تولید پروتئین با ارزش افزوده از ضایعات ماهیان آبهای جنوب کشور

توليد پروتئين با ارزش افزوده از ضايعات ماهيان آبهاي جنوب كشور

علي آبرومند

گروه صنايع غذايي،مجتمع آموزشي و پژوهشي رامين،دانشگاه شهيد چمران اهواز

چكيده

ژلاتين ماده پروتئيني است كه اهميت خاصي در صنايع غذائي، داروئي، صنعتي و پزشكي دارد. به ويژه در صنايع غذايي در تهيه مارمالادها و ژله ها و شيريني جات و بستني ها كاربرد داشته و به آساني در بدن جذب شده و حتي به هضم ساير مواد غذايي از طريق تشكيل امولسيون كمك مي نمايد.

هدف از اين تحقيق، استفاده بهينه از مواد اوليه سهل الوصول و ارزان يعني مقادير فراوان ماهيان غير ماًكول آبهاي جنوب ايران و همچنين ضايعات شيلات براي استخراج ژلاتين و در نتيجه كاهش واردات آن به كشور كه عمدتاً از پوست خوك و ضايعات دامي تهيه مي گردد، مي باشد.

نمونه هاي مورد نظر از تاسيسات شيلات بوشهر تهيه و در آزمايشگاه انستيتو علوم تغذيه و صنايع غذايي ايران بررسي گرديد. استخراج ژلاتين به دو روش اسيدي و قليايي انجام شد. بدين ترتيب كه پس از استخراج چربي از نمونه هاي خشك، جهت جداسازي املاح كلسيم از اسيد كلريدريك 5 درصد استفاده شد و بعد از تنظيم  pHهيدروليز تحت فشار بخار آب صورت گرفت. سپس فيلتراسيون و تغليظ ژلاتين تحت تأثير حرارت وخلاً انجام گرديد و بعد از سرد و خشك كردن ورقه هاي ژلاتين آسياب شد. در روش قليايي بجاي استفاده ازاسيد، نمونه ها با هيدروكسيد سديم 4% به مدت 3 هفته در دماي اتاق مجاور    مي شوند.

مقادير ژلاتين حاصله از هر دو روش با مقادير ارائه شده در ساير كشورها قابل مقايسه مي باشد.

واژه هاي كليدي: پوست و ضايعات ماهي، روش استخراج، ژلاتين.

مقدمه

ژلاتين در داروسازي براي تهيه كپسولهاي دارويي و قرصها مصرف مي شود و نقش مهمي در صنايع عكاسي بعهده داشته و امولسيوني از نمك هاي نقره مي سازد كه در مقابل نور بسيار حساس مي باشد. ژلاتين در صنايع ديگر مانند نساجي، تهيه چسب، كبريت سازي، ساخت كاغذ پلي كپي، كارتن سازي كاربرد دارد (1).  تا قبل از سال 1950، اكثر مطالعات درباره كلاژن و ژلاتين بر روي چرم و موارد استفاده صنعتي ژلاتين و سيستم كلوئيدي ان مورد توجه محققان بوده است (3). اطلاعات اين محققان اگرچه مربوط به اولين نمونه كلاژن مي شود، ولي در ارتباط با تحقيقات در مورد ژلاتين نيز مي باشد. با استفاده از روش هاي قديمي و يا جديد كلاژن به ژلاتين تبديل مي گردد. موارد كاربرد ژلاتين زياد بوده و با تشخيص واكنش هاي شيميايي مربوطه، موارد استفاده آن افزايش يافته است (2).                                                                   

ماده کلاژنی بافت پيوندي (پوست، استخوان، تاندون) به ماده محلول تشكيل دهنده ژل، تبديل شده كه به عنوان ماده غذائي يا به عنوان چسب، كاربرد داشته است. تصفيه ژله هاي شفاف با استفاده از سفيده تخم مرغ به عنوان يك هنر خانمهاي خانه دار پذيرفته شده بود، تا اينكه توليد صنعتي ژلاتين ارائه گرديد. ژلاتين نقش اصلی را در توسعه شیمی کلوئيد بازي مي كند (3).                                                                            

در امريكاي شمالي پوست خوك، منبع عمده ماده اوليه براي توليد ژلاتين خوراكي مي باشد. پوست خوك به شكل منجمد در بسته هاي بزرگ به كارخانه ژلاتين برده مي شود. در اروپا نيز مقادير زيادي پوست خوك براي توليد ژلاتين بكار مي رود، زيرا كه راندمان توليد ژلاتين از آن بالا، نياز به مدت زمان كوتاهتر براي آماده كردن مواد اوليه براي استخراج و مشكلات كمتر در ارتباط با فاضلاب كارخانه دارد. هم اكنون ماده اوليه عمده مورد استفاده براي توليد ژلاتين هاي صنعتي و خوراكي، استخوان و پوست گاو مي باشند (4).

مدتهاست معلوم شده است كه چسب حاصل از پوست و استخوان ماهي و حتي ژلاتين ماهي كه در آزمايشگاه تهيه شده است، قدرت ژله اي شدن معادل ژلاتين حاصل از پوست و استخوان پستانداران ندارد (2). در مقابل كلاژن ماهي هاي غضروفي، تبديل به ژلاتين هايي مي شود كه قدرت ژله اي شدن بهتري دارند، كه به وسيله تعيين مقاديراسيدهاي آمينه پرولين وهيدروكسي پرولين ارائه شده است (5).

كلاژنهاي ماهي، به عنوان منبع چسب ماهي، ارزش اقتصادي دارند، ولي در مقادير وسيعي تهيه نگرديده اند. كلاژن كيسه هواي ماهي به دليل درجه بالاي حلاليت آن، شايد اولين كلاژن محلولي بود كه كشف شده است. به عبارت ديگر، كلاژن كيسه هوايي ماهي خاويار (isinglass) هنوز به طور تجارتي در تصفيه نوشابه هاي الكلي به كار مي رود. كلاژن محلول پوست ماهي cod بطور وسيعي مطالعه شده است و به طور غير معمول 3 زنجير a آن همگي متفاوت هستند. بطور كلي كلاژن هاي ماهي مقدار ايمينو اسيد كمتر از كلاژن هاي پستانداران دارند. كلاژن محلول پوست كوسه ماهي و ماهيان استخواني نيز به دست آمده است ولي در درجه حرارت كمتري شكل اوليه خود را ميشود، اگرچه از جنبه هاي ديگر مشابه با كلاژن مهره داران است. شايد جالبترين كلاژن ماهي كه اخيرا كشف شده، به نامelastoidin  باشد كه يك پروتئين تهيه شده از باله كوسه ماهي است. اين پروتئين وزن مولكولي كمتر از اكثر كلاژنهاي محلول ديگر دارد و همچنين مقدار تيروزين وسيستئين بالا دارد كه غير عادي مي باشد. اين دو اسيد آمينه در تشكيل اتصال شركت دارد ولي اين عمل در كلاژنهاي پستانداران اتفاق نمي افتد (6).

Hafsteinsson و Gudmunsson اثرات روشهاي شيميايي را بر روي راندمان توليد ژلاتين بر اساس وزن پوست ماهي فر آيند نشده ( خام)، مقايسه نمودند. روش استخراج  به وسيله اسيد سيتريك با غلظت 7/0 درصد و غلظتهاي كم اسيد سولفوريك و هيدروكسيد سديم بالاترين راندمان را داشت (8).

همه ساله مقادير قابل توجهي ژلاتين به كشور وارد شده  و از اين طريق ارز زيادي از كشور خارج مي گردد. به علاوه ايران منابع عظيم دريايي (انواع ماهيان درياي شمال وجنوب) را دارد كه ميتوان از ضايعات شيلات به عنوان ماده اوليه براي توليد ژلاتين استفاده نمود. طبق آمار و ارقام شيلات كشور،هر ساله از كل ماهيان صيد شده، بيش از 13% آنرا ضايعات تشكيل مي دهد. با توجه به نكات ذكر شده بر آن شديم كه تحقيقي در مورد استحصال ژلاتين از اين ضايعات انجام گيرد.

مواد و روشها

 الف- مواد و دستگاهها: منابع ژلاتيني شامل پوست كفشك ماهي، پوست توام با گوشت كوسه ماهي، ضايعات كارخانه فيله زني (پوست، دم، باله، استخوان و فلس از ماهيان خسون، خارو، گيش ريز و قباد و سرخو) و ضايعات ماهيان ماكول از تاسيسات شيلات بوشهر بود. نمونه ها به صورت منجمد به آزمايشگاه انستيتو علوم تغذيه و صنايع غذايي ايران منتقل و تا شروع آزمايشات به همان حالت نگهداري گرديد. مواد شيميايي مصرفي مورد نياز شامل: اتر، اسيد كلريدريك 5 درصد، هيدروكسيد سديم 4 درصد، سفيده تخم مرغ، آهك، فسفات كلسيم و وسايل و دستگاههاي لازم شامل دستگاه سوكسله، بالون، بشر، بهمزن مغناطيسي، قيف بوخنر،  pHمتر ديجيتال، اتو كلاو، بن ماري، سانتريفور، گرمخانه تحت خلأ، ميكسرو فيلتر بود.

ب- روش ها: در روش نمونه برداري (8 و 10 و 12) ابتدا پس از اينكه ضايعات ماهي از حالت منجمد خارج شد و همچنين در حالت انجماد، جداگانه به صورت يكنواخت خرد شد. براي آ‌زمايش، مقادير مورد نياز (50 گرم) برداشته شد. در مرحله اول، در حالت انجماد و پس از خروج نمونه ها از حالت منجمد در دماي اتاق، مجدداً توزين گرديد و تفاوت وزن آنها، برابر با مقادير آب از دست رفته نمونه ها مي باشد. در مرحله دوم، اندازه گيري چربي نمونه ها با روش سوكسله (9) صورت گرفت كه هر بار آزمايش (نمونه خشك) به وسيله 200 ميلي ليتر اتر به مدت 6-4 ساعت انجام شد. اين مرحله در هر دو روش اسيدي و قليائي مشترك است. در مرحله سوم، نمونه هاي بدون چربي و آب بدست آمده از مراحل قبلي، در 300ـ200 ميلي ليتراسيد كلريدريك 5 درصد در شرايط  بهمزن مغناطيسي و به مدت 24 ساعت در دماي اتاق (25 درجه سانتيگراد) بطور جداگانه گذاشته شد تا املاح فسفات هاي كلسيم خارج شود (10 و 11 و 13). و ماده اي به نام اسئين (كلاژن متورم) به دست آيد. مرحله چهارم، شستشوي اسئين با آب به دفعات مكرر براي حذف اسيد، و عبور از قيف بوخنر براي خارج نمودن املاح و افزودن چندقطره محلول هيدروكسيد سديم 4% به منظور افزايش  pHنمونه ها وسپس تنظيم pH  در محدوده 7-6  توسط pH متر ديجيتال (11) براي حداقل سرعت تجزيه محلول ژلاتين وكسب بهترين نتايج       مي باشد. مرحله پنجم، هيدروليز كلاژن و تبديل آن به ژلاتين توسط حرارت ودر مجاورت آب است. استفاده از دستگاه اتوكلاو (8،10 و 12) سريعترين روش بود. نمونه ها را به مدت يكساعت و در فشار بخار   psi20 و در درجه حرارت 121 درجه سانتيگراد قرار داده شد. در اتو كلاو، باند هاي هيدروژني كه ساختمان كلاژن را ثابت نگه مي دارد، مي شكند و به ژلاتين تبديل مي شود. از بن ماري هم براي آزمايشات اوليه استفاده گرديد ولي زماني طولاني تر لازم دارد (36 ساعت). قبلاً به ميزان دو سوم مواد كلاژن  آب مقطر افزوده شد. مرحله ششم، تصفيه شيميايي محلول ژلاتين بود كه از سفيده تخم مرغ استفاده شد. (13). مي توان از آهك يا فسفات كلسيم نيز استفاده نمود.

به ازاي هر 80 ميلي ليتر محلول ژلاتين در حال جوش، يك ميلي ليتر سفيده تخم مرغ افزوده شد آلبومين سفيده در اثر حرارت كواگوله شده، پس از يكساعت، املاح مس و ديگر ناخالصي ها را به خود متصل نموده و پس از عبور محلول ها از صافي، جدا مي شوند. در مرحله هفتم عمل سانتريفوژ (14) صورت گرفت. نمونه ها را با R.P.M.   2500يا دور در دقيقه به مدت ده دقيقه و در دماي 5- درجه سانتيگراد سانتريفوژ شده، در اثر اين عمل، موكوپلي ساكاريد ها مانند  اسيد هيالورونيك و سولفات كندروايتين با وزن مولكولي بالا، رسوب نموده و جدا مي شوند. محلول روئي لوله ها به بشر منتقل گرديد. در مرحله هشتم، محلول ژلاتين در گرمخانه تحت خلأ (14) در دماي 65 درجه سانتيگراد و به مدت 24 ساعت، خشك گرديد. آنگاه ورقه هاي خشك ژلاتين آسياب شده وتوزين گرديد. در روش قليائي تهيه ژلاتين، بعد از جداسازي چربي، نمونه ها در محلول سود 4 درصد به مدت 3 هفته قرار گرفت. پس از حذف قليا توسط شستشو با  آب و اسيد كلريدريك 5 در صد  pH نمونه ها در حدود 7-6 تنظيم و بقيه مراحل همانند روش اسيدي انجام شد.

