ستارگان از دیر باز مورد توجه بشر بوده و برای او جذابیت خاصی داشته‌اند. به‌طوری که بیش از هر چیز دیگری قوه تخیل بشر را به چالش کشیده و ذهن او را همواره به تصویرسازی از دنیای ماوراء جو به خود مشغول داشته است. اسناد تاریخی چند هزار ساله که در آن تصاویر صورت‌های فلکی و نیز نقشه‌های ستارگان دیده می‌شود و داستان‌های مصور نقش بسته روی دیواره غارها تا تصاویری که امروزه روی پرده سینما نقش می‌بندد، همگی گواه این علاقه تاریخی است. عکاسی نجومی یا Astrophotography یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های عکاسی طبیعت است که عکاسی از اجرام آسمانی مانند ماه و ستارگان را شامل مي‌شود.
البته عکاسی از آسمان شب تنها بخشی از عکاسی نجومی است و عکاسی از خورشید در روز نیز جزئی از این شاخه است. حتی با وجود تلسکوپ‌های پیشرفته می‌توان در نور روز نیز به رصد ستارگان پرداخت و از آن‌ها عکس‌برداری کرد. شاید تصور كنيد برای وارد شدن به این حیطه عکاسی، نیاز به دانش وسیع در زمینه نجوم و نیز در اختیار داشتن تلسکوپ و سایر تجهیزات پیشرفته رصدخانه‌ای و عکاسی باشد. هم بلی و هم خیر. در حقیقت عکاسی نجومی هم ساده است و هم سخت. به جرأت می‌توان گفت در هیچ‌یک از شاخه‌های دیگر عکاسی اختلاف بین عکس‌های آماتور و حرفه‌ای تا این حد فاحش نیست. مسلماً تصاویر خیره‌کننده‌ای که از اعماق فضا گرفته شده به راحتی به دست نیامده است. به‌عنوان مثال، در عکاسی پرتره یا عکاسی منظره تشخیص این‌که عکس با تجهیزات آماتور گرفته شده یا حرفه‌ای، به راحتی امکان‌پذیر نيست و تنها یک اهل فن می‌تواند آن را تشخيص دهد. البته در اینجا منظور از آماتور به معناي ابتدایی نیست، عکاس آماتور به کسی گفته مي‌شود که عکس‌های زیبایی را با تجهیزات غیرحرفه‌ای می‌گیرد، اما لازم نیست نگران باشید. شما نیز به راحتی می‌توانید با نشانه گرفتن دوربین خود به سمت آسمان و فشردن دکمه شاتر، اولین عکس نجومی خود را بگیرید و از آن لذت ببرید. فقط کافی است برخی از اصول اولیه را در خصوص نجوم و عکاسی نجومی بشناسید و آن‌ها را به کار ببرید. بنابراین پس از خواندن این مقاله دوربین خود را بردارید و شروع کنید. فقط مطمئن باشید که فلاش دوربین‌تان خاموش باشد!
اجرام آسمانی چیستند
در ابتدا بهتر است مختصر آشنایی با اجرام آسمانی پیدا کنیم. اجرام و پدیده‌های نجومی از دید ناظر زمین عبارتند از سیارات و ستارگان، ماه و خورشید، شهاب سنگ‌ها و ستاره‌های دنباله‌دار، خوشه‌های ستاره‌ای و کهکشان‌ها، بارش شهابی، شفق‌های قطبی، خسوف و کسوف. برخی از آن‌ها با چشم غیرمسلح، دوربین یا تلسکوپ‌های خانگی و برخی دیگر تنها با تلسکوپ‌های قوی قابل رؤیت هستند و ما هم انتظار نداریم در گام نخست به عکاسی از آن‌ها بپردازیم، اما شناخت اجرامی که در دیدرس ما هستند، در عکاسی از آن‌ها مؤثر است. عکاسی از خورشید بدون فیلترهای مخصوص کاهنده نور، مانند فیلتر ND، امکان‌پذیر نيست، زيرا نور شدید خورشید بدون استفاده از فیلتر قطعاً به سنسور دوربین آسیب می‌رساند و بدتر از آن در دوربین‌های SLR و برخی از دوربین‌های Compact كه منظره‌یاب آن‌ها از نوع Optical است، نگاه کردن به خورشید از درون منظره‌یاب بدون