استان سمنان وديدنيهاي آن

 
  استان سمنان با وسعتی برابر ۹۸۵۱۵ کیلومتر مربع ۸/۵ درصد مساحت کل کشور است.
این استان از نظر مساحت ششمین استان کشور است. وسعت آن حدود چهار برابر تهران می باشد. این استان در حال حاضر دارای ۴ شهرستان ۱۴ شهر ۱۰ بخش و ۲۸ دهستان است.
شهرهای آن عبارتنداز: سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار.شهرهای تابعه استان نیز عبارتند از سمنان - مهدی شهر- شهمیرزاد - سرخه -شاهرود -بسطام -تجن -کلاته -خیج -میامی -بیارجند -دامغان -گرمسار -ایوانکی و آرادان.
استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود.برخی از دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار, دماوند، فیروزکوه، شهمیرزاد، لاسگرد، ده نمک و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط کوهستانی مازندران بوده است.
● شهرستان سمنان
در زمان کمبوجیه سمنان مانند پلی سه ایالت ری و خراسان و استرآباد را به هم وصل می کرد .در دوره های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومتهای مرکزی قرار گرفت و منازعه ها و مناقشه های متعدد بر سراین منطقه بین قدرتمندان در گرفت.
شکانیان هم ایران را به هجده ایالت تقسیم کرده بودند که یکی از آنها کمیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان بود .از زمان سلسله طاهریان تا غزنویان نیز سمنان اهمیت خود را حفظ کرد و ازجمله مناطقی بود که شاهد انبوه کشمکشها بود.
یکی از حکام معروف ایالت کومش در زمان غزنویان امیر اجل بختیاربن محمد معروف به ابوحرب بختیار بود که بانی منار مسجد جامع سمنان و بقعه پیر علمدار کرمان بود.سمنان در دوران مغول همچون سایر نقاط ایران از حملات در امان نماند و متحمل خسارات فراوان شد.
   

▪ ‌‌‌برج چهل دختران

در اواسط خیابان حکیم الهی و بر سر راه شهر به محلات ثلاث برج کهنه و قدیمی و نیمه مخروبه ای وجود دارد که بنام برج چهل دختر یا چهل دختران نامیده میشود.
وجه تسمیه این برج چنین است که مردم معتقد برج مذکور را چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده و تارک دنیا شده بودند با گل و خشت ساخته اند.
قدر مسلم این است که تاریخ بنای برج با آتشکده به زمان قبل از اسلام بر میگردد.
همانطور که از نام کوشمغان و زاوغان که در نزدیکی برج قرار دارد برمی‌آید و با توجه به مقام مغ که پیشوای زردشتیان بود می‌توان اطمینان‌داشت که برج مذکور زمانی‌ آتشکده و یکی از اماکن متبرکه زردشتیان بوده است.
این بنا به صورت برج هشت ضلعی است که هر ضلع آن در خارج ۴.۵ و در داخل ۲.۸۰ متر است , ارتفاع برج در بعضی قسمتها ۱۰ متر و در قسمتهای نسبتا سالم دیگر به دوازده متر میرسد ضخامت ئیوار تقریبا ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر است.

▪ دروازه ارگ سمنان‌

یکی از آثار تاریخی و با ارزش و زیبای سمنان , دروازه ارگ , بازمانده هنر دوران قاجار است که در تقاطع خیابانهای آیت الله طالقانی و شیخ فضل الله نوری واقع شده است.دروازه ارگ در گذشته درِ شمالی ارگ دولتی بود که هنگام تخریب ارگ به سبب شکایت فرهنگ دوستان و پیگیری آنان از ویرانی این دروازه جلوگیری به عمل آمد.
دروازه ارگ د رزمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و حکومت انوشیروان میرزا ضیاء الدوله فرزند محمد رحیم میرزا پسر دهم عباس میرزا نایب السلطنه که از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ هجری حاکم ایالت قومس بود بنا شد.این دروازه دو نمای شمالی و جنوبی دارد که نمای شمالی آن به مراتب زیباتر از نمای جنوبی آن است.
▪ دروازه جنوبی ارگ سمنان
این دروازه در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد و در محل ساختمان شهربانی واقع شده بود که دروازه جنوبی ارگ دولتی را تشکیل میداد. ساختمان بالای دروازه جنوبی در دو طبقه ساخته شده است.
در طرفین راهروی طبقه اول اتاقها قرار دارند. در طبقه بالا نیز سه اتاق شمالی و جنوبی وجود دارد . در ماه مبارک رمضان به عنوان نقاره خانه از این ایوان استفاده می شد و مدتی هم هنگ ژاندارمری سمنان در ارگ مستقر بود.

