده بودند آزاد می شوند. هاپا با مش ۲۴ ساخته شده است كه پست لاروها نتوانند فرار كنند. حداقل وجود ۲ هاپا در هر استخر ضروری است. پس از رها سازی ۱۰۰ لارو در هاپا، لارو ها‎ی هم وزن به داخل استخرها رها سازی می شوند. به محض رها سازی، پست لاروها باید به سمت كف استخر حركت كنند، كه این موضوع نشان می دهد كه كیفیت پست لاروها و كیفیت آب استخر مناسب است. پست لاروهای ضعیف درسطح شنا می كنند و گاهی نیز به اطراف رانده می‎شوند.میزان بقا در هاپا ۲۴ ساعت بعد از ذخیره سازی بررسی می شود و اگر میانگین بقا ۸۰ درصد یا بالاتر باشد، كیفیت لارو خوب در نظر گرفته می شود. بقا از ۶۰ تا ۷۹ درصد متوسط و كمتر از۶۰ درصد ضعیف می باشد. جایی كه بقا زیر ۶۰ درصد است بررسی مشكل است زیرایا كیفیت پست لاروها بد است و یا آب استخرها مناسب نیست .اگر لاروها در۳ یا ۴ استخر درهمان روز ذخیره شده باشند، بقا دراستخرهای دیگر به درك مساله كمك خواهد كرد. اگر بقا درهمه استخرهای ذخیره سازی به طور همزمان پایین باشد،كیفیت پست لاروها ضعیف می باشد. درمواردیكه بقا خوب در یك استخر وجود دارد كیفیت آب بقیه استخرها باید براساس شرایط آن استخر تنظیم شود تا از مرگ و میر بیشتر جلوگیری شود. به علاوه جایی كه بقا زیر۶۰ درصد یا حدود ۵۰ درصد است، لاروها از درون هچری‎‎ های دیگر نیز كه چنین وضعیتی دارند (۵۰ درصد ذخیره آغازین ) فوراً ذخیره می شوند اگر بقا زیر ۵۰ درصد باشد، آب استخر به طور كامل تخلیه می شود و دوباره ذخیره سازی انجام می گیرد.ذخیره سازی مستقیم لارو در صورتی برای استخرها‎ی نیمه متراكم و متراكم مناسب است كه از استرس ناشی از دستكاری زیاد لارو جلوگیری شود. جابجایی زیاد لاروهای بزرگ (۵۰-PL) از نوزادگاه (استخرهای نرسری)، باعث استرس شدید می شود.تولید لارواز تخم در محیط‎های پرورشی كوچك خوب است اما روش گرانی است. تولید لارو در محیط پرورشی به پرورش دهنده كمك می كند كه استخرهای پرواری بندی را بدون هیچگونه شتابی آماده سازی كند و بطور دقیق بقا را د راستخر های پروار بندی ارزیابی كند. این مساله پرورش‎دهنده را قادر می سازد تا مقدار جیره غذایی را در سطح درست تنظیم نماید واز افزایش یا كاهش بی رویه غذا كه هر دو موجب صدمه می گردد بپرهیزد.در یك استخر جدید حداقل ظرفیت، جهت ذخیره سازی در نظر گرفته می‎شود و اینچنین تا حدودی مشكلات محیط پرورشی حل می شود.

معمولاً ظرفیت ذخیره بستگی دارد به:

۱- طبیعت یا محیط طبیعی

۲- نقشه، ساختار و اندازه استخر

۳- وجود امكانات قابل دستر سی در محیط پرورشی (ماشین آلات مانند هواده ها)

۴- تعداد محیط پرورشی در آن ناحیه

۵- تغییرات فصلی در شوری، درجه حرارت و غیره

۶- سایز مورد انتظار برای رشد

۷- تجربه سرپرست

میزان كیفیت لاروها

به منظور انجام آزمایشات برای تعیین كیفیت لاروها، آنها را درسه گروه بسیار خوب، خوب و ضعیف طبقه بندی می‎كنند.به لاروهایی كه دراثر شرایط بد بیرون و آسیب بدنی كیفیت بدی دارند، امتیازی نمی دهیم، زیرا این لاروها باید به روش صحیحی دور ریخته شوند. یك پرورش دهنده می تواند كیفیت لاروها را از روی مقدار تعیین شده اش ارزیابی كند. لاروها تنها وقتی انتخاب می شوند كه میزان مرغوبیت آنها بالای ۷۰ باشد.در صورتیكه میزان مرغوبیت لارو ۸۰ درجه و بالاتر و بقا هاپا ۹۰ درصد وبالاتر باشد(بعد از ۲۴ ساعت)، یك پرورش دهنده می تواند به بقا ۷۰ درصد و بالاتر در پایان دوره پرورش برسد. بنابراین كیفیت آب استخر برای بدست آوردن میزان مناسب، بررسی می شود.

مترجم: لیلا صالحیان – كارشناس شیلات

پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران

بررسی مورفولوژی و اکولوژی ماهیان سمی بوشهر سیستان و بلوچستان

بررسی مورفولوژی و اکولوزی ماهيان سمي استانهای بوشهر وسیستان وبلوچستان

و عوارض پزشکی ناشی از سموم آنها برروی انسان

نرسی نصیرآبادی(بیولوژیست – محقق محیط زیست ایران)

دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز- دانشکده پزشکی – گروه میکروبشناسی

مقدمه:

ماهيان سمي به دو دسته از ماهيان سمي(Cryptotoxic) و زهري(Venomous or Phanerotoxic) تقسيم مي شوند. ماهيان سمي خود بر اساس محل توليد سم و طبيعت شيميايي آن به گروههاي مختلفي تقسيم مي گردند. ماهيان زهري نيز به آن دسته اطلاق مي شوند كه سم خود را از طريق اندام سوراخ كننده يا زخم زننده تزريق مي نمايند و زهر در غدد خاصي متمركز شده است ( مانند سفره ماهیان).از حدود 600 گونه ماهي موجود در خليج فارس در حدود 18% آنها يعني حدود 90 گونه سمي مي باشند كه حدود نيمي از آنها زهري هستند. بررسي نمونه هاي جمع آوري شده از بخش هايي از خليج فارس و درياي عمان در حد فاصل بندر گناوه تا بندر رستمی در استان بوشهر وحد فاصل بندر لنگه تا بندر جاسک در استان سیستان وبلوچستان درسال 1385 كه با بكارگيري تورترال و يا تورهاي لنج های محلی در مناطق بالای جزرومدی (Subtidall) انجام گرفت ، نشان داد كه مارهاي دريايي اين منطقه همگي متعلق به زيرتيره هيدروفينه بوده و شامل 4 جنس و 6 گونه با نامهاي علمي pelamis platurus و Lapemis curtus و Enhydra schistosa و spiralis Hydrophis و Hydrophis gracilis و Hydrophis cyanocinctus مي باشند. اين پژوهش نشان داد كه گزش مار دريايي هيدروفيس سبب بروز عوارض و علائمي از قبيل: اسپاسم و گرفتگي عضلات حنجره، هپاتيت و افزايش آنزيمهاي كبدي، بروز صداهاي غير طبيعي در ريه، ايست قلبي - تنفسي برگشت پذير، بروز خون در ادرار، خونريزي هاي گوارشي، افزايش پتاسيم، كراتينين، فسفر، اوره، تعداد گلولهاي سفيد خون و كاهش هموگلوبين و نيز كاهش تعداد پلاكت ها در مصدومين مي گردد.همچنین مهمترين راسته هاي این گونه ماهيان عبارتند از فوگل ماهي شكلان، سوف ماهي شكلان، شك ماهي شكلان و مهمترين گونه هاي زهري نيز شامل راسته هاي سوف ماهي شكلان، سپر ماهي شكلان، گربه ماهي شكلان ،وزغ ماهي شكلان ،عقرب ماهي شكلان مي باشند. شناخت و بررسی از خانواده هاي مختلف اينگونه از ماهيان و تاثیرات فيزيولوژيكي سموم آنها بر بدن انسان براي امور پزشكي و درماني بويژه در استانهاي ساحلي از اهم امور محسوب مي گردد.

