مسئله حجاب1
مقدمه:
آنچه در مسئله حجاب و طرح آن در جامعه، خصوصاً پس از انقلاب اسلامي مطرح است دفاع بد از آن است که کار دشمن را راحت کرده هر چند که حملات به پوشش اسلامي و ايجاد شبه در ميان جوانان نيز کم نبوده است.
آنچه که فرايند انتقال حجاب و پوشش اسلامي را (به عنوان يک فرهنگ) و به نسل جديد، دچار چالش نموده است. ريشه در انتقال اين فرهنگ در نسل هاي گذشته دارد. اگر حجاب را يک مفهوم ديني و پوشش اسلامي را يک تکليف و وظيفه ي ديني بدانيم،فرايند انتقال آن مي بايست مطابق با مباني نظري اسلام در تربيت ديني و رعايت استانداردهاي آموزشي باشد. آموزش ، پرورش و يا فرآيند انتقال فرهنگ به نسل جديد، تابع مراحل و مراتبي است. بنا به يک ديدگاه، در مراحل و مراتب تربيت ديني اين مراحل و مراتب به شرح زير هستند:
1. انس ديني
2. عادت ديني
3. معرفت ديني
4. شاکله ديني
5. خودجوشي ديني
حال در ارتباط با حجاب و پوشش ، به عنوان يک مفهوم ديني و يک وظيفه و تکليف، بايد سئوال کرد که نسل گذشته در کداميک از اين مراحل داراي نقص و کاستي بوده و به عبارت ديگر کدام مرحله را نگذرانده و ميان برزده است.
با کمي دقت مرحله معرفت ديني را مي توان نام برد. زنان و مادران ما در ارتباط با حجاب و با توجه به محيط خودشان ، از مراحل انس و عادت عبور کرده و در اجتماع به صورت شاکله ديني مشاهده شده است. ولي به دليل ضعف در مرحله ي معرفت ديني، مادران نتوانسته اند پاسخگوي سئوالات ساده ي فرزندان خود باشند تا چه رسد که بتوانند به شبهات آنها نيز پاسخ دهند.
دختر جوان امروزي بر خلاف مادر يا مادربزرگ خود، در صحنه ي اجتماع (اشتغال و تحصيل) بيش از گذشته حضور دارد و بيش از زنان گذشته نيز در مقابل سيل تهاجمات فرهنگي قرار دارد. دختر امروزي براي عبور از چگونگي و پاسخ به چرايي ها دچار ضعف اساسي شده و با توجه به اينکه انگيزه اي نيز براي پرداختن بهاء در اين زمينه ندارد، عطاي پوشش سنتي را به لقايش بخشيده است و خود را با حداقل هاي مورد پذيرش همسالان خود قانع کرده است.
متاسفانه در سطح جامعه و حکومت نيز، بيش از اينکه تکيه براين مرحله باشد (آنهم با روش ها نو، ظريف و متنوع) به تاکيد بر شکل و شاکله ظاهري پرداخته شد و سال ها پافشاري بر يک نوع پوشش و عدم توجه به روحيه تنوع طلبي، نشاط و نوع جويي جوانان، راه براي پذيرش مدهاي بيگانه باز شد. از سوي ديگر عدم تعريف و تعيين حدود، عدم هماهنگي ميان اجزاء حکومت، غلبه ي روش هاي غلط بر روش هاي صحيح و موارد ديگر نوعي گريز و مقابله جوانان را نيز به دنبال داشت.
علاوه بر نقص و خطا در مراحل و مراتب تربيت ديني، در زمينه ي روش ها نيز دچار نقص و خطا بوده ايم.
بنا به استناد کتاب هاي تعليم و تربيت ديني، روش هاي الگويي تکريم شخصيت، محبت، پند وموعظه، تشويق و تنبيه، استدلال و برهان و ... مورد تاکيد قرار گرفته شده است.