▪ ارگ علاء‌‌

ارگ علاء در ۹ کیلومتری جنوب شرقی سمنان و کنار جاده سمنان به پایگاه هوایی در بخش علاء واقع شده است و یکی از آثار تاریخی اواسط قاجاریه به شمار میرود که به ثبت آثار تاریخی رسیده است.

مساحت تقریبی آن در حدود ۱۰۰ متر و دارای زیربنایی در حدود ۱۲۰ متر است . ارتفاع آن حدود ۴.۵ متر ,با اضافه شدن طبقه دوم به حدود ۸ متر می رسد . بنای ارگ به شکل شش ضلعی و ساختمان آن در دو طبقه ساخته شده است که ظاهرا محل حکومت محلی نیز بود.

▪ دارالحکومه سمنان

این بنا در جنوب شهر و در میدان ابوذر غفاری (پاچنار) واقع شده است.‌ بنای دارالحکومه را به دوره فتحعلی شاه قاجار و پیش از زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بهاء الدوله پسر فتحعلی شاه در سمنان نسبت میدهند.
قبل از اینکه ساختمان ارگ دولتی سمنان در شمال شهر احداث شود , دارالحکومه سمنان در جنوب شهر و در همین بنا که امروز به خانه کلانتر معروف است مستقر بود.

▪ شکارگاه ملاده (خانه ابراهیم‌خان)

در روستای سرسبز و خوش آب و هوای ملاده (در حدود ۷۰ کیلومتری شمال سمنان) دو عمارت بزرگ و باستانی و زیبا وجود دارد که در دو سمت شرق و غرب به فاصله حدود ۵۰ متر به موازات یکدیگر قرار گرفته اند.
مصالح اصلی بنا , خشت و آجر و نمای آن آجر و گچ است . هر یک از این دو نوع ساختمان دو طبقه و دارای تعداد زیادی اتاق و راهروی مربوط به اتاقها و طبقه فوقانی است . معماری ساختمانهای مذکور بسیار زیباست.

▪ مناره سلجوقیان سمنان

این مناره که در زمرة زیباترین منارهای تاریخی دوره سلجوقی است, در گوشة شمالشرقی مسجد جامع سمنان و در کنار شبستان شرقی واقع شده و به منار مسجد جامع نیز معروف است.
ارتفاع منار کنونی از سطح قاعده ۳۱.۲۰ متر و از روی بام ۲۵.۷۵ متر است که به علت وجود شبستان شرقی در پای منار ۵.۵ متری , قسمت تحتانی آن دیده نمیشود. محیط مناره همجوار بام مسجد بیش از پنج متر است.

▪ آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی

این ساختمان واقع در روستای صوفی آباد سمنان , در آغاز بنایی رفیع و با عظمت بود که بدستور عمادالدین جمال الدین عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدا بنده از خشت خام ساخته شد , سپس خانقاهی برآن افزود و در آنجا به ریاضت پرداخت و پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد.
بنای خانقاه وآرامگاه این عارف مشهور که بازماندة معماری اواخر قرن هشتم است , به علت نداشتن استحکام و بی توجهی روبه ویرانی نهاد .به طوری که به جز دو ستون ایوان بقیة بنا منهدم شد .

▪ مقبره پیرنجم‌الدین

این مقبره منسوب به پیر نجم الدین دادبخش یا تاج بخش در گورستانی به همین نام در سمنان واقع شده است.از شجره نامة مدفون این آرامگاه اطلاع صحیحی در دست نیست , ولی عده ای وی را یکی از سرداران ملی سمنان در حملة مغول می دانند.
مقبره پیر نجم الدین که یکی از آثار دوره مغول است , شامل ایوان , حرم و گنبد است و به علت اینکه قبلا در وسط گورستان قرار داشته و حالا در خیابان میباشد صحن ندارد.

▪ آرامگاه حکیم الهی

آرامگاه این حکیم در نزدیکی میدان امام خمینی (ره) سمنان و در کنار خیابان حکیم الهی مقابل دبیرستان دهخدا واقع شده و مدفن یکی از چهره های تابناک فلسفه و حکمت و یکی از مفاخر گرانمایه سمنان است.بنای آرامگاه را ایوان و چند سالن و اتاق تودرتو تشکیل میدهد.
بر پیشانی ایوان که مشرف به خیابان است و حدود پنج متر ارتفاع دارد کتیبه ای از جنس کاشی قرار گرفته است. حکیم الهی در رمضان ۱۲۴۳ متولد و در ربیع الاول ۱۳۲۳ هجری قمری فوت کرد. آرامگاه مذکور با تلاش پسرش حاج عبدالجواد الهی در سال ۱۳۲۱ شمسی بنا شد.

