صاحب الأمر صاحب الامر از لقب¬های مشهور و معروف حضرت بقیّـة اللّه (علیه السّلام) است.1
ذات احدیت – تبارک و تعالی – نخست جن و انس، حیوان و مَلَک و ملک و ملکوت را پدید آورد و برای همه¬ی پدیده¬ها که برای ادامه¬ی حیات و هستی خویشتن به پروردگار جهانیان وابسته اند، قوانینی وضع نمود و نظمی خاص بین آن ها حاکم ساخت، تا انسان در کنار موجودات دیگر ادامه¬ی زندگانی دهد و در برابر حق تعالی سر تسلیم فرود آورد و به اطاعت از وی همت گمارد. خدای متعال رشته¬ی امور آفرینش را به دستان با لیاقت و کفایت سلاطین عالم خلقت، چهارده نور مقدس، پیشوایان معصوم، نبی اکرم و اهل بیت او ((علیهم السّلام)) سپرد، تا آنان فرمان فرمایان و سیاست گذاران نظام هستی باشند. خداوند متعال خود بارها به پیروی بی چون و چرای از آن پیشوایان پیراسته از هر گونه خطا و نقصی، دستور فرموده. او بر مردم لازم دانسته که برای رفع اختلاف میان خویشتن به آنان رجوع کنند، کلام خدا را از آنان بیاموزند، به فرمان هایشان گردن نهند، اگر حکمی روا داشتند، بپذیرند و هرگز سرپیچی نکنند که در وادی ضلالت و گمراهی گام نهاده¬اند.
«یَآ أیُّهَا الَّذیِنَ آمَنُوا أطیِعُوا اللَّهَ وَ أطیِعُوا الرَّسُولَ وَ أولِی الأمرِ مِنکُم فَاِن تَنازَعتُم فِی شَیءٍ فَرُدُّوهُ اِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ اِن کُنتُم تُؤمِنوُن َبِاللَّهَ وَ الیَومِ الآخِرِ ذلِکَ خَیرٌ وَ أحسَنُ تَأوِیلاً»2.
«وَ اِذا جَاءَهُم أمرٌ مِّنَ الأمنِ أوِ الخَوفِ أذاعُوا بِهِ وَلَو رَدُّوهُ اِلَی الرَّسُولِ و اِلی أولِی الأمرِ مِنهُم»3
«وَ ما کانَ لِمُؤمِنٍ وَلا مُومِنَهٍ اِذا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أمرَاً أن یَکُونَ لَهُمُ الخِیَرَةُ مِن أمرِهِم وَ مَن یَعصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَد ضَلَّ ضَلالاً مُبِیناً»4
ابو بصیر می گوید:
امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه¬ی شریف «أطِیعُوا اللَّهَ وَ أطیِعُوا الرَّسُولَ وَ أولِی الأمرِ مِنکُم»، فرمود:
[منظور از «اولی الامر»] امامان [معصوم]، از فرزندان علی و فاطمه است [که] تا دامنه¬ی قیامت خواهند بود.5
ابو العلاء می گوید:
خدمت امام صادق (علیه السّلام) یاد جانشینان [نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم)] کردم که پیروی از آنان لازم است، امام (علیه السّلام) [لب به سخن باز کردند و] فرمودند: آنان کسانی هستند که خداوند سبحان درباره¬ی آن¬ها فرمود: «أطِیعُوا اللَّهَ وَ أطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أولِی الأمرِ مِنکُم» و در شأن و منزلت آن ها فرمود: «اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکوةَ وَ هُم راکِعُونَ».6
از ابن عباس گزارش شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در ضمن سخنی فرمود:
سوگند به خدایی که مرا به نبوت و پیامبری برانگیخت و مرا از میان تمام آفرینش خویش برگزید! من و اهل بیتم [امیرالمؤمنین علی، فاطمه¬ی زهرا، امام حسن و امام حسین ((علیهم السّلام))] نزد او گرامی ترین پدیده¬ها هستیم و در زمین هیچ کس چون آن ها [= اهل بیت] نزد من محبوب نیست، اما علی بن ابی طالب برادر، همتا و صاحب امور پس از من است، او مولا و پیشوای هر مسلمان و مؤمنی است.7
پوشیده نیست که رسول اکرم و اهل بیت معصومش ((علیهم السّلام)) فرمانروایان و سیاست گذاران تمام موجودات حتی مجردات – ملائکه – در نظام هستی اند. آنان با ملائکه رفت و شد و نشست و برخاست داشته اند، آن سروران عالم، آموزگاران انسان و ملائکه بوده و هیچ امری در زمین و آسمان از چشم آن ها پوشیده نیست و بدون فرمان آن ها رویدادی رخ ندهد. ملائکه با اذن آن ها فرود آیند و با فرمان آنان صعود کنند و به انجام امور خویشتن مشغول گردند.