بديهي است که حجاب و پوشش اسلامي به عنوان يک ارزش اجتماعي و تکليف ديني مي بايست با بهترين روش ها به نسل جديد ارايه مي گردد.
باکمال تاسف، اين روش ها نيز معمولاً در کلي گويي باقي مانده اند و بر اساس هر مخاطب، هر محيط اجتماعي و موقعيت ارتباطي تبديل به موارد کاربردي نشده اند. در مفهوم حجاب و مقوله پوشش اسلامي نيز اين اتفاق افتاده است.
هر چند معتقد هستيم، اولياء و بسياري طرح ها ، ايده ها، روش هاي خلاقانه را به کار برده اند، ولي ظاهراً در کشور ما آنچه که تبديل به مجموعه مقاله در همايش ها و سمينار ها مي شود بحث هاي انباشته، تکراري در حوزه نظر است و در حوزه عمل داراي مجموعه هايي نيستيم.
اين مقاله با نگاهي به مراحل تربيت ديني – روش هاي تربيت ديني، حيطه هاي ياد گيري، شيوه ها و قالب ها و رسانه ها و ... و ايجاد ارتباط به مقوله پوشش به بيان روش ها و توصيه هايي اقدام مي نمايد که شايسته است که در هر قسمت، راهکارهاي متنوع اولياء و مربيان به آن افزوده شود.
هرچند که آحاد مردم و مسئولين ، به نحوي درگير اين موضوع هستند، ولي مخاطب اين مجموعه در درجه اول مربيان و سپس اولياء هستند. از اين رو برخي اقدامات و روش ها که در سطح بالاتر از خانه، مسجد و مدرسه مي بايست انجام شود. در اين مجموعه نيامده است:
نکته آخر اينکه، هر چند پوشش و حجاب براي زن و مرد است ولي تصور مي شود که گرايش توصيه ها جهت پوشش دختران است.
آنچه که درباره موضوع حجاب و پوشش بايد بدانيم:
اهداف اسلام از پوشش چيست:
• اينکه پوشش به صورت عام براي مرد و زن است.
• اينکه پوشش با شدت بيشتري در گذشته و در اديان ديگر بوده و هست واسلام مبتکرآن نيست.
• اينکه پوشش ظاهري و عفت و حياي باطني به صورت لازم و ملزوم مطرح است
• سير تاريخي پوشش در جوامع انساني.
• مغايرت تفکر اسلامي با رياضت و رهبانيت، محدود کردن زن نابرابري ميان زن و مرد، استثمار زن، حقير شمردن او و ...
• اينکه در اسلام گرامي داشتن و ارزشمند بودن زن در همه عرصه ها مورد تاکيد قرار گرفته است.
• اينکه حجاب و پوشش وظيفه اي الهي است که به عهده زن گذاشته شده است.
• اينکه کرامت انساني و تکريم شخصيت از اساسي ترين موضوعات در اين زمينه است.
• اينکه لباس هر انسان پرچم کشور وجود اوست و معلوم مي شود که از چه ارزشها و بينشهايي تبعيت مي کند.
سئوالات و شبه هايي که بايد براي آن جواب داشته باشيم:
• چرا خداوند حجاب را قرار داده است؟
• آيا حجاب يا پوشش اسلامي فقط چادر است؟
• آيا حجاب فقط براي زنان است؟
• چرا بايد پوشش داشته باشيم؟
• آيا پوشش و حجاب فقط در اسلام است؟
• چادر و مشکي بودن آن مال عرب هاست ما ايراني ها چرا بايد آنرا بپوشيم؟
• آيا ما ايراني ها قبل از اسلام هم داراي حجاب و پوشش بوديم؟
• آيا پوشش اسلامي باعث محدوديت براي زنان نمي شود؟
• چرا افرادي که رعايت حجاب را نمي کنند مشکلي هم برايشان پيش نمي آيد؟
• وقتي اکثر افراد رعايت حجاب را نمي کنند ما چگونه اينکار را بکنيم؟
• آيا مي توانيم نماز را بدون پوشش و حجاب بخوانيم؟
• خيلي ها که با حجاب هستند ولي کارهاي خطا انجام مي دهند.