نتايج

نتايج حاصل از روش هاي اسيدي و قليائي بر روي نمونه هاي مختلف ضايعات ماهي و آزمايشــــات  فيزيكو شيميايي بر روي ژلاتين حاصله در جداول 1، 2، 3 و 4 آمده است.

جدول 1- ميانگين ميزان چربي و آب استحصالي از نمونه هاي مختلف ضايعات شيلات.

نوع نمونه ها    ميزان آب ( % )    ميزان چربي ( % )

 پوست كفشك ماهي    37/21    25/4

 پوست توأم با گوشت كوسه ماهي    97/20    012/14

 ضايعات كارخانه فيله زني    39/22    14/19

 ضايعات ماهيان مأكول غير مصرفي    70/19    63/9

 ميانگين    10/21    76/11

جدا سازي آب موجود دربافت پيوندي و چربي براي تسهيل شرايط لازم جهت تبديل كلاژن به ژلاتين است.

جدول 2- ميزان ژلاتين استحصالي از نمونه هاي مختلف ضايعات ماهي با روش اسيدي

( بر حسب درصد از نمونه اوليه )

ميانگين    6    5    4    3

    2    1                                تكرار

نوع نمونه

76/19

36/20    26/20    12/20

    16/19    40/19    26/19    پوست كفشك ماهي

08/18

25/18    14/17    047/18    94/18    57/17    52/18

    پوست همراه با گوشت كوسه ماهي

72/21    5/22    67/20    17/21    57/21    97/21    47/22    ضايعات كارخانه فيله زني

49/9    13/9    53/8    43/9    73/9    23/10    93/9    ضایعات ماهیان مأکول غیرمصرفی

جدول 3- ميزان ژلاتين استحصالي از نمونه هاي مختلف ضايعات ماهي با روش قليايي

 (بر حسب درصد نمونه اوليه)

 تكرار     

نوع نمونه    1    2    3    4    5    6    ميانگين

پوست كفشك ماهي    85/20    15/20    55/21    95/19    75/21    65/20    81/20

پوست همراه با گوشت كوسه ماهي    75/18    65/18    15/19    15/18    55/19    75/17    66/18

ضايعات كارخانه فيله زني    69/17    55/17    29/18    04/19    89/18    35/18    30/18

آزمایشات کیفی روی نمونه ژلاتین حاصله از ضایعات ماهي با روش اسيدي توسط مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران انجام گرديدكه نتايج آن در جدول 4 آمده است.

جدول 4- آزمايشات فيزيكو شيميائي بر روي نمونه ژلاتين حاصله با روش اسيدي انجام شده توسط مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران

رديف    نوع آزمايش    نمونه  ژلاتين  ارسالي    ژلاتين استاندارد هند (1)

1    شفافيت    شفاف (زرد رنگ)    شفاف

2    رطوبت    %1/9    حداكثر 15

3    پروتئين بر مبناي ازت    %5/14    حداكثر 15

4    PH    4    ـــ

5

مس (p.p.m)    6/2    حداكثر 30

6    سرب (p.p.m)    3 /0    حداكثر 5

7    آهن (p.p.m)    6/1    ـــ

8    خاكستر    %178/0    حداكثر 3

ژلاتين مورد مقايسه، از نوع وارداتي هندوستان است. روش هاي استاندارد در مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي شامل اندازه گيري رطوبت با روش دسيكاتور در خلاء و ماده  رطوبت گير اسيد سولفوريك و آزمايش پروتئين با روش ميكروكلدال و تعيين مقدار خاكستر با روش خاكستر كردن مرطوب با استفاده از كوره الكتريكي و pH بوسيله pH متر ديجيتال واندازه گيري مقادير مس و سرب و آهن بوسيله Atomic Absorbtion  صورت گرفته است. عمل سانتريفوژ نمونه ها بوسيله دستگاهCentrifugator  انجام شده است.

بحث

ميانگين در صد ژلاتين حاصل از نمونه هاي متفاوت پوست كفشك ماهي، پوست همراه با گوشت كوسه ماهي، ضايعات كارخانه فيله زني با روش اسيدي، درمقايسه با ميانگين درصد ژلاتين حاصل از ضايعات ماهي هاي غضروفي در آمريكا (7)، با استفاده ازروش آماري آزمون“t” <0.1)  p) اختلاف معني داري وجود ندارد، در صورتي كه ميانگين درصد ژلاتين حاصل از ضايعات ماهيان مأكول غير مصرفي با فرآيند اسيدي، در مقايسه با ميانگين درصد ژلاتين حاصل از ضايعات ماهيان غضروفي آمريكا (7)، با همان روش آزمون “t” اختلاف معني داري وجود دارد. انحراف معيار داده ها درجدول-2 براي پوست كفشك ماهي، پوست همراه با گوشت كوسه ماهي، ضايعات كارخانه فيله زني و ضايعات ماهيان مأكول غير مصرفي به ترتيب برابر 084/ 0 و 16/0 و 67/0 و 41/0 و انحراف معيار داده ها درجدول 3 - براي پوست كفشك ماهي ، پوست همراه با گوشت كوسه ماهي و ضايعات كارخانه فيله زني به ترتيب برابر با 788/1 و 96/0 و 739/1 مي باشد‌.

Osborne  و همكارانش (13)، راندمان توليد ژلاتين از پوست Lumpfish  را 3/14%گزارش دادند ولي از يك روش آزمايش متفاوت استفاده نمودند كه با توجه به نتايج تحقيق كه در جدول 2 آمده در مقايسه با مقادير ژلاتين نمونه هاي پوست كفشك ماهي، پوست توأم با گوشت كوسه ماهي، ضايعات كارخانه فيله زني، كمتر بوده ولي در مقايسه با مقدار ژلاتين ضايعات ماهيان مأكول غير مصرفي بيشتر است، اما در مقايسه با ميانگين درصد ژلاتين حاصل از 4 نوع نمونه  ضايعات ماهي با روش اسيدي نيز كمتر است.

بر اساس گزارش Magnus  Gudmundsson  و Hannes  Hafsteinsson   (8) ماكزيمم راندمان ژلاتين بر اساس وزن پوست ماهيCod ، حدود 17% بود كه اگر با متوسط درصد ژلاتين حاصل از 4 نوع نمونه ضايعات ماهي با روش اسيدي مقايسه شود، معادل آن مي باشد (26/17%). گزارش اخير بر اساس روش استفاده از سيتريك اسيد 7/0% و غلظت هاي كم سولفوريك اسيد و هيدروكسيد سديم بود كه بيشترين راندمان داشت.

ميانگين درصد ژلاتين حاصل از نمونه هاي متفاوت پوست كفشك ماهي، پوست توأم با گوشت كوسه ماهي و ضايعات كارخانه فيله زني در مقايسه با ميانگين درصد ژلاتين حاصل از ضايعات ماهيان غضروفي آلمان (10)، با استفاده از آزمون “t” (p <0.1) اختلاف معني داري وجود ندارد ولي متوسط درصد ژلاتين حاصل از 3 نمونه ضايعات ماهي به روش قليايي نسبت راندمان گزارش شده توسط  Hannes  Hafsteinsson و همكارش بيشتر است. علت تفاوت راندمان توليد ژلاتين از نمونه هاي ضايعات ماهي در اين تحقيق در مقايسه با نتايج محققين در ارتباط با نوع روش آزمايش ودرجه حرارت و  pH و غلظت اسيد كلريدريك و هيدروكسيد سديم مصرف شده و مدت زمان انجام مراحل مختلف فرايند و نوع ماده اوليه منبع ژلاتيني مي باشد، به طوري كه در اين تحقيق از پوست و استخوان و ديگر ضايعات ماهي منجمله سر، دم، باله، فلس و گوشت (كوسه ماهي) استفاده گرديد كه طبيعتأ ميزان كلاژن موجود در پوست و استخوان و ضايعات ديگر ماهيان متفاوت بوده و در نتيجه مجموع ژلاتين حاصله بيشتر از راندمان پوست به تنهايي مي باشد.

علاوه بر اين تنظيم درجه حرارت در سطوح پايينتر و تنظيم pH در محدوده 7-6 و مدت زمان حرارت دادن نمونه هاي كلاژن و همچنين غلظت مواد شيميائي مصرف شده در نتايج فرآيند و توليد ژلاتين مؤثر است كه در اين تحقيق از درجات حرارت مطلوب (60- 70 درجه سانتي گراد) استفاده شده است و در صورت افزايش درجات حرارت بالاتر از آن، امكان تجزيه ژلاتين وجود داشته و راندمان كاهش مي يابد همچنين در اين تحقيق از غلظت هيدروكسيد سديم و اسيد كلريدريك بيشتر از روش ديگر محققان گزارش شده استفاده شده است، كه در نتيجه در افزايش راندمان نيز مؤثر بوده است. زيرا اتصالات موجود در كلاژن براي تبديل به ژلاتين سريعتر شكسته مي شوند. بالا بودن راندمان توليد ژلاتين از ضايعات شيلات به روش قليائي در اين تحقيق  مطابق  با نتايج  (11) M. C .Gomez  Guillen و همكارانش است كه طبق گزارش اين محققان بهترين نتايج و حداكثر خواص ژله اي كنندگي و ويسكوزيته ي ژلاتين مخصوصاً وقتي به دست مي آيد كه پوست ماهي در مجاورت هيدروكسيد سديم رقيق بوده باشد. اندازه گيري bloom strength  كه مهمترين خاصيت و grade ژلاتين را نشان مي دهد، به دليل عدم وجود وسيله اندازه گيري در ايران مقدور نبود و ژلاتين تا كنون يك ماده وارداتي است. علت راندمان بالاتر توليد ژلاتين از دو نمونه اول با روش اسيدي تبديل سريعتر و كاملتر پوست ماهي به ژلاتين است ولي در نمونه ضايعات كارخانه فيله زني علاوه بر پوست، ضايعات ديگر مانند سر، دم، باله، فلس و استخوان وجود دارد.

ضمناً با توجه به آناليز  فيزيكو شيميائي ژلاتين حاصله با روش اسيدي و از نمونه هاي مختلف در مقايسه با ژلاتين استاندارد هندوستان در آزمايشگاه، واضح است كه از لحاظ در صد پروتئين و در نتيجه قدرت مطلوب تشكيل ژله در نمونه مورد آزمايش، و همچنين درصد ناچيز املاح، خاكستر آن، و نظر به اينكه راندمان توليد ژلاتين از ضايعات شيلات (نمونه هاي آزمايش شده) در حد قابل توجهي  مي باشد و اكثراً اختلاف معني داري با مقادير مشابه خارجي ندارند، و با توجه به اينكه ميزان ضايعات شيلات بوشهر در سال، حدوداً برابر با 13292 تن ضايعات ماهيان مأكول و 1200 تن ماهيان غير مأكول و 200 تن ضايعات كارخانه فيله زني بوده است، مي توان نتيجه گيري نمود كه امكان توليد ژلاتين از ضايعات ماهيان مأكول در شيلات بوشهر برابر با 43/1253 تن و از ضايعات كارخانه فيله زني برابر با 14/43 تن و از ماهيان غير مأكول (عمدتاً كوسه ماهي) حدود5/216 تن مي باشد. بطور كلي در سال امكان توليد ژلاتين از ضايعات شيلات بوشهر در حدود مقدار 1/1513 تن مي باشد. از اين گذشته در فرايند توليد ژلاتين از ضايعات شيلات، مقدار قابل توجهي روغن ماهي حاصل مي شود كه با ارزش مي باشد. همچنين فسفات دي كلسيم به دست آمده كه در خوراك حيواني و كودها كاربرد دارد.

بنابراين مي توان چنين استنباط نمود كه طرح صنعتي توليد ژلاتين در كشور از ضايعات شيلات از لحاظ اقتصادي مهم بوده و قابل بررسي به نظر مي رسد.

زیست شناسی ماهیان

زیست شناسی ماهیان

روبرت بی. مولر

سامانه آزمایشگاهی امنیت غذایی و بهداشت حیوانات کالیفرنیا، دانشگاه کالیفرنیا

مترجم: سید مرتضی ابراهیم زاده، کارشناس ارشد شیلات

ماهیان واجد برخی خصوصیات منحصر به فرد آناتومیکی و فیزیکی می باشند که با پستانداران متفاوت می باشد؛ اگرچه، آنها دارای سیستم های اندامی مشابه ی سایر حیوانات می باشند. تمام ماهیان خونسرد (poikilothermic) بوده و باید قادر به سازگاری با تغییرات دمای آب باشند. ماهیان در محدوده ی دمایی متغیر از کمتر از صفر درجه تا چشمه های زیر زمینی گرم به سر می برند. با این حال، هر گونه از ماهیان باید در محدوده ی دمایی خاص زندگی کند. تغییر ناگهانی دمای آب می تواند منجر به مرگ ماهی شود.

