عصر غيبت ووظايف منتظران از جمله مسائلي كه همواره شيعيان و پيروان اهل بيت عليهمالسلام در دوران غيبت كبري خواهان فهم آن هستند، شناخت وظايفي است كه در اين دوران به عهده آنان گذاشته شده است. در اين مقاله تلاش خواهيم كرد وظايف منتظران را هر چند به صورت مختصر بيان كنيم.
1 ـ معرفت نسبت به حضرت ولي عصر عليهالسلام
از حضرت امام صادق عليهالسلام نقل شده است كه: روزي امام حسين عليهالسلام بر اصحاب خود وارد شدند، بعد از حمد خدا و درود بر پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فرمودند:
«يا اَيُّهَا النّاسُ اِنَّ اللّهَ ما خَلَقَ الْعِبادَ اِلاّ لِيَعْرِفُوهُ فَاِذا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَاِذا عَبَدُوهُ اِسْتَغْنَوْا بِعِبادَتِهِ عَنْ عِبادَةِ مَنْ سِواهُ، فَقالَ لَهُ رَجُلٌ: بِاَبي اَنْتَ وَاُمّي يَابْنَ رَسُولِ اللّهِ ما مَعْرِفَةُ اللّهِ؟
قالَ: مَعْرِفَةُ اَهْلِ كُلِّ زَمانٍ اِمامَهُمُ الَّذي يَجِبُ عَلَيْهِمْ طاعَتُهُ1؛
اي مردم! خداوند بندگان را نيافريد مگر براي اينكه او را بشناسند، زماني كه او را شناختند، او را پرستش كنند و هنگامي كه او را پرستش كردند، با عبادت و پرستش او از بندگي غير او بينياز گردند. مردي عرض كرد: اي پسر پيامبر! پدر و مادرم فداي شما باد، معرفت خداوند چيست؟ فرمود: شناخت اهل هر زماني نسبت به امامشان، امامي كه طاعت او بر آنان واجب است.»
همچنين پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فرمود: «مَنْ ماتَ وَلَمْ يَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَيْتَةَ الْجاهِليَّةِ2؛
هر كس بميرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهليت مرده است.»
توجه به مضامين دعاهايي كه خواندن آنها در عصر غيبت توصيه شده است نيز ما را به اهميت مسأله شناخت حضرت ولي عصر عليهالسلام راهنمايي ميكند. در يكي از دعاهاي معروف و معتبري كه شيخ صدوق آن را در كتاب كمال الدين نقل كرده است، ميخوانيم:
«اَللّهُمَّ عَرِّفْني نَفْسَكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني نَفْسَكَ لَمْ اَعْرِفْ نَبيَّكَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْني نَبيَّكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني نَبيَّكَ لَمْ اَعْرِفْ حُجتَّكَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْني حُجَّتَكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِيني3؛
بارالها! خودت را به من بشناسان كه اگر خود را به من نشناساني پيغمبرت را نخواهم شناخت. بارالها! پيغمبرت رابه من بشناسان كه اگر پيغمبرت را به من نشناساني حجت تو را نخواهم شناخت. بارالها! حجت خود را به من بشناسان كه اگر حجت خود را به من نشناساني از دينم گمراه ميگردم.»
2 ـ تمسك به ريسمان ولايت اهل بيت عليهمالسلام
ولايت اهل بيت عليهمالسلام دو گونه است: ا. ولايت تكويني 2. ولايت تشريعي.
ولايت تكويني بدين معناست كه حضرات معصومين عليهمالسلام به اذن و اراده الهي، ميتوانند در مقام تكوين و عينيات خارجي، دخل و تصرف كنند، مانند معجزات انبياء عليهمالسلام و كرامات اولياء عليهمالسلام ، و ولايت تشريعي، به معناي ولايت و سرپرستي جامعه و مؤمنين است. امامان معصوم عليهمالسلام ، هر كدام در زمان خود، ولي و سرپرست جامعه بوده و مردم را هدايت تشريعي ميكنند.
از جمله وظايف مهم منتظران در زمان غيبت، چنگ زدن به ريسمان ولايت اهل بيت عليهمالسلام است. امام صادق عليهالسلام فرمودند:
«طُوبي لِشيعَتِنا اَلْمُتَمَسِّكينَ بِحَبْلِنا في غَيْبَةِ قائِمِنا4؛
خوشا به حال شيعيان ما! آنان كه در زمان غيبت قائم ما به ريسمان [ولايت] ما تمسك ميجويند.»
همچنين امام سجاد عليهالسلام فرمودند:
«مَنْ ثَبَّتَ عَلي مُوالاتِنا «وِلايَتِنا» فِي غَيْبَةِ قائِمِنا اَعْطاهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَاَلْف شَهيدٍ مِنْ شُهَداءِ بَدْرٍ وَ اُحُدٍ5؛
هر كس در غيبت قائم ما بر دوستي [و عقيده به امامت ما] ثابت قدم باشد، خداي متعال اجر هزارشهيد از شهداي بدر و احد به او عطا ميكند.»
