در نظام طبيعت هميشه براي بررسي دقيق تر و راحت تر موجودات زنده را طبقه بندي مي کنند.با توجه به اين که در سلسله جانوري حشرات سه چهارم گونه هاي جانوري را تشکيل داده است و قسمت اعظم اين سلسله را تشکيل داده است پس طبقه بندي در اين سلسله بسيار لازم و ضروري به نظر مي رسد.در گذشته طبقه بندي بر اساس تيپ بوده ولي امروزه گونه را ثابت نمي دانند و معتقدند که نسبت به تيپ اوليه خود مدام در حال تغيير است پس نظريه ي تيپ جاي خود را به نظريه ي جمعيت داده است. در شناسايي نژادها امروزه تنها به مرفولوژي خارجي اکتفا نمي کنند بلکه از علومي مثل فيزيولوژي، بيولوژي،اکولوژي، ژنتيک، سيتولوژي ، تشريح مقايسه اي، رفتارشناسي و چينه شناسي نيز استفاده مي شود.
بدليل موقعيت خاص زنبور عسل امروزه بيشترين بررسي روي اين حشره انجام مي گيرد.
از قديم الايام اعتقاد بر اين بوده است که زنبور عسل داراي چهار گونه است ولي الکساندر (1991) با تحقيقات خود اثبات کرد که زنبور عسل حداقل داراي شش گونه و طبق تحقيقات افرادي مثل ورما هفت گونه از جنس آپيس در دنيا شناسايي شد.مطالعات اتيس و همکاران نيز نشان داد که 9 گونه از جنس Apis در دنياوجود دارد و گونه هاي A.nigrocinctaو A.spرا به گونه هاي قبلي اضافه کرد.الکساندر در مطالعات خود صفات متعددي را بکار بست وبا ترکيب صفات يک ماتريس تشکيل داده و سپس امتيازات مربوط به هر گونه را مشخص کرده است. طبق نظر الکساندر گروه درساتا شامل چهار جمعيت dorsata breviligula- laboriosa -binghami مي باشد ولي از نظر ورما تفاوت نژاد dorsata و laboriosa در حدي است که مي توان آن را به عنوان يک گونه محسوب کرد و نام زنبور هيماليايي را بر آن نهاد.
24 نژاد مختلف از گونه ي زنبور عسل معمولي در دنيا شناخته شده است و در حال حاضر در دنيا براي تفکيک نژادهاي زنبور عسل از خصوصيات ژنتيکي و DNA نگاري نيزاستفاده مي شود.
ووان رو و همکارانش (1987) طبق بررسي هاي خود صفات مختلفي براي جدا کردن گونه هاي زنبور عسل کوچولو Apis andreniformis بکار بستند ولي شاخص ترين صفت مربوط به کنار پنجه اول است که در جنس نر هر گونه زنبور عسل کوچولو اين زائده کوچکتر است.
ورما و همکارانش (1994) در بررسي هاي خود روي جمعيت هاي مختلف گونه زنبور عسل هندي نتيجه گرفتند که دو گروه کاملا مجزا در منطقه کشمير و هيماليا وجود دارد و زنبورهاي معمولي در مناطق مرتفع تر بزرگتر و تيره ترند.ريندرر و همکارانش (1995) در مطالعات مرفولوژِکي خود روي دو گونه زنبور عسل کوچولو Apis florae, A.andreniformis يافتند که اختلالات ناشي از لحاظ رنگ سپرچه دارند.رنگ زنبور عسل کوچولو قهوه اي مايل به قرمز و گونه دوم سياه است. اما سپرچه زنبور عسل کوچولو سياه ولي در گونه ي دوم زرد است و در ضمن زنبور عسل کوچولو از گونه ي ديگر بزرگتر است.
بدليل انتشار وسيع زنبور عسل معمولي در سطح جهان باتلر وريپن (1906) با سه اسمي کردن اين تيپ ها را به طور معمول سازماندهي کنند که از جنس گونه و نژاد جغرافيايي (واريته) را پشت سر هم بکار ميبرد مثل نژاد زنبور عسل ايتاليايي يا Apis mellifera ligustica با اين کار زنبور عسل نيز بر اساس قانون عمومي نامگذاري در علوم بيولوژي نامگذاري شد. البته در دنياي امروز براي تقسيم بندي زير گونه هاي زنبور عسل از سه روش خصوصيات مرفولوژيکي بيوشيميايي و ژنتيکي زنبور عسل است.