روش کار:

نمونه ها با تورهای لنج های محلی از مناطق بالای جزرومدی(Subtidall) حدفاصل بنادر گناوه تا بندر هلیله در استان بوشهرو حد فاصل بندر لنگه تا بندر جاسک در استان سیستان وبلوچستان در تابستان 1385جمع آوري شده وسریعا"از نموهای ماهیهای غیر خوراکی وخوراکی جدا و درون کلمن با دمای 4+ نگهداری وسپس جهت شناسایی گونه ها به آزمایشگاه منتقل گردید.

بحث :

ماهيان سمي به دو دسته ماهيان سمي(Cryptotoxic) و ماهيان زهري(Venomous or Phanerotoxic) تقسيم مي شوند. ماهيان سمي خود بر اساس محل توليد سم و طبيعت شيميايي آن به گروههاي مختلفي تقسيم مي گردند. ماهيان زهري نيز به آن دسته اطلاق مي شوند كه سم خود را از طريق اندام سوراخ كننده يا زخم زننده تزريق مي نمايند و زهر در غدد خاصي متمركز شده است

( مانند کانوس ها).از حدود 600 گونه ماهي موجود در خليج فارس در حدود 18% آنها يعني حدود 90 گونه سمي مي باشند كه حدود نيمي از آنها زهري هستند. شناخت و بررسی از خانواده هاي مختلف اينگونه از ماهيان و تاثیرات فيزيولوژيكي سموم آنها بر بدن انسان براي امور پزشكي و درماني بويژه در استانهاي ساحلي از اهم امور محسوب مي گردد.

مهمترين راسته هاي ماهيان عبارتند از فوگل ماهي شكلان، سوف ماهي شكلان، شك ماهي شكلان و مهمترين گونه هاي زهري نيز شامل راسته هاي سوف ماهي شكلان، سپر ماهي شكلان و گربه ماهي شكلان و وزغ ماهي شكلان و عقرب ماهي شكلان مي باشند.

فوگول ماهیان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده Diodntidae گونه خارپشت ماهی (Diodon hystrix) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی آن شامل بدن تقریباً کروی،قابل تورم و دارای خارهای توپور و نسبتا بلند است خارها بزرگ و متحرک رنگ بدن سفید با خالهای سیاه بر روی پشت و سطح شکمی آن کاملا سفید است. تغذیه آنها از نرمتنان می باشد.

سوف ماهیان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده Peridae گونه سوف ماهی (Stizostedion Lucioperca) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژي فرم و رنگ بدن دارای بدن کشيده دنوکی شکل است وسر نوک تيز است سطح پشتی بدن سياه متمايل به خاکستری که در کناره های بدن 12-8 نوار قهوه ای متمايل به سياه می با شد. باله ها دارای دو باله پشتی است در اولين باله پشتی 17 تا 13شعاع سخت ودومين باله پشتی يک 1 تا 3 شعاع سخت و 13 تا 15 شعاع نرم دارد. و باله مغربی 2 شعاع سخت و10 تا 7 شعاع نرم دارد.فلس نوع فلس کتوئيدی می باشد.تعدادفلس برروی خط جانبی 77 تا 57 فلس و تعداد فلس بالا خط جانبی 10-7 ودر پايين 18 تا 12 عدد می باشد. دندان شکاف دهان آن بزرگ ودارای دندانهای نا مرتبی است. که در آن دندانهای کوچکتری مشاهده می شوند. (دنداه های فکی وکامی می باشد) طول بيشينه طول 30- 20سانتیمترو وزن آنها207 گرم است. ساير مشخصات تعداد خارهای آبششی 20 تا 14 می باشد. مشخصات بيولوژي مکان زندگی ماهی سوف معمولا در درياچه های گرم و با اکسيژن فراوان دريا در رودخانه ها به بستری مطلوب زند گی ميکند دارای 2 فرم بومی آب شيرين و مهاجر بوده. تغذيه در دوره تاروی از زئوپلانگتون و بعد از آن از بسياری از ماهيها تغذيه می کند. پراکنش در گستره های آبی تالاب انزلی ودر رود خانه هاو ورودی و خروجی آنو در رودخانه سفيدرود از مصب سد سنگر مشاهده می گردد. توليد مثل تخم ريزی در هنگاميکه درجهحرارت آب15 تا 12 درجه سانتی گراد می باشدصورت می گيرد.که ايت دما آب با ماههای فروردين و ارديبهشت مطا بقت دارد. ميزان هم آوری مطلق 100 تا 400 هزار عدد می باشد. ساير مشخصات ماهی سوف در زمان تخم ريزی تغذيه نمی کند.ريزش تخم ها بطوردانه دانه منفرد صورت می گيرد. تخم ريزی در کناره ساحل و نقاط کم عمق وبروی اين منظور گودال هايی که ريشه درختان در آن قرار دارد حفره می کنند .