• آيا بي حجابي يا بدحجابي مجرم مخاطي و گناهکار است يا جاهل و بيمار؟
• آسيب يک بدحجاب بيشتر است يا يک مجرم اقتصادي که راست راست راه مي رود؟
• آيا مي توان برخورد با بدحجابي را با تخلفات رانندگي مقايسه کرد؟
مراحل و مراتب تربيت و فرهنگ مذهبي:
در تربيت، هر فرد منحصر به فرد است و نمي توان افراد هم سال، هم جنس و حتي از يک خانواده يکسان تلقي کرده با يک روش با آنها برخورد نمود.
علاوه بر نکته فوق، در تربيت ديني هر فرد مي تواند در هر يک از تکاليف ، وظايف و واجبات ديني نيز در مرحله اي متفاوت باشد. براي مثال در امر نماز در مرحله معرفت ديني و در موضوع روزه در مرحله ي شاکله ديني باشد. همين فرد شايد در امر به معروف و نهي از منکر حتي در مرحله انس ديني نباشد و برعکس در حجاب و پوشش اسلامي در مرحله شاکله باشد بدون اينکه معرفت ديني را گذرانده باشد . (همان نقصي که از آن گفتگو داشتيم)
پس مربيان و والدين مي بايست ابتدا تشخيص دهند هر فرد، در هر موضوع و مفهوم ديني، در چه مرحله اي هست و آنگاه محتوي و روش مناسب را مطابق با ويژگي هاي آن مخاطب بکار برد.
توضيح هر يک از مراحل در زير ارايه شده و سپس براي هر مرحله روش ها و توصيه هايي ارايه مي شود.
انس ديني: ايجاد تعلقات معنوي ازطريق شرطي شدن اعمال و افعال مذهبي.
عادت ديني: ايجاد عادت مذهبي به کمک تکرار اعمال و احساس مسئوليت در عبادات.
معرفت ديني: فهم و استنباط معارف ديني به کمک تفکر، تعقل و تحليل مسائل مذهبي.
شاکله ديني: تجلي و تبلور فرهنگ مذهبي در وجود و شخصيت نوجوان (اخلاقيات)
خودجوشي ديني: درجستجوي عشق، عرفان و معنويت برتر به کمک جاذبه هاي قدسي
در مرحله انس ديني:
• مادران، مانند چادر و يا مقنعه و روسري خود براي او نيز تهيه نمايند.
• هيچگاه در برابر او از پوشش خود گله نکرده مگر حدود آن را رعايت کنيد.
• بانظر او برايش چادر، مقنعه و روسري تهيه نماييد.
• از دوره هاي مختلف (مانند جشن تولد) حداقل يک عکس با حجاب تهيه نماييد.
• عکس او با پوشش مناسب را در آلبوم گذاشته و يا قاب کرده و نصب نماييد.
• از علاقه ي او به پوشش در ميان جمع صحبت کنيد و رضايتمندي خود را نيز اعلام نماييد.
• چادر، مقنعه و روسري او را همواره تميز کرده و معطر نماييد.
• باروحاني محل، اقوام متدين و ... ارتباط بيشتري برقرار نماييد.
• شعر و سرود مربوط به پوشش، عفت و حيا و ... به او ياد دهيد.
• براي اماکن و موقعيت هاي مختلف، پوشش مناسب آنجا را در نظر بگيريد.
• جشن تکليف باشکوه بگيريد و اثرات آن را با هداياي سالانه، تداوم ببخشيد.
• از او بخواهيد خاطرات مربوط به عبادت، زيارت، مجالس و مراسم هايي که شرکت داشته است را بيان نمايد.