دستگاه های اندامی ماهی به خاطر محیط آبی زیستگاه آنها، تا اندازه ایی با پستانداران فرق می کند. در زیر به مهم ترین تفاوت ها اشاره شده است.

پوست

ماهیان فاقد لایه کراتین روی اپیدرم خود می باشند. یک کوتیکول مرکب از موکوس، موکوپلی ساکاریدها، ایمنوگلوبولین ها و اسیدهای چرب سطح این حیوانات را می پوشاند. اپیدرمیس از یک اپتلیوم فلس دار لایه ایی (stratified squamous epithelium) با ضخامت متغیر (4-20 سلول) تشکیل شده است. سلول های اپیدرمی بیرونی قابلیت تکثیر خود را حفظ می کند. دیگر سلول های موجود در اپیدرمیس شامل سلول های جامی (goblet cells) (مسوول ترشح کوتیکول)، سلول های گرزی شکل ائوزینوفیلیک (eosinophilic club cells) یا سلول های هشدار (موجود در بیشتر گونه های ماهیان)، سلول های  دانه ایی ائوزینوفیلیک (eosinophilic granular cells) (با عملکرد نامشخص)، لکوسیت ها و ماکروفاژها می باشند. 

درمیس از یک لایه فوقانی استراتوم اسپونگیوزوم (stratum spongiosum) و لایه زیرین استراتوم کمپکتوم (stratum compactum) تشکیل شده است. تعداد زیادی ملانوفور، گزانتوفور و ایریدوفور (که رنگ نقره ایی به ماهی می دهد) در سراسر درمیس دیده می شود. فلس ها صفحات کلسیمی منشا گرفته از درمیس می باشند و با اپیدرمیس پوشانده می شوند. دو نوع فلس کتنوئیدی و سیکلوئیدی وجود دارد. فلس های کتنوئیدی الاسموبرانش ها در سطح خارجی واجد خار می باشد به طوری که پوست این ماهیان شبیه کاغذ سمباده می شود. فلس های سیکلوئیدی ماهیان تلئوست سطح بیرونی صاف داشته و حلقه های متحدالمرکز در روی آن دیده می شود که برای تعیین سن برخی از ماهیان مفید می باشد. همچنین فلس ها به عنوان مخزن کلسیمی برای ماهی مطرح می باشد؛ برخی از ماهیان در زمان گرسنگی یا فعالیت های پیش از تخم ریزی کلسیم فلس ها را به کلسیم دیگر بخش های اسکلتی ترجیح می دهند.

تنفس

آبشش ها واجد چهار هلوبرانش (Holobranchs) می باشند که در اطراف حلق قرار دارند. هر هلوبرانش از دو همی برانش (Hemibranchs) بوجود آمده است. همی برانش از ردیف های رشته های نازک طویل به نام تیغه ی اولیه (Primary lamella) تشکیل شده است. تیغه اولیه سطح خود را با تیغه ثانویه که چین های هلالی روی سطح پشتی و زیرین می باشند، افزایش می دهند. تبادل گازی در سطح تیغه ثانویه انجام می گیرد. سلول های اپتلیال توسط سلول های ستونی (Pillar cells) در امتداد تیغه ثانویه محدود می گردد. یک کانال رگی نازک پوشانده شده با اندوتلیال بین سلول های ستونی قرار دارد. این ناحیه، مکان تبادل گاز، برداشت ضایعات نیتروژنی و برخی تبادلات الکترولیتی می باشد.

آبشش کاذب (Pseudobranch) در زیر سرپوش آبششی پشتی قرار دارد. این اندام یک کمان آبششی با یک ردیف فیلامنت می باشد. عمل آبشش کاذب نامعلوم است، اگرچه عقیده بر اینست که این ساختار خون با اکسیژن بالا را به مشیمیه و شبکیه چشم می رساند و در تنظیم حرارت و گیرندگی فشار نقش دارد.  

دستگاه غدد درون ریز

غده آدرنال

غده آدرنال حقیقی در بیشتر ماهیان دیده نشده است (به استثناء اسکولپین ها). بافت قشری آدرنال در عمده ماهیان سلول های بین کلیه (اینتررنال (Interrenal)) می باشند. این سلول ها سلول های مکعبی ائوزینوفیلیک بوده که با رگ های اصلی خون در کلیه قدامی پیوسته است. این سلول ها گلوکوکورتیکوئید (Glucocorticoid) و مینرالوکورتیکوئید (Mineralocorticoid) ترشح می کنند.

محل قرارگیری سلول های درونی آدرنال (سلول های کرومافین) متفاوت می باشد. این سلول ها معمولاً به صورت خوشه ایی با گره عصبی سمپاتیک بین کلیه قدامی و ستون مهره یا بافت بین کلیه دیده می شود. 

غده تیروئید   

فولیکول های تیروئید خیلی شبیه به بافت تیروئید پستانداران می باشند. فولیکول های تیروئید در سراسر بافت پیوندی ناحیه حلق پراکنده بوده و ممکن است در اطراف چشم، آئورت شکمی، سیاهرگ های کبدی و کلیه قدامی دیده شود. باید توجه نمود که بافت تیروئید می تواند به طور وسیع پراکنده باشد. در بسیاری از زمان ها پاتولوژیست ها به طور سهوی و از روی اشتباه این پراکنش طبیعی بافت تیروئید را متاستاز تومور سلول فولیکولی تیروئید می دانند.

لوزالمعده درون ریز

لوزالمعده درون ریز در بیشتر ماهیان به صورت جزایر لانگرهانس وجود دارد و با لوزالمعده ی برون ریز پیوسته است. در برخی از گونه ها جزایر خیلی بزرگ بوده و ممکن است به طور برجسته دیده شود (اجسام بروکمن (Brockman bodies). در برخی از ماهیان در طول فصل تولیدمثل اندازه و تعداد جزایر افزایش خواهد یافت. این امر نباید با ورم غده ایی (Adenoma) اشتباه شود.

غدد پاراتیروئید

غدد پاراتیروئید در ماهیان دیده نمی شود؛ عمل این غدد برعهده سایر اندام های غدد درون ریز می باشد (گویچه های استانیوس).

غده ی التیموبرانشیال

این غده در زیر حلق در تیغه افقی جدا کننده قلب از حفره شکمی قرار دارد. این اندام کلسی تونین (کاهش دهنده سطوح کلسیم سرم) که همراه با هیپوکلسین (ترشح شده توسط گویچه های استانیوس) برای تنظیم سوخت و ساز کلسیم بکار می رود، را ترشح می کند.

گویچه های استانیوس

این جزیره های سلول های دانه ایی ائوزینوفیلیک واقع در اندام های زوج سطح زیرین کلیه می باشند. این اندام پروتئینی به نام هیپوکلسین (تلئوکلسین) ترشح می کند که به همراه کلسی تونین در تنظیم متابولیسم کلسیم نقش دارد.

اروفیز

اروفیز یک اندام عصبی ترشحی واقع در انتهای نخاع می باشد. این اجسام ترکیبی از آکسون های فاقد میلین ختم شده به یک دیواره مویرگی می باشند. عمل اروفیز مشخص نیست.

غده پینه آل

غده پینه آل ساختار نورواندوکرین حساس به نور می باشد که در مغز قدامی قرار دارد و اندامی به شدت عروقی شده است. این غده ملاتونین ترشح می کند که در کنترل تولیدمثل، رشد و مهاجرت نقش دارد.

دستگاه گوارش

دستگاه گوارش ماهی مشابه لوله گوارش سایر حیوانات می باشد. ماهیان گوشتخوار در مقایسه با ماهیان علفخوار لوله گوارش کوتاهی دارند. معده و روده از سلول های دانه ایی ائوزینوفیلیک زیر مخاطی (Submucosal) تشکیل شده اند. عمل این سلول ها مشخص نیست. برخی از ماهیان (آزاد ماهیان) زوائد باب المعده (Pyloric ceca) دارند که گاهی با انگل ها اشتباه گرفته می شوند. این زوائد آنزیم های گوارشی مورد نیاز برای هضم برخی از غذاها را ترشح می کنند. ماهیان بدون زوائد باب المعده از آنزیم های گوارشی تولید شده در کبد و پانکراس استفاده می کنند. امکان تقسیم روده به روده کوچک و بزرگ امکان پذیر نیست.

کبد ساختار لوبولی شبیه به آنچه که در پستانداران دیده می شود را ندارد. در بسیاری از ماهیان مکان هایی از پانکراس برون ریز (هپاتوپانکراس) که در نزدیکی سیاهرگ های کوچک سیاهرگ باب کبدی قرار دارند، دیده می شود.

پانکراس در روده بند (مزنتری)، نزدیک باب المعده (پیلوروس) پراکنده می باشد. 

دستگاه رتیکولواندوتلیال

ماهیان فاقد گره های لنفی اند. سلول های بیگانه خوار(Phagocytic cells) در لایه رویی اندوتلیال دهلیز و تیغه های آبششی قرار دارند. سلول های بیگانه خوار (سلول های کوپفر Kupffer) در کبد وجود ندارد. مراکز ملانوماکروفاژها در کبد، کلیه و  طحال دیده می شوند. مراکز ملانوماکروفاژ در هنگام بیماری یا استرس افزایش پیدا می کند.

تیموس ماهی اندام لنفوئید مرکزی محسوب می شود. این اندام به صورت زیر پوستی در محل اتصال پشتی سرپوش آبششی قرار دارد.

ماهیان قادر به تولید ایمنوگلوبولین ویژه (تنها IgM) بوده و دارای هر دو حساسیت ویژه تاخیری و آنی می باشند. ماهیها می توانند آنتی بادی های خنثی کننده و اتصال دهنده ویروس را تولید کنند. هر دو لنفوسیت B و T در ماهیان دیده می شود.

دستگاه گردش خون

قلب از دو حفره، یکی بطن و دیگری دهلیز، تشکیل شده است. برخی از نویسندگان سینوس وریدی را به عنوان حفره سوم و پیاز شریانی (Bulbus arteriosus) را حفره ی چهارم می دانند. جریان خون از قلب از طریق آئورت شکمی و شریان های آبششی آوران، برای اکسیژن گیری به آبشش ها فرستاده می شوند. خون اکسیژن دار از طریق شریان وابران به آئورت پشتی برگشت داده می شوند. سپس آئورت پشتی خون اکسیژن دار را به بدن می رسانند. مقداری از خون اکسیژن دار از آئورت پشتی خارج شده و به آبشش کاذب برای اکسیژن گیری بیشتر فرستاده شده و بعد از آن به شبکیه چشم که نیاز اکسیژنی بالایی دارد، ارسال می گردد.  

 دستگاه ادراری

کلیه ماهیان از پرونفروس ها و مزونفروس ها تکامل یافته است. عمل کلیه تنظیم اسمزی می باشد. در ماهیان آب شیرین، کلیه یون ها را حفظ و آب را دفع می کند. در ماهیان آب شور، کلیه یون ها را دفع و آب را در بدن حفظ می کند. اکثر ضایعات نیتروژنی از طریق آبشش ها دفع می شوند. کار دیگر کلیه خون سازی می باشد و بافت خون ساز در  درون کلیه قرار دارد. عمل اصلی خون سازی در بخش قدامی کلیه انجام می گیرد اما در تمام کلیه این عمل صورت می پذیرد.

اندام حسی ویژه

دستگاه خط جانبی

دو نوع اندام خط جانبی وجود دارد. نورومست های سطحی و دو اندام کانالی خط جانبی در ماهیان وجود دارد. دو نوع نورومست سطحی وجود دارد. این نورومست ها در حفره های اپیدرمی سر قرار دارند. عمل آنها به خوبی مشخص نشده اما عقیده بر آنست که این نورومست ها در حرکت و جهت یابی نقش دارند.

دومین اندام خط جانبی، سیستم کانال خط جانبی می باشد که در طول بدن ماهی تا ناحیه سر توسعه یافته است. این اندام به محرک های هیدروستاتیک و صدا حساس می باشد.