شك ماهيان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده شوریده ماهیان (Sciaenidae) گونه شوریده (Nidea Maculatas)میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی مشخصات بیولوزی بدن مستطیلی شکل که دارای بوزهای مشخص دهان زیرین بوده ودارای دندان های بزرگ ومتمایز است ولی دندان نیش ندارد.باله پشتی دوم دارای یک شعاع سخت 22تا26 شعاع نرم میباشد اولین باله پشتی 10خار دارد باله مخرجی با 2 خار و 7 شعاع نرم فلسها دایرهای و در خط طول بدن در حدود 15 فلس و خط جانبی دارای 50 فلس بالای خط جانبی دارای 8 فلس و لاتین ان 15تا 16 دارد.باله شکمی دارای یک خار و 5 شعاع نرم مممممیباشد.پنج نوار تیره و مورب به طوری عرضی روی بدن این ماهی قرار گرفته است.که از پشت تا پایین پهلوها امتداد دارند و یک لکه تیره روی ناحیه پشتی ساقه دمی قرار دارد.سر آن پوشیده از فلس و پردههای آبششی از هم جدا و بدون قطعه رابط میباشند.بیشینه درازی بدن 30 سانتی متر و طول استاندارد ان 20 سانتی متر میباشد.. روش صیدترال کف ،تور گوشگیر ،تور گردان قایقی می باشد.

سپر ماهيان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده سپر ماهیان الکتریکی (Torpedinidae) گونه سپر ماهی برقی ایرانی (Torpedo sinuspersici ) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی بدن آنها بصورت صفحه ای مدور یا بیضی ،باله های سینه ای به دو طرف سر لحیم شده اند.دندانها کوچک نرم ویا نوک تیز می باشند و اسپیراکلها بزرگ ودارای پنج جفت شکاف آبششی در سطح تحتانی می باشند.دم کوتاه وکلفت وبدون خار دارند دارای باله پشتی کوچک برروی دم وباله دمی مشخص وبزرگ دارند باله های شکمی بزرگ وفاقد باله مخرجی می باشند ودارای اندام الکتریکی بزرگ در دو طرف سر وفاقد خار های سمی می باشندوپوست آنها صاف ورنگ بدن طوری است که از رنگ بستر دریا تشخیص داده نمی شود.رنگ بدن آنها قهوه ای ودارای لکه های غیر منظم قهوه ای تیره می باشدودر هر دونوع باله زوج وفرد خالدار هستند .اسیپراکل حاشیه دار ،وقاعده اولین باله پشتی در بالای نیمه دوم پایه های باله های شکمی واقع شده است وقسمت فوقانی بدن روشن وقهوه ای رنگ با لکه های قهوه ای تیره مقدر می باشد ارتفاع باله دمی خیلی کوتاه تر از فاصله بین مبدا بالایی باله دمی تا مبدا باله اول پشتی است.بیشینه عرض صفحه ای بدن 80 سانتیمترودرازی کلی ماهی 130 سانتیمترمی باشد. مشخصات بیولوژی سپر ماهیان تنبل با حبه نسبتا کوچک ،ساکن آبهای کم عمق تا عمیق وتشکیل دهنده جمعیت های پراکنده می دهند از لحاظ تغذیه به طور عمده از جانوران بیمهره مانند سخت پوستان تغذیه می کنند وزنده زای بدون جفت یا زنده تخمگذار می باشند ونمونه های جوان دارای رشته های آبششی می باشندوبه عنوان ماهی نتوپسی تمام آبهای گرم ومعتدله بشمار می آیند محل اصلی زندگی این ماهی در ناحیه محدودی از خلیج فارس وگواتر ودر سواحل هندوستان گزارش شده است وپراکنش آن در سراسر خلیج فارس ودریای عمان می باشد.

گربه ماهيان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده گربه ماهیان دریایی گلوماهیان (ARllDAE) گونه گربه ماهی بزرگ (Arius thaLassinus) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی دارای بدن کشیده وسر فشرده ودربالا توسط سپرهای استخوانی دانه دار محکم شده، ورنگ بدن آن در سطح پشتی وطرفین سیاه متمایل به آبی ودر ناحیه شکمی سفید کهرو نوک باله ها سیاه رنگ می باشد .اولین باله پشتی وسینه ای هر کدام داراییک خار قوی می باشد باله دمی دو شاخه وباله مخرجی کوتاهی دارند،بالچه آن توسعه ورشد یافته وسوراخهای بینی نزدیک هم وتوسط یک دریچه از هم جدا می شون،دندانهای سقف هان در هر طرف سه گروه بوده ویک مثلثی تشکیل می دهندکه قاعده آن به طرف داخل می باشد دندانهای کامی مخلوطی شکل ،هم اندازه ودر هر طرف دردو تکه بیضوی کشیده ومجرا که یکی در زیر دیگری واقع شده قرار دارندکه تکه جلویی کوچک تر است .تعداد کل شعاعهای باله مخرجی 18-15 می باشد .بیشینه درازی ماهیان 185 سانتیمتر و طول استاندارد آن به30 سانتیمترمی رسد .دهانه ابششی کم وبیش محدود وپرده های آبششی به قطعه رابط متصل وپایه های آبششی به تعداد (5-9)می باشد .دهان در این ماهی بزرگ،انتهای عرضی یا هلالی و فک بالایی کم وبیش برجسته ودندانها درهر دو فک کرکی شکل ،مخرطی یاشنایایی (شبیه دندانهای بیش)می باشد سیبیلکهای زوج فک بالایی ،فک پایینی وچانه ای موجود می باشد سوراخهای بینی قدامی وخلفی نزدیک به هم خلفی با دریچه ولی بدون ولی بدون سیبیلک منحزی،بدن لخت و فاقد فلس ولی خط جانبی واضع بوده ومسیر نسبتا منحنی را می پیماید ،باله پشتی در مقابل فاصله بین باله سینه ای وشکمی قرار دارد.ودارای یک خاره گزنده در جلو وهفت شعاع نرم می باشد .باله ها وسینه ها طویل،پایینی با یک خارتیز ،باله های شکمی فاصله زیادی باباله های سینه ای داشته و دارای یک خار و پنج شعاع نرم دارای کیسه شنا می باشند .رنگ بدن در ماده ها بطور کلیه خاکستری یاتیره ودرنرها در قسمت پشت قهوه ای تیره تا خاکستری متمایل به آبی این ماهیان فاقد فلس هستند. سایر مشخصات مشخصات بیولوژی محل زندگی این ماهی در آبشور در سر تاسر ناحیه چه در سواحل وچه در دریای بازفوق العاده فراوان می باشد.محل اصلی زندگی این ماهی در اقیانوس هند،مجمع الجزایر مالاریاوپراکنش آن درسراسر سواحل شمالی دریای عمان وبخش شرقی خلیج فارستا بوشهر می باشد این ماهی اندازه متوسط داشته ودر آبهای نزدیک بستر سطح دریادارند،در دریاهای گرمسیر ونیمه گرمسیر تقریبا در تمام دنیا پراکنده می باشند .این ماهی از لحاظ تغذیه ماهی درنده وحریصی می باشد .یک ماهی تخمگذار میباشد تخمکهای آنها نسبتا بزرگ ودر دهان ماهیان نر تا خارخشدن نوزاد نگهداری میگردند.روش صید این ماهی به صورت ترال در عمقهای30-10 متریانجام می گیرد.