و نيز امام صادق عليهالسلام فرمود:
«يَأتي عَلَي النّاسِ زَمانٌ يَغيبُ عَنْهُمْ اِمامُهُمْ؛
زماني بر مردم فرا رسد كه پيشوايشان از آنان غايب گردد.»
زراره پرسيد: در آن زمان مردم چه كنند؟ امام عليهالسلام فرمود:
«يَتَمَسَّكُونَ بِالاَْمْرِ الَّذي هُمْ عَلَيْهِ حَتّي يَتَبَيَّنَ لَهُمْ6؛
به همان امر [ولايتي] كه برآنند چنگ زنند، تا برايشان آشكار شود.»
3 ـ انتظار فرج
يكي از وظايف مهم مردم در عصر غيبت، انتظار فرج است. رسول خدا صلياللهعليهوآله فرمود: «اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتي اِنْتِظارُ الْفَرَجِ7؛
با فضيلتترين اعمال امت من، انتظار فرج است.»
امام صادق عليهالسلام فرمود: «اَقْرَبُ ما يَكُونُ الْعِبادُ مِنَ اللّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَ اَرْضي ما يَكُونُ عَنْهُمْ اِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ لَمْ يَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ يَعْلَمُوا مَكانَهُ وَ هُمْ في ذلِكَ يَعْلَمُونَ اَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَّةُ اللّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَ لا ميثاقُهُ، فَعِنْدَها فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَباحا وَ مساءً8؛
زماني بندگان به خداي بزرگ نزديك ترند و خدا از ايشان راضيتر است كه حجت خداي متعال از ميان آنان ناپديد گردد و ظاهر نشود و آنان جايش را [هم] ندانند. با اين همه بدانند كه حجت و ميثاق خدا باطل نشده است. در آن زمان، هر صبح و شام چشم انتظار فرج باشيد.»
آنچه در روايات مربوط به انتظار فرج حضرت ولي عصر عليهالسلام بسيار به آن پرداخته شده، مسأله صبر در اين انتظار و پاداش صابران در اين دوران است. در ذيل به چند نمونه از اين روايات اشاره ميشود.
الف: امام صادق عليهالسلام به نقل از پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فرمود: «سَيَأتي قَوْمٌ مِنْ بَعْدِكُمْ، اَلرَّجُلُ الْواحِدُ مِنْهُمْ لَهُ اَجْرُ خَمْسينَ مِنْكُمْ، قالُوا: يا رَسُولَ اللّهِ! نَحْنُ كُنّامَعَكَ بِبَدْرٍ وَ اُحُدٍ وَ حُنَينٍ وَ نَزَلَ فينا القُرآنُ؟ فَقالَ: اِنَّكُمْ لَوْ تَحْمِلُوا لِما حُمِّلُوا لَمْ تَصبِروُا صَبْرَهُمْ9؛
پس از شما كساني بيايند كه يك نفر از ايشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد. [اصحاب] گفتند: اي رسول خدا صلياللهعليهوآله ! ما در جنگ بدر و احد و حنين با تو بوديم و درباره ما آيه نازل شده است؟ پيامبر صلياللهعليهوآله فرمود: اگر آنچه [از حوادث ايام] به ايشان ميرسد، به شما رسد، صبر آنان را نداريد.»
ب: پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فرمود: «اِنْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبادَةٌ10؛» انتظار فرج با صبر، عبادت است.»
ج: امام رضا عليهالسلام فرمود: «ما اَحْسَنَ الصَّبْرُ وَ انْتِظارُ فَرَجٍ11؛ چه نيكوست شكيبائي و انتظار فرج.»
د: امام حسين عليهالسلام فرمود: «لَهُ غَيْبَةٌ يَرْتَدُّ فيها اَقْوامٌ وَ يَثْبُتُ فِيها عَلَي الدّينِ آخَروُنَ، فَيُؤْذَوْنَ وَ يَقالُ لَهُمْ: «مَتي هذا الْوَعْدُ اِنْ كُنْتُمْ صادقينَ» اَما اِنَّ الصّابِرَ في غَيْبَتِهِ عَليَ الْاَذي وَ التَّكْذيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللّه12؛
براي او [مهدي] غيبتي است كه اقوامي در آن از دين خارج شوند و گروهي بر دين ثابت قدم بمانند و آزار و اذيت ميكشند و به آنها گفته ميشود: اين وعده [ظهور] چه وقت عملي ميشود، اگر راست ميگوييد؟ بيترديد صبر كننده در زمان غيبت در برابر آزار و تكذيب [مخالفان]، به منزله جهاد كننده با شمشير در ركاب رسول خدا صلياللهعليهوآله است.»