حسن بن خالد از تفسیر آیه¬ی شریف «وَ السَّماءِ ذاتِ الحُبُکِ»8،«رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَونَها»9،از امام رضا (علیه السّلام) سؤال نمود. حضرت دست چپ خویش را باز کرد و دست راستش را بر آن گذاشت، آن گاه فرمود:
این [دستم بر فرض] زمین و این آسمان است و آسمان به صورت سقفی هلالی بر او سایه افکنده، زمین دوم بالای این آسمان و آسمان دوم برفراز آن زمین [و همین طور امام تا هفت آسمان و زمین را شمردند] سپس فرمودند این معنای آیه¬ی شریف «سَبعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الأرضِ مِثلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الأمرُ بَینَهُنَّ»10 است و صاحب الامر و فرمانروا [در تمام این طبقات زمین و آسمان ها] نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) است که در زمین هستند.11
صاحب الامر حضرت بقیّـة الله، مهدی موعود (علیه السّلام) هم چون نیاکان عزیزش مالک و حاکم زمین و آسمان ملک و ملکوت، هستند.
امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه¬ی شریف «اِن نَشَأ نُنَزِّل عَلَیهِم مِنَ السَّماءِ آیَـةً فَظَلَّّت أعناقُهُم لَها خاضِعیِنَ»12، فرمودند:
[در آخر الزمان] بنی امیه خار و زبون شوند و [منظور از] آن «آیه» بانگی است که از آسمان ها با نام «صاحب الامر» برآید.13
امام باقر (علیه السّلام):
در صاحب الأمر سیرت و روشی از [انبیا ((علیهم السّلام))] حضرت موسی، عیسی، یوسف و راه و روشی از حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) است؛ از موسی، ترسان و نگران بودن، روش اوست. آن چه درباره¬ی عیسی گفته شد [که عیسی کشته شده]، درباره¬ی آن حضرت هم گفته می¬شود. طریقه¬ی زندگانی آن حضرت هم چون یوسف؛ یعنی در زندان و تقیّه14 به سر بردن است [و او در پس پرده غیب دور از دیدگان اند] حضرت مهدی (علیه السّلام) قیام به سیرت و شیوه¬ی جد بزرگوارشان] حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) می کند و آثار او را [که در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شده است] آشکار گرداند.15
محمد بن عیسی برای دادخواهی به قطب عالم امکان حضرت حجت (علیه السّلام) متوسّل می شود. ناگاه در دل شب آقایی رشته¬ی افکار او را پاره می¬کند و به او می فرماید:
ای محمد بن عیسی! چه پیش آمدی سبب شده که تو را در این حالت می¬بینم؟ و برای چه مشکلی به این بیابان [سراسر از ظلمت و تاریکی] پناه آورده¬ای؟ پاسخ داد: مرا به حال خود واگذار که برای امری بس بزرگ و مهم روانه¬ی این بیابان گشته¬ام و کار خود را جز به امام و پیشوایم نمی¬گویم و گله و شکایت خویش را پیش کسی جز آن که توان حل و برطرف کردن آن را داشته باشد، نبرم. فرمود: ای محمد بن عیسی! من «صاحب الأمر» هستم. درخواستت را بگو... .16
جابر بن عبدالله انصاری:
زمانی که خداوندسبحان بر حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) آیه¬ی شریف «یَا أیُّّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أطیِعُوا اللَّهَ وَ أطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أولِی الأمرِ مِنکُم»17 را نازل نمود، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) پرسیدم: خدا و رسولش را شناختم؛ اما «أولی الأمر» که خداوند پیروی از آنان را به اطاعت خود و رسولش، پیوند داده چه کسانی هستند؟ فرمود: ای جابر! آنان جانشینان من و پیشوایان مسلمانان پس من هستند. نام اولین علی بن ابی طالب (علیه السّلام) است، سپس [امام] حسن، حسین، علی بن الحسین و محمد بن علی که در تورات به باقر شهرت دارد. ای جابر! تو امامت او را می بینی. [وقتی به حضرتش شرف حضور پیدا کردی]، درود مرا به او برسان. پس از او صادق [جعفر بن محمد]، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی و بعد، علی بن محمد، حسن بن علی، سپس هم نام و کنیه ی من، محمّد که او حجت الله و بقیـة الله در زمین است، او فرزند حسن بن علی (علیه السّلام) است، خداوند به دستان [پرتوان] او امنیت و آرامش را [بر زمین] حاکم گرداند و اوست که از پیروانش غایب شود، غیبتی که بر امامتش ثابت قدم نمانند، جز آنان که خداوند سبحان قلب¬هایشان را به نور ایمان آزموده.18
حضرت صاحب الامر حجت بن الحسن (علیه السّلام) از جانب خداوند متعال، مالک و حاکم بر تمام آفرینش است. آن حضرت سیاست گذار بندگان خدا است و هیچ رویدادی بدون اجازه و اراده¬ی او تحقق نیابد. همه¬ی امور در اختیار و تحت حکومت و فرمان اوست، روزی مادی و معنوی مردم به دست حضرت صاحب الامر (علیه السّلام) تقسیم شود و اوست که به معیشت مردم سامان می دهد. به فرمان او آسمان، باران فرود ریزد و گیاهان از خاک سر در آورند و زنده شوند. با اراده¬ی آن حاکم هستی، مُلک با نظمی خاص در حرکت باشد. آن حضرت از روی زمین بر تمام آسمان ها حکومت کند و دایره¬ی حکومتش به جز از خداوند متعال، تمام موجودات را فراگیرد. ملائکه به خدمتش شرف حضور پیدا کنند و از او فرمان گیرند و از دستوراتش هرگز روی برنتابند.
