چگونه از امام غایب بهره‌مند شویم

چگونه از امام غایب بهره‌مند شویم

علامه‌ طباطبايي در پاسخ به اين پرسش که "چگونه مي‌توان از امام غايب بهره‌مند شد؟" مي‌فرمايد امام معصوم وظيفه‌ هدايتي خود را به دو گونه اعمال مي‌کند: 1. هدايت به معناي ارائه‌ طريق و 2. هدايت به معناي ايصال به مطلوب. امام براي اجرا و اعمال هدايت نوع اول نياز به حضور فيزيکي در ميان مردمان دارد؛ اما براي هدايت نوع دوم نيازي به حضور جسماني و مراوده‌ حضوري با مردم ندارد. به تعبير ديگر، بايد دانست که وظيفه‌ امام در بيان صوري معارف و راهنمائي ظاهري مردم خلاصه نمي‌شود؛ بلکه امام همانطور که وظيفه‌ راهنمايي ظاهري مردم را به عهده دارد همچنان ولايت و رهبري باطني اعمال را نيز بر عهده دارد و اوست که حيات معنوي مردم را تنظيم مي‌کند. بديهي است که حضور يا غيبت جسماني امام در انجام وظيفه‌ هدايتي نوع دوم تأثيري ندارد؛ زيرا امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد اگرچه از چشم جسماني ايشان پنهان است. (محمد حسين طباطبايي، شيعه در اسلام، ص 152). پاسخ ديگري که به اين سؤال داده شده اين است که همه‌ ابعاد وجود امام لطف است. بنابراين، اصل وجود امام، صرف‌نظر از ساير ابعاد وجودي‌اش، لطف است؛ زيرا وجود امام به معناي وجود انسان کامل در نظام احسن الهي است و اين چيزي است که مقتضاي علم الهي و رحمت و کمال مطلق اوست. افزون بر اين تصرّف امام نيز لطفي ديگر است، اعم از اين‌که اين تصرف ظاهري باشد يا باطني و اعم از اين که تصرف در جنّ باشد يا انس يا غير اينها. حال اگر مانعي براي حضور و ظهور امام وجود داشته باشد اين به لطف بودن امام در ساير ابعاد ضرري نمي‌زند. زيرا مانع ظهور، او را از يک يا چند بعد از ابعاد لطف وجودي‌اش بازداشته است و نه از همه‌ آنها. (ر.ك: بداية المعارف الالهية، ج 2، ص 169 - 167). يکي ديگر از فوايد وجود امام اين است که وجود امام و رهبريت معصوم ديني و اجتماعي، ولو در پس پرده‌ غيبت باشد، براي سازماندهي اجتماعي جامعه‌ مؤمنان منبع بي‌پايان انرژي و تحرک و استقامت است. امام صادق (ع) در پاسخ يکي از يارانش که گفت: "مردم چگونه از حجّت غايب پنهان بهره‌مند شوند؟" فرمودند: "همان‌گونه که از خورشيد در پشت ابر بهره مي‌برند". امام زمان خود نيز در نامه‌اي وجود شريف خويش را در دوران غيبت به خورشيد در پسِ ابر تشبيه کرده است. اين تشبيه نشان‌دهنده‌ آن است که نور وجود و هدايت و ساير کمالات و برکات به يمن خورشيد وجود او به انسانها مي‌رسد. حالت انتظار، و اعتقاد به وجود غايبانه‌ يک رهبري عادل، ظلم‌ستيز و بي‌نظير، موجب پايداري و استقامت مؤمنان در امر دين‌داري و دوري از ظلم به ديگران و امثال آن مي‌شود. زيرا هر کسي مي‌داند که در حکومت مهدي، که به صورت ناگهاني و بدون اطلاع قبلي ممکن است هرلحظه‌اي برپا شود، حق مظلوم از ظالم ستانده مي‌شود. بنابراين، انتظار فرج و وجود امام غايب، به منزله‌ يک نيروي بازدارنده‌ بسيار قوي است که مي‌تواند تا حد بسيار زيادي از ارتکاب جرايم جلوگيري نمايد. (هاشم العميدي، ثامر، در انتظار ققنوس، ص 237). يکي ديگر از فوايد انتظار، اميد به آينده‌اي سبز است. يکي از محقّقان و شيعه‌شناسان آلماني، در اين‌باره تحليل زيبا دارد: از جمله مسائل اجتماعي بسيار مهمي که هميشه مي‌تواند موجب اميدواري