4 ـ تهذيب نفس و اصلاح فردي
يكي از وظايف مهم منتظران دولت حق، پارسائي و آراستگي به اخلاق خوب و پسنديده است. امام صادق عليهالسلام فرمود: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ يَكُونَ مِنْ اَصْحابِ الْقائِمِ، فَلْيَنْتَظِرْ وَلْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الاَْخْلاقِ، وَ هُوَ مُنتَظِرٌ13؛
هر كس شادمان ميگردد از اينكه از ياران حضرت مهدي عليهالسلام باشد، بايد منتظر باشد و به پرهيزكاري و اخلاق نيكو رفتار نمايد و او منتظر [واقعي[ است.»
همچنين امام صادق عليهالسلام فرمود: «اِنَّ لِصاحِبِ هذاَ الاَْمْرِ غَيْبَةً فَلْيَتَّقِ اللّهَ عَبْدُهُ وَلْيَتَمَسَّكْ بِدينِهِ14؛
به يقين براي صاحب اين امر غيبتي است، پس بنده خدا بايد تقواي الهي پيشه كند و به دينش چنگ زند.»
5 ـ اصلاح اجتماعي
يكي از وظايف مهم مردم در دوران غيبت كبري، داشتن روحيه اصلاح گري در سطح جامعه است. هر فردي بايد در برابر آحاد جامعه اسلامي احساس مسؤوليت كرده، در راه اصلاح و ساختن افراد تلاش نمايد، تا جامعه و افراد آن آماده پذيرش حكومت جهاني حضرت مهدي شوند.
اصلاح جامعه از راه امر به معروف و نهي از منكر تحقق مييابد و قانون امر به معروف و نهي از منكر در متن دين اسلام بسيار مورد تأكيد قرار گرفته است.
امام باقر عليهالسلام در بيان وظايف شيعيان در دوران غيبت فرمودند: «لِيُعِنْ قَويُّكُمْ ضَعيفَكُمْ وَ لْيَعْطِفْ غَنيُّكُمْ عَلي فَقيرِكُمْ وَلْيَنْصَحِ الرَّجُلُ اَخاهُ النَّصيحَةَ لِنَفْسِهِ15؛
توانمندان شما بايد به ضعيفانتان كمك كنند و اغنياء شما بايد به فقرايتان مهرباني كنند، هر كس بايد برادر [ديني]اش را نصيحت كند، نصيحتي كه به نفع برادرش باشد.»
خداوند متعال ميفرمايد: «كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ...)16؛
«شما بهترين امتي بوديد كه به سود انسانها آفريده شدهاند؛ [چه اينكه] امر به معروف و نهي از منكر ميكنيد و...»
و امام صادق عليهالسلام فرمود: «اِنَّ الاَْمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبيلُ الاَْنْبياءِ وَ مِنْهاجُ الصُّلَحاءِ، فَريضَةٌ عَظيمَةٌ بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الاَْرْضُ وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الاَْعْداءِ وَ يَسْتَقيمُ الاَْمْرُ17؛
بيترديد امر به معروف و نهي از منكر راه انبياء عليهمالسلام و طريقه صالحان است. [امر به معروف و نهي از منكر[ وظيفهاي سترگ [و خطير] است كه به وسيله آن ساير واجبات انجام ميپذيرد و راهها امنيت مييابد و در آمدها حلال [و مشروع] ميگردد، مظالم باز گردانده ميشود، زمين آباد ميشود و از دشمنان انتقام گرفته ميشود و امور سامان مييابد.»
آري اگر همه مسلمانان خود را موظف به اجراي امر به معروف و نهي از منكر در جامعه اسلامي بدانند، قدمهاي اوليه براي نيل به جامعه ايده آل و مطلوب مهدوي برداشته ميشود.
6 ـ آمادگي نظامي براي ظهور امام زمان عليهالسلام
به تصريح روايات، آماده كردن سلاح و كسب مهارت نظامي كه مناسب با هر عصري باشد، براي شركت در سپاه حضرت مهدي عليهالسلام از وظايف منتظران است.
امام صادق عليهالسلام فرمود: «لِيُعِدَّنَّ اَحَدُكُمْ لِخُروُجِ الْقائِمِ عليهالسلام وَ لَوسَهْما، فَاِنَّ اللّهَ تَعالي اِذا عَلِمَ ذلِكَ مِنْ نِيَّتِهِ رَجَوْتُ لاَِنْ يُنْسِئَ فِي عُمْرِهِ حَتّي يُدْرِكَهُ (فَيكَُونَ مِنْ اَعْوانِهِ وَ اَنْصارِهِ)18؛
هر يك از شما بايد براي خروج حضرت قائم عليهالسلام هر چند به اندازه يك تير، مهيا كند. هر گاه خداي تعالي چنين نيتي از او ببيند، اميدوارم عمرش را طولاني كند تا آن حضرت را درك كند (و در زمره ياران و همراهانش قرار گيرد.)