ایمنی زیستی در پرورش میگو

تاثیر دمای آب بر بروز بیماری لکه سفید

تأثیر دمای آب بر بروز بیماری لکه سفید

جلبک های سمی

جلبكها اغلب به شكل تك سلولي هاي كوچك يا ارگانيسمهاي كلوني شكل هستند،مانند كلپها  كه خيلي بزرگند.با توجه به مطالعات انجام شده 3 گروه عمده از جلبكهاي سمي مشخص شده اند كه عبارتند از:
1-  Dinoflagellate
2 -Diatom
3 - Cyanophyceae

 1)      Dinoflagellate  
گونه هايي تك سلولي وميكروسكوپي ، داراي تاژك يا فلاژل مي باشند.حدود 75%از مجموع گونه هاي سمي موجود را به خود اختصاص داده اند.بعضي از گونه هاي آن اتو تروف و بعضي هترو تروف هستند و انواعي هم هر دو مكانيسم را دارند.حدود 2000 گونه از آنها شناسايي شده اند كه اكثر گونه هاي آن مضر بوده ولي حدود 30 گونه از آنها تو ليد توكسين   مي كنند .بعضي در سطح دريا تجمع وتغيير رنگ آب دريا را سبب مي شوند كه به آنRed tide  گفته مي شود.

 
2 )     Diatom 
     جلبكهايي ميكروسكوپي و تك سلولي اند كه بوسيله ديواره هايي احاطه شده اند .ديواره سلولي آنها حاوي مواد سلولزي است كه در ابتدا با مواد سيليسي كمپلكس تشكيل مي دهند.توليد مثل جنسي و غير جنسي دارند .بيش از 8000 گونه ديا تومه شنا خته شده اند. در آبهاي شور و شيرين رود خانه اي ، در  خاك هاي نمناك ، سطوح نمناك گياهي يا فت ميشوند.نوع مهم سمي براي آبزيان و پستانداران دريايي Pseudonitzchia    نام دارد.


  3 )     Cyanophyceae            رشد سيا نوباكترها با عث مي گردد كه هپاتو توكسيني به نام Microcystin در آب زياد شود.فا ضلا بها به خصوص فاضلا بهاي  خانگي  كه  داراي  غلظت بالايي  از نيتروژن و فسفات  هستند  در افزايش سيانو باكترها  مو ثر مي باشند.مصرف اين آبها توسط حيوانات باعث مرگ ومير آنها مي شود.دو نوع سيا نوباكتر مهمی كه باعث آلودگي مي شوند  Microcystis aeroginosa  - Anabaena Floseaquae  نام دارند.


جلبكهاي سمي در آب شيرين و شور
 1.      آب شيرين  
  تقريبا همه بلوم هاي آب شيرين به وسيله سيانو با كترها يا جلبكهاي سبز آبي ايجاد مي شوند.بلو م ها باعث برگشت پذيري و تغيير رنگ رود خا نه ها و يا كمبود موادي مثل اكسيژن مي شود .عوامل محيطي مو ثر در بلوم : نور – دما – آب و هوا و فعاليتهاي بشري است.
فعاليتهاي بشري موثر در بلوم :
   تغييرات فيزيكي  : ساخت سازه هايي مثل سد ها،دكلها و...        
آلودگي نوترينتي : فاضلابهاي شهري ، روآنابهاي شهري ،زهكشي آبهاي حاصل از آبياري كه باعث افزايش  N,Pمي شود  .
  جنسهاي جلبكي سمي آب شيرين  Chrysochromulina  و Pseudonitzchia نام دارد.



1.      آبهاي شور
        بيشترين و فراوانترين بلوم هاي جلبكهاي جهان در اقيانوسهاي گرم و غني از نوتريت اتفاق  مي افتد. سموم جلبكي حاصل از آنها ماهيان و نرمتنان و سخت پوستان را تحت تاثير قرار مي دهد، و در شناوري وتنفس و تغذيه آنها و حتي روي تغذيه حيوانات و مو جودات اهلي و و حشي اختلال ايجاد مي كند. تو كسين توليد شده توسط ارگانيسمهاي دريايي نسبت به سم و توكسين توليد شده در ارگانيسم آب شيرين شديد تر است.

به طور كلي دو نوع تر كيب سمي وجود دارد :
 1- نوع پپتيدي ( هپاتو توكسين ) :
يك توكسين ضعيف بوده كه اثر كشندگي ضعيف داردو ممكن آسيب هايي را در كبد به صورت مزمن ايجاد كند .
 2- نوع آلكالوئيدي ( نورو توكسين ) :
 نسبت به نوع قبلي قوي تر بوده و عموما دورۀ ناتواني ايجاد شده توسط آن طولاني است.اين سم در زمان كم اثر كشندگي خود را حفظ مي كند .اين سم بيشتر عصب و تنفس را در گير مي كند.

خطرات اثر توكسينها
1-      اثر بر روي سلامتي مو جودات زنده : مثلا سمومي مثلBSP باعث ايجاد بيماري و مرگ در والها ، دولفينها و ديگر پستانداران دريايي و ماهيها مي شود.
 2-    اثر روي اكو لو ژي (ايجاد تغيير دراكو سيستمها)

گو نه هاي جلبكي سمي آب شور 
   دینو فلاژله ها  Dinoflagelata :
  Alexandrium acatenela     
— Alexandrium excavatum
 —  Alexandrium fundyense
 — Alexandrium minutum      
 — Gambierdiscus toxicus
 —Gymnodinium breve 
 —Gymnodiniumnagasakkiense      
  
     دیاتومه ها Diatom: 
— Pseudonitzichiaausteralis
—Pseudonitzichia pseudodelicatissima    
—Chaetoceros convolute
—Chaetoceros concavicornis 
   

انواع دیگر Others:
—Amphidinium cartera 
Chatonella marina
Chatonella antigua  
—Chrysochromulina polylepis
—Pfiesteria piscicida
—Prorocentrum minimum

شناخت برخي از گونه هاي مهم جلبكي مضر     1 ) Alexandrium    بلوم گونه هاي اين جنس حالت مسمويت و سندرمي به نام psp را ايجاد مي كندparalytic shellfish poisoning) ) كه اين سندرم براي انسان خطر ناك ميباشد.اين سم در ماهيان و shellfish ايجاد فلج عضله اي و گاهي باعث مرگ ماهيان و پرندگان و پستانداران دريايي مي شود.وقوع اين پديده با دور شدن از ساحل وپيشروي به قسمت هاي دور از ساحل بيشتر مي شود . محققين اعتقاد دارند كه نوترينت هاي حاصل از منابع انساني و بشري عامل اصلي ايجاد كننده بلوم است. Psp براي اولين بار در طول خط ساحلي در ايالت متحده امريكا قبل از هر جاي ديگر روي داد.

  2 ) Chrysochromulina : (Chrysochromulina polylepis )

اين جلبك ازانواع بسيار مضر محسوب مي شودو بيشترين آسيب را در سواحل نروژ  دارد به طوريكه باعث از بين رفتن تمام زيست و زندگي لايه هاي زيرين آب در شمال نروژ درسال1998 شده بود. بر خلاف  گونه هاي جلبكي ديگر كه به نسبت N/Pدر دريا حساس مي باشند  ، به طوريكه با افزايش اين نسبت به مقدار كمي آهسته يا كاهش ميابند ، ولي اين گونه به تغيير اين نسبت حساس نيست. اين گونه مي تواند بلو م هاي بسيار بزرگي را ايجاد كند كه بيشتر در بهار و تابستان روي مي دهد

.3 )  Gymnodinium : (  Gymnodinium breve)

اين  گونه جزء قديمي ترين گونه هاي سمي شناخته شده است كه موجب مسمويت در shellfish ها مي شود سندرم           نورو توكسيني به نام NSP(Neurotoxin shellfish poisoning) ايجاد شده كه توكسين آزاد شده باعث مرگ ماهيان و بي مهره گان و پرنده گان و پستاندارن دريايي مي شود .در سال 1880 مسمويت shellfishها در طول سواحل فلوريدا گزارش شد ودر سال 1916 او لين بيماري و مشكل تنفسي با شناخت اين سندرم كشف شد.بلوم هاي آن به مدت طولاني ادامه مي يابد به خصوص اگر اين بلوم با افزايش نوترينت هاي منابع انساني ايجاد شده باشد.توكسين هاي حاصل از آن به وسيله امواج پراكنده شده و مشكل تنفسي را در مو جوداتي كه درآن منطقه زندگي مي كنند ايجاد مي كند.

 4 )  Pfiesteria : (Pfiesteria piscicidia  )
 اين گونه هم يك داينو فلاژله سمي است كه با خسارت هايي كه روي ماهيان گذاشته است بررسي و شناسايي شده است .اين گونه براي اولين بار در سال 1988 در امريكا شناخته شد. در خوريات هم بلوم سمي زود گذرو موقتي را ايجاد مي كند، در سال 1990 در خوريات جنوب شرقي امريكا باعث مرگ حد اقل 30% از ماهيان در يك سال شده است.اين سم بي حسي را در ماهيان باعث مي شود و براي تغذيه در روي بافت ماهي يا درون جريان خون ماهيان جاي مي گيرد.شيوع سمي گونه خيلي كوتاه مدت است و بيشتر از چند ساعت ادامه پيدا نمي كند.تماس با انسان اثراتي مثل درد در ناحيه احشايي و شكمي و مشكلاتي از قبيل تنفس يا آلرژي و حساسيت پو ستي را ايجاد مي كند و لي هرگز خطر مرگ را به همراه ندارند.

5 ) Pseudonitzchia : (Pseudonitzchia  australia )
دياتومه فوق توليد سمي مثل اسيد دومو ئيك و نرو توكسين مي كند .سندرم ASP(Amnesic shellfish poisoning) را ايجاد مي كند.در چندين مورد علائم نرو لوژيكي يا عصبي حدود 48 سا عت پس از خورده شدن shellfish هاي سمي در انسان بروز مي كند .ببيشتر بلوم هاي آن وابسته به آلودگي نوترينت ها است ولي پديده هاي طبيعي مثل تغيير در جه حرارت و حتي شوري مي تواند در توليد اين بلوم موثر است.


سندرم ها ي انساني ناشي  از جلبكهاي دريايي سمي
         Amnesic shellfish poisoning (ASP) 
—Ciguatera fish poisoning (CFP)
—Neurotoxic shell fish poisoning (NSP)
—Diarrhetic shellfish poisoning (DSP )
— Paralytic shellfish poisoning (PSP)

  1-      Amnesic shellfish poisoning (ASP)
  در اثر شكوفايي بلوم Pseudonitzschia spكه سم دو موئيك اسيد را ترشح مي كند ايجاد مي شود.از كشنده ترين سندرمهاي ناشي از كشند قرمز مي باشدكه در آن بيمار به اختلالات گوارشي و عصبي مبتلا مي گردد. 24 ساعت پس از مصرف نرم تن آلوده اختلالات گوارشي به صورت ، تهوع-استفراغ-گرفتگي عضلات پشت- اسهال ظاهر مي شود . 48 ساعت بعد اختلالات عصبي مثل ، گيجي- سردرد – مشكلات تنفسي وبي هو شي رخ مي دهد.
  2-       (CFP) Ciguatera fish poisoning
  سندرمي كه غالبا در اثر خوردن ماهيان نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري آلوده به سموم داينو فلاژله هايي ايجاد مي شود مثل
:  Amphidinium carterae   
Gambierdiscus toxicus
Prorocentrum sp                   
  سموم مترشحه از اين جلبكها   Cigutoxinو Maitotoxin نام دارد.بيشتر در ايالات متحده امريكا ديده مي شود .علائم اين سندرم به صورت ناراحتي هاي گواررشي ، عصبي و قلبي و عروقي ظاهر مي شود.مدت درمان بيماري ممكن است هفته ها ،ماهها ، سالها به طول انجامد.با توجه به اينكه هيچ پاد زهري و يا دارويي براي در مان اين سندرم وجود ندارد، فقط در مانهاي حمايتي براي بيمار در نظر گرفته مي شود.

   3-    (DSP )  Diarrhetic shellfish poisoning
  عامل بروز اين سندرم جلبك جنس Dinophysis مي باشد كه سم okadaic acid را ترشح مي كند .علائم اين سندرم به صورت نارسايي هاي گوارشي مي باشد كه 30 دقيقه بعد از خوردن نرم تن آلوده ظاهر مي شود.اين نوع مسمويت منجر به مرگ نمي شود و بيمار بعد از چند روز سلامتي خود را به دست مي آورد.
   4-   (PSP)  Paralytic shellfish poisoning
اين مسمويت غالبا در شمال غرب اقيا نوس آرام و آلاسكا يافت مي شود و از سندرم هاي كشنده و خطر ناك محسوب مي شود .اين مسمويت در اثر بلوم گونه هاي داينو فلاژله زير ايجاد مي شود
:  Gymnodinium catenatum
Alexanderium sp
Pyrodinium bahamense
سم كشنده اين جلبكها Saxitoxin مي باشد .تا سال 1977 علت مرگ 300 نفرو مسمويت 1750در سراسر جهان گزارش شده است.
 علائم اين بيماري صرفا عصبي بوده ودر طي مدت 30 دقيقه تا 2ساعت پس از مصرف نرم تن ظاهر مي گردد . نشانه هاي باليني آن خارش ،سوزش اطراف دهان ،عدم تعادل ، گيجي ، خواب آلودگي و تب مي باشد.