استفاده از فیلتر، ممکن است به چشم صدمه برساند. عکاسی از سایر پدیده‌های نجومی مانند ماه گرفتگی، خورشید گرفتگی، شفق قطبی و ستاره‌های دنباله‌دار و بارش‌های شهابی مستلزم شناخت زمان و مکان وقوع آن‌ها است. معمولاً هر ساله چندین ماه گرفتگی کلی و جزئی رخ می‌دهد، اما در همه مناطق زمین قابل رؤیت نيستند، ولی در مورد خورشید گرفتگی، معمولاً بازه زمانی قدری طولانی‌تر است و به چند سال می‌رسد. بارش‌های شهابی معمولاً همه ساله در شب‌های آخر تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهند و می‌توانید شانس خود را برای عکاسی از آن‌ها در خارج از شهرها افزایش دهید، اما ممکن است شانس گرفتن عکس از ستاره‌های دنباله‌دار را نداشته باشیم. به‌عنوان مثال، معروف‌ترین آن‌ها که دنباله‌دار هالی است، آخرین بار در سال 1986 از نزدیکی زمین عبور کرد و تا سال 2061 دیگر در دیدرس ما قرار نخواهد گرفت یا دنباله‌دار هال‌باپ با دوره گردش 2380 ساله خود مجدداً در سال 4377 در مقابل دوربین ما قرار خواهد گرفت! برای عکاسی از شفق قطبی، همان‌طور که از نام آن مشخص است، باید به قطب شمال سفر کرد. اگر امکان استفاده از تلسکوپ‌های شخصی یا عمومی را داشته باشید، می‌توانید با اتصال دوربین خود به تلسکوپ که با آداپتور مخصوصی امکان‌پذیر است، عکس‌های زیباتری از فضا بگیرید، اما در اینجا و برای شروع به عکاسی از ماه و ستارگان بسنده می‌کنیم، اما قواعد آن را می‌توان به راحتی برای عکاسی از سایر اجرام و پدیده‌های نجومی تعمیم داد.
از گذشته عکس بگیرید
!
قبل از شروع کار توجه شما را به یک نکته ساده جلب می‌کنم که کشف آن می‌تواند جذابیت عکاسی از ستارگان را دوچندان کند. می‌دانیم که واحد سنجش فاصله بین ستارگان، سال نوری است. اين واحد مدت زمانی است که نور با سرعت حدود سیصد هزار کیلومتر در ثانیه‌ای خود در مدت یک سال طی می‌كند و تقریباً معادل 000/000/000/000/9 (9 تریلیون) کیلومتر است (خیلی زیاد شد!). ساده‌تر بگویم، وقتی می‌گوییم ستاره‌ای پانصد سال نوری از زمین فاصله دارد، یعنی نور آن ستاره پانصد سال طول می‌کشد تا به زمین برسد. بنابراین وقتی ستاره‌ای در جلوی دیدگان ما سو‌سو می‌زند در حقیقت ما در حال نگاه‌کردن به پانصد سال پیش آن ستاره هستیم! چرا راه دور برویم، همین نور خورشید خودمان هشت دقیقه نوری با زمین فاصله دارد. یعنی وقتی آخرین لحظات غروب آفتاب را عکاسی مي‌كنيم، در حقيقت خورشید هشت دقیقه پیش کاملاً غروب کرده! (طول کیهان نیز تا این لحظه حدوداً 25 میلیارد سال نوری برآورد شده) بهتر است زیاد وارد اعماق فضا نشویم.
زمین مرکز جهان است و تمامی ستارگان به دور آن می‌چرخند
!
همه ما با این داستان آشنایی داریم و می‌دانیم که واقعیت این نیست، اما در عکاسی نجومی بهتر است با کمی اغماض به این واقعیت نگاه کنیم. در حقیقت در داخل کهکشان، ستارگان ثابت هستند و سیارات در حرکت، اما به دليل اين‌که سیاره زمین خود در حرکت است و این حرکت برای ما زمینی‌ها محسوس نیست، بنابراین تمامی اجرام آسمانی را در حرکت می‌بینیم. از این رو هنگام عکاسی باید این حرکت و جابه‌جایی ستارگان را در نظر داشته باشیم. از همین ویژگی برای اولین عکسمان استفاده می‌کنیم.