همچنين امام كاظم عليهالسلام فرمود: «مَنِ ارْتَبَطَ دابَّةً مُتَوَقِّعا بِهِ اَمْرَنا وَ يَغيظَ بِهِ عَدُوَّنا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ اِلَينا اَدَرَّ اللّهُ رِزْقَهُ، وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَغَهُ اَمَلَهُ وَ كانَ عَوْنا عَلي حَوائِجِهِ19؛
هر كس مركبي را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگين سازد در حالي كه خودش به ما منسوب باشد، خداوند روزيش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا كند، او را به آرزويش برساند و در رسيدن به خواسته هايش او را ياري كند.»
7 ـ ياد حضرت ولي عصر عليهالسلام
از جمله وظايف مهم شيعيان و علاقمندان آن حضرت، فراموش نكردن او، و هميشه به ياد و ذكر او بودن است.
امام علي عليهالسلام فرمود: «مَنْ اَحَبَّ شَيْئا لَهِجَ بِذِكْرِهِ20؛
هر كس چيزي را دوست بدارد، همواره نام آن را بر زبان دارد.»
و امام كاظم عليهالسلام درباره غيبت امام زمان عليهالسلام فرمود: «يَغيبُ عَنْ اَبْصارِ النّاسِ شَخْصُهُ وَلا يَغيِبُ عَنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ ذِكْرُهُ21؛
خودش از ديدگان مردم پنهان ميشود ولي ياد او از دلهاي مؤمنان مخفي نميشود.»
دعاي ندبه زمزمهاي است عاشقانه كه در آن هر صبح جمعه با معشوق خود ارتباط برقرار ميكنيم و به ياد او سرشك از ديدگانمان جاري ميگردد.چه زيباست نغمههاي عاشقان مهدي آنجا كه ميگويند: «عَزيزٌ عَلَيَّ اَنْ اَرَي الْخَلْقَ وَ لا تُري وَ لا اَسْمَعَ لَكَ حَسيسا وَ لا نَجوي؛ بسيار بر من سخت است كه خلق را ببينم و تو را نبينم و از تو صدايي نشنوم.»
«هَلْ مِنْ مُعينٍ فَأُطيلَ مَعَهُ الْعَويلَ وَ الْبُكاءَ؟ هَلْ مِنْ جَزُوعٍ فَأُساعِدَ جَزَعَهُ اِذا خَلا؟ هَلْ قُذِيَتْ عَيْنٌ فَساعَدَتْها عَيْني عَلَي الْقَذي؟ هَلْ اِلَيْكَ يَا ابْنَ اَحْمَدَ سَبيلٌ فَتُلْقي؟ هَلْ يَتَّصِلُ يَوْمُنا مِنْكَ بِعِدَةٍ فَنَحْظي؟
آيا كسي هست كه مرا ياري كند تا به همراهي او ناله و گريه را طولاني كنم؟ آيا ناله كننده و بيتابي هست كه من با زاري او را در هنگام تنهائيش ياري و همراهي كنم؟ آيا در چشمي خار رفته است كه چشم من [در ناراحتي و اشك] با او هم دردي نمايد؟ اي زاده احمد! آيا راهي به سوي تو هست كه به ملاقات تو منتهي گردد؟ آيا روز [جدايي] ما به فرداي [وصال[ ميرسد كه از آن حظّ بريم؟»
امام زمان عليهالسلام نيز از ياد شيعيان خود غافل نيست و اگر ارتباط ما با امام زمان عليهالسلام برقرار شود و در همه امور زندگي به ياد و ذكر آن حضرت باشيم، يقينا مورد عنايت و لطف ايشان قرار ميگيريم، چنانكه در نامه امام زمان عليهالسلام به شيخ مفيد قدسسره به اين موضوع اشاره شده است. آن حضرت ميفرمايد:
«اِنّا غَيْرُ مُهْمِلينَ لِمُراعاتِكُمْ وَ لا ناسينَ لِذِكْرِكُمْ22؛
ما از رسيدگي به حال شما كوتاهي نميكنيم و ياد شما را از خاطر نميبريم.»
و آن طبيب دل بيطاقت بيمار كجاست يارب آن مونس جان محرم اسرار كجاست
آن رهاننده اين جمع گرفتار كجاست23 يك جهانند گرفتار فراقش يا رب
8 ـ محبت به حضرت مهدي عليهالسلام
انسان وقتي به كسي علاقه داشته باشد، ياد و خاطره محبوب هميشه در فكر و ذهنش حضور دارد و اين موجب ميشود كه زندگيش رنگ و بوي معشوق بگيرد. اگر محبوب انسان موجودي متعالي و ملكوتي باشد، اين الگو پذيري زمينه رشد و تعالي او را فراهم ميسازد و اگر محبوب و معشوق او موجودي پست و فرومايه باشد، اين الگو پذيري موجب سقوط و هلاكت وي خواهد شد. به خاطر اهميت محبت به اهل بيت عليهمالسلام خداوند در قرآن كريم، مزد رسالت پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله را مودت و دوستي خاندان او قرار داده است و ميفرمايد: «قُلْ لا اَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ اَجْرا اِلاَّ الْمَوَدَّةَ فيِ الْقُرْبي»24؛
«بگو من از شما در برابر رسالتم مزدي طلب نميكنم، به جز دوستي و مودت نسبت به اهل بيتم.»