و رستگاري شيعه باشد، اعتقاد به وجود حجت عصر و انتظار ظهور اوست. زيرا عقيده‌ شيعه اين است: هنگامي که انسان در بستر رود، به اين اميد بايد بخوابد که چون صبح از خواب برخيزد، حجت ظهور کرده، و او براي تأييدش آماده باشد. معتقدند که همه‌ مردم و دُوَل زمين تابع حکومت آنها خواهند بود. گويا فردفرد شيعه، بدون استثنا، شب که در بستر مي‌روند، به اميد ترقي و عالم‌گيري مذهب و اقتدار خود، صبح از خواب برمي‌خيزند. ... يأس و حرمان، عامل هرگونه نکبت و ذلت مي‌گردد؛ ولي ضد آن‌که، پشت‌گرمي و اميدواري و قوت قلب از روي اعتقاد است، مايه‌ فلاح و نجات مي‌شود. علامه‌ مجلسي درباره‌ تشبيه خورشيد وجود امام زمان در دوران غيب به خورشيد در پشت ابر، وجوه هشتگانه‌اي را بيان مي‌کند که ذکر آنها در اينجا خالي از لطف نيست. (محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، ج 52، باب 20، حديث 8) أ. نور وجود و علم و هدايت به واسطه‌ فيض وجود اوست که بر مردمان مي‌تابد. زيرا در جاي خود معلوم شده است که علت غايي و هدف اصلي آفرينش، امام معصوم و انسان کامل است؛ و ساير ممکنات به طفيل وجود امام معصوم است که لباس هستي بر تن مي‌کنند. ب. همان‌گونه که مردم، به منظور بهره‌مندي بيشتر از نور خورشيد، همواره منتظر خارج شدن آن از پشت ابر هستند، در دوران غيبت امام زمان نيز، شيعيان و پيروان مخلص آن حضرت همواره و در هر لحظه‌اي منتظر ظهور آن يگانه‌ دوران‌اند و هرگز مأيوس نمي‌شوند. ج. منکران وجود امام زمان در دوران غيبت، همچون منکران وجود خورشيد پشت ابرند. د. گاهي اوقات، بودن خورشيد در پشت ابر بهتر از ظهور آن است؛ به همين ترتيب، غايب بودن امام زمان، در زمان غيبت انفع به حال مردمان است. هـ . همان‌طور که نگاه مستقيم و بي‌واسطه به خورشيد ممکن است موجب کوري چشم شود، چه بسا که خورشيد وجود امام زمان نيز اگر مستقيماً بتابد موجبات گمراهي برخي از افراد را فراهم سازد و سبب بي‌ايماني آنان شود. و. همان‌گونه که خورشيد گاهي از پشت ابرها کنار مي‌رود و برخي از افراد مي‌توانند به آن نظر افکنند، امام زمان نيز در دوران غيبت به اين صورت است که براي برخي از افراد ظاهر مي‌شود. ز. امام زمان، همچون ساير ائمه، در اين که نفع عمومي دارند يعني فيض وجود آنان شامل همه‌ موجودات و انسانهاي روي زمين مي‌شود، همچون خورشيدند که نفع آن عمومي است؛ در عين حال کساني که مشکل بينايي داشته باشند، نمي‌توانند از نور آن بهره‌مند شوند و حتي ممکن است همچون خفاش، از آن متنفر باشند. ح. همان‌گونه که تابيدن نور و شعاع خورشيد به درون خانه‌ها به بزرگي و کوچکي پنجره‌ها و روزنه‌هاي هر خانه‌اي و زدودن موانع بيروني بستگي تام و تمام دارد، تابيدن نور خورشيد وجود امام زمان نيز بر دل‌ها و جان‌هاي افراد به ميزان پاکي آنان از شهوات نفساني و علاقه‌هاي جسماني بستگي دارد. هر کسي که بتواند موانع و حجاب‌هاي ظلماني را از جلو پنجره‌ دل خود بيشتر کنار زند، بهتر و بيشتر مي‌تواند از شعاع نور وجود امام زمان بهره‌مند شود فضيلت انتظار فرج احاديث بسيار زيادي در باب فضيلت انتظار فرج وارد شده است. و در روايات متعددي انتظار فرج به عنوان برترين و بالاترين اعمال و عبادت‌ها به شمار آمده است. امام صادق (ع) دراين‌باره مي‌فرمايد: كسي كه در حال انتظار فرج مهدي از دنيا رود، همانند