▪ آرامگاه فانی

این آرامگاه در حدود صد متر با آرامگاه پیرنجم الدین فاصله دارد و مقبره ای زیبا از شاعری وارسته بنام فانی سمنانی و همچنین سید ابوطالب حسنی, سردار ملی سمنان در نهظت مشروطه قرار دارد.
این آرامگاه به دلیل قدمت کم جزو آثار تاریخی به شمار نمی آید . ولی از آنجا که مزار یکی از شاعران به نام است و نیز دارای نمایی جالب است از نقاط دیدنی سمنان محسوب میشود . آرامگاه فانی شامل گنبد و حرم و صحن و فاقد ایوان می باشد.
نمای خارجی به صورت مکعب مستطیل آجری می باشد که دو در اصلی طرفین بنا , حیاط را به بیرون متصل میکند.

▪ مقبره درویش محمد

در قسمت شمالغربی سمنان و در روستایی به نام مومن آباد بین راه شوسه سمنان به فیروزکوه مقبره ای به نام درویش محمد وجود دارد. از تاریخ فوت و دفن این آرامگاه اطلاع درستی در دست نمی باشد.
ولی گفته شده که وی یکی از عارفان قرن هشتم و از پیروان عارف بزرگ وار شیخ علاء الدوله سمنانی بوده، برخی نیز می گویند که مقبره تقی الدین علی دوستی سمنانی شاگرد معروف شیخ باشد.
درویش محمد به علت وارستگی و کرامتی که داشت مورد توجه و احترام مردم سمنان و نواحی آن بود و به همین جهت، درویش مومن آباد نیز نامیده شده است.

▪ قلعه‌های سارو

در ۱۰ کیلومتری شمالشرقی سمنان در نقطه ای کوهستانی به نام سارو آثار دو قلعه بسیار محکم و تسخیر ناپذیر موجود است که طرز ساختمان و انتخاب محل بنای آنها قابل توجه و درخور تحقیق است. این قلعه ها در دو طرف کلاته یا مزرعه سارو که چشمه ساری زیبا است واقع شده اند.
قلعه شمالی بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و خرابکاری افراد گنج یاب تا اندازه ای ویران شده و خالی از سکنه است ولی اسکلت محکم آن ابهت خاصی به این دره بخشیده است.

▪ قلعه کوشمغان

در سه کیلومتر ی غرب سمنان سه محله وجود دارد که در حال حاضر به نام های کوشمغان، زاواغان و کدیور خوانده می‌شوند و مجموع این سه محله را نیز محلات ثلاث می‌نامند.
با توجه به آثار موجود، محله های مذکور از محله های بسیار کهن سمنان محسوب می‌شوند. نام اصلی کوشمغان کوشک مغان بود که براثر کثرت استعمال کوشمغان شده است.
در این محله قلعه قدیمی ویرانی وجود دارد که در گذشته خندقی نیز در اطراف آن وجود داشت و مردم با استفاده از تخته پل وارد قلعه می‌شدند. در قلعه که از گذشته باقی مانده یکپارچه از سنگ است.

▪ قلعه لاسگرد

در بین بقعه سیدرضا و شمال کاروانسرای شاه عباسی لاسگرد، یکی از معروفترین قلعه های سمنان به نام دژ لاسگرد وجود دارد که با توجه به سرحدی بودن قریه لاسگرد در دوران قبل از اسلام به ویژه در زمان اشکانیان، احتمال می‌رود این قلعه در زمان اشکانیان بنا شده باشد.
این قلعه مستحکم که با خشت های خام بزرگ ساخته شده تا اواسط دوره قاجاریه پابرجا بود و پس از این تاریخ روبه ویرانی نهاد. آنچه اکنون از این قلعه عظیم مانده گذرگاهای زیرزمینی سه طبقه ای است که همه به یکدیگر راه دارند.

▪ قلعه پاچنار

در جنوب غربی میدان ابوذر و در محله اسفنجان سمنان آثار دو قلعه پر ابهت و قدیمی به چشم میخورد که به قلعه های پاچنار معروف هستند.
این قلعه ها به صورت دژهای دوران باستان ساخته شده بودند و از زمره قلعه‌های بسیار مهم نظامی و دفاعی شهرستان به شمار می‌رفتند. بعضی‌ها قدمت و تاریخ بنای این قلعه‌ها را به دوران طاهریان نسبت می‌دهند.

