بررسی القاب امام زمان علیه السلام(صالح، خلف صالح، اباصالح) آخرین جانشین رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم)، حضرت مهدی علیه السلام با نام «اباصالح»، خلف صالح و صالح، شهره¬ی آفاق گشته است.
باورهای دینی و عمل صالح و شایسته که براساس توحید و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) پایه گذاری شود، جوهره و اساس اصلی آیین جاوید اسلام است. آیات بسیار و روایات بی شماری این موضوع را محور اصلی خود قرار داده اند، نه ایمان به تنهایی کارساز است و نه نیکی کردن، بلکه هر دو باید با هم درآمیزند. در آیات و روایاتی که در آن ها سخن از ایمان و باور به خدای یگانه به میان آمده، در کنار آن از عمل نیک نیز یاد شده؛ گویا ایمان و کردار نیک به هم پیوسته اند و هرگز از هم نگسلند. خداوند متعال در قرآن می فرماید:
«وَ أمَّا مَن ءَامَنَ وَ عَمِلَ صلِحاً فَلَهُ جَزَاءً الحُسنی1».
ایمان و کردار شایسته، زمینه ساز کمال و پرورش دهنده¬ی انسان است. باور به پروردگار یزدان و رفتار بر طبق آیین او برتریرن بستر برای رشد استعدادها و ذوق سرشار پنهان و نهفته در سرشت انسان است. در پرتو آن دو، ایمان انسان سر بیرون آرد، جوانه زند، شکوفه دهد و به ثمر نشیند، زنده گردد و زندگانی بخشد:
«مَن عَمِلَ صالِحاً مِّن ذَکَرٍ أو أُنثی وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیوةً طَیِّبَـةً2».
باور و اعتماد به خداوندگار از انسان خاکی، موجودی ملکوتی و افلاکی سازد، او را دگرگون کند و بر نردبان سعادت اوجش دهد.
خدای حکیم و دانا انبیای خویش را علاوه بر این که به انجام دادن کارهای نیک و شایسته تشویق و فرمان داده، به گونه¬ای دیگر آنان را ستوده و شناسانده است. جوهره¬ی انبیا پاکی و پیراستگی است، چونان طلایی ناب و خالص، بدون هیچ غلّ و غشّی، نه از شرک و کفر در قلوب انبیا خبری است و نه هوا و هوس در درون آنان راهی دارد،تا سبب گردد – العیاذ بالله – به شر و فتنه¬ای رو آورند و گناه و ستمی روا دارند. سفیران خدای سبحان در درون، نیک و پیراسته اند. قرآن کریم برخی انبیاء را این چنین می ستاید:
«وَ زَکَرُیَّا وَ یَحیَی وَ عِیسَی وَ إلیَاسَ کُلٌّ مِّنَ الصَّلِحِینَ3».
البته جای بس امید و خوش وقتی است که به جز انبیا، دیگر مردمان، با یقین و کردار و رفتار شایسته و با پارسایی در آن سراپرده¬ی زلال و خالص انبیا، یعنی سلامت و پیراستگی روح و روان، وارد گردند و از نیکان باشند و این مژده¬ای است که خداوند به اهل ایمان داده:
«وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصّلِحَتِ لَنُدخِلَنَِّهُم فِی الصَّلِحِینَ4».
پیامبر پیراسته و سربلند اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، امیرالمؤمنین علی( علیه السلام)، فاطمه زهرا (علیها السّلام) و فرزندان نیکشان یگانه درّهای خالص عالم ملک و ملکوت-اند. آنان گنجینه های خالص و گران مایه¬اند
که هرگز دستی آن ها را مکدّر و آلوده نکرده است. آن ها نیک و نیکوکاراند و آن چنان شایسته و پیراسته گشته¬اند که سرآمد تمام انبیا بوده اند و خداوند ستایش گر، آنان را به برترین مدح و ستایش ها، ستوده و آیه¬ی تطهیر در شأن و منزلت و پاکی آن ها نازل کرده است. خاندان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بین دوست و دشمن به پاکی و نیکی شهرت داشته و حتی دشمنان کینه توز آنان در طول تاریخ به این نکته اعتراف داشته و هرگز آنان را به زشتی و ناپسندی متهم نکرده و مهر رد برکردار و گفتار و رفتارشان نزده اند و این در حالی است که در خصم کینه توزشان جز شقاوت و تیرگی و بدسرشتی نمی بینیم و از گنداب وجودشان جز فساد و بوی ناپاکی برنخیزد.
امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه¬ی «إنَّ الأَرضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصّلِحُونَ5» فرمودند:
منظور، خاندان [حضرت] محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است6.
امام صادق (علیه السّلام) در توضیح و تفسیر آیه ی «وَ لَقَدِ اصطَفَینهُ فِی الدُّنیَا وَ إِنَّهُ فِی الأخِرَةِ لَمِنَ الصَّلِحِینَ»7 فرمودند:
مقصود از «الصالحین» نبی اکرم و امامان نیک سرشت (علیهم السّلام) است8.