وزغ ماهیان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده وزغ ماهیان (BATRACHO IDIDAC) گونه وزغ ماهی (Austrobatrahus dussumieri ) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی فرم و رنگ بدن بدن قوی در قسمت جلو فشرده با سر عریض و فشرده و سر دارای غدد موکوسی پیشرفته و همچنین غالبا با زوائد پوستی رنگ بدن سفید و قهوه ای خلخالی می باشد و بر روی بدن دارای 6-7 نوار قهوه ای عریض و همچنین بر روی باله ها می باشد سر با تموج شدید تر تقریبا قهوه ای و سیاه و پهلوها روشن باله ها اولین باله پشتی 3خار کوتاه که توسط پردهای به دومین باله پشتی متصل میشوند باله پشتی دوم دارای 20-18شعاع نرم میباشد باله مغربی قاعدهای کشیده ای دارند و دارای 17-15شعاع نرم میباشد.باله های سینه ای بزرگ وکناره های آن گردمیباشد و دارای18-21شعاع نرم میباشد.باله های شکمی دراز ودر منطقه حلقی قرار داشته و یگ خارو2 تا 3 شعاع دارند و باله دمی گرد میباشد. فلس فاقد فلس می باشند.اگر موجود باشد در داخل مو کوسی غلیظ مخفی شده اند. دندان دهان وسیع ،انتهایی با پیش فکها و فکیهای بالایی محدود شده است دندانها در فکها شانه ای شکل و به صورت دسته ای می باشند دهان بزرگ و باچندین دندان کوچک و نوک تیز طول طول استاندارد آن 12Cmو طول کل آن در حدود 27cm می باشد. سایر مشخصات دهانه های آبششی بر روی پهلوهای بدن واقع و پرده های آبششی به طوروسیع به هم متصل و به قطعه رابط می چسبند.ماهیان با حرکت آهسته بر روی بستر گلی آبهایی که از ساحل تا لبه فلات قاره امتداد دارند زندگی می کنند.این ماهیان کفزی بوده که بطور انفرادی زندگی کرده و معمولا در بسترهای نرم گلی یا شنی به حالت مدفون یافت می شوند .این ماهیان ازبی مهره گان دریایی کوچک تغذیه می کنند. پراکنش آنها درخلیج فارس،دریای عمان،آنگولا، آفریقا،آتلانتیک،شمال اقیانوس هند ومجمع لجزایر می باشند. سایر مشخصات در موقع عقب رفتن هنگام جزر غالبا˝در جای خود می ماند.

عقرب ماهیان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده عقرب ماهی ( Scorpaenidae ) گونه عقرب ماهی (Scorpaenopsis diabolus ) میتوان اشاره نمود.مشخصات مورفولوژی آن بدن نسبتا فشرده و قوی است سر بزرگ و خار دار می باشد و بدن آن با یکسری از زوائد و رشته های خادار پوشیده شده است .رنگ بدن این ماهی تغییرپذیر و معمولا خاکستری تا قهوه ای است . این ماهی یک سوراخ تخمریزی به رنگ قهوه ای دارد که دارای اتصالهای زرد رنگ است. در قسمت پشت دارای رنگهای مختلفی زرد ،نارنجی و سفید می باشد.تغذیه آنها از غذاهای زنده از قبیل میگوها و سخت پوستان و حتی ماهیان کوچک تغذیه می نمایند .

مار ماهیان :

از مهمترین گونه در خلیج فارس، از خانواده ماهیان دریایی درنده (Muraene Socidae) گونه مارماهی اردکی شکل یا مار ماهی (Murane.sox Bagie) میتوان اشاره نمود. مشخصات مورفولوژی پوزه و بدن خیلی دراز ،دهان بزرگ فکها معمولی بوده و شکاف دهان تا پشت چشم ادامه می یابد .دندانهای نوک تیز بصورت ردیفی یا دسته های مختلف بر روی فکها و محور میانی دهان با دندانهای نیش یزرگ و وحشتناک ،سوراخهای بینی جانبی و دهانه های آبششی شکاف مانند دارای باله سینه ای ،باله پشتی ،دمی و مخرجی بزرگ و به هم متصل می باشد فاصله مخرج تا دهانه آبششی خیلی بزرگتر از طول سر،بدن فاقد فلس می باشد .مخرج در نیمه قدامی درازی بدن واقع شده،آبششهادر حلق بصورت شکافهای عریضی باز می شود.رنگ آن نقره ای مایل به خاکستری بوده و در ناحیه شکم سفید می شود.و باله های عمودی آن لبه های سیاه رنگی دارد.قسمت بالای بدن قهوه ای متمایل به خاکستری روشن .بیشینه درازی بدن در حدود 180سانتیمترو طول استاندارد ان 150سانتیمترمی باشد.تعداد شعاع نرم باله پشتی قبل از مخرج 59-47 عدد می باشد. مشخصات بیولوژی تعدادی از مار ماهیان بزرگ که در بیشتر دریاها،خلیجهای مصبی و حتی در آبهای شیرین انتشار دارند و دست زدن به آنها خطر ناک است محل اصلی زندگی این ماهی اقیانوس هند ،مجمع الجزایر مالایا ،فیلیپین ،چین،ژاپن در دریاها و آبهای نیمه شور و در ابهای شیرین یافت می شود .پراکنش آن در سراسر خلیج فارس و دریای عمان می باشد. ارزش اقتصادی ارزش اقتصادی چندانی ندارد ولی گوشت آن قابل خوردن است. از دیگر گونه های مارهاي دريايي اين مناطق همگي متعلق به زيرتيره هيدروفينه بوده و شامل 4 جنس و 6 گونه با نامهاي علمي pelamis platurus , Lapemis curtus , Enhydra schistosa , spiralis Hydrophis و Hydrophis gracilis , Hydrophis cyanocinctus مي باشند.

اثرات پزشکی سموم ماهیان برروی انسان:

. اين پژوهش نشان داد كه گزش مار دريايي هيدروفيس سبب بروز عوارض و علائمي از قبيل: اسپاسم و گرفتگي عضلات حنجره، هپاتيت و افزايش آنزيمهاي كبدي، بروز صداهاي غير طبيعي در ريه، ايست قلبي - تنفسي برگشت پذير، بروز خون در ادرار، خونريزي هاي گوارشي، افزايش پتاسيم، كراتينين، فسفر، اوره، تعداد گلولهاي سفيد خون و كاهش هموگلوبين و نيز كاهش تعداد پلاكت ها در مصدومين مي گردد.همچنین مهمترين راسته هاي این گونه ماهيان عبارتند از فوگل ماهي شكلان، سوف ماهي شكلان، شك ماهي شكلان و مهمترين گونه هاي زهري نيز شامل راسته هاي سوف ماهي شكلان، سپر ماهي شكلان، گربه ماهي شكلان ،وزغ ماهي شكلان ،عقرب ماهي شكلان مي باشند. شناخت و بررسی از خانواده هاي مختلف اينگونه از ماهيان و تاثیرات فيزيولوژيكي سموم آنها بر بدن انسان براي امور پزشكي و درماني بويژه در استانهاي ساحلي از اهم امور محسوب مي گردد.سموم ماهيان از نظر طبيعت شيميايي و نحوه اثر غالبا جز سموم عصبي (Neurotoxin) محسوب مي گردند و بايد بيان نمود كه عليرغم خطر جاني جهت انسانها مي توان از اين سموم داروهاي متنوعي را استخراج نمود.