▪ میدان باستانی دلازیان(چشمه شیخ)

این میدان در هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر سمنان و در پانصد متری خم رودخانه گیناب واقع شده است در انتهای اراضی کشاورزی نمای هشت تپه نزدیک به هم دیأه میشود هرچند جاگیری تپه ها در کنار هم شکل هندسی ویژه‌ای ندارد اما از هر سو که بدان ها بنگریم همواره هشت برجستگی از دور پیداست.
بلندی این تپه‌ها یکسان نیست. ولی تفاوت زیادی هم ندارند. فاصله بین دامنه دامنه های پست تپه جنوبی تا دامنه های پایین تپه شمالی بالغ بر۲۳۰ متر و فاصله مشابه تپه شرقی تا تپه غربی معادل ۳۰۰ متر است .وسعت دامنه های هر یک از تپه ها متفاوت است و تپه های کوچکتر نیز دامنه و کنار تپه های بلند جای دارند.

▪ تپه تاریخی ناسار (نوحصار)

این تپه در سه کیلومتری شرق شهر سمنان و در پنج کیلومتری جنوب راه شوسه آن واقع شده است در مورد وجه تسمیه آن عقیده بر این است که نام ناسار در اصل نو حصار بوده و در اثر مرور زمان به ناسار تبدیل شده است.
آثار باقی مانده این شهر به صورت تل بزرگی در شمال شرقی ناسار فعلی مشاهده می شود. در حفاری‌هایی که سالیان قبل در این تپه به عمل آمد، اشیای فراوانی کشف شد. از قراین چنین بر می‌آید که بنای این شهر در حمله‌های اقوام مهاجم نابود شده و قریه ناسار کنونی در کنار خرابه های آن بنا شده‌است و لذا به نوحصار یا حصار نو معروف شده‌است.

▪ حمام پهنه و گرمابه حضرت

حمامِ پهنه یکی از آثار قدیمی و ارزشمند سمنان است , که کمتر مورد توجه قرار گرفته است . این حمام که در گوشة شمال غربیِ تکیة پهنة سمنان , بینِ مسجدِ جامع و مسجدِ امام خمینی ( ره ) و امامزاده یحیی قرار گرفته و در سال ۸۵۶ هجری قمری, در زمانِ سلطنتِ ابوالقاسم بابرخان , پادشاهِ تیموری و به دستورِ وزیرِ وی , خواجه غیاث الدین بهرام سمنانی ساخته شده است.

▪ حمام ناسار

این حمام در بازار عمومی شهر سمنان و جنوب شرقی تکیه ناسار واقع شده است و قریب سه قرن قدمت دارد و یکی از بناهای دوره صفویه است. این بنا در سال ۱۱۱۸ هجری در زمان شاه عباس به همت حاجی‌الحرمین آقا ملکی ساخته شد.
بر بالای سر در کوچک حمام که به وسیله راهروی طویل و به سربینه متصل می‌شود سنگ نبشته ای به ابعاد ۳۰ در ۲۰ سانتی متر به رنگ سیاه وجود دارد نام سازندگان آن را نوشته است.

▪ حمام قلی

این حمام در خیابان امام خمینی سمنان پشت هتل کومش در کوچه معروف به ملاقزوینی واقع شده‌است. در این حمام کتیبه‌ای که حاکی از تاریخ بنای اولیه آن باشد وجود ندارد اما عده ای تاریخ بنای آن را با آب انبار مقابل بنا هم‌زمان می‌دانند و اگر چنین باشد می‌توان این حمام را در زمره یکی از آثار قرن دهم به‌شمار آورد.

▪ حمام نخست

این حمام در ابتدای بازار عمومی سمنان و در کنار خیابان شهداء قرار دارد که نسبت به حمام‌های دیگر سمنان جدید است. این حمام دارای سه بخش سربینه، گرمخانه و خزانه و بیش از سه متر از کف خیابان مجاور پایین‌تر است. سر در اولیه حمام دارای کاشی کاری و کتیبه‌ای از کاشی قرمز است که تاریخ ساخت آن نوشته شده‌است

▪ کاروانسرای شاه عباسی سمنان

در خیابان استاد مطهری جنب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سمنان کاروانسرایی از دوره صفویه معروف به رباط شاه عباسی موجود است که به فرم چهار پلانی ساخته شده است حیاط کاروانسرا مستطیل شکل به طول ۳۲.۳۰ متر و عرض ۲۶.۵ متر است.
دو ضلع شمالی و جنوبی رباط دارای دو ایوان هم اندازه و مشابه با قوس جناغی است و در طرفین هر ایوان شش ایوان کوچک با قوس های جناغی است که به اندازه نیم متر از سطح حیاط بلند تر است