همچنين پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فرمود: «لا يُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتّي اَكوُنَ اَحَبَّ اِلَيْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ اَهْلي اَحَبَّ اِلَيْهِ مِنْ اَهْلِهِ وَ عِتْرَتي اَحَبَّ اِلَيْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ ذاتي اَحَبَّ اِلَيْهِ مِنْ ذاتِهِ25؛
هيچ بندهاي ايمان [واقعي[ نميآورد مگر اينكه در نزد او من از خودش محبوبتر و اهل بيت من و خاندان من از اهل بيت و خاندان او محبوبتر باشند و ذات من از ذات خودش محبوبتر باشد.»
امام حسن عسكري عليهالسلام خطاب به حضرت مهدي عليهالسلام فرمودند:
«وَاعْلَمْ اَنَّ قُلُوبَ اَهْل الطّاعَةِ وَ الاِْخْلاصِ نُزِّعَ اِلَيْكَ مِثْلُ الطَّيْرِ اِلي اَوْ كارِها26؛
بدان كه دلهاي اهل بندگي و اخلاص به سوي تو پر ميكشند؛ همچنان كه پرنده به سوي آشيانهاش پر ميكشد.»
البته اين طور نيست كه محبت يك طرفه باشد، بلكه امامان معصوم عليهمالسلام نيز نسبت به شيعيان واقعي ابراز علاقه و محبت كرده و ميكنند، و در غم و شادي آنان شريكند.
امام رضا عليهالسلام فرمود: «اَلاِْمامُ اَلاَْمينُ الرَّفيقُ، وَ الاَْخُ الشَّفيقُ، وَ كَالاُْمِّ البَرَّةِ بِالْوَلَدِ الصَّغيرِ27؛
امام، امين و دوست است، و برادر دلسوز است، و مانند مادري است كه نسبت به فرزند خردسال خود مهربان است.»
همچنين امام علي عليهالسلام فرمود: «اِنّا لَنَفْرَحُ لِفَرَحِكُمْ وَ نَحْزَنُ لِحُزْنِكُمْ28؛
ما در شادماني شما شاد و براي اندوه شما اندوهگين ميشويم.»
امام رضا عليهالسلام فرمود: «ما مِنْ اَحَدٍ مِنْ شيعَتِنا... لا يَغْتَمُّ اِلاّاِغْتَمَمْنا لِغَمِّهِ، وَ لا يَفْرَحُ اِلاّفَرَحْنا لِفَرَحِهِ، وَ لا يَغيبُ عَنّا اَحَدٌ مِنْ شيعَتِنا اَيْنَ [ما] كانَ فِي شَرْقِ الاَْرْضِ وَغَرْبِها29؛
هيچ كس از شيعيان ما... غم ديده نميشود مگر آن كه ما نيز در غم او غمگين ميشويم و شاد نميشود مگر اينكه از شادي او شاد ميشويم، و هيچ يك از شيعيان ما در مشرق و مغرب زمين از نظر ما دور نيستند.»
امام مهدي عليهالسلام فرمود: «اِنَّهُ اُنْهِيَ اِلَيَّ اِرْتيابُ جَماعَةٍ مِنْكُمْ فِي الدّينِ وَما دَخَلَهُمْ مِنَ الشَّكِ وَالْحَيْرَةِ فِي وُلاةِ اَمْرِهِمْ، فَغَمُّنا ذلِكَ لَكُمْ لا لَنا، وَساءَنا فيكُمْ لا فينا30؛
توانمندان شما بايد به ضعيفانتان كمك كنند و اغنياء شما بايد به فقرايتان مهرباني كنند، هر كس بايد برادر [ديني] اش را نصيحت كند، نصيحتي كه به نفع برادرش باشد.
از ترديد گروهي از شما (شيعيان) در دين، و شك و سرگرداني در مسأله واليان امرشان آگاه شدم، پس اين غم ما به خاطر شما است نه به خاطر خود ما، و براي شما متأثر شديم نه براي خودمان.»
در اين روايت و امثال آنها حضرت مهدي عليهالسلام نسبت به شيعيان ابراز محبت و علاقه نموده و اعلام كرده است كه از گمراه شدن آنها شديدا ناراحت و متأثر ميشود.