منابع :

- بررسی ومطالعات در زمینه تنوع گونه ای ماهیان سمی خلیج فارس –نگارنده 1385

- اطلس شناسایی تنوع گونه ای ماهیان خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند – نگارنده

- مركز پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي بوشهر- نبي پور ايرج

Powered by Translate

________________________________________

بررسی جایگاه اکولوژیکی و فواید درمانی کوسه های خلیج فارس ودریای عمان

نویسنده: نرسی نصیرآبادی(بیولوژیست)

دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز- دانشکده پزشکی – گروه میکروبشناسی

مقدمه:

خليج فارس بزرگترين پناهگاه موجودات دريايی به ويژه آبزيان ظريف و كوچك از قبيل ماهی های تزئينی زيبا و رنگارنگ مرجان ها،ماهیان خوراکی وغیرخوراکی،کوسه ماهیان، صدف ها، حلزون ها، نرم تنان، شقايق ها، اسفنج ها، عروس های دريايی و غيره است.تعداد زيادی از اين آبزيان كه در نوع خود زيباترين موجودات دريايی هستند، به علت حوادث مختلف و مسايل زيستی به اين پناهگاه آرام وگرم پناه آورده اند و از هزاران سال پيش در آن به زندگی خويش ادامه می دهند. قباد( شاه ماهي)، را شكوه حلوا سفيد يا زبيده، شوريده، حلوا سياه، سرخو، شعري، سبيتي، خاور و دختر ناخدا از مهمترين ماهی های خــوراكی و اره ماهي، بمبك، ماهی لقمه،اسب ماهی از ماهی های غير خوراكی خليج فارس محسوب می شوند.علاوه بر اين خليج فارس دارای صدها گونه ماهی تزئينی است. كه برخی از نمونه های آن مانند(امپراتور) در جهان نادر است جراح دم زرد، آنتن دار، دلقك آبي، كاردينال، هامور، سقماهي، دم گاوي، نئون، آرايشگر، صندوق ماهي، شاخدار، خروس دريايي، پيكاسو، ملوان، چيتي، شقايق، ژله و پيكاسوی مشكی از ديگر ماهی های تزئينی آبهای پيرامون كيش هستند.کوسه های خلیج فارس دربین مردم جنوب خصوصا" جزایر وبنادر تنگه هرمز،به نام کولی مشهوراست. بزرگترین نوع کوسه درآبهای خلیج فارس کولی گومیباشد. کوسه های ایران از تیره Carchahinidae هستندکه مشهورترین آنها در خلیج فارس کوسه Carcharias menisorrah است. کوسه ها ،انواع ماهیان ،نرمتنان،ماهیان مرکب ومیگوها تغذیه میکنند. کوسه از آبزیان مرگ آفرین و رعب انگیز دریا ها و اقیانوس هاست . هر کجا کوسه یافت می شود ترس و دلهره و مرگ هم بدنیال آن خواهد آمد .این ایده در ذهن انسان همیشه ثبت شده است که اگر حیوانی خطر ناک و برای انسان دردسر آفرین باشد باید از بین برود .شاید کوسه هم جزیی از همین حیوانات باشد .کوسه ها در ظاهر برای انسان تولید خطر میکنند ولی به همان اندازه نیز برای انسانها و محیط زیست مفید هستند . پوست ؛ گوشت ؛ اندامهای داخلی ؛ باله ها و غيره موارد متعددي است که می تواند برای صنعت و تجارت استفاده شود. همچنین کوسه ماهیان درخلیج فارس باآن همه اهمیتی که دارد به فراموشی سپرده شده است.مقاله حاضر اهمیت جایگاه اکولوژیکی وفواید درمانی از اندامهای مختلف این ماهیان رادرخلیج فارس ودریای عمان مورد بررسی قرارمی دهد.

جایگاه اکولوژیکی و تنوع گونه ای کوسه ماهیان در آبهای خلیج فارس ودریای عمان :

کوسه ماهیان شاخه ای از ماهیان غضروفی هستند .درخلیج فارس ودریا ی عمان ازتنوع گونه ای قابل ملاحظه ای برخوردارند.کوسه ها حلال گوشتند.از 120گونه دردنیا ، 20گونه مهاجم هستند که فقط 4 گونه ازآنها به انسان حمله می کند.این گونه های مهاجم درخلیج فارس ودریای عمان وجودندارند. این ماهیان در راس هرم غذایی دریا و اقیانوس ها قرار دارندوبه همین دلیلاز تنوع غذایی بالایی برخوردارند.از مهمترین گونه های مهم آنها میتوان به چند گونه اشاره نمود که عبارتنداز:کوسه سفید، کوسه آبی ، کوسه ببری , کوسه پلنگی .... را می توان نام برد.همچنین کوسه هایی که صیادان جنوب درآبهای خلیج فارس صید میکنند عبارتنداز:

کولی بیلی،کولی سیاف،کولی گرگ،کولی گربه،کولی نمرانی،کولی سوار،کولی شیردندان، کولی کر،کولی سری،کولی لم لم،کولی ناوی،کولی مهره سرخ،کولی پنگ سر،کولی جنازه،کولی خشما,کولی جرجور،کولی کراسیاه،کولی سیاه،کولی هرار،کولی کراگری،کولی بلند،کولی گرسه، کولی چشم زیر وکولی نمپل ./

نوع دیگر کوسه ماهی درخلیج فارس ،کوسه ماهی بزرگ ازنوع Carcarias Sp. است.

