مولوي، يكي از بزرگترين عارفان ايراني از واقعه كربلا مي‌گويد

 جلال‌الدين محمد بن بهاءالدين محمد بن حسيني خطيبي بكري بلخي معروف به مولوي يا ملاي روم يكي از بزرگ‌ترين عارفان ايراني و از بزرگ‌ترين شاعران درجه اول ايران به شمار مي‌رود. خانواده وي از خاندان‌هاي محترم بلخ بود و گويا نسبش به ابوبكر خليفه مي‌رسد و پدرش از سوي مادر دخترزاده سلطان علاءالدين محمد خوارزمشاه بود و به همين جهت به بهاءالدين ولد معروف شد.
وي در سال 604 هجري در بلخ ولادت يافت. چون پدرش از بزرگان مشايخ عصر بود و سلطان محمد خوارزمشاه با اين سلسله لطفي نداشت، به همين علت بهاءالدين در سال 609 هجري با خانواده خود خراسان را ترك كرد.
از راه بغداد به مكه رفت و از آنجا در الجزيره ساكن شد و پس از 9 سال اقامت در ملاطيه (ملطيه) سلطان علاءالدين كيقباد سلجوقي كه عارف مشرب بود، او را به پايتخت خود شهر قونيه دعوت كرد و اين خاندان در آنجا مقيم شد.
هنگام هجرت از خراسان جلال‌الدين پنج ساله بود و پدرش در سال 628 هجري در قونيه رحلت كرد.
پس از مرگ پدر، مدتي در خدمت سيد برهان الدين ترمذي كه از شاگردان پدرش بود و در سال 629 هجري به آن شهر آمده بود، شاگردي كرد.
سپس تا سال 645 هجري كه شمس‌الدين تبريزي رحلت كرد، جزو مريدان و شاگردان او بود. آنگاه خود جزو پيشوايان طريقت شد و طريقه‌اي فراهم ساخت كه پس از وي انتشار يافت و به اسم طريقه مولويه معروف شد. خانقاهي در شهر قونيه بر پا كرد و در آنجا به ارشاد مردم پرداخت.
جلال‌الدين محمد مولوي همواره با مريدان خود مي‌زيست تا اينكه در پنجم جمادي الاخر سال 672 هجري رحلت كرد. وي يكي از بزرگ‌ترين شاعران ايران و يكي از مردان عالي مقام جهان است.
در ميان شاعران ايران، شهرتش به پاي شهرت فردوسي، سعدي، عمر خيام و حافظ مي‌رسد و از اقران ايشان به شمار مي‌رود. آثار وي به بسياري از زبان‌هاي مختلف ترجمه شده است.
مولانا در كتاب «مثنوي معنوي» ابياتي به اين شرح در باب واقعه كربلا دارد:

روز عاشورا نمي‌داني كه هست
ماتم جاني، كه از قرني بِه ست

پيش مؤمن كي بود اين قصّه، خوار؟
قدر عشق گوش، عشق گوشوار

پيش مؤمن، ماتم آن پاكْ روح
شهره‌تر باشد زصد طوفان نوح

چون كه ايشان، خسرو دين بوده‌اند
وقت شادي گشت، بگسستند بند

سوي شادِرْوان دولت تاختند
كُنده و زنجير را انداختند

(مثنوي معنوي، به تصحيح و چاپ نيكلسون، ج 3، ص 318.)

و غزل معروف «كجاييد اي شهيدان خدايي» نيز از سروده‌هاي مولوي درباره شهداي كربلا است.