9 ـ اندوهگين بودن در فراق حضرت
يكي از نشانههاي دوستي، محزون بودن در فراق و دوري از دوست و محبوب است. بديهي است كه علاقمندان به امام زمان عليهالسلام در دوران غيبت در فراق او اندوهگين هستند و اين حزن و اندوه را به گونههاي مختلفي بروز ميدهند.
امامان معصوم نيز به خاطر غيبت امام زمان عليهالسلام ميگريستند. به عنوان نمونه، سُدير صيرفي ميگويد: به خدمت مولايمان امام صادق عليهالسلام رفتيم و امام را در حال گريه و ناله ديديم. او آنگاه حالت امام را اينگونه تشريح ميكند: «هُوَ يَبْكي بُكاءَ الْوالِدِ الثَّكْلي ذاتَ الْكَبِدِ الحَرسي قَدْ نالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَيْهِ وَشاعَ التَّغْييرُ فِي عارِضَيْهِ وَاَمْلاَءَ الدُّمُوعُ مَحْجَرَيهِ وَهُوَ يَقُولُ سَيِّدي غَيْبَتُكَ نَفَتْ رِقادي وَضَيَّقَتْ عَلَيَّ مِهادي وَابْتَزَّتْ مِنّي راحَةَ فُؤادي، سَيّدي غَيْبَتُكَ اَوْصَلَتْ مُصابي بِفَجائِعِ الاَْبَدِ31؛
او همچون مادر فرزند از دست داده، ميگريست، اندوه از گونههاي مباركش پيدا بود و رنگ چهرهاش تغيير كرده بود. اشكهاي او لباسش را خيس كرده بود و در اين حالت ميگفت: مولاي من! غيبت تو، خواب را از چشمانم ربوده و زمين را بر من تنگ نموده و آسايش دلم را از من گرفته است. مولاي من! غيبت تو، بلا و مصيبت مرا به فاجعههاي ابدي پيوند داده است.»
شاعر عرب حزن و اندوه قلبي خود را در غم دوري از حضرت مهدي عليهالسلام چنين بيان كرده است:
وَدَمْعُ عَيْني مِنَ الاْماقِ مُنْدَفِقٌ قَلْبي اِلَيْكَ مِنَ الاَْشْواقِ مُحْتَرِقٌ
فَهَلْ رَأَيْتَ غَريقا وَهُوَ مُحْتَرِقٌ32؟ اَلشَّوْقُ يُحْرِقُني وَالدَّمْعُ يُغْرِقُني
و شاعري پارسي گوي، ابيات فوق را چنين به فارسي در آورده است:
از فراقت ديده بارد همچو رود دل زشوق ديدنت سوزد چو عود
كس غريق شعله ور كي ديده بود غرقه در سيلاب اشك و دل كباب
10 ـ شناخت عظمت و مقام حضرت مهدي عليهالسلام و نگه داشتن حرمت او
از جمله وظايف مهم شيعيان، شناخت جايگاه رفيع حضرت مهدي عليهالسلام و رعايت احترام آن حضرت است. امامان معصوم عليهمالسلام بعد از مقام ربوبي و نبوي صلياللهعليهوآله ، مقام و رتبه سوم را در عالمِ وجود دارند، و انسانهاي عادي با آنان مقايسه نميشوند.
امام علي عليهالسلام فرمود:
«لا يُقاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ اَحَدٌ مِنْ هذِهِ الاُْمَّةِ وَلا يُسَوّي بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَيْهِ اَبَدا. هُمْ اَساسُ الدّينِ وَعِمادُ الْيَقينِ33؛
نبايد احدي از اين امت را با آل محمد صلياللهعليهوآله مقايسه نمود و نبايد كسي را كه نعمت آل محمد صلياللهعليهوآله همواره بر او جريان داشته، با آنان برابر دانست، آنان اساس دين و ستون يقين هستند.»
پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله در توصيف جايگاه حضرت مهدي عليهالسلام در بهشت فرمود:
«أَلْمَهْدِيُّ طاوُوسُ اَهْلِ الْجَنَّةِ، عَلَيْهِ جَلابيبُ النُّورِ34؛
مهدي عليهالسلام طاووس اهل بهشت است كه هالهاي از نور او را احاطه كرده است.»
و نيز فرمود:
«نَحْنُ سَبْعَةٌ مِنْ وُلْدِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سادَةُ الْجَنَّةِ، اَنَا وَحَمْزَةُ وَعَلِيٌّ وَجَعْفَرُ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ وَالْمَهْديُّ35؛
ما هفت نفر از اولاد عبد المطلب هستيم كه سروران اهل بهشتيم: من و حمزه و علي و جعفر و حسن و حسين و مهدي عليهمالسلام .»