در تصویر يك عکاس با نوردهی طولانی رد حرکت ستارگان را ثبت کرده است. برای ثبت چنین عکسی کافی است یک شب پر‌ستاره با آسمان صاف و در غیاب ماه را انتخاب كنيد. سعی کنید تا حد امکان از آلودگی نوری شهر دور باشید. تجهیزات موردنیاز عبارتند از دوربین عکاسی SLR و مجهز به کنترل از راه دور، سه‌پایه برای دوربین و چهارپایه برای خودتان! دوربین خود را روی سه‌پایه محکم كنيد تا وزش باد موجب لرزش دوربین نشود. نقش سه‌پایه در عکاسی نجومی بسیار اهمیت دارد، سه‌پایه باید کاملاً بر جای خود محکم شود و وزن دوربین را به خوبی تحمل كند. مانع لرزش آن شده و در عین حال به نرمی و راحتی در جهات مختلف تنظیم شود. پس از استقرار دوربین، کادر تصویر را انتخاب كنيد. برای تنظیمات دوربین بهتر است از فواصل کانونی حد نرمال استفاده كنيد و زیاد به سمت واید یا تله پیش نروید تا ضمن حفظ کیفیت عکس، فضای کافی از آسمان را به تصویر بکشید. اگر می‌خواهید عناصر دیگری مانند کوه، درختان یا یک بنا را نیز در کادر تصویر قرار دهید، دیافراگم دوربین را روی مقادیر بسته‌تر مانند f16 تنظیم كنيد تا عمق میدان افزایش یابد. معمولاً سیستم فوکوس خودکار دوربین در این شرایط خوب عمل نمی‌کند، زيرا هم شرایط نوری ضعیف است و هم سوژه اصلی يعني ستارگان، بسیار کوچک هستند. بنابراین در این حالت بهتر است از فوکوس دستی استفاده كنيد و اما نکته اصلی، سرعت شاتر را باید به گونه‌ای تنظیم كنيد که حداقل به مدت چند دقیقه باز بماند تا دوربین فرصت کافی برای ثبت رد حرکت ستارگان را داشته باشد، بيشتر دوربین‌های Compact حداکثر به مدت سي ثانیه دیافراگم را باز نگه می‌دارند، اما دوربین‌های SLR دارای سرعت B نیز هستند که با تنظیم دوربین روی این سرعت، دیافراگم دوربین پس از فشردن شاتر تا زمان رها کردن آن باز می‌ماند و این یعنی نوردهی به میزان دلخواه. هرچه مدت زمان نگه داشتن دکمه شاتر بیشتر باشد، رد طولانی‌تری از حرکت ستارگان روی عکس ثبت می‌شود. من پیشنهاد می‌کنم حداقل 45 دقیقه برای این‌کار زمان بگذارید. البته فراموش نکنید حتماً از کنترل از راه دور دوربین استفاده كنيد، زيرا فشار انگشت دست شما روی دکمه شاتر هنگام فشردن آن، موجب لرزش خفیف دوربین می‌شود که اين لرزش به اندازه کافی باعث محو شدن تصویر می‌شود و از طرفی نگه داشتن انگشت روی دکمه شاتر به مدت طولانی، بسیار خسته‌کننده است، اما مکانیزم دستگاه‌های کنترل از راه دور به گونه‌ای است که با یک بار فشردن دکمه آن، شاتر دوربین فعال و با اشاره بعدی روی دکمه کنترل، شاتر آزاد می‌شود و در این فاصله شما می‌توانید روی چهارپایه بنشینید و یک چایی گرم میل كنيد تا سردی هوای شبانگاه را بهتر تحمل كنيد. می‌توانید با استفاده از افزایش ISO زمان نوردهی را کاهش دهید. البته همان‌طور که می‌دانید افزایش ISO به معنای افزایش نویز است. بنابراین در شرایط اجبار حداکثر از ISO 400 استفاده كنيد.
گنجاندن عناصر دیگر در کادر تصویر می‌تواند به زیبایی و انتقال مفهوم تصویر کمک كند. به‌عنوان مثال، قرار دادن یک بنای تاریخی در چنین تصویری تداعی‌کننده گذر زمان و بقای تاریخ خواهد بود. در تصوير 1 یک نکته وجود دارد که همان نقطه مرکزی است. همان‌طور که به نظر می‌رسد، تمامی ستارگان به دور یک ستاره درگردش هستند. این ستاره همان ستاره قطبی (Polaris) است که روی قطب شمال قرار دارد و از دید ناظر زمینی بدون حرکت است، زيرا زمین حول محور قطبی خود در چرخش است. بنابراین اگر دوربین را روی این ستاره نشانه بگیرید به عکسی مشابه این عکس خواهید رسید. ستاره قطبی را می‌توانید با نگاه به سمت شمال در انتهای دب اصغر پیدا کنید. البته در نیمکره جنوبی زمین باید به دنبال ستاره بسیار کم‌نور سیگما در صورت فلکی هشتک یا Sigma Octantis بگردید. البته این ستاره کاملاً روی قطب جنوب قرار ندارد، اما تنها ستاره‌ای است که نزدیک به قطب جنوب است و با چشم غیرمسلح می‌توان آن را مشاهده كرد.