كنترل :
بهترين زمان براي كنترل بلوم ، قبل از زمان تو سعه بلوم است .جلو گيري از ورود فاضلابها و پس ماند هاي حيواني وروانابهاي شهري ، جلو گيري از تغيير دماي بسيار خطر ناك در آب و كنترل ميزان نسبت N/p  باعث کنترل بلوم جلبکهای سمی می شود.گاهي يك بلوم در مدت زمان كم باعث بالارفتن كدروت ، نوررساني كم شده    كه به دنبال آن چرخه فتوسنتزي و ديگر چرخه هاي زيستي در آب بهم خورده و زندگي موجودات به خطر مي افتد.


منابع : بهمنی ، معرفی برخی مسمومیتهای دریایی ناشی از آبزیان و تدابیر درمانی آنها.موسسه تحقیقات و آموزش شیلات ایران.پژومند و دیگران. 1373 ،تظاهرات اصلی و درمان بیماریها(مسمومیتها). انتشارات مرکز نشر اشارت. نبوی، ع.1385 ،اثرات زیست محیطی کشند قرمز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دکتر هادی محمدی ، هیلاری و اریکا سوئل ، راهنمای شناسایی جلبک های آب شیرینNoji ,E.K;Kelen CD.1989 Manual of Toxicology emergencies. Year book medical . Publ.U.S.A



تهيه كننده : امير اسدي - كارشناس آبزي پروري اداره كل شيلات خوزستان

اهمیت اقتصادی و کاربردی جلبک های میکروسکوپی

استخوان بندی ماهیها

فیتو پلانگتونها

Powered by Translate

محصولات جانبی در فرآوری میگو کاربردها و ارزش اقتصادی

محصولات جانبی در فرآوری میگو ،کاربردها و ارزش اقتصادی

تکنیک های کشت موینا (دافنی )دافنی مطلوب برای تغذیه بچه ماهی آب شیرین

تكنيك هاي كشت موينا(دافني):دافني مطلوب براي تغذيه بچه ماهي آب شيرين

R.W. Rottmann, J. Scott Graves, Craig Watson and Roy P.E. Yanong

مقدمه:

دافني ها كلادوسرهاي سخت پوست كوچك آبشيرين با نام عمومي خاكشي هاي سخت پوست هستند. اين نام عمومي فقط بدليل سايزشان نبوده بلكه بدليل حركت جهشي ناگهاني وكوتاهشان در آب است.جنسهاي دافني و موينا بشدت خويشاوند مي باشند. آنها در سرتاسر جهان وجود دارند وتمام آنها به دافني معروف هستند. دافني داراي بدني كه شامل سر وتنه هستند ( شكل 1) آنتن ها (شاخك ها) ابزار اصلي موقعيت يابي هستند.چشمان مركب بزرگ زير پوست در دو طرف سر قرار دارند.يكي از خصوصيات عمده دافني آنست كه بخش اصلي بدن تنه بوسيله يك اسكلت خارجي احاطه مي شوند ( كاراپاس: لايه سختي كه همه يا بخشي از پشن جانوران را مي پوشاند) . آنها مكرراً پوست خارجي شان را پوست اندازي مي كنند. كيسه تخم حاوي تخم ها و جنين هاي توسعه يافته در قسمت پشت جنس ماده وجود دارد. در دافني كيسه تخم كاملا بسته بوده ولي در موينا باز است . تنوع اندازه در بين جنس ها وجود دارد.جنس مويناها تقريبا نصف حداكثر طول دافني ها هستند. مويناهي بالغ (1000-700 ميكرون ) درازتر از ميگوهاي دريايي تازه تفريخ شده ( 500 ميكرون ) بوده وتقريباً دو تا سه برابر طول روتيفر هاي بالغ هستند.بهرحال مويناهاي جوان ( كمتر از 400 ميكرون ) تقريباً سايز مشابه يا اندكي درازتر از روتيفر هاي بالغ و كوچكتر از ميگوهاي آبشور تازه تفريخ شده هستند.ضمناً ميگوي آبشور در آبشيرين به سرعت تلف مي شود. در نتيجه مويناها ايده آل ومناسب براي تغذيه بچه ماهيان آب شيرين هستند.

شكل شماره 1 : مويناي بالغ

بچه ماهي ( لارو ) تازه تفريخ شده اغلب گونه هاي ماهيان آب شيرين مويناهاي جوان را بعنوان غذاي آغازينشان مصرف مي كنند. بهرحال قابل درك كه درجه بندي مويناها از لحاظ سايز و اندازه مشكل مي باشد. در آزمايش هاي آزمايشگاه گشتابورزي گرمسيري داشگاه فلوريدا ( UF/IFAS: مخفف دانشگاه فلوريدا/مركز علوم كشاورزي وغذا) انجام شده كه مويناهاي رد شده ازميان غربال با چشمه 500 ميكروني براي تكه تكه كردن جانداران مي انجامد باچنين گستردگي كه انها بمدت زياد بعنوان غذاي زنده قابل استفاده نيستند.

در اكواريوم وقتيكه مقادير تغذيه تعيين شده مانند مويناها مي توانند براي خورده شدن خيلي حجيم رشد كنند مراقبت بايد موثر واقع شود. اگر اين مويناهاي بزرگترخيلي متراكم شوند، حركات جهشي آنها براي صدمه زدن وآسيب رساندن بالقوه به بچه ماهي سودمند باشد. در سنگاپور موينا ميكرورا كه در استخرهاي غني شده عمدتاً با كود مرغي يا اغلب كمتر با كود خوك رشد مي كنند بعنوان غذا براي بچه ماهي گونه هاي گرمسيري زينتي با 99-95 درصد بازماندگي براي ¾ اينچ ( 20 ميليمتر) در طول كاملاً مشترك بكار برده مي شوندمتاسفانه اطلاعات خيلي كمي در مورد روشهاي عملي كشت توده مويناها موجود هست و آطلاعات قابل دسترس در اسناد ميموگراف ، مجلات خارجي ويا نشريا ديگر وجود دارد.

نيازهاي فيزيكي و شيميايي

مويناها در غلظت هاي زياد در استخرها ، بركه ها ، درياچه ها ، گودالها ، نهرهاي با جريان كم و باتلاق هاي كه داراي مواد آلي پوسيده هستند پيدا مي شوند. انها مخصوصا در بدنه آب موقتي فراوان مي شوند كه براي آنها اوضاع مناسب فقط براي يك دوره مختصر فراهم مي شود.

مويناها اكثراً درآب با كيفيت فقير قابليت تحمل فراوان دارند. آنها در ؟آبي كه ميزان اكسيژن محلول متغير تقريباً از صفر تا حد اشباع زندگي مي كنند . مويناها خصوصاض در برابر تغييرات غلظت اكسيژن مقاوم هستند و اغلب در كميت هاي زياد در بدنه آب شديداً آلوده شده با فاضلاب توليد مثل مي كنند . گونه هاي از مويناها كه نقش مهمي در تثبيت فاضلاب در اكسيداسيون مردابها بازي مي كنند گزارش شده است.

قابليت زنده ماندن در محيط هاي با اكسيژن كم بسبب گنجايش آنها براي سنتز هموگلوبين مناسب است . شكل گيري هموگلوبين به سطح اكسيژن محلول در آب وابسته است . همچنين توليد هموگلوبين بوسيله دما وتراكم جمعيت بالا ايجاد خواهد شد.

مويناها به حداكثر دما مقاوم هستند و به آساني تغييرات روزانه 88-41 درجه فارنهايت (31- 5 درجه سانتي گراد) را تحمل مي كنند. دماي ايده آل آنها 88 – 75 درجه فارنهايت (31- 24 درجه سانتي گراد) است .حداكثر تحمل دماي مويناها هم براي پرورش دهندگان تجاري در جنوب امريكا وهم كشت هاي تفنني غذاي زنده در خانه تفوق بزرگ محسوب مي شود.

احتياجات غذايي

مويناها از گروه هاي متنوع باكتري ها ، مخمرها، فيتوپلانكتون ها و دتريتوس ها (مواد آلي پوسيده) تغذيه مي كنند . سلولهاي باكتريايي وقارچي در ارزش غذايي حداكثر طبقه بندي مي شوند. جمعيت هاي موينا در حضور مقادير كافي سلولهاي مخمرو باكتريها بعلاوه فيتوپلانكتون با بيشترين شدت رشد مي كنند.موينا يكي از معدود زئوپلانكتوني است كه ميتواند از جلبك سبز- آبي ميكروسيستيس اروگينوسا( Microcystis aeruginosa) استفاده كند.هردوي دتريتوس هاي جانوري و گياهي ممكن است انرژي لازم براي رشد و توليد مثل مونياها را فراهم مي كنند.ارزش غذايي دتريتوس ها به منشا وكو بودن سن آنها بستگي دارد .

سيكل زندگي مويناها

سيكل توليد مثل موينا دو مرحله جنسي وغير جنسي دارد . معمولا جمعيت همه از ماده تشكيل مي شوند كه به روش غير جنسي تكثير مي كنند . در شرايط نامناسب مويناها فقط در سن 7- 4 روزگي با تعداد 22- 4 نوزاد در هر ماده توليد مثل مي كنند. تخم ها هر 2- 5/1 روز توليد مي شوند،ماده ها 6- 2 كيسه تخم در طول عمرشان توليد مي كنند .

در شرايط محيطي ناسازگار، نرها توليد شده وتوليدمثل جنسي كه به منتج شدن تخمهاي درحال استراحت(افي پيا ephippia) شبيه ميگوي آبشور نمايان مي شود. انگيزه تحريك براي تغيير از روش غير جنسي به جنسي در جمعيت مويناها يك كاهش ناگهاني در تهيه غذا مي باشد كه منجر به افزايش توليد تخم در حال استراحت مي شود. بهرحال آن براي نگهداري جمعيت تغذيه شده خوب وروش تكثير غير جنسي سودمند است ، چون كه زاد وولد كمتري با تخمهاي در حال استراحت توليد مي شوند.

تراكمهاي جمعيتي زياد دافني به كاهش شگرف توليد مثل منجر ميشود اما اين در مورد موينا بصورت آشكار نيست . توليد تخم دافني ماگنا (Daphnia magna ) به سختي در يك تراكم كمي مانند 115-95 فرد بالغ در هر گالن ( 30 – 25 فرد بالغ در ليتر) تنزل مي يابد .

ماكزيمم تراكم نگهداري كشت هاي دافني 1900 فرد در هر گالن‌ ( 500 فرد در هر ليتر ) گزارش شده است .بهرحال تراكم هاي كشت موينا بصورت معمول به 19000 فرد در هر گالن ( 5000 فرد در هر ليتر) مي رسدو بنابراين براي كشت متراكم سازگاري بهتري دارند .

مقايسه توليد كشت هاي دافني ماگنا (Daphnia magna ) و موينا ماكروكوپا (Moina macrocopa ) غني شده با مخمر ونيترات آمونيم نشان مي دهد كه ميانگين توليد روزانه موينا ( 47/1 – 42/1 اونس در 100 گالن يا 110 – 106 گرم درمتر مكعب ) 3 تا 4 برابر توليد روزانه دافني (53/0 – 33/0 اونس در 100 گالن يا 40 – 25 گرم درمتر مكعب ) است . توليد روزانه كشت هاي مويناي تغذيه شده با فيتوپلانكتون پرورش يافته روي كود آلي متجاوز از 5 اونس در 100 گالن ( 375 گرم در متر مكعب ) گزارش شده است .

ارزش غذايي موينا

تركيب غذايي موينا بسيار متغير است كه بستگي به سن آنها ونوع غذايي كه آنها دريافت نموده اند دارد .اگر چه تغييرات تركيب پروتئين موينا معمولاً بطور متوسط 50 درصد وزن خشكرا بالغ مي شود . بالغين بطور معمول يك تركيب چربي بيشتري از جوانها دارند .ميزان كل چربي در وزن خشك 27– 20 درصد براي ماده هاي بالغ و 6 – 4 درصد براي جوانها است .

روش كشت موينا

روش كشت گروهي توليد موينا بصورت سلسله هاي پيوسته از كشت بكار مي رود .مختصراً كشت جديد روزانه در ظرف مجزا با روشهاي كاربردي خلاصه زير شروع مي شود.وقتيكه همه قارچ ها ، باكتريها و سلولهاي آلگي معمولاً درحدود 10 – 5 روز پس از تلقيح مصرف شدند مويناها بطور كامل برداشت شده وكشت تكرار مي شود. اين روش خصوصاً وقتي كاربردي است كه كميت معيني از مويناها در روز نياز مي باشد زيرا توليد روزانه بيشتر كنترل مي شود.

كشت گروهي همچنين براي محافظت كشت هاي خالص مفيد است زيرا آنجا شانس كمتري براي كشت هاي آلوده شده با رقبا ( مانند پروتوزوئرها ، روتيفرها وكوپه پودها ) يا شكارچي هاي لارو يا بچه ماهي ( مانند هيدر، بك اسويمرها ، سوسك زيرآبي و لارو سنجاقك ) است .