كسي است كه با آن حضرت در خيمه‌اش باشد. سپس لحظه‌اي درنگ كرد و فرمود: بلكه مانند كسي است كه در ركاب او با شمشير بر سر دشمنان بكوبد. و سپس فرمودند: بلكه همچون كسي است كه در ركاب پيامبر خدا به شهادت رسد. برخي از افرادِ بي‌اطلاع از حقيقت مهدويت و انتظار، با استناد به پاره‌اي از روايات نامعتبر و تحريف معنوي پاره‌اي ديگر از احاديث مهدويت، گمان كرده‌اند كه انتظار فرج به معناي دست روي دست گذاشتن و اقدام نكردن و منتظر منفعل بودن است. اينان پنداشته‌اند، در دوران انتظار بايد از هر اقدامي در جهت مبارزه با ظلم و ستم خودداري نمود و دست از هرگونه سازندگي و اصلاحي برداشت و نه تنها با مفاسد اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي و اخلاقي نبايد مبارزه كرد، بلكه در حد امكان زمينه‌ توسعه‌ فساد و عالم‌گير شدن آن را بايد فراهم ساخت، تا قيام مهدي هر چه زودتر فراهم شود. در حالي كه اهميّت انتظار فرج، در تلاش براي سازندگي و اصلاح نهفته است. انتظار فرج، يعني تعهد نسبت به خوبي‌ها و فضيلت‌ها؛ انتظار فرج، يعني نيرويي معنوي براي حركت و پويايي؛ انتظار فرجي كه در تشيع است، از جنس فعل است، نه انفعال؛ از سنخ عبادت است، نه كسالت. (ر.ك: مرتضي مطهري، قيام و انقلاب مهدي، ص 15). انتظار فرج، به معناي خوش‌بيني واقع‌گرايانه، و نه وهمي و خيالي، نسبت به آينده‌ بشريت و فرجام تاريخ است. شيعه با اين اعتقاد خود، آينده‌اي زيبا و نويدبخش را براي جهان و انسان انتظار مي‌كشد؛‌ آينده‌اي كه در آن پيروزي نهايي صلح و عدالت و آزادي و صلاح و صداقت بر زور و جور و ظلم و استبعاد و استبداد و اختناق و نيرنگ و فريب ترسيم شده است. آينده‌اي كه يك حكومت الهي واحد بر سراسر جهان حكم‌فرما خواهد بود. سراسر گيتي از رفاه و آباداني مناسب برخوردار خواهد شد. انتظار مهدي و اعتقاد به وجود مهدي موعود از جمله‌ مترقي‌ترين و پيشرفته‌ترين اعتقادات است. انتظار مهدي، يعني انتظار ظهور عدل مجسّم؛ انتظار مهدي، يعني انتظار عالم‌گير شدن، مهدي، يعني انتظار فرا رسيدن روزي كه بيچارگي و حقارت و كينه و حسادت و خيانت از ميان بشريت برچيده مي‌شود؛ انتظار مهدي، يعني انتظار گشوده شدن درهاي نامحدود علم و دانش حقيقي و بهره‌مندي بشريت از علوم و دانش‌هاي سعادت‌آفرين؛ و بالاخره اين كه انتظار مهدي يعني انتظار و اميد به تحقق همه‌ ارزش‌هاي الهي و انساني،‌ در سراسر گيتي. آسيب‌شناسي مسأله‌ انتظار دشمنان تشيع به درستي فهميده‌اند كه يكي از مهم‌ترين عوامل حركت، پويايي، نشاط، سرزندگي و شكست‌ناپذيري اقليت شيعه در طول تاريخ، مسأله‌‌ "انتظار" بوده است. يعني اميد و آرزوي داشتن آينده‌اي سبز. آينده‌اي كه با ظهور رهبر آسماني آن، مهدي موعود، تحقق خواهد يافت. بر اين اساس، بهترين راه ضربه زدن به شيعه را نيز از طريق ايجاد انحراف در همين عامل مي‌دانند. ازاين‌رو، ارائه‌ تفاسير مرده و مخرّب و اباحي‌گرايانه از اين مسأله و ترويج و اشاعه‌ خرافات و اعتقادات بي‌پايه و اساس در زمينه‌ مهدويت و انتظار را در دستور كار تبليغي خود در جوامع شيعي قرار داده‌اند. وظيفه‌ ما شناخت درست و دقيق و مستند اين پديده و حساسيت داشتن در مقابل كج‌روي‌ها و انحرافات در اين زمينه است. در اين قسمت مي‌كوشيم تا برخي از مهم‌ترين آسيب‌هاي مسأله‌ مهدويت و انتظار را گوشزد نمايم.