.
صفات ظاهري زنبور عسل
آلپاتوف و گوتسه (1925-1940) اندازه گيري دقيق صفات مرفولوژيکي را براي توصيف نژادهاي زنبور عسل در دنيا را پايه گذاري کردند و نهايتا کتابهاي نژادهاي زنبور عسل و استفاده از آن در کشاورزي توسط آلپاتف (1948) و نيز بهترين زنبور و انتخاب طبيعي و مصنوعي در زنبور عسل توسط گوتسه (1964) منتشر شد.
براي انجام اين اندازه گيري از هر کندو 20 زنبور که مي توان کمتر هم انتخاب کرد . در برخي موارد براي شناسايي نژادها بطور همزمان از طرق مختلف استفاده مي شود در نتيجه به نمونه بيشتري نياز هست.مثل زنبور آفريقايي شده که بايد حد اقل 50 زنبور کارگر از هر کلني برداشته شود.
براي حفظ خصوصيات مرفولوژيکي زنبورها از محلول هاي مختلفي استفاده مي شود مثل محلول آدام که محلول ابتدايي از 10 قسمت اسيد استيک و 20 قسمت فرمالدئيد 30 قسمت اتانول و 100 قسمت آب مقطر تشکيل شده بود که غلظت بالاي اسيد استيک کتين حشرات را نرم مي کرد که جدا کردن قطعات بدن بسيار مشکل بود. سپس اسيد استيک 70 درصد را پيشنهاد کرد که باز رنگ زنبورها در زمان طولاني ثابت نمي ماند.محلول آدام بدون اسيد استيک هم استفاده شد.
امروزه محلول پامپل يا محلول کارل پيشنهاد ميشود.محلول پامپل حاوي 30 قسمت آب مقطر 15 قسمت الکل اتيليک 95 درجه 6 قسمت فرمالدئيد 40-38 درصد و 2 قسمت اسيد استيک و محلول کارل حاوي 28 قسمت آب مقطر 17 قسمت اسيد اتيليک 95 درجه 6 قسمت فرمالدئيد 40-38 درصد و 1 قسمت اسيد استيک مي باشد.
در زمان بي هوشي در اتر يا کلروفرم يا حتي آب داغ باعث مي شود خرطوم زنبوران کشيده و صاف شود و اندازه گيري آنها آسان تر شود.
امروزه 39 صفت براي تفکيک نژادهاي دنيا بکار مي رود.(جدول 2-3) اولين صفات مرفولوژيکي براي تفکيک نژاد توسط گوتسه و آلپاتوف بکار برده شد که عبارتند از رنگ کوبيتال ايندکس و اندازه ي موهاي ترژيت ها که براي تفکيک نژادهاي اروپايي کافي بود و براي ديگر نژادها کافي نبود. در برخي موارد استفاده از يک صفت براي تفکيک نژادها امکان پذير است. مثلا عرض پنجه ي اول در نژاد توسط A.m.remipes ريپن . در هر منطقه تعداد خاصي از صفات ظاهري بکار مي رود.مثلا در افريقا 19 صفت توسط ديلي بکار رفت که بعدها به 25 صفت رسيد.يا در مقايسه ي نژادهاي بومي اروپا 4 صفت کافيست.
کارلسون (1988) براي شناسايي زنبوران آفريقايي از خصوصيات مرفولوژيکي اندازه ي سلول ها و خصوصيات رفتاري توام استفاده کرد.از مقايسات رفتاري خصوصياتي مثل فعاليت پروازي و رفتار تهاجمي استفاده کرد. براي اندازه گيري قطر سلول ها يک قاب در وسط کندو گذاشت تا زنبوران آن را ببافند.سپس در قسمت وسطي شان در سه محل و در هر محل 10 سلول در کنار هم بطوريکه مرکز سه خط يک سلول باشد اندازه گيري مي شود و ميانگين اندازه هاي بدست آمده ملاک قرار مي گيرد. اينکارهردوهفته يکبار و حداقل 5 بار انجام شد. در اين بررسي ها سلول هاي پر از گرده و عسل سلولهاي نر و سلولهاي متمايل به قسمت کناري پرورش نوزادان که بزرگتراز اندازه ي واقعي هستند مورد اندازه گيري قرار نمي گيرند ...
.