ارزش غذایی کوسه ماهیان خلیج فارس ودریای عمان :

ارزش غذایی گوشت کوسه در مقایسه با ماهیان استخوانی باتوجه به ترکیب وتوزیع اسیدهای آمینه کمترمی باشد. ازآنجا که میزان اوره در بافت عضلانی کوسه ماهیان بالاست بنابراین به منظوراستفاده به عنوان یک منبع غذایی لازم است که میزان اوره کاهش یابد. علیرغم اوره زدایی، باز هم این گوشت برای افرادی که ناراحتیهای قلبی –عروقی، نقرس وفشارخون بالا دارند توصیه نمی شود. تحقیقات روی 30گونه کوسه نشان داده که میزان اوره بین 1600تا2300میلی گرم درصد گرم گوشت متغیراست. همچنین گوشت کوسه به علت بی استخوان بودن وقابلیت عمل آوری به شکل فیله واستیک وقطعات کبابی ازبازارپسندی مناسبی برخوردارست. میزان پروتئین گوشت کوسه ماهی بین3/16تا 7/21درصد اندازه گیری شده ودرصد موادمعدنی وچربی آن بترتیب درگونه های مختلف از6/0تا8/1درصدو0/3-0/1درصد می باشد.عمل آوری از گوشت تازه صید شده کوسه ماهیان باید بلافاصله انجام گیردزیراکه اگر در عمل آوری تاخیر صورت گیرد میزان اوره در گوشت کوسه بالارفته و همچنین رنگ گوشت کوسه صیدشده روبه قهوه ای تیره بابوی تند آمونیاک مشاهده می شود.

زهرابه آن موجب حساسیت وخارش کمی دراکثرمردم می شود. کوسه های بزرگتری که برای مصرف پوستشان صیدمی شوندنباید شکم آنهاخالی ویادریخ قرارگرفته ومنجمدشوند ولی کوسه های کوچکتر باید بلافاصله بعداز صیددریخ قرارگیرندوتازمان انجماد ویاعمل آوری باید همچنان دریخ مخلوط بمانند.

مصارف وفواید درمانی گونه های مختلف کوسه ماهیان:

کوسه ماهیان علاوه بر تعادل اکولوژیکی ددریاها، مصارف مختلفی درجهان دارند. پوست کوسه دربرخی کشورها به عنوان غذا خورده می شودامابیشتر پوست کوسه ماهی (دباغی نشده ) درتهیه چرم استفاده می شود .درگذشته از پوست کوسه برای تهیه سنباده وصیقل داد ن وسایل چوبی استفاده می شد. ازچرم کوسه ماهی ، درتهیه وسایل لوکس مانند کیف دستی، کفش ، چکمه، کیف زنانه ومردانه، بندساعت، کمربند، جاکلیدی، جلدهفت تیرودسته چاقو استفاده می شود .ازکبد این آبزی علاوه بر استخراج ویتامینA برای تهیه روغن استفاده می شود. تعدادی ازکوسه ها Ginglymostoma cirratum پوست باارزشی دارند، درحالیکه گوشت آنها بی ارزش است. از طرف دیگرگوشت کوسه باله کوتاه Isurus oxyrinchus ممکن است دربازار از ارزش زیادی برخوردار باشد.ازدندان کوسه استفاده تزئینی وازغضروف آن استفاده دارویی می شود.باله کوسه صادراتی بوده ودرژاپن ازآن سوپ تهیه می کنند. برخی کوسه ها که برای مصرف غذایی انسان مناسب نیستند و برای تهیه آردماهی جهت استفاده در خوراک دام مورد استفاده قرار می دهند. کوسه هایی که جهت استفاده از پوست آنها درنظرگرفته شده اند باید ازکوسه هایی که گو شت آنها به صورت سردشده ویامنجمد مصرف می شود جدانگهداری شوند. هرگونه آسیب فیزیکی وخشک شدن سطح پوست درکاهش کیفیت کوسه اثرداشته واحتمالا موجب اکسید شدن آن می شود. دربین گونه های کوسه که پوستشان برای تهیه چرم بهتراست، کوسه ببری، کوسه سرچکشی، وکوسه های lemon ,dusky ,nurse ,sandbar ,porbeagle ,short fin ,mako ,bull می باشند.هیچگونه آماری درتولیدجهانی وتجارت چرم کوسه نبوده وهنوز بازار این محصول به قدری که درگذشته بوده نیست. درگذشته تولیدکنندگان اصلی فراورده های پوست کوسه، امریکا، مکزیک ونزوئلا، آلمان، انگلیس وژاپن بود.باافزایش جمعیت کوسه ، گوشت آن بیش از پوست مورد توجه بوده است.لاشه کوسه به همراه پوست فروخته می شود ولازم است اقدامات لازم درزمینه استفاده از پوست باارزش کوسه صورت پذیرد. در کشور ما نیز مقدار درخورتوچهی ازاین ماهی هاضمن صیدهای سنتی وصنعتی همراه بادیگر ماهیها،حاصل می گردد که معمولا" مورد استفاده قرارنگرفته وحتی دورریخته می شوند.استفاده از این منابع عظیم دریایی ،ضمن انکه تعادل اکولوژیکی دریاها،بویژه در خلیج فارس راکه محدودنسبتا" بسته ای است،حفظ میکند،ماده اولیه مهمی برای تهیه پروتئینی حیوانی،چرم،روغن وغیره درجهت مصارف داخلی ویا صادرات راتشکیل می دهد.در استانهای ساحلی از قدیم الایام جگرکوسه برای روغن کاری بدنه لنج ها (سیفه ) کاربرد داشت علاوه برآن به عنوان یک داروی محلی ، سنتی برای درمان انواع دردهای مفصلی؛ استخوانی و عضلانی وهمچنین برای جلوگیری از ریزش مو استفاده می کردند .گوشت بعضی از گونه های آن مصرف خوراکی داشته و بنا به اظهار بعضی از صیادان خبره محلی نقش موثری در تحریک و افزایش قدرت جنسی (باروری ) در مردان دارد .همچنین استخراج موادچربی خاصی از یک نوع کوسه برای تهیه مواد آرایشی و یا تهیه نخ جراحی ازباله های کوسه از دیگر کاربرد آن در صنعت است .ارزش غذایی کوسه زمانی آشکار می شود که سوپ باله های کوسه از گران ترین غذای مردمان جنوب شرق آسیا است که این نوع غذا به عنوان غذای اختصاصی ملی آنها محسوب می شود.

با راه اندازی کارخانه های عمل آوری پیشرفته در حوزه خلیج فارس (کشور های عربی ) و قیمت بالای کوسه ازیک طرف و ارتباطاتی که صیادان ما با آن کشور ها برقرار کرده اند باعث شده است تا تلاش صیادی جنوب افزایش چشمگیری پیدا کند .

این تلاش زمانی بالا گرفت که صیادان ما جهت جبران هزینه ها به عنوان مثال : هزینه های سوخت ؛ هزینه تعمیر و نگهداری موتور ؛ عدم افت محصول عملا با تکنولوژی و تکنیک های متنوع و بعضا"ُمخرب (صیدبه روش گوشگیر کف ویا همان رکسی ) به صید آنها می پرداختند تا جایکه باله های کوسه خشک شده بین 25الی30 هزار تومان وباله تر آنها 5 الی 7 هزار تومان خرید و فروش می کردند. همانطور که قبلا گفته شد امروزه صیادان با استفاده از روشهای صید غیر مرسوم و با وارد کردن ادوات صید مخرب عملا به جنگ کوسه ها شتافته اند زیرا صیادان ما گرایشی عجیب و غریب به زیاد صید کردن آبزیان در هر شرایط و با هر وسیله- - ای می نمایند و با این کار خود تا حد انقراض یا نزدیک به انقراض گونه های آبزی دست میزنند همانطور که گونه هایی ذی قیمتی مثل ((حلوا سفید ؛راشگو ؛ذخایر میگو ....)) رو به نابودی است کوسه ها نیز از این قایده مستثنی نیستند.وماباید این موضوع را درک نماییم که یک موجود زنده یک منبع غیر قابل تجدید است که حامل اطلاعات با ارزش ژنتیکی بوده که طی هزاران سال یا ملیونها سال تکامل یافته است . هنگامی که این موجود منقرض شد ؛ این اطلاعات برای همیشه از بین می رود .

