ارگ کریمخانی
در مرکز شهر شیراز و در کناره‌ي شرقی میدان شهرداری ( شهداء ) ، ارگ کریمخانی همچنان مغرور و سربلند همانند نگین زیبایی بر انگشتری شهر نشسته است . قامت افراشته‌ي بنای تاریخی ارگ کریمخانی ، هر مسافر تازه وارد به شهر شیراز را مدتها به خود مشغول می دارد . ساختمان آن از سنگ و آجر و چوب ، با ملات ساروج ساخته شده و حدود دوازده هزار نفر در ساخت آن کار کرده اند . شکل ارگ مستطیلی و مساحت آن 12800 متر مربع ( با زیر بنایی نزدیک به 4000 متر مربع ) است . چهار برج و باروی سر به فلک کشیده ، حصارهای فتح ناشدنی خانه‌ي کریمخان زند می باشند . بلندی این دژ 12 متر و ارتفاع برجها حدود 15 متر است . بنای ارگ ترکیبی از دو طرح معماری نظامی و مسکونی است .
بخش درونی ارگ با اتاقها و ایوانهای نقاشی شده ، آب نماها و باغچه ها از زیبایی و ظرافتی ویژه برخوردار است . سه ضلع شمال ، جنوب و غرب ارگ هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است و ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدمات است . برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که دور آن حفر شده بود نقش دفاعی داشته است . اطراف حیاط را حجره هایی با یک متر بلندی از سطح زمین و سه شاه نشین فرا گرفته است که شاه نشین غربی محل زندگی خانواده کریمخان زند بوده است . آقا محمد خان قاجار پس از به حکومت رسیدن ، دو ستون سنگی شاه نشین غربی و بسیاری از در و پنجره های این کاخ را برای ساخت کاخ گلستان به تهران برد .
پس از مرگ کریمخان زند ، ارگ دارالحکومه‌ي والیان قاجاری شد . از سال 1311 شمسی از آن به عنوان زندان استفاده شده است . در سال 1350 از قید زندان آزاد و به اداره کل فرهنگ و هنر وقت تحویل داده شد . در دوره‌ي قاجار و زمانیکه از آن به عنوان زندان استفاده شده است به این بنای سترگ آسیبهای گوناگونی وارد شد که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس هم اکنون در حال مرمت و تعمیر آن است . یکی از چهار برج ارگ کج شده است . علت نشست این برج حمام پشت آن است . زمانی که از ارگ به عنوان زندان استفاده می شده حمام آن به عنوان حمام زندانیان کاربرد داشته و فاضلاب حمام به مرور زمان با شستن خاک زیر برج ، آنرا از حالت عمودی خارج کرده و برج از یک طرف نشست کرده است .
* برخی از مطالب برگرفته از کتاب « شیراز بهشت ایران » می باشند .
