العدل المشتهر
حضرت حجت (علیه السّلام)دادگر و دادگستر نامدار
هر چیز را در جای خود نهادن عدالت است و برابری. تبعیض و برتری روا نداشتن در حقوقی که خدای دانا همگانی شمرده، عدالت خواهی است. گماردن هر کس در جایگاهی که او را سزد و قسط و داد را در میان آدمیان گستراندن، دادگستری است. به اندیشه و خیال خویشتن انسجام و سامان بخشیدن، عدالت پیشگی است.
عدالت و تعادل در جسم و جان، در جامعه و میان مردمان، بنیان ماندگاری زمین و اختران است.
عدالت، آب گوارا و شیرینی است در کویر سوزان بیداد و تفاوت های ناروا؛ در مقابل آن ظلم است و بیداد، که اساس نافرمانی است و گناه، خانمان سوزه است و ویران گر.
خدای دانا و مهربان عادل است و به عدالت فرمان دهد:
«انَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ و الإحسَنِ»1
او رسولان خویش را برانگیخت، کتاب های آسمانی و معیار سنجش (امام معصوم (علیه السّلام)) را فرو فرستاد، تا مردم به عدالت رفتار کنند:
«لَقَد أرسَلنَا رُسُلَنَا بِالبَیِّنتِ وَ أنزَلنَا مَعَهُمُ الکِتَبَ وَ المِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالقِسطِ»2.
هر چیزی را در جای خود نهادن نه تنها در میان انسان ها آراسته و لازم است، بلکه گستره¬ی آن، زمین و اختران را در پوشش خود گیرد و آن ها در ادامه و ماندگاری به عدالت و توازن در نظم استوارند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در این باره فرمودند:
عدالت سبب برقراری زمین و برافراشتگی آسمان هاست.3
سیرت و روش بلند مرتبه ترین انبیا، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم)، سراسر داد است و دادگری. آن حضرت در جنگ بدر هنگام به صف کشیدن سپاهیانش [ناخواسته] با چوب به شکم یکی از آنان (سواد) زند، وقتی او اعتراض نمود و درخواست قصاص کرد، حضرت شکم خود را برهنه نموده و فرمود:
تلافی کن و حق خویش را بستان.4
حضرت وقتی به مردم می نگریست نظرش را عادلانه بین آن ها تقسیم می کرد و به این و آن یکسان می نگریست.5 با لباس رایج و عادی، در میان مردم رفت و آمد می¬کرد و در مجلس با یارانش دایره وار می نشست تا هم رنگ و هم سان آنان باشد.
امام صادق (علیه السّلام):
سیرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) هماره بر این بود که ساعاتش را میان اصحاب و یارانش تقسیم می نمود و به آنان یک سان نگاه می کرد [نگاهش را عادلانه میان همه تقسیم می کرد].6
علامه مجلسی رحمه الله می فرماید:
برخی از فرزانگان، آداب و سیرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) را از روایات، این گونه گردآوری کرده اند: آن حضرت داناترین، و شجاع ترین، دادگرترین و مهربان ترین مردمان بود.7
آوازه ی عدالت خواهی و عدالت گستری امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام)در تمام فضاها طنین افکن است؛ جرج جرداق مسیحی گوید: «علی (علیه السّلام)در محراب عبادت به جهت سخت کوشی در اجرای عدالت به شهادت رسید».
امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام)حتی نانی را که از اموال عمومی به جا می ماند هفت قسمت می کند و به هر طایفه¬ای تکه¬ای می دهد.8 و چون در رهگذری نگاهش به مردم کهن سال افتاد که دست نیاز، پیش مردمان دراز کرده بود، سبب این کار را جویا گشت. گفتند: «پیرمردی نصرانی است و کیشش اسلام نیست». حضرت برآشفت و فرمود: «چگونه در جوانی او را به کار گرفتید و از او بهره جستید و اکنون که دوران پیری و واماندگی¬اش فرارسیده رهایش ساختید؟» سپس فرمان داد که از بیت المال و اموال عمومی به او ببخشند.9
در نکوهش بی¬عدالتی فرمود:
به خدا سوگند! اگر هفت اقلیم زمین را به من دهند تا خدا را نافرمانی کنم و به ستم و ناروا پوسته ی دانه جوی را از دهان موری بگیرم، چنین نکنم.10
پیشوایان معصوم و دادگر (علیهم السّلام)چنین¬اند که رفتارشان بر پایه عدالت استوار گشته است. آنان تندیس عدالت و آئینه تمام نمای عدالت و عدالت گستری اند؛ بدین سبب سیرت آنان برترین و ارزشمندترین معیار سنجش اعمال بندگان است. امام رضا (علیه السّلام)در تفسیر آیه¬ی شریف «وَ اَقِیمُوا الوَزنَ بِالقِسطِ»11 فرمودند:
امام دادگستری کند و عدالت را برپا دارد12.