كشت نيمه پيوسته براي دو ماه يا بيشتر با برداشت هاي جزئي روزانه موينا نگهداري مي شوند ، تغييرات منظم آب و تغذيه جمعيت رادر يك مرحله از رشد سريع نگه مي دارد. سرانجام كشت هاي موينا در برابر عكس العمل باروري اضافي ازبين مي روند . وقتي كه آنها خوب دوباره توليد مثل نمي كنند قابل رويت بوده ، مويناها كاملاً برداشت مي شوند ويك كشت جديد شروع مي شود .

مويناها يا درتركيب با غذايشان يا بعنوان كشت هاي مجزا توليد مي شوند . كشت تركيبي ساده ترين بوده اما توليد از كشت هاي مجزا تقريباً ⅓ بيشتر گزارش شده است .

براي كشت مجزا ، مخزن فيتوپلانكتون بصورتي مستقر مي شود كه آن بتدريج داخل مخزن كشت موينا تخليه مي شود ( شكل 2 ) . مشكل توليد از كشت هاي مجزا گرفتن فضاي اضافي كشت فيتوپلانكتون است. بهرحال كشت مجزا موينا و فيتوپلانكتون داراي محاسني مثل شانس كمتر آلودگي ، درجه بزركتر از كنترل و توليد يكدست تر هستند .

نكته : بيدقتي در روش كشت هميشه چندين كشت موينا را براي تضمين كار كه مبادا از بين برود يك جانشين را حفظ مي كنند.

ظروف

كشت ها بصورت اكواريومي در 10 گالن ( 38 ليتر ) نگهداري مي شوند.بهرحال اين حجم معمولا فقط بمقدار كافي موينا براي كشت تفنني غذاي زنده توليد مي كند. براي مقياس بزرگتر وعمليات تجاري مخازن و بشكه ها (سيماني ، استيل ضد زنگ ، پلاستيك يا فايبر گلاس ) واستخرهاي خاكي بكار برده مي شود. استخرهاي قديمي ، سينك هاي پلاستيك ، وانهاي كهنه ، آسترهاي ( بدنه هاي) يخچال هاي دور انداختني ، آبخور هاي گاوها همچنين خوب كار مي دهند. ظروف رنگ آميزي نشده كاربرد ندارند مگر اينكه آنها استيل ضد زنگ باشند.

در اين ظروف بزرگتر ، عمق آب بيشتر از3 فوت ( 9/0 متر ) نمي باشد. ماكزيمم عمق 20- 16 اينچ ( 5/0 – 4/0 متر) احتمالاً مناسب است. آب كم عمق نور نفوذي براي فتو سنتز بوسيله فيتوپلانكتون خوب بهره مند مي كند وسطح وسيعي به نسبت حجم براي انتشار اكسيژن محلول را فراهم مي سازد.

نور منشر شده يا سايه در حدود ⅓ سطح آب ظرف كشت موينا توصيه مي شود . اثر گلخانه اي باروكش سايه ( 80- 50 درصد كاهش نور) مطلوب است. كشت هاي فضاي باز براي كمك به توليد باثبات از باران محافظت مي شود وبراي جلوگيري كردن از ورود حشرات آبزي شكارچي تور گوشگير استفاده مي شود.

ظروف استفاده شده خواه اكواريم ها ، تانك ها ، بشكه هايا استخرها باشند نياز به تميزي خاصي نمي باشند. بهرحال جلبك هاي ريسه اي وشكارچي بچه ماهي ولاروآن (مانند هيدر، بك اسويمرها ، سوسك زيرآبي و لارو سنجاقك ) بويژه در كشت موينا مشكل آفرين مي باشند.مخازن با محلول 30 درصد ازاسيد موريتيك يا بوسيله خشك شدن در نور آفتاب ضدعفوني مي شوند.استخرهاي خاكي تخليه وخشك مي شوند.

آب

مويناها شديداً به آفت كش ها، فلزات ( مثل مسوروي كه درآب شهري يا آب چاه متداول مي باشند)، دترجنت ها، رنگ زداها و مواد سمي ديگر در آب تاميني حساس هستند.اطمينان كه سموم ناخواسته داخل ظروف كشت اضافه نشوند . آب چاه بايد حداقل براي 2 ساعت هوادهي شود. آب شهري براي خنثي كردن كلر حداقل بايد 2 روز هوادهي شده يا با تيوسولفات سديم يا خنثي كننده كلر موجود تجاري براي كوتاه كردن پروسه اضافه شود . آب جاري طبيعت ايده آل ومطلوب است . آب باران نيز براي كشت هاي موينا عالي است اگر از يك منطقه عاري از آلودگي بيش از حد هوا باشد. آب شهر يا درياچه فيلتر شده بكار برده مي شود.

دماي بهينه آب براي كشت موينا 88- 75 درجه فارنهايت ( 31- 24 درجه سانتيگراد ) است كشت موينا براي شكوفا شدن در دماهاي بالاتر از 90 درجه فارنهايت ( 32 درجه سانتيگراد) براي دوره كوتاه ادامه مي يابد. بهرحال دماي پايين توليد را كاهش مي دهد .

هوادهي

هوادهي ملايم استخر موينا با قرار دادن آب در معرض اكسيژن ذرات غذايي را معلق نگه مي دارد و توليد فيتوپلانكتون را افزايش مي دهد: كه در افزايش تعداد تخمدر هر ماده ، تناسب ماده هاي تخم باروردار در جمعيت و تراكم جمعيت را منتج مي شود . جريان كم آب تازه در ظروف كشت همچنين توليد موينا را بهبود مي بخشد . فقط يك يا دو پمپ هوادهي اكواريومي در ظروف كشت تا 400 گالن ( 5/1 متر مكعب ) لازم مي باشد . از حباب هاي كوچك با شدت زياد جلوگيري كرد چون آنها زير كاراپاس گرفتار شده باعث شناور شدن در سطح آب شده كه سرانجام آنها را مي كشد.

تغذيه يا كوددهي

فهرست زير بعضي مواد كود دهي عمومي ونرخهاي كاربرد هستند . تلاش متعددي از اين وسايل كشت براي تعيين كردن اينكه كدام يك در جايگاهشان بهترين جواب را مي دهند . اندازه هاي كود دهي اوليه فراهم شده فقط يك نقطه شروع هستند واحتمالاً براي تنظيم كردن سازگاري در اوضاع كشت انفرادي مورد نيازمي باشد.

كميت زير از مواد كود در آغاز براي هر 100 گالن آب (379 ليتر ) اضافه مي شود.غذا يا كود افزودني تقريباً 100 – 50 درصد ميزان اوليه در 5 روز بعد اضافه مي شود .

1) مخمر : 5/0 – 3/0 اونس ( 2/14 – 5/8 گرم ) از مخمر نان

2) مخمر و كود معدني : 5/0 – 3/0 اونس ( 2/14 – 5/8 گرم ) مخمر و 5/0 اونس ( 2/14 گرم ) نيترات آمونيم3) يونجه ، سبوس و مخمر : 5/1 اونس ( 5/42 گرم ) پلت يا كنجاله يونجه ، 5/1 اونس ( 5/42 گرم ) گندم يا سبوس برنج و 3/0 اونس ( 5/8 گرم ) مخمر

4) كود گاوي يا سرباره ، سبوس و مخمر : 5 اونس ( 142 گرم ) از كود خشك يا سرباره فاضلاب ،5/1 اونس ( 5/42 گرم ) گندم يا سبوس برنج و 3/0 اونس ( 5/8 گرم ) مخمر

5) كود گاوي يا سرباره فاضلاب ، كنجاله پنبه دانه و مخمر : كاربرد 5 اونس ( 142 گرم ) از كود خشك يا سرباره فاضلاب 5/1 اونس ( 5/42 گرم ) كنجاله پنبه دانه و 3/0 اونس ( 5/8 گرم ) مخمر

6) كود گاوي يا اسبي يا سرباره فاضلاب: تركيب 20 اونس ( 576 گرم )از كود خشك يا سرباره فاضلاب

7) كود خوك يا مرغي : تركيب 6 اونس ( 170 گرم )از كود خشك

8) مخمر و پودر اسپيرولينا: 2/0 اونس ( 6/0 گرم ) مخمر نان ، 1/0 اونس ( 3 گرم ) پودر اسپيرولينا افزايش اين مقدار براي دو روز اول وسپس هر روز اضافه شده تا كشت برداشت شود.

نكته : افزايش آب گرم به مخمر وپودر اسپيرولينا و قرارگرفتن درآن بمدت 30 دقيقه

محتويات را درون تور مخصوص ميگوي آبشور ريخته وملايم تكان داده تا بداخل كشت موينا وارد مي شود.تور مخمر حل نشده را مي گيرد وموجودات كشت را گسترش مي دهد.

كودهاي آلي معمولاً نسبت به كدهاي معدني ترجيح داده مي شوند زيرا كودهاي آلي سلولهاي باكتريايي ، قارچي ودتريتوس ها بعلاوه فيتوپلانكتون بعنوان غذاي موينا را فراهم مي كند . اين تنوع آيتم هاي غذايي كاملاً نيازهاي غذايشان را برآورده كرده و منتج به حداكثر توليد مي شود.كودهاي معدني ممكن است بتنهايي استفاده شوند . بهرحال آنها در استخرهاي خاكي نسبت به مخازن و بشكه ها بهتر جواب مي دهند .

كود تازه ترجيح داده مي شود زيرا درآنها ماده آلي و باكتريها غني تر هستند . بهرحال بعضي حيوانات مزرعه اي مكمل هاي غذاي داده مي شوند. لارو مگس در كودشان كنترل شده واين از توليد موينا جلوگيري مي كند . اگر چه مطلقاً ضروري نيست اغلب كود قبل ازاستفاده خشك مي شود . كودهاي آلي قابل دسترس بصورت تجاري مثل كود گاوي آب گرفته و تفاله يا سرباره فاضلاب براي كشت هاي موينا بكار برده مي شود.

اگر چه كود بطور وسيع براي كشت موينا استفاده مي شود مخمر، يونجه وسبوس كمتر قابل مخالفت براي بكار گيري هستند و آنها خوب اثر مي كنند.مخمر فعال شده (مخمر نان ) به آساني از توزيع كنندگان عمده غذا در كيسه هاي 2 پوندي قابل دسترس مي باشد. سبوس وكنجاله يا پلت در كيسه هاي 50 پوندي (7/22 كيلوگرمي)از انبارهاي غذاي جانوران اهلي مي توان خريداري شود.

ماده آلي خشن مثل كود ، تفاله يا سرباره فاضلاب ، علوفه خشك ، سبوس، وكنجاله دانه هاي روغني معمولاً در كيسه هاي با چشمه ريز در ستون آب معلق مي شوند . پارچه مخصوص پنيرگيري ، كنف ، كتان ، نايلون يا غيره پارچه هاي با بافت نسبتاً شل بكار برده مي شوند . بهرحال پارچه نايلوني يا ديگر پارچه مصنوعي در آب مثل پنبه اي با كنفي خراب نمي شوند . براي ظروف كشت كوچكتر جورابهاي نايلوني براي اين مقصود خوب اثر مي كنند . ارزان و به آساني قابل دسترس هستند . كاربرد كيسه از ورود ذرات بزرگتر وايجاد مشكل در زمان برداشت موينا جلوگيري مي كند و كنترل بزرگتري از كوددهي را ممكن مي سازد.

تغذيه اضافي سريعاً در كيفيت آب مشكل ايجاد مي كند . در هر صورت نوعي بينابيني بكار برده شده با مقادير كوچك غذا يا كود شروع شده در فواصل مداوم اضافه مي شود و افزايش ملايم مقدار بكار رفته براي بدست آوردن تجربه عملي مي باشد. اگر قارچها در ظروف بعلت كود دهي زياد ايجاد شوند كيسه محتوي ماده آلي از كشت حذف مي شود. اگر قارچها در كميت هاي بزرگ دوام بياورند كشت كنار گذاشته شده دوباره تكرار مي شود.

PH بالاي بيش از حد ( بالاتر از 5/9 ) بعلت شكوفايي جلبكي سنگين ونتيجه افزايش در نسبت شكل سمي آمونياك ( يونيزه نشده) از توليد موينا جلوگيري مي كند . PH كشت بين 8 – 7 با سركه ( اسيد استيك ) تنظيم مي شود .