نتیجه گیری و پیشنهادات :

برای جلوگیری از کاهش کوسه ماهبان و انقراض آنها وهمچنین استفاده بهینه ازآنهاعلاوه برآنکه به عهده مسولیـــن میباشد خودمن نیز باید در حفظ ذخایر آبزی آبهای نیلگون خلیج فارس کوشا باشیم.جهت ادامه صید و صیادی و حفظ گونه های کوسه های خلیج فارس ودریای عمان باید نکات ذیل را نیز می توان ذکر نمد که عبارتنداز :

- کنترل ادوات صید کوسه

- جلوگیری از روش های صید غیر مرسوم و غیر استاندارد(روش گوشه گیر کفی)

- جلوگیری از صید در فصول ممنوعه

- ممانعت از صید قایق های صیادی در نوار ساحلی

- استفاده از صید لانگ لاین (رشته قلاب )

در پایان امید است با همکاری جامعه صیادی و مسولین وبا یک مدیریت صحیح و انجام پروژه های تحقیقاتی ؛ صنعتی که در کشورهای توسعه یافته از کوسه استفاده می کنند ما نیز بتوانیم ازمزایای آن برخوردار باشیم .

آموزش صیادان از همه میزان برداشت ذخایر می تواند جلوی انقراض این آبزی با ارزش اقتصادي را گرفته و این سرمایه ملی همواره برای نسل های آتی ماندگار بماند .

منابع:

- شناسایی تنوع گونه ای ماهیان خلیج فارس ودریای عمان(نگارنده- بیولوژیست)

- ماهیان خلیج فارس، دکتر بلگواد ،ترجمه دکتر بابا مخیر

- - Al- Daham, N.K. 1976. Fishes of Iraq and the Arab Gulf: Orders Squaliformes and Rajiformes. Bulletin of the Basrah Natural History Museum 3: 3–66.

- Garrick, J.A.F. 1982. Sharks of the genus Carcharhinus. National Oceanic and Atmospheric Administration Technical Report, National Marine Fisheries Service Circular 445: 1–194.

تغییرات کیفی چربی ماهی سفید دریای خزر

پرورش بچه ماهی نورس در مرحله نوزادگاهی در چین

عنوان: پرورش بچه ماهي نورس درمرحله نوزادگاهي در چين   

________________________________________

نوزادگاهی مرحله ای بین تفریخ و پرواری است که نقش بسیار مهمی را در پرورش کپور ماهیان جوان تازه هچ شده برای سازگار کردن آنها با محیط پرواری بازی می کند. همانطور که در این فعالیت مطالعاتی نشان داده است، غذاهای طبیعی، در کنار سایر فاکتورها نقش بسیار مهمی را در نرخ ماندگاری بازی می کند.

رشد سالانه تولید محصولات آبزی پروری در جهان نشان دهنده افزایش مصرف ماهی است. در مقایسه با سایر بخشهای تولید مواد غذایی، نرخ رشد تولیدات آبزی پروری در دهه اخیر کم و بیش پایدار بوده است و حدود ۹% می باشد.در سمپوزیوم آبزی پروری که با نام سمپوزیوم هزاره سوم اخیراً برگزار شد، تاکید شد که آبزی پروری در طی ۲ دهه آینده بیشتر از میزان تقاضا، ماهی تولید خواهد کرد که این امر به تعدیل فقر و کاهش ناامنی غذایی کمک خواهد کرد.اخیراً تولید محصولات پرورشی مزارع روند صعودی داشته و گزارش شده است که بیشتر این محصول از مزارع کوچک یا گروههای آبزی پروری سنتی است. این موضوع موجب ضرورت توجه و تقویت عرضه پایدار ماهی و سخت پوستان خواهد شد.توسعه تکنولوژی تولید تخم به روش القایی ممکن است فاکتور اصلی در پیشرفت آبزی پروری تا سطح کنونی باشد. نیازی به گفتن ندارد، هنگامی که تامین تخم مورد نیاز و کافی مقدور نیست، پرورش بسیاری از گونه ها امکان پذیر نخواهد بود. نگهداری در مرحله نوزادگاهی بلافاصله پس از تولید تخم روشی است که تضمینی برای تولید بیشتر تخم جهت ذخیره سازی است.

پرورش کپور ماهیان در مرحله نوزادگاهی

کپور ماهیان از گونه های مهم آبزیان هستند که تاکنون بخوبی مطالعه شده و بطور کامل مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته اند. این ماهیان رایج ترین گونه پرورشی در بسیاری از نقاط دنیا هستند. تقریباً همه گونه های کپور که در حال حاضر مورد پرورش قرار گرفته اند، برای مصرف انسان استفاده می شوند. به جز چند گونه و در برخی کشورها، تخم سایر گونه های کپور در هچری تولید شده و برای ذخیره سازی در استخرها استفاده می شود. بنابراین یک زمینه مناسب علمی برای تولید کپور ماهیان در دسترس می باشد. در آسیا پرورش کپور یک پروسه دو مرحله ای است:

۱. نگهداری در استخرهای نوزادگاهی

۲. پرورش پرواری

مرحله نوزادگاهی مرحله ای بین هچری و پرواری است یعنی جائیکه ماهیان جوان برای تحمل تغییر شرایط در استخر در آن نگهداری می شوند.بلافاصله بعد از تکثیر، تخمهای چشم زده حساس و جوان نیاز به غذای چندانی ندارند زیرا دارای زرده ای می باشند که از تخم حاصل شده است. دلیل اصلی استفاده از کیسه زرده، رشد بسیاری از ارگانها از جمله دهان و روده ها بعد از هچ شدن است.به محض تمام شدن زرده، دهان باز شده ولاروها می توانند از خوراک مناسب و مطابق با سایز دهان و انرژی مورد نیازشان تغذیه کنند. کمبود غذای اولیه باعث مرگ لاروها خواهد شد زیرا پروسه رشد آنها نیازمند غذای مناسب می باشد، بنابراین تامین غذای مناسب ضروری است. بدیهی است که چنانچه لاروهای جوان بطور مستقیم در استخرهای پرواری ذخیره شوند به دلایل مختلفی از جمله عدم دسترسی به غذای مناسب خواهند مرد.