• در نمازهايتان و در زمانهاي مناسب و حضوري او را دعا کنيد.
• به حضور خانوادگي و يا گروه همسالان در مراسم هاي مذهبي اهميت دهيد.
در مرحله عادت ديني:
• باتوجه به ايجاد تنوع در پوشش و علاقمندي او، سعي کنيد از محيط بيرون از خانه رعايت پوشش را آغاز نمايد.
• براي رفتن به بيرون از خانه ، همراه با شادي و نشاط به او کمک کنيد که با پوشش مناسب حاضر شود.
• اقامه نماز که در ارتباط مستقيم با پوشش است را مورد تاکيد قرار دهيد.
• عادت به نماز، عادت به پوشش را تسهيل مي کند مراقب نماز او باشيد.
• به صورت منظم و متنوع در اماکن زيارتي حضور يافته و در مراسم ها و نمازهاي جماعت او را شرکت دهيد.
در مرحله معرفت ديني:
• در جمع هاي خانوادگي و يا دوستانه موضوع پوشش را مطرح نموده و بحث نماييد.
• کتابهاي مناسب سن او را تهيه نمايد. و يا او را درکتابخانه ها عضو نماييد.
• براي طرح پرسش هاي او فضاي محبت آميزي فراهم آوريد.
• او را با مراکز پاسخ به سئوالات، روحانيون، بانوان مبلغ و کتابهاي پاسخ به پرسشها آشنا نماييد.
• حجاب و پوشش را با مفاهيم ديگر دين مطرح نماييد.
• در مورد انواع پوشش و لزوم آن براي زنان و مردان، توضيح دهيد.
• باورهاي غلط پيرامون حجاب و پوشش را براي او توضيح دهيد تا رفع شود.
• از ويژگي هاي انسان با حجاب با او گفتگو نماييد.
• در مورد تاثيرات حفظ حجاب در ديگر ابعاد زندگي با او گفتگو نماييد.
• او را با ادبيات مقوله حجاب و مفاهيم مرتبط با آن آشنا نماييد.
• او را تشويق نماييد تا در مسابقات مربوط به مفاهيم ديني شرکت نمايند.
• هر چند وقت يکبار درباره خصلت هاي خوب او و در رابطه با حجاب گفتگو نماييد.
• سعي کنيد او را با ديگران مقايسه نکرده و به اندازه ي توانش توقع داشته باشيد.
• او را به عضويت انجمنها و کانونهاي ديني درآورده و رفتن منظم به مسجد را فراموش نکنيد.
• راجع به ارزش و جايگاه زن، مادر و پوشش در اسلام، (قرآن و سنت) برايش توضيح داده و يا در معرض مطالب آن قرار دهيد.
• بيش از هر چيز از نمادها نشانه ها استفاده کنيد.
در مرحله شاکله ي ديني:
• شکل و تيپ همراه با پوشش و حجاب را جزيي از شخصيت او قرار دهيد.
• حجاب، عفت و حيا را علاوه بر ظاهر در شکل هاي رفتاري او اعم از کلام و غير کلام تعميم دهيد.
• ضمن گفتگو با او، موانع داشتن پوشش مناسب، در موقعيت هاي مختلف را بررسي و رفع نماييد.
• شاکله ي ظاهري او را با ديگر فرايض ديني، مانند نماز، و وظايف ديگر، مانند انجام امور خير، احترام به ديگران و ... پيوند دهيد.
• با برنامه ريزي دقيق در مراسم ها و مکان هاي مذهبي حضور يافته و در امور خير، او را شرکت دهيد.
• تصوير برداري از فعاليتهاي او را فراموش نکنيد. (در مراسم ها، زيارت ها و ...)
• براي پوشش او در خانه جايگاه خاصي در نظر بگيريد که در مواقع لازم به راحتي از آن استفاده نمايد.
• سعي کنيد دوستان خود را از ميان افراد با حجاب و عفت و ادب انتخاب نمايد.