امام علي عليهالسلام فرمود:
«هُوَ فِي الذِّرْوَةِ مِنْ قُرَيْشٍ وَالشَّرَفِ مِنْ هاشِمٍ وَالْبَقِيَّةُ مِنْ اِبْراهيمَ36؛
او (حضرت مهدي عليهالسلام ) والاترين قريش و گراميترين بني هاشم و تنها بازمانده ابراهيم خليل است.»
و امام رضا عليهالسلام فرمود:
«يَكُونُ اَعْلَمَ النّاسِ وَاَحْكَمَ النّاسِ وَاَتَّقَي النّاسِ وَاَحْلَمَ النّاسِ وَاَسْخَي النّاسِ وَاَعْبَدَ النّاسِ37؛
او (حضرت مهدي عليهالسلام ) داناترين مردم، حكيمترين مردم، پرهيزگارترين مردم، بردبارترين مردم و بخشندهترين مردم و عابدترين مردم است.»
سلطنت را بگذارند و تو را بنده شوند جاي آنست كه شاهان زتو شرمنده شوند
سر فرازان جهان جمله سرافكنده شوند گر به خاك قدمت سجده ميسّر گردد
«هلالي»
* * *
جان چه باشد؟ كه تو صد چنداني اي كه از لطف سراسر جاني
عيسيي، آب حياتي، جاني به دمي زنده كني صد مرده
لاله زاري، چمني، بستاني به تماشاي تو آيد همه كس
قبلهاي، آينهاي، جاناني روي در روي تو آرند همه
صحّتي، عافيتي، درماني آرزوي دل بيمار مني
كهربايي، گهري، مرجاني همه خوبان به تو آراستهاند
«فخر الدين عراقي»
11 ـ دعا براي فرج امام زمان عليهالسلام
در روايات معصومين عليهمالسلام دعا براي فرج امام زمان عليهالسلام به عنوان يكي از عوامل نجات انسانها در دوران هلاكت بخش غيبت كبري مطرح شده است.
امام حسن عسكري عليهالسلام فرمود:
«وَاللّهِ لَيَغيبَنَّ غَيْبَةً لا يَنْجُوا فيها مِنَ الْهَلَكَةِ اِلاّ مَنْ ثَبَّتَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَي الْقَولِ بِإِمامَتِهِ وَوَفَّقَهُ فيها لِلدُّعاءِ بِتَعْجيلِ فَرَجِهِ38؛ به خدا سوگند كه او غيبتي [سخت [ميكند. در آن غيبت، از هلاكت نجات نمييابد مگر كسي كه خداي عزوجل او را بر قول به امامت آن حضرت ثابت بدارد و او را در عصر غيبت بر دعاي به تعجيل فرج او موفق بدارد.»
از سوي ديگر امام زمان عليهالسلام در موارد زيادي شيعيان را به دعاي براي فرج خويش توصيه كرده است. به عنوان مثال، آن حضرت در پايان توقيع به جناب اسحاق بن يعقوب ميفرمايد:
«وَاَكْثِرُوا الدُّعاءَ بَتَعْجيلِ الْفَرَجِ فَاِنَّ ذلِكَ فَرَجُكُمْ39؛ براي تعجيل در فرج، زياد دعا كنيد كه همانا آن فرج شماست.»
درباره زمان و نحوه دعا براي فرج امام زمان عليهالسلام توصيههاي زيادي از سوي اولياي دين بيان شده است كه در ذيل به برخي از آنها اشاره ميشود:
الف) در منهاج العارفين آمده است: «مستحب است انسان پس از نماز صبح صد مرتبه بگويد: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ.40»
ب) مرحوم شيخ بهائي نقل ميكند: «پس از نماز صبح و در حالي كه با دست راست محاسن خود را گرفته و كف دست چپ را به سوي آسمان ميگيري، هفت مرتبه ميگويي: يا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.41»
ج) علامه مجلسي در كتاب «المقباس» نقل كرده است كه: «در تعقيب نماز صبح قبل از آنكه با كسي صحبت كند صد بار بگويد: يا رَبِّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَعَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاَعْتِقْ رَقَبَتي مِنَ النّارِ.42»
د) كتاب «جمال الصالحين» از امام صادق عليهالسلام نقل كرده است كه حضرت فرمودند: «از حقوق ما بر شيعيان اين است كه پس از هر نماز واجب دست خود را به چانه گرفته و سه بار بگويند: كسي كه چهل بامداد خداي را با دعاي عهد بخواند، از ياوران قائم ما خواهد بود. و اگر پيش از ظهور آن حضرت بميرد، خداوند او را از قبر بيرون ميآورد
يا رَبَّ مُحَمَّدٍ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ يا رَبَّ مُحَمَّدٍ اِحْفَظْ غَيْبَةَ مُحَمَّدٍ، يارَبَّ مُحَمَّدٍ اِنْتَقِمْ لاِِبْنَةِ مُحَمَّدٍ صلياللهعليهوآله .43»
ه••) مرحوم شيخ طوسي در كتاب «مختصر المصباح» در جايي كه وظيفههاي شب جمعه را ذكر ميكند، صد بار اين دعا را سفارش ميكند:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَاَهْلِكْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ مِنَ الاَْوَّلينَ وَالاْخِرينَ.44»
12 ـ دعا و زمزمه عاشقانه
دعا بهترين وسيله ارتباطِ انسان با خداي خويش، ناشي از شناخت انسان از عجز خويش و اظهار كُرنش در برابر آفريدگار است.