و علی بن ابراهیم [در تفسیر آیه¬ی شریفِ مَعَ الَّذِینَ أنعَمَ اللهُ عَلَیهِم ...، سوره ی نساء/ آیه ی 69] گوید:
[مقصود آیه] رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) است.9
انس بن مالک:
روزی نماز صبحگاهان را با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برگزار نمودیم [پس از نماز] حضرت روی [مبارک] خویش را به طرف ما گرداند، گفتم یا رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)! آیا آیه¬ی «فأوُلئِکَ مَعَ الَّذِینَ أنعَمَ الَلهُ عَلَیهِم مِّنَ النَّّبِیِّینَ و الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّلِحینَ وَ حَسُنَ أوُلئِکَ رَفِیقاً»10،را برایمان تفسیر نمی کنید؟ حضرت پاسخ فرمود: [منظور از] «النّبیین» منم، «الصدیقین» برادرم علی (علیه السّلام)، «الشهدا» عمویم حمزه، «والصالحون» دخت [گرامیم] فاطمه و فرزندانش [امام حسن (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام)] است.11
مولا اباصالح المهدی (علیه السّلام) فریادرس واماندگان و دادگر مظلومان و بیچارگان است. او فخر شیعه، فخر انسانیت، بلکه فخر انبیاء و اوصیا (علیهم السلام) است. چون خورشید درخشان و فروزان، هیچ گونه ابهام و تاریکی در او نتوان یافت نمود، چونان آبی زلال و شفاف، پاک و پیراسته، نه مکدر گردد و نه آلوده شود. در یوسف زهرا (علیه السّلام) جز پسندیدگی و شایستگی نبینی. از طینت و خوی پاکش جز عطر پاکی و شایستگی برنخیزد و در قلب و نهان با صفایش جز از صدق و صفا خبری نگیری.
قائم آل محمد( صلی الله علیه و آله و سلم )از دودمان اصحاب کساست که آیه¬ی تطهیر در شأن و منزلت آن ها وارد شده است. در زیارت جامعه¬ی کبیره چنین گواهی می دهیم: [ای خاندان نبوت، ای مهدی!] «عصمکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن و طهّرکم من الدنس و أذهب عنکم الرجس و طهّرکم تطهیرا»؛
ایزد منان شما را از لغزش¬ها نگاه داشت و در برابر فتنه ها امنیت داد. او شما را از آلودگی پاک کرد و پلیدی ها را از شما دور نمود و شما را پاکیزه و آراسته گرداند.
در صبحگاهان عید و آدینه ها بر خاک هجران و غم نشسته، و آن حضرت را با یاد خاندان نجیب و خوش سیرتش صدا می زنیم: «یابن النجباء الأکرمین، یابن الهداة المهدیّین، یابن الخیره المهذّبین، یابن الغطارفـة الأنجبین، یابن الأطائب المطهّرین، یابن الخضارمـة المنتجبین»؛
ای زاده¬ی برترین نجیبان گرامی!، ای زاده¬ی هدایت گران و ره یافتگان!، ای زاده ی برگزیدگان از پاکان!، ای زاده¬ی مهتران و شریف ترین خلایق!، ای زاده¬ی نیک ترین پاکیزگان!12
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: فرزند و جانشین شایستگان – خلف صالح – فرزندم مهدی است، نام- اصلی- او م ح م د – و کنیه اش ابوالقاسم است و در آخر الزمان ظهور نماید.13
امام باقر (علیه السّلام )در تفسیر آیه¬ی شریف «وَ لَقَد کَتَبنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ أنَّ الأرضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّلِحُونَ»14؛فرمود:
[منظور آیه¬ی حضرت] قائم (علیه السلام) و اصحاب و یاران اوست.15
شیخ کمال الدین: نام و نشان حضرت حجـة بن الحسن (علیه السلام) را این طور می شناساند، [آقا، حضرت] حجـة، زاده¬ی [امام] حسن (علیه السلام) است، کنیه اش ابوالقاسم و لقب او حجـة و خلف صالح است.16
حضرت مهدی (علیه السلام) پاک و زاده¬ی پاکان است، صالح و از تبار صالحان و پارسایان است، نیکوکار و فرزند نیکان و نیکی کنندگان است و القاب آن حضرت چون صالح، خلف صالح، و ابا صالح17 خبر از چنین صفاتی در وجود اقدسش می دهد.
پی نوشت¬ها:
1. کهف، آیه ی 88: «و اما کسی که ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد پاداشی نیکوتر خواهد داشت».
2. نحل، آیه ی 97: «هر کس کار شایسته ای انجام دهد خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می داریم».
3. انعام، آیه ی 85: «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس همه از صالحان بودند».
4. عنکبوت، آیه ی 9: «و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، آن ها را در زمره ی صالحان وارد خواهیم کرد».
5. انبیاء آیه¬ی 105: (( بندگان شایسته¬ام وارث[حکومت] زمین خواهند شد.))
6. بحارالأنوار، ج24، ص 358، ح78، کتاب الامامـة، باب 67، جوامع تأویل ما نزل فیهم.
7. بقره، آیه¬ی 130: (( ما او را در این جهان برگزیدیم و او در آخرت از صالحان است.))
8. تفسیر برهان، ج1، ص 156، ذیل آیه.
9. همان، ص 392، ذیل آیه، خ10.
10. نساء، آیه¬ی 69: (( هم نشین کسانی خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آن ها رفیقان خوبی هستند.))
11. بحارالأنوار، ج 24، ص 26، ح 2، کتاب الامامـة، باب 26، ان ولایتهم صدق و انهم الصادقون.
12. مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
13. بحارالأنوار، ج 51، ص 24، ح 37، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 1.
14. انبیاء، آیه ی 105: «در زبور بعد از ذکر نوشتیم بندگان شایسته¬ام وارث زمین خواهند شد».
15. تفسیر برهان، ج 3، ص 75، ح 6، ذیل آیه.
16 .بحارالأنوار، ح35، همان.
17. نجم ثاقب، باب 2، ص 60 و 71و 80، لقب شماره ی 15 و 50 و 78؛ العبقری الحسان، ج 1، باب بیان اسامی و القاب، ص 23، 32، 42.
منبع: کتاب ترسیم آفتاب