پيوند زدن ( تلقيح كردن )

كشت هاي زنده خالص براي پيوند زدن استفاده مي شوند. ازبكارگيري جانداران براي تلقيح از كشت هاي فاسد و ضعيف پرهيز كرد. كشت ها تخم در حال استراحت توليد مي كنند يا محتوي كشت لارو يا بچه ماهي را شكار مي كنند. با تقريباً 100 موينا در گالن ( 25 موينا درهر ليتر ) پيوند مي كنند . اگرچه يك كشت از لحاظ تئوريك مي تواند با يك ماده منفرد شروع شود ، هميشه تعدا كافي براي توسعه سريع جمعيت قابل برداشت بكار مي رود . اگر تعداد كمتري بكار برده شود جمعيت ملايمتر و آهسته تر اضافه خواهد شد .بنابراين كميت اوليه كود يا غذا براي جلوگيري كردن از تغذيه زياد كاسته مي شود . تعداد زيادتر بكار رفته براي تلقيح كردن زمان برداشت را كاهش مي دهد وشانس آلودگي با رقبا كاهش مي يابد .

كشت ها هميشه 24 ساعت يا بيشتربعد از كوددهي تلقيح مي شود. بهرحال وقتيكه مخمر بكاربرده شد ، مونياها بعد از اندكي ساعت از هوادهي ، كيفيت خوب ومناسب آب ودماي مناسب مي توانند به كشت اضافه شوند.اين وجود دارد چون سلولهاي مخمر فوراً براي مويناها بعنوان غذا قابل دسترس هستند. ميزان كم فيتوپلانكتون موجود در آب ودستگاه هاضمه مويناهاي القا شده براي تلقيح كشت معمولاً براي آغاز كردن يك شكوفايي فيتو پلانكتون كافي است.

بازبيني

روزانه جهت تعيين سلامتي كشت بررسي مي شود. مشاهدات زير تدوين شده اند.

1) سلامتي كشت بوسيله فعاليت آن تعيين مي شود، برداشتن يك قاشق غذاخوري ( 15 ميلي ليتر) از كشت و نمونه با ذره بين دستي با بزرگنمايي 8x تا 10x يا ميكروب بررسي مي شود . مويناهاي سبز يا قهوه اي – قرمز با دستگاه گوارش پر و حركت فعال سلامتي كشت را نشان مي دهد. رنگ پريدگي مويناها با دستگاه گوارش خالي يا توليد تخم در حال استراحت موينا اوضاع محيطي زير اپتيمم يا غذاي ناكافي را نشان مي دهد.

2) تراكم جمعيت با كشتن موينا در يك قاشق غذاخوري ( 5 – 3 ميلي ليتر ) نمونه با محلول الكل 70 درصد و شمارش همه مويناها در يك پتري ديش با ذره بين دستي ميكروسكوپ تعيين مي شود . كشت هاي آماده براي برداشت 75 – 45 موينا در يك قاشق غذاخوري نمونه (5 – 3 موينا درهرميلي ليتر) را دارا مي باشند . با وجود تجربه كافي تراكم جمعيت با چشم بدون نياز براي شمارش برآورد مي شود .

3) غلظت غذا در آب كشت كه در يك ليوان شفاف بررسي مي شود اندكي گل آلودگي و چاي رنگ يا سبز نمايان مي شود . تميزي آب نشان دهنده غذاي ناكافي است. هر وقت شفافيت كشت ها بيشتراز16 – 12 اينچ (4/0 – 3/0 متر ) باشد مي بايد با تقريباً 100 – 50 درصد كميت اوليه تغذيه يا بارور شوند .اين شفافيت با پلاستيك سفيد يا كلاهك فلزي به قطر تقريبي 4 اينچ ( 100 ميليمتر ) كه به انتهاي ميله چوبي متصل مي باشد تعين مي گردد ( سشي ديسك ). عمق شفافيت جايي كه صفحه در داخل مخزن كشت پايين فرو برده شود بصورت آشكار قابل رويت باشد .

4) اگر شكارچي هاي لارو يا بچه ماهي (مانند هيدر، بك اسويمرها ، سوسك زيرآبي و لارو سنجاقك ) مشاهده شوند كشت كنارگذاشت شده و استخرها يا مخزن جهت پرهيز از آلودگي كشت هاي ديگر تميز و ضد عفوني مي شود.

برداشت

مويناها بسادگي با تور ميگوي آبشور يا فيلتر قهوه قابل استفاده بتعداد مورد نياز از اعماق برداشت مي شوند جون آنها در سطح بصورت توده اي متمركز مي شوند.كشت ها همچنين بوسيله تخليه كردن يا سيفون كردن آب كشت درون جمع كننده پلانكتون مجهز شده با تور چشمه ريز 150 – 50 ميكرون معلق در ظزف آب برداشت مي شوند.قبل از برداشت بايد هواده خاموش شده به ذرات غذايي اجازه ته نشين شدن داده شود. براي كشت نيمه پيوسته بيشتر از25- 20 درصد از جمعيت هر روز برداشت نمي شود مگر اينكه شما كشت را دوباره تكرار بكنيد . برداشت با تخليه مخزن كشت براي تغيير آب بصورت مقطعي وبه بهبود يافتن كيفيت آن فرصت مي دهيد. فقط كميت هاي كوچك در يك زمان برداشت شده و مويناها به ظروف با آب تازه براي نگهداري زنده آنها انتقال داده مي شوند.

روسوبات زيرين هر روزبا برداشت بعدي بهم هروز در برداشت بعدي تركيب كل كشت جهت معلق سازي دوباره ذرات غذايي بهم زده مي شوند تا از پيشرفت اوضاع (شرايط) بي هوازي جلوگيري شود .

ويژگيهاي تكميلي

اختلاف در سايز، توليد تخم و شرايط محيطي بهينه بين گونه ها و واريته هاي مختلف مويناها وجود دارد. سازگاري ها كه بستگي به گونه يا واريته بخصوص كه شما خواهان توليد آن هستيد دارند، بايستي در روشهاي كشت تشكيل شوند .سطوح اضافي در مخزن كشت ممكن است اثر مثبتي روي توليد مويناها داشته باشد. براي دافني ها يك افزايش چهارجانبه از مساحت سطح ، شكل صفحات پلاستيكي ، براي نتيجه دادن در افزايش چهار جانبه تراكم ، بيوماس وبرداشت نشان داده مي شود. ناشتاخته است كه اين نتيجه كيفيت آب اصلاح شده بسبب باكتري هاي نيتراته است كه تغييري در پراكنش فرازماني دافني يا مواد غذاي اصلاح شده دارد .

هميشه مطابقت توليد موينا در برابر نياز غذايي بچه ماهي امكان پذير نيست. برداشت مويناها بصورت زنده براي چندين روز در آب خالص در يخچال قابل نگهداري مي باشد آنها وقتيكه دوباره گرم شوند فعاليت طبيعي خود را پي مي گيرند. كيفيت مواد مغذي ذخيره شده موينا شايد بعلت دوره گرسنگي بهينه نباشد، بنابراين قبل از استفاده از مويناها توسط ماهي با جلبك ومخمر غني مي شوند .

موينا براي دوره هاي طولاني بوسيله فريز كردن درآب كم نمك ( PPT 7 و با چگالي 0046/1) يا با فريز كردن خشك ذخيره مي شوند. درهردو روش مويناها كشته مي شوند بنابراين گردش (چرخش ) مناسب براي معلق نگهداشتن آنها در سوسپانسيون بعد از آب شدن لازم است كه آنها براي لارو ماهي قابل دسترس باشند. مويناهاي منجمد وفريز شده خشك بعنوان مواد غذايي باموجود زنه هم اندازه نبوده وآنها به آساني توسط لارو ماهي پذيرفته نمي شوند اگرچه انجماد يا انجماد خشك تغييرات مهمي در محتوي مواد غذايي مويناها ايجاد نمي كند، مواد مغذي بسرعت داخل آب شسته مي شوند. تقريباً همه فعاليت آنزيمي در 10 دقيقه بعد از معرفي در آب تازه تلف مي شوند. بعداز يكساعت همه آمينواسيدهاي آزاد وبيشتر آمينواسيدهاي باند شده تلف مي شوند .

اکولوژی کیلکای آنجوی و بررسی تغییرات ترکیب گونه

Powered by Translate

jتولید مثل (تکثیر)ماهیان و پرورش آبزیان

توليد مثل ( تكثير ) ماهيان-  و پرورش آبزيان

اشاره : تكثير مصنوعي يا نيمه مصنوعي ( يا نيمه طبيعي ) ماهيان لازمه و يكي از شرايط اساسي براي پرورش يك گونه ماهي در مقياس تجاري است . در واقع بدون وجود انبوه بچه ماهيان در دسترس نمي توان به پرورش هيچ نوع ماهي اقدام نمود .

در بررسي هاي نگارنده در مراكز تكثير ماهي در كشور طي سالهاي 65 تا 85 يكي از مهمترين دلايل عدم موفقيت عمليات تكثير مصنوعي ماهيان بطريقي به موضوع استرس مربوط مي شود

استرس ها در تكثير مصنوعي ماهيان ممكن است شيميايي باشند ( مثل تغييرات پارامترهاي شيميايي آب در سالن تكثير ) و يا اينكه فيزيكي باشند ( مثل دستكاري ـ ضربه ـ تغييرات نور محيط ـ حمل و جابجايي ماهيان مولد و غيره ) و يا بيولوژيك باشند . ( مثلاً جنس مخالف در كنار ماهي مولد حضور نداشته باشد يا آنكه ماهي شكارچي در مخزن وجود داشته باشد ) . در سالن هاي تكثير ماهي در كل كشور ، استرس هاي دو نوع اول يعني شيميايي و فيزيكي بوفور اتفاق مي افتند . در هر حال مشخص شده كه با اندكي استرس ماهيان مولد از تخم دهي بازمانده و تلاش ها را بهدر مي دهند . بطور مثال در يك آزمايش ماهيان مولد آماده تكثير بمدت سه ساعت در آب با اكسيژن كمتر از 3 ميلي گرم در ليتر نگهداري شدند و نتيجه آن شد كه اين ماهيان قادر به تخمدهي نبودند و بدين نحو ساليانه صدها ماهي مولد در مراكز تكثير از گردونه توليدمثل خارج مي شوند و مراكز تكثير مجبور به نگهداري خيل عظيمي از ماهيان مولد مي باشند . اين موضوع انگيزه اي براي رهيافت فيزيولوژيك علت اين شكست ها گرديد در مقاله حاضر به علل فيزيولوژيك شكست در تكثير ماهيان و نقش استرس پرداخته مي شود .

مقدمه : علي رغم اين واقعيت كه پاسخ هاي استرس در ماهيان شباهت زيادي به مهره داران خشكي زي دارد . معهذا اختلافات اساسي فاحشي بين اين دو وجود دارد .

اين تفاوت ها به زندگي در محيط آب مربوط مي شوند . بنظر مي رسد كه عوامل استرس زا و پاسخ هاي استرس در ماهيان بسيار گسترده تر و شايد با اهميت تر از موجودات خشكي زي باشد . مثلاً « استرس زاهاي » آلاينده آب جزئي از عوامل استرس زاي معمولي در زندگي ماهيان هستند كه مثلاً براي پستانداران خشكي زي چندان اهميتي ندارند . زيرا ماهي در آب غوطه ور است و سطوح بسيار ظريف و آسيب پذير تنفسي خود را مستقيماً درگير با آب دارد . غير از اين ماهيان دريايي مجبورند آب بنوشند . همچنين وجود تعداد بسيار زياد گيرنده هاي شيميائي در روي پوست اين مسئله را توجيه

مي نمايد كه چرا وقتي ماهي در آب آلوده قرار مي گيرد واكنش هاي متراكم و بهم پيوسته استرس در بدنش ظاهر مي گردند .

عوامل استرس زا براي ماهيان بمراتب بيش از موجودات خشكي زي هستند بخصوص در شرايط پرورشي كه محيط محدود است . تغييرات كيفي در آب نظير PH ـ مواد معدني و غيره كه دائماً اتفاق مي افتند اهميت زيادي در زندگي اين حيوان دارند تا جائيكه در خيلي از مواقع حيات اين جانور به اين تغييرات و فاكتورها وابسته مي گردد . مواد شيميايي ممكن است مستقيماً قبل از آنكه عوامل استرس زا باشند مواد سمي مرگ آور باشند . اما در برخي حالات اين تغييرات بطور غيرمستقيم مرگ آور

مي شوند . مثلاً استرس زاهائي كه اختلال در سيستم هيدرومينرال ها را ايجاد كرده و سبب استرس در ماهي مي گردند ( مثل شوري آب‌ ، يا وجود يك ماده در آب كه مستقيماً از طريق مكانيسم كنترل نور و اندوكرين سبب پاسخ هاي استرس بشود .

اگرچه شناخت ما از 000/20 گونه ماهيان استخواني از نظر پاسخ هاي ايمني خيلي كم است و فقط تعداد محدودي از گونه ها مورد آزمايش قرار گرفته اند معهذا مشخص گرديده كه استرس مي تواند شرايط نهائي ذيل را براي ماهي بدنبال داشته باشد .