عکاسی از ماه
ماه با اشکال و موقعیت‌های مختلف خود جذاب‌ترین سوژه در آسمان برای عکاسی است. البته امکان گرفتن عکسی مشابه تصویر سه از ماه بسیار کم است، اما هنوز فرصت‌های بی‌شمار دیگری برایمان باقی است. از ماه می‌توانید به تنهایی عکس کلوزآپ بگیرید یا آن را در یک منظره کادر كنيد. فقط نکته‌ای که باید به آن دقت کنید، این است که برای عکاسی از این حالات مختلف به تنظیمات متفاوتی روی دوربین خود نیاز دارید، زيرا میزان قدر روشنایی ماه در اهله مختلف آن متفاوت است. بنابراین میزان نوردهی نیز باید متفاوت باشد. در اینجا برخلاف عکاسی از ستارگان، نيازي به استفاده از دوربین SLR نيست، زيرا نیازی به نوردهی طولانی وجود ندارد. بنابراین از دوربین‌های Compact نیز به خوبی می‌توانید برای عکاسی از ماه استفاده كنيد. البته اگر قصد دارید تصویر نزدیک از ماه بگیرید، لازم است دوربین‌تان را به لنز زوم یا تله با فاصله کانونی بلند مجهز کنيد که برای این منظور فاصله کانونی سيصد ميلي‌متر و بیشتر مناسب‌تر است. از ملزومات دیگر همچنان سه‌پایه و کنترل از راه دور نقش اساسی ایفا می‌کنند.
نکته مهم در عکاسی از ماه ایجاد کنتراست مناسب است. دیافراگم دوربین را روی مقادیر متوسط تنظیم كنيد. بيشتر لنزها در دیافراگم f5.6 بهترین وضوح تصویر را ارائه می‌دهند. ISO را روی صد قرار دهید تا نویز کمتری در عکس ایجاد شود، اما رمز کار در تنظیم مد نورسنج دوربین است. اگر قصد عکاسی کلوزآپ از ماه را دارید، بهتر است نورسنج دوربین را روی نورسنجی نقطه‌ای قرار دهید و صرفاً نورسنجی را از روی خود ماه انجام دهید تا کنتراست بهتری در زمینه سیاه فضای اطراف آن به وجود آید، اما اگر قصد دارید عناصر دیگری را در کادر تصویر خود قرار دهید و یک منظره را ثبت كنيد، نورسنج دوربین را روی مد تمام‌صفحه قرار دهید تا دوربین بتواند نور را از تمام عناصر صحنه جمع‌آوری كند. تنظیم سرعت شاتر بسته به شکل ماه و فاصله کانونی انتخاب شده متفاوت است. هرچه بیشتر زوم كنيد، نور کمتری به سنسور دوربین می‌رسد. بنابراین باید از سرعت کمتری استفاده کرد، از طرفی همان‌طور که پیش‌تر گفتيم، قرص کامل ماه بسیار نورانی‌تر از هلال اول ماه است. بنابراین برای عکاسی از آن باید از سرعت شاتر سریع‌تری استفاده کرد. به راحتی و با کمی سعی و خطا می‌توانید میزان مناسب سرعت را در شرایط موجود به دست آورید، اما به‌عنوان یک معیار اولیه، برای عکاسی از ماه کامل در فاصله کانونی 350 ميلي‌متر و f5.6 سرعت مناسب 1/800 ثانیه است و برای هلال ماه باز هم در فاصله 350 ميلي‌متر و f5.6 سرعت شاتر 1/30 ثانیه را امتحان كنيد.
و اما قانون طلایی: بهترین زمان برای ثبت یک کلوزآپ از ماه زمانی است که ماه در بالای آسمان قرار دارد، زيرا علاوه بر آن‌که کنتراست بیشتری دارد، وضوح آن نیز بیشتر است. هنگامي که ماه در افق قرار دارد، گرچه بزرگ‌تر به نظر می‌رسد، اما بسیار رنگ پریده است. دليل آن نیز شکست نور در جو کروی زمین است (این مسئله در مورد خورشید نیز صدق می‌كند).