امام صادق (علیه السّلام)در تفسیر آیه ی شریف «یَحکُمُ بِهِ ذَوا عَدلٍ مِنکُم »13 فرمودند:
[مقصود از] «عدل»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و پیشوایان پس از اویند که به داد حکم می رانند و آن ها عدالت پیشه اند، پس اگر حکمی را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و امام شنیدی، بپذیر و دیگر جست و جو نکن.14
حضرت ولی عصر (علیه السّلام)تجسم عدالت و عدالت خواهی است. او علیّ دیگر است و هم سان و همانند او رفتار کند. لباس خشن و ساده بر تن نماید، بی آلایش و بی پیرایه زندگی کند، غذایش چونان امیرالمؤمنین (علیه السّلام)نان جوین باشد و در تمام وجود آن والا مقام و والاتبار، عدالت و توازن، درخشندگی کند. (گویا یکی از دلایل طول عمر آن حضرت همین عدالت و توازن قوای درونی آن حضرت است). در رستاخیز حضرت مهدی (علیه السّلام)دادخواهی و دادگستری، اساس حکومت اوست و در دولتش کسی بر دیگری ستمی روا ندارد.15
مردمان روزگار ظهورش در اثر شکوفایی خردها، میان خویشتن توازن و تعادلی بیابند و این عدالت و امنیّت میان درندگان نیز جلوه-گر باشد.16 مهدی (علیه السّلام)آن قدر ببخشد تا نیازمندی نماند و به همگان یک سان و برابر عطا کند، حتی میان خوبان و بدان در بخشش اموال تفاوتی نگذارد.17
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم):
جانشینان و وصیّان و حجت های پس از من دوازده تن هستند، نخستین آنان برادرم و آخرینشان فرزندم است، گفتند: ای رسول خدا! برادرت کیست؟ فرمود: علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، فرزندت کیست؟ پاسخ داد: مهدی (علیه السّلام)زمین را همان گونه که از ظلم و ستم پر شده، از قسط و داد آکنده سازد. روح خدا، عیسی، زاده ی مریم – علی نبینا و آله و (علیه السّلام)– از آسمان فرود آید و نماز به او اقتدا نماید و سلطنت و پادشاهی حضرت مهدی (علیه السّلام)بر خاوران چیره گردد. 18
امام رضا (علیه السّلام)از پدران نیکش گزارش کند که:
امیرالمؤمنین (علیه السّلام)به [فرزندش امام] حسین (علیه السّلام)فرمودند: ای حسینم! نهمین فرزندت به حق به پا خیزد. آیین [توحید] را آشکار [و حاکم] سازد و عدالت را بگستراند. امام حسین (علیه السّلام)پرسید: چنین چیزی واقع می¬شود؟ فرمود: سوگند به کسی که محمّد (صلی الله علیه و آله و سلّم) را به نبوت برانگیخت، بلی.19
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم):
شما را به مهدی (علیه السّلام)نویدتان دهم که پس از آن که امتم در اختلاف و گمراهی گام زند، رستاخیز نماید و زمین را که از بیداد و ستم پر گشته، از داد و دادگری لبریز سازد. تمام اهل زمین و آسمان از او [و حکمرانی اش] خشنود و خرسند باشند و اموال را به درستی میان آدمیان تقسیم نماید. در این میان کسی پرسید: مقصودت از تقسیم درست چیست؟ پاسخ فرمود: یعنی به طور برابر و یک سان میان همه قسمت کند.