 مرگ و مير و تلفات ماهيان زمانيكه استرس شديد باشد : مثلا‌ً در پرورش آبزيان در جريان دستكاري هاي اجباري و حمل و نقل ماهيان زنده شايد 100% تلفات به استرس مربوط ميشود ، يا شك ناگهاني حرارتي مثلاً در حد ده درجه سانتيگراد اختلاف دما مستقيماً به مرگ ماهيها منجر مي شود .

 كاهش مقاومت در برابر بيماريها يا عود بيماري بهبود يافته : اين مورد مربوط مي شود به توقف كار سيستم ايمني بدن يا اختلال در اين سيستم بهنگام استرس .

 شكست در توليدمثل يا كاهش بقاء نوزادان و كاهش درصد لقاح و غيره .

 كاهش يا توقف كامل رشد بخصوص در مورد استرس هاي مزمن .

پيشرفت علمي در اين زمينه ها مرهون زحمات مطالعاتي Cannon روي اثر كاتكولامين ها در ماهيان بهنگام واكنش هاي فوري بدن جانور ( تحريك اعصاب سمپاتيك ) و مطالعات « سليه » در مورد General adaptation Syndrom يا « سندرم عادت پذيري عمومي » است . اخيراً نقش كورتيكوستروئيدها نيز مورد تأكيد قرار گرفته است . بطور كلي وقتيكه يك ماهي تحت اثر عوامل استرس زا قرار مي گيرد ، ماهي از دو طريق به اين عامل پاسخ مي دهد ( در واقع مغز اين هماهنگي را ايجاد ميكند ) : يكي از طريق محور هيپوتالاموس ـ اتونوميك ـ آدرنال « مدولا » كه در ماهيان در واقع موجبات ترشح بافت كرومافين و كاتكولامين ها را فراهم مي آورد و ديگري از طريق محور هيپوتالاموس هيپوفيز آدرنال است .

رهاشدن هورمون ها در خون منجر به جابجائي انرژي از بخش هاي رشد و توليدمثل و صرف آنها در راه سازگاري و خوگرفتن با شرايط استرس مي شود . البته موارد فوق كاملاً با پاسخ هاي استرس در پستانداران مطابقت دارد ولي همانگونه كه ذكر شد در ماهيها واكنش هاي ديگري هم وجود دارد مثلاً تنظيم اسمزي كه براي آنها خيلي حياتي است كه بخشي از آن بعهده اندام برانشي در ماهيهاست بديهي است صدماتي كه به اين اندام در شرايط استرس وارد مي شود مي تواند تنظيم هيدرومينرال ها را مختل كرده و ماهي را حتي بكشد . واكنش هاي زنجيره اي استرس در ماهيان با مرزهاي نسبتاً مشخص تري از پستانداران ديده مي شود و در مورد پاسخ اول و دوم مرز كاملاً مشخص است . پاسخ اول فعال شدن مراكز مغز است كه نتيجه آن رهاشدن انفجاري كاتكولامين ها و كوريكوستروئيدها در خون مي باشد . پاسخ دوم واكنش هاي متعدد فوري هستند كه اين هورمون ها در سطوح بافتي در خون ايجاد مي كنند و شامل افزايش بازده قلب ـ جذب اكسيژن بيشتر ـ جابجائي سريع انرژي و اختلال در تعادل اسمزي مي باشد . پاسخ سوم تا سطح اندام ها و جمعيت كشيده مي شود و توقف يا ممانعت از رشد ـ شكست در توليدمثل و توقف پاسخ هاي ايمني بدن و بالأخره كاهش ظرفيت تحمل استرس هاي بعدي را شامل مي شود . البته براساس يافته هاي جديد تفكيك پاسخ هاي دوم و سوم بطور كامل ميسر نيست .

موفقيت در توليدمثل در ماهيان :

توليدمثل موفقيت آميز در ماهيان به مكانيسم كنترل پيچيده سيستم هاي نور و اندوكرين و همچنين خيلي از متغيرهاي محيطي بستگي دارد . دماي آب و فتوپريود روزانه مهمترين اين فاكتورها هستند ، فراواني غذا ، كيفيت آب ، محيط اجتماعي ، مناسب بودن بستر تخم ريزي از نظر فيزيكي و غيره ممكن است هر يك فاكتوري تعيين كننده باشند . بنابراين ملاحظه مي شود براي توليدمثل ماهيان پيش شرط هاي زيادي وجود دارد كه موفقيت يا شكست در توليدمثل تا حدود زيادي به اين پيش شرط ها بستگي دارد . كندي يا توقف فعاليتهاي توليدمثلي در اثر استرس پديده اي عمومي در مهره داران و از آنجمله ماهيهاست . اين مسئله از اين واقعيت منشاء مي گيرد كه در زمان استرس مقداري از انرژي كه مي بايستي صرف فعاليتهاي آنابوليكي و توليدمثلي مي گرديد را جانور بناچار مي بايستي جهت مبارزه و مقابله با استرس بكار برد . در نتيجه از « سرمايه گذاري » انرژي در بخش توليدمثل كاسته مي شود .

در مقايسه با تغييرات محيطي كه تعادل هيدرومينرال ها و رشد را تحت تأثير قرار مي دهند مي تواند تفاوتهائي بين فاكتورهائي كه بدون علائم و پاسخ واضح استرس مستقيماً در توليدمثل اخلال ايجاد

مي كنند و فاكتورهائي كه بطور غيرمستقيم و بدون پاسخ هاي استرسي در اين عمل اخلال ايجاد

مي كنند قائل گرديد . حالت اول را ميتوان چنين توضيح داد كه توليدمثل موفقيت آميز در ماهي بيش از كار ساير اندام هاي بدن به ثبات شرايط محيطي بستگي دارد و بنابراين هر نوع تغيير شرايط ممكن است مستقيماً توليدمثل را متوقف كند و اين از جمله نكات كليدي است كه در تكثير مصنوعي در مراكز تكثير كشور بايد رعايت شود . مثلاً تغير بستر يا دماي آب به توقف توليدمثل مي تواند منجر شود و بهمين دليل است كه مشاهده مي كنيم گونه هاي ماهي خيلي كمي قادرند خود را در شرايط استخر يا اكواريوم تكثير كنند . در حقيقت خيلي از گونه هاي ماهيان بدون آنكه در اين شرايط پاسخ هاي استرس در آنها ظاهر شود قادر به تكثير در شرايط تغيير يافته يا تحميلي نمي باشند و حتي براي برخي گونه ها ممكن است در شرايط اسارت گونادها هم كاملاً رسيده شوند ولي بدون القاء اوولاسيون بطريق مصنوعي تكثير آنان عملي نيست . ( در واقع تغيير شرايط بخودي خود توليدمثل را مستقيماً متوقف مي سازد ) . براي برخي گون هاي ديگر مثل مارماهي حقيقي ( EEL ) حتي تكامل و توسعه گونادها هم بدون بكارگيري هورمون هاي مختلف اتفاق نمي افتد .

از جمله فاكتورهائي ديگر كه بطور مستقيم و بدون پاسخ هاي استرسي درون بدون ماهي در كار توليدمثل اخلال ايجاد مي كنند ميتوان به آلاينده هاي آب اشاره كرد مثال هاي فراواني از نقش آلوده كننده ها ـ فلزات سنگين و PH پائين آب روي كاهش استعداد هم آوري ـ كاهش درصد لقاح ـ كاهش بازماندگي نوزادان و غيره در كتب فيزيولوژي ماهي وجود دارند .

خيلي از مواد شيميائي در آب پيش از آنكه يك استرس زا باشند مواد سمي هستند و اينها بيشتر بعنوان واسطه در كار توليدمثل در مكانيسم كنترل غدد درون ريز عمل كرده و اختلال ايجاد مي كنند در حالت دوم يعني فاكتورهائي كه بطور غيرمستقيم و با پاسخ هاي مشخص استرس در بدن ماهي در كار توليدمثل اخلال ايجاد مي كنند ، مي توان مثلاً به دستكاري يا صيد ماهي اشاره كرد . واكنش هاي ايجاد شده پس از اين استرس مي تواند از طريق محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز ـ گوناد تأثير گذاشته و از اين طريق در توليدمثل مؤثر واقع شوند .

تأثير استرس از طريق محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز ـ گوناد

رشد و توسعه گونادها و گامتوژنز از طريق محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز ـ گوناد در كنترل مغز قرار دارد . در ماهيان استخواني دو ايزوفورم از هورمون آزادكننده گونادو تروپين بنام هاي GnRH1 و GnRH2 شناخته شده اند . اينها در هيپوتالاموس ساخته شده و كارشان تحريك هيپوفيز به ترشح هورمون گونادوتروپين است .

هورمون GTH1 رشد گونادها را در مراحل اوليه گامتوژ كنترل مي كند و هورمون GTH2 مراحل نهائي رسيدگي گونادها را در كنترل دارد . بيشتر اعمال اين دو هورمون بوسيله استروئيدها انجام ميشود ، كه از طريق فوليكول ها توليد مي شوند يكي از اين استروئيدها بنام 17-بتا استراديول است كه رشد اُاُسيت و تجمع زرده و توليد ويتلوژنين كه پيش نياز پروتئين زرده است را جلو مي اندازد . GTH2 براي رسيدگي يا بلوغ ميوتيك اُاُسيت ها در ماهيان استخواني اهميت زيادي دارد . فعاليت اين هورمون هم بواسطه 17 الفا 20 بتا دي هيدروكسي پروژسترون ( از وابستگان نزديك استروئيدها ) انجام مي شود كه اينهم بوسيله سلول هاي فوليكولي توليد مي گردد . در ماهيان نر فعاليت استروئيدزائي در سلول هاي سوماتيك بيضه قرار دارد كه توليد 11 كتوتوستسترون بعنوان آندروژن اصلي كنترل كننده اسپرماتوژنز مي كند .

در حاليكه اثرات متوقف كننده استرس زاها روي پديده هاي توليدمثلي براي چندين نوع استرس زاهاي گوناگون در گونه هاي مختلف تجربه شده است معهذا اطلاعات روي هورمون هاي گونادوتروپين و استروئيدهاي گونادي عموماً در مورد آزادماهيان مطالعه شده اند و نتايج بدست آمده هم با همديگر موافق نيستند حتي گاهي اوقات اثراتي در واكنش به خيلي از استرسورهاي فيزيكي يا شيميائي اصلاً گزارش نشده است .

بنظر مي رسد بيشترين تأثير استرس در توليدمثل تغيير مقدار استروئيدهاي خون كه سيكل توليدمثل فقط با حضور مقدار كافي و لازم آنها پيش مي رود باشد .

استرس دستكاري موجب كاهش سطح توستسترون پلاسما و سطح 17 بتا استراديول مي شود كه در نتيجه آن سطح ويتلوژنين پائين مي آيد و در نهايت كاهش حجم و اندازه تخمدان و مهمتر از آن كاهش درصد بازماندگي تخم هاي لقاح يافته مي گردد ( چون زرده تخم كم است ) .

در آزمايشات بسياري ثابت شده است كه كورتيزول رها شده در خون در نتيجه استرس بعنوان يك فاكتور عمده كاهش توليدمثل مي باشد . اين هورمون هم موجب كاهش سطح استراديول و ويتلوژنين در گردش خون و همچنين كاهش سايز گونادها مي گردد . برخي كارشناسان عقيده دارند كه كورتيزول ترشح استراديول را متوقف نمي كند ولي فعاليت بيولوژيكي آنرا از طريق تحريك توليد پروتئين هاي بانيدينگ كاهش مي دهد .

از نتايج ناموافق آزمايشات بر روي ماهيان قزل آلا و تيلاپيا كه معمولاً با كاشت كورتيزول يا تزريق آن در بدن ماهي ايجاد شده مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه اثر كورتيزول عموماً در مراحل اوليه رشد فوليكول اُاُسيت ها محدود مي گردد و به مراحل بلوغ نهائي كاري ندارد . زيرا معلوم شده كه مقدار كورتيزول در زمان تخمريزي آزادماهيان خودبخود در حد بالائي است !

اخيراً‌ اثرات كورتيزول روي توليد استروئيدها در فوليكول تخمدان سه گونه ماهي مورد بررسي قرار گرفته است . نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه كورتيزول اثرات متوقف كننده روي توليد 17 بتا استراديول ندرد . محققين عقيده دارند توقف توليدمثل بهنگام يا پس از استرس در نتيجه كورتيزول نمي باشد ، يا آنكه كورتيزول اثرات خود را در سطح بالاتر از محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز ـ گوناد و قبل از توليد استراديول اعمال مي كند . البته رسيدگي جنسي هم ممكن است روي شدت تأثير پذيري از استرس مؤثر باشد . بهرحال بنظر ميرسد اثرات استرس روي توليد مثل ماهيان از جنبه هاي فيزيولوژيك پاسخ استرسورها مي بايستي بيشتر مورد تحقيق و مطالعه قرار گيرد . بخصوص در مورد گونه هاي غير آزاد ماهيان .

اصول کشت و صنعت سهامی در صنعت میگو