انسان مؤمن اميد خود را از غير خدا قطع كرده و دست نياز به سوي خداي بينياز دراز ميكند و رفع مشكلات خويش را تنها از او ميخواهد. در رابطه با موضوع امامزمان عليهالسلام دعاها و زيارتهاي مخصوصي وارده شده است كه به برخي از آنها اشاره ميشود:
الف) دعاي ندبه
مرحوم علامه مجلسي در «بحار الانوار» دعاي شريف ندبه را از سيد بن طاووس از بعضي از اصحاب نقل ميكند و ميگويد: محمد بن علي بن ابو قرّه ميگويد: دعاي ندبه از كتاب محمد بن حسين بن سفيان بزوفري براي من نقل شد، و گفته شده كه آن دعا براي صاحب الزمان عليهالسلام است و مستحب است در اعياد چهارگانه (جمعه، عيد فطر، قربان، غدير) خوانده شود45.
ب) دعاي عهد
امام صادق عليهالسلام فرمود: كسي كه چهل بامداد خداي را با دعاي عهد بخواند، از ياوران قائم ما خواهد بود. و اگر پيش از ظهور آن حضرت بميرد، خداوند او را از قبر بيرون ميآورد46.
پی نوشتها :
32 ـ مكيال المكارم، ج2، ص250.
23 ـ يار غائب از نظر، محمد حجتي، ص35.
10 ـ الدعوات، قطب الدين راوندي، مدرسة الامام المهدي، ص41.
17 ـ الكافي، ج5، ص56؛ التهذيب طوسي، ج6، ص180 و تحف العقول، ص227.
12 ـ كمال الدين، ج1، ص437.
19 ـ الكافي، ج6، ص535، ح1.
13 ـ غيبت نعماني، ص200، ح16.
16 ـ آل عمران/110.
15 ـ بشارة المصطفي لشيعة المرتضي، عماد الدين طبري الآملي الكنجي، چاپ نجف اشرف، ص113.
1 ـ بحارالانوار، ج 5، ص 312 و كنز الفوائد، كراجكي، ص151.
18 ـ غيبت نعماني، باب ماجاء في ذكر الشيعه، ص173؛ بحارالانوار، ج52، ص366.
14 ـ كافي، ج2، باب في الغيبه، ص132.
11 ـ بحار الانوار، ج52، ص129.
20 ـ غرر و درر، ج1، ص231.
22 ـ احتجاج، ج2، ص598.
24 ـ شوري/23.
28 ـ مكيال المكارم، ج1، ص94.
26 ـ كمال الدين، ج2، ص348، ح19.
25 ـ بحارالانوار، ج27، ص75؛ امالي، ص86، ح30.
27 ـ تحف العقول، ص324.
2 ـ بحار الانوار، ج8، ص368 و ج32، ص321 و ينابيع الموده، القندوزي، ج3، ص372.
21 ـ كمال الدين، ج2، ص221، ح6.
29 ـ همان، ج1، ص454.
33 ـ نهج البلاغه فيض، خطبه دوم.
31 ـ كمال الدين، ج2، باب 34، ص21.
34 ـ منتخب الاثر، ص147؛ ينابيع الموده، ج3، ص164 و نور الابصار، ص170.
35 ـ غيبت شيخ طوسي، ص113؛ بحار الانوار، ج51، ص65؛ ينابيع الموده، ج1، ص91.
38 ـ كمال الدين، ج2، ص260.
36 ـ الزام الناصب، ص11.
37 ـ همان، ص9.
3 ـ كمال الدين، ج2، ص512.
30 ـ بحار الانوار، ج53، ص178.
39 ـ همان، ص361.
45 ـ صَحيفه مَهديّة، ص217، به نقل از بحار الانوار.
41 ـ مفتاح الفلاح، ص206؛ مصباح المتهجد، ص53.
44 ـ همان، ص31.
40 ـ منهاج العارفين، ص108.
46 ـ بحار الانوار، ج94، ص41.
43 ـ همان، ص7.
4 ـ همان، ج2، باب 34، ح5.
42 ـ مكيال المكارم، ج2، ص13.
5 ـ همان، ج1، ص439.
6 ـ همان، ج2، باب 33، ح44.
7 ـ مجمع البحرين، ص297.
8 ـ كافي، ج2، باب نادر في الغيبه، ص127.
9 ـ كافي، ج8، ص37 و مكيال المكارم، ج2، ص290.