پی¬نوشت¬ها:
1. نجم الثاقب، باب 2، ص 80، لقب شماره¬ی 79؛ العبقری الحسان، ج 1، باب بیان القاب و اسامی، ص 35.
2. سوره¬ی نساء، آیه¬ی 59: «ای کسانی که ایمان آورده¬اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و اولی الامر را. هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید؛ اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید. این برای شما بهتر و عاقبت و پایانش نیکوتر است».
3. سوره¬ی نساء، آیه¬ی 83: «و هنگامی که خبری از پیروزی یا شکست به آن ها برسد، آن را شایع می سازند؛ در حالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان بازگردانند...».
4. سوره¬ی احزاب، آیه¬ی 36: «هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری داشته باشد و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است».
5. تفسیر برهان، ج 1، ص 383، ح 10، ذیل آیه¬ی شریف.
6. سوره¬ی مائده، آیه¬ی55: «سرپرست و ولی شما تنها خداست و پیامبر او و آن ها که ایمان آورده¬اند همان ها که نماز را برپا می¬دارند و در حال رکوع زکات می دهند». کافی، ج 1، ص 187، کتاب الحجـة، باب فرض طاعـة الامام، ح 7.
7. بحارالانوار، ج 28، ص 37، کتاب الفتن و المحن، باب 2، اخبار الله تعالی نبیّه و اخبار النبی أمته: «اما علی بن ابی طالب (علیه السّلام) فانّه اخی و شفیقی و صاحب الأمر بعدی و صاحب لوائی فی الدنیا و الآخرة و صاحب حوضی و شفاعتی و هو مولی کل مسلم و اما کل مؤمن»، ح 1.
8. سوره¬ی ذاریات، آیه¬ی 7: «قسم به آسمان که دارای چین و شکن¬های زیباست».
9. سوره¬ی رعد، آیه¬ی 2: «آسمان¬ها را بدون ستون-هایی که برای شما دیدنی باشد برافراشت».
10. سوره¬ی طلاق، آیه¬ی 12: «هفت آسمان را آفرید و از زمین همانند آن ها را. فرمان او در میان آن¬ها پیوسته فرود می آید».
11. بحارالانوار، ج 57، ص 79، کتاب السماء و العالم، باب 31، الارض و کیفیتها، ح 4.
12. سوره¬ی شعرا، آیه¬ی 4: «اگر ما اراده کنیم بر آنان از آسمان آیه¬ای نازل می¬کنیم که گردن-هایشان در برابر آن خاضع گردد».
13. بحارالانوار، ج 23، ص 207، کتاب الامامـة، باب 11، انهم ((علیهم السّلام)) آیات الله...، ح 6.
14. خودداری از اظهار عقیده و مذهب خویشتن در صورتی که ضرر جانی، مالی و آبرویی متوجه انسان باشد.
15. بحارالانوار، ج 51، ص 218، تاریخ الامام الثانی عشر باب 13، ما فیه من سنن الانبیاء، ح 7.
16. همان، ج 52، ص 179، باب 24، نادر فی ذکر من رآه (علیه السّلام).
17. سوره¬ی نساء، آیه¬ی 59.
18. بحارالانوار، ج 23، ص 289، باب 17، وجوب طاعتهم ((علیهم السّلام))، ح 16.
منبع: کتاب ترسیم آفتاب