.
▪ کاروانسرای شاه عباسی لاسگرد

در ۳۶ کیلومتری سمنان و در قریه لاسگرد کاروانسرای آجری بسیار بزرگی از بنا های زمان شاه عباس اول صفوی قرار دارد. این کاروانسرا که در سمت جاده سمنان به تهران واقع شده دو ایوانی است و حیاطی وسیع دارد.
طول حیاط از شمال به جنوب ۳۶ متر و عرض آن از شرق به غرب ۳۱.۵ متر است که اطراف آن را ۲۴ حجره احاطه نموده است که حجره ها با کمی اختلاف قرینه یکدیگرند. دو ایوان بزرگ در غرب و شرق رباط ساخته شده است که با درگاه کوتاه و چند پله به دالان های چهار گانه پشت مربوط میشود . سقف این ایوان تاق ضربی بزرگی است که تزئینات مربع شکل تودرتو دارد.

▪ کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان

این کاروانسرا که در روستای آهوان، در ۴۲ کیلومتری شرق سمنان واقع شده‌است، در سالِ ۱۰۹۷ هجری قمری در زمانِ شاه سلیمان صفوی، برای استراحت زایرین امام هشتم که از سمنان و آهوان به مشهد مقدس، مشرف می‌شدند، ساخته شد. اما به غلط، کاروانسرای شاه عباسی نام گرفت.
کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان، دارای حیاط وسیع مستطیل شکل، به طول ۴۰ متر و عرض ۳۲ متر، و چهار ایوانی است. جمعاً در اطراف حیاط ۲۴ اتاق احداث شده است که ابعاد آنها به ترتیب ۳.۳۵ و ۲.۹۰ متر است.

 آتشگاه سمنان

در محله اسفنجان سمنان آتشگاهی وجود داشت که تا سالیان قبل آثار ستون های ساختمان آن باقی بود این ستون ها در میان حصارهای سر به فلک کشیده متعلق به دوره های قبل از اسلام واقع بود.
اصولا آتشکده و آتشگاه مربوط به دوره های قبل از اسلام است و از این نظر میتوان پی به قدمت محله اسفنجان و آتشگاه سمنان برد.
در حال حاضر خرابه هایی کوچک از منطقه آتشگاه باقی مانده است. دیوارهای کوتاه با تلی خاک نمایانگر کوچک دوره احداث این بنا است. این منطقه و اطراف آن هم اکنون با ساختن خانه های جدید، مسکونی شده و آثار باقی مانده آتشگاه نیز به تدریج در حال نابودی است.

رودخانه گل رودبار

این رودخانه از ارتفاعات شمال شهمیرزاد سرچشمه می گیرد و در نزدیکی بند مهدی شهربا دریافت شعبه های ده صوفیان و شهمیرزاد حوزه ای وسیع را مشروب مشروب میکند. در شمال روستای درجزین شعبی دیگر به آن متصل میشود که پس از گذشتن از غرب سمنان در دشت فرو می‌رود. حواشی بالادست این رودخانه گردشگاه‌های بهاری و تابستانی مناسبی دارند.

▪ چشمه‌های آب مراد، آب قولنج، آبگرم و آبسرد

مجموعه این چشمه های معدنی آبگرم در بخش مهدی شهر و در شمال غربی سمنان به فاصله ۲۱ کیلومتری این شهر قرار دارد. اطراف این چشمه‌ها را ارتفاعات در بر گرفته‌است. آب چشمه ها از دسته آب‌های کلروره سولفاته کلسیک و گوگردی است و در درمان بیماری های صفراوی کلیه کبد نقرس و روماتیسم و درد مفاصل مؤثر است.

▪ چشمه معدنی تلخاب

این چشمه در غرب سمنان و در شش کیلومتری شمالغربی روستای لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده‌ای استخری شکل را به وجود آورده که طول آن بیست متر و عرض آن دوازده متر است.
آب این چشمه تلخ و سرد است و مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد – چشم درد – یرقان – کهر و رفع گرمی بدن به آنجا می‌روند.

▪ چشمه آب معدنی شورآب

آب این چشمه از یک رشته قنات است که در شمال غربی شهر سرخه قرار دارد. مردم در فصل تابستان با پیمودن مسیر پنج کیلومتری از شهر سرخه به محل مظهر قنات شورآب می‌روند و در آن استحمام می‌کنند.
این آب دارای گوگرد فراوان است که برای درمان بیماری سردرد و درد چشم استفاده می‌شود و نمی‌توان مدت زیادی در آن ماند زیرا گازهای زیادی که متصاعد می‌شود سرگیجه‌آور است.