[در این روزگار] ایزد متعال قلب های امت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلّم) را از غنا و بی نیازی لبالب گرداند و عدالت مهدی (علیه السّلام)همه را فراگیرد.20
خرمی و آبادی کره¬ی خاکی به داد و دادورزی است و ظلم و بیداد آن را ویران کند. امام معصوم (علیه السّلام)در تفسیر و توضیح آیه ی شریف« یُحیِ الأرضَ بَعدَ مَوتِهَا...»21 فرمود:
مقصود این نیست که زمین به واسطهی باران زنده شود و جان گیرد، بلکه مقصود آیه این است که خداوند مردانی را برانگیزد تا زمین ا با داد و دادخواهی زنده کنند، پس زمین خاکی به عدالت ورزی و اجرای آن زنده شود و بر پایی حدود الهی از این که آسمان چهل روز بر زمین ببارد، بهتر و مهتر است.22
در زیارت حضرت صاحب الامر (علیه السّلام)با نام عدل و صفت دادخواه که خادمانش از القاب آن حضرت شمرده اند23،به حضورش درود می فرستیم:
السلام علی القائم المنتظر، و العدل المشتهر؛
درود بر آن ایستاده¬ای که همه در انتظار اویند. درود بر دادگر و دادگستری که در آفرینش نامدار است و شهرت دارد.24
بارالها! به دست توانگرِ زاده ی امیرالمؤمنین (علیه السّلام) خاوران را همان گونه که از ظلم و بیداد لبریز گشته، از قسط و داد آکنده ساز، زیرا تو نیایش ها را می شنوی و پاسخ می دهی، آمین.25
پی نوشت¬ها:
1. سوره ی نحل، آیه¬ی 90: «خداوند به عدل و احسان فرمان می دهد».
2. سوره ی حدید، آیه¬ی 25: «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آن ها کتاب [آسمانی] و میزان [شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه] نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند».
3. عوالی اللئالی، ج 4، ص 102: «الجملـة الثانیـة فی الاحادیث المتعلقه بالعلم و اهله»، ذیل ح 150.
4. سیره¬ی ابن هشام، ج 2، ص 266.
5. وسائل الشیعه، ج 12، ص 142، باب 100، انه یستحب للانسان یقسم لحظاته بین اصحابه بالسویـة، ح 1، ش 15887.
6. بحارالانوار، ج 16، ص 280، تاریخ نبیّنا (صلی الله علیه و آله و سلّم)، باب 9، مکارم اخلاقه و سیره، ح 12.
7. همان، ص 226، ح 34.
8. بحارالانوار، ج 41، ص 136، تاریخ امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، باب 107، جوامع مکارم اخلاقه.
9. وسائل الشیعه، ج 15، ص 66، کتاب الجهاد، ابواب العدو، باب 19، ان نفقـة النصرانی اذاکبر، ح 1، ش 19996.
10. نهج البلاغه، خطبه ی 224.
11. سوره¬ی الرحمن، آیه¬ی 9: «و وزن را براساس عدل برپا کنید».
12. بحارالانوار، ج 36، ص 172، تاریخ امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، باب 39، فی سائر الآیات النازله فی شأنه( علیه السّلام)، ح 160.
13. سوره¬ی مائده، آیه¬ی 95: «[کفّاره¬ای که] دو نفر عادل از شما، معادل بودن آن را تصدیق کنند».
14. وسائل الشیعه، ج 27، ص 70، کتاب القضاء ابواب صفات القاضی، باب 7، وجوب الرجوع فی جمیع الاحکام الی المعصوم، ح 26، ش 33228.
15. بحارالانوار، ج 52، ص 195، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 25، باب علامات ظهوره من السفیانی، ح 26.
16. همان، ص 280، تاریخ الامام الثانی، باب 26، یوم خروجه و ما یحدث عنده، ح 6.
17. وسائل الشیعه، ج 9، ص 282، کتاب الزکاه، ابواب المستحقین للزکاة، باب 36، جواز تولّی المالک لاخراج الزکاة، ح 1، ش 12025.
18. بحارالانوار، ج 51، ص 71، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 1، ماورد من الاخبار بالقائم (علیه السّلام)، ح 12.
19. همان، ص 110، باب 2 ماورد عن امیرالمؤمنین علیه السلام، ح 2.
20. همان، ج 92، ص 51، باب ما ورد من الاخبار بالقائم (علیه السّلام)، الباب العاشر.
21. سوره¬ی روم، آیه ی 50: «زمین را بعد از مردنش زنده می کند».
22. تهذیب الأحکام، ج 10، ص 146، باب 10، من الزیارات، ح 9، ش 578.
23. نجم ثاقب، باب 2، ص 81؛ العبقری الحسان، ج 1، باب بیان اسامی و القاب، ص 42.
24. مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الزمان، ص 875.
25. همان، ص 871.
منبع: کتاب ترسیم آفتاب