جنبه های مختلف پرورش بچه ماهیان نورس کپور عملاً در مرکز تحقیقات آبزی پروری ماهیان آب شیرین آکادمی علوم شیلاتی چین در طی می تا ژوئن سال ۲۰۰۲ با ذخیره سازی بچه ماهیان نورس کپور نقره ای در یک استخر خاکی مطالعه گردیده است.

مواد و روشها:

یک استخر خاکی به مساحت ۱۳۳۰متر مربع برای پرورش بچه ماهی های نورس کپور نقره ای استفاده شد. استخر توسط آهک زنده که به نسبت ۷۵ کیلوگرم درهر mu یا ۶۶۵ مترمربع در حفره های کم عمق بستر ریخته، حل شده و ضد عفونی گردید. آب آهک برای ضد عفونی بیشتر در تمام نقاط کف پخش شد و استخر ضد عفونی شده با آبی که بعد از آمدن از دریاچه فیلتر شده بود، پرگردید. بعد از پر شدن استخر، از روش نمونه گیری پلانکتون برای آنالیز زئوپلانکتونهای کوچک و درشت موجود در آب بارور نشده استفاده شد. بعد از انجام نمونه گیری ، استخر توسط کود خوکی (ضایعات حاصل از خوک ) به نسبت ۲۵۰ کیلوگرم درهر mu، کوددهی و بارور گردید. به این طریق امکان رشد و افزایش ارگانیسم های غذایی طبیعی در استخر قبل از ذخیره سازی مهیا شد. هفت روز بعد از کوددهی، مجدداً نمونه گیری پلانکتونی جهت اطمینان از حضور زئوپلانکتونهای کافی برای تغذیه بچه ماهیان نورس و جوان انجام گرفت.

نمونه گیری پلانکتونی:

نمونه آب گرفته شده از یک نقطه مشخص از استخر برای نمونه گیری پلانکتون جمع آوری شد. آب(۱۰ لیتر) از میان یک تور پلانکتون گیری باچشمه های ۲۵ میکرومتر برای گرفتن زئوپلانکتونهای بزرگ مانند کلادوسرها و کوپه پودها گذرانده شد. مواد حاصل از فیلتراسیون درون بطری نمونه گیری و برای آنالیز جمع آوری گردید.

عملیات مشابه بر روی آب نمونه گیری شده جهت آنالیز زئوپلانکتونهای ریز نیز انجام گرفت و از آن آب یک لیتر درون یک شیشه قائم در طی شب همراه با فرمالین ۴% نگهداری شد. نمونه های زئوپلانکتونهای بزرگ نیز توسط فرمالین ۴% تثبیت گردید. هر دو نمونه برای مشخص شدن تعداد ارگانیسم های موجود در یک لیتر آب استخر، در ظرف شمارش در زیر میکروسکوپ آنالیز شدند.

ذخیره سازی بچه ماهیان نورس:

بچه ماهیان کپور نقره ای ۴ روزه با طولی معادل ۱۰ میلی متر از هچری تولید گردیدند. آنها با نسبت ۱۵۰ قطعه در هر متر مکعب در استخرهای بارور شده ذخیره سازی شدند. قبل از ذخیره سازی، جهت آنالیز زئوپلانکتونهای موجود در آب بارور شده، از آب استخر نمونه گیری بعمل آمد. بعد از ذخیره سازی بچه ماهیان نورس توسط شیره سویا و سویای خرد وله شده ( به عنوان غذای مکمل) غذا دهی شدند. این استخر مانند استخرهای پرواری صید و نمونه گیری شده و درصد بقاء گزارش گردید.

نتایج:

نتایج حاصل از آنالیز زئوپلانکتونها قبل و بعد از بارور سازی در جداول مندرج در پیوست این مقاله آمده است. در برآوردی که انجام شد، درصد بقاء بچه ماهیان نورس ۸۶% ثبت گردید. طول متوسط بچه ماهیان انگشت قد ۸/۲۸ میلی متر با وزن متوسط ۲۱/۰ گرم بود. اطلاعات و مطالب راجع به برداشت و نیز جزئیات مربوط به استخر نوزادگاهی در جداول آمده است. بقاء و رشد ماهیان جوان نتیجه عملکرد خوب غذاهای طبیعی قابل دسترس در استخر در اولین زمانهای تغذیه می باشد. همچنین کیفیت غذا از کمیت آن خیلی مهم تر است و بقاء بچه ماهیان نورس بستگی به غذای مناسب و باکیفیت دارد. استخرهای نوزادگاهی قبل از بارورسازی خالی از هر گونه زئوپلانکتون درشت بوده اند (شاید یک عدد در هر لیتر) ، زئوپلانکتونهایی که درمراحل میانی پرورش بچه ماهیان نورس کپور نقره ای بسیار ضروری هستند اما بعد از کود دهی تعداد قابل ملاحظه ای از زئوپلانکتونهای درشت از جمله کلادوسراها و کپه پوداها ( که در اولین مراحل تغذیه رشد بچه ماهیان نورس را پشتیبانی می کنند ) در آب استخر بوجود می آید. مصرف دائم سویای خرد شده یا شیره سویا، تولید غذاهای طبیعی و نیز رشد بچه ماهیان را در استخرها تضمین می کند. آب کافی و غیر آلوده همراه با دمای مناسب و دلخواه از دیگر عوامل پشتیبان رشد بچه ماهیان است.بطور خلاصه می توان نتیجه گرفت که تولیدات زئوپلانکتون حاصل از کود دهی می تواند دلیل اصلی رشد و بقای بچه ماهیان جوان در استخر نوزادگاهی باشد. کیفیت خوب آب و مدیریت مناسب از دیگر فاکتورهایی هستند که به کسب موفقیت کمک می کنند.پرورش بچه ماهیان تحت شرایط آب مناسب و کود دهی خوب معمولاً موفقیت آمیز می باشد. اما برای حاصل شدن نرخ بقای مناسب و رشد مداوم، آماده سازی دوره ای بستر استخر بسیار مهم می باشد.

نتیجه گیری نهایی:تولید کپور در آسیا تحت سیطره کپور چینی است و درصد بازماندگی و رشد بالای بچه ماهیان نورس در استخرهای نوزادگاهی احتمالاً دلیل محکمی برای افزایش ذخیره سازی و افزایش تولید آبزی پروری است. تکنولوژی که در استخرهای نوزادگاهی بچه ماهیان نورس کپور دنبال شد یک تکنولوژی آزمایشی بود که بطور عملی دراین مطالعه بررسی گردید.باروری طبیعی همراه با استفاده از غذاهای مکمل می تواند فاکتور اصلی در ظهور موفقیت در پرورش بچه ماهیان نورس کپور باشد.