عدالت مهدوی
|
|
عدالت، مفهوم دیرآشنای آدمی از آغاز آفرینش است كه برای نهادینه كردن آن تلاش فراوانی كرده است. هیچچیز به اندازه پایمال شدن حق ضعیف و مظلوم برای بشر نفرت‌انگیز نیست. علت بسیاری از انقلاب‌ها، نبود عدالت در جامعه، و يكي از اهداف حركت‌هاي اسلامى، برطرف ساختن تبعیض و برقراری عدالت بوده است. برپایی عدالت و ریشهكن كردن ستم از ابعاد زندگی انسان، آرمان عدالت‌خواهان در طول تاریخ است. از طرف دیگر، نوید تحقق جامعه جهانی براساس حكومت عدل داده شده است و بدون شك, حضرت مهدی(عج) این آرمان را محقق خواهد ساخت.
مفهوم عدالت
عدل،عدالت و معادله،واژه‌هایی است كه معنای مساوات را دربردارد. بنابراین، عدل تقسیم مساوی است و بر این اصل روایت شده است: «بالعدلِ قامَتِ السموات و الارض؛ آسمان‌ها و زمین بر اساس عدل بر پا شده است».[1]
این تعبیر، رساترین تعبیری است كه ممكن است درباره عدالت بیان شود؛ زیرا نه تنها زندگی بشری بدون عدالت برپا نمی‌شود، بلكه سرتاسر هستی و آسمان‌ها و زمین، همه در پرتو عدالت و تعادل نیروها و قرار گرفتن هر چیز در مورد مناسب خود، برقرار است.
عدالت، از دیدگاه دانشمندان، حكیمان و فیلسوفان، تعریف‌های گوناگونی یافته است كه این اختلاف در تعبیر، با اختلاف شرایط حاكم بر جوامع و فضای ذهنی شخص مناسبت فراوان دارد. در قرون وسطا، اندیشمندان توجه خاصی به طبیعت داشتند و عدالت را رفتار مطابق با طبیعت و رعایت حقوق طبیعی می‌دانستند.[2]
اهمیت عدالت در قرآن
از نظر قرآن كریم، عدالت در سطح بسیار بالایی قرار دارد و یكی از اصول بنیادین بهشمار می‌آید كه خداوند عمل به آن را واجب كرده است: «إِنّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ».[3] در همین راستا، به جامعه اسلامی متذكر می‌شود كه بدی و دشمنیِ مخالفان نباید شما را از راه عدالت بیرون برد و حتی با دشمنان نیز با عدالت رفتار كنید.[4]
با توجه به اهمیت و كاربرد فراوان عدالت در جامعه، قرآن كریم آن را به زمینه‌های گوناگون گسترش داده است. لزوم رعایت عدالت در شهود،[5] عدالت در گفتار[6]، عدالت هنگام داورى[7] و قيام به عدالت در تمام مراحل زندگى،[8] بیانگر این اهمیت است و هیچ چیز نمی‌تواند جای آن را بگیرد. این سخن امام علی(ع) كه می‌فرماید: «عدالت، مایه صلاح مردم است»,[9] به خوبی می‌رساند كه كاركرد عدالت و پرهیز از ستم در جامعه، ایجاد الفت، همدلی و همسازی میان گروه‌ها، بخش‌ها و اصناف جامعه است. به همین دلیل, قرآن كریم هر چه را موجب فساد و تباهی و بر هم خوردن روحیه عدالت شود، فسق نامیده و آن را تحریم كرده است.
دورنمايي از عدالت مهدوى
گسترش عدالت و مبارزه با ستم و بیداد، در رأس آرمان‌‌های انقلاب جهانی مهدی موعود است. نكته مهم درباره احادیثی كه درباره قیام حضرت مهدی(عج) آمده، این است كه بر دعوت به توحید و مبارزه با شرك، به اندازه ایجاد عدالت و اجرای آن تأكید نشده است. بر اساس بررسی نویسنده كتاب منتخب الاثر، در منابع و مصادر اسلامى, نزدیك به 130 حدیث بر این دلالت دارد كه امام مهدی(عج) زمین را پس از آنكه از ستم پر شده است، از عدل پر می‌كند.[10]
شاید علتِ این امر آن باشد كه انسانها با بهرهمندی از آموزههای پیامبران الهی و تكامل علم، به خدای یكتا ایمان می‌آورند و جامعه‌های انسانی از عقیده مذهبی و الهی برخوردار میشوند. با وجود این، در آتش ستم، تبعیض، حق‌كشی و استثمار می‌سوزند و با بی‌عدالتی دست به گریبان هستند.
پیامبرگرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «شما را به مهدی(عج) بشارت می‌دهم. او در زمانی كه مردم گرفتار اختلاف، درگیری و آشوب هستند، در امت من برانگیخته می‌شود و جهان را از عدالت و برابری پر می‌سازد؛ همچنان كه از ستم پر شده است».[11]
توجه خاص روایات به موضوع عدالتگستری امام مهدی(عج)، به نقش محوری این موضوع در انقلاب جهانی آن حضرت و جایگاه ویژه آن در حكومت مهدوی دلالت دارند.
امام عدل
حضرت مهدی(عج)، عصاره همه خوبی‌ها و زیبایی‌هاست. در صدها روایت، از او با عنوان «مظهر كامل عدالت» یاد شده است. در كتاب مكیال المكارم آمده است: «عدل، آشكارترین صفات نیك امام است. برای همین، آن بزرگوار را در دعای شب‌های ماه رمضان، عدل نامیده است: «اللّهم و صَلِّ علی ولیِّ امرِكَ القائم المؤمّل و العدل المنتظر؛ خداوندا! به ولیّ امر خود كه قیام‌كننده آرمانی و عدل مورد انتظار است، درود فرست».[12]
در روایات فراوانى، مهم‌ترين هدف قيام حضرت مهدی(عج)، اقامه عدل بیان شده است. امیرمؤمنان, علی(ع) فرمود: «همانا یازدهمین فرزندم, مهدی(عج) است كه زمین را از عدل و قسط پر می‌كند؛ آن‌گونه كه از جور و ستم پر شده بود».[13]
امام هادی(ع) نیز فرمود: «پس از من، فرزندم, حسن است و پس از حسن، فرزندش, قائم، كسی كه زمین را از عدل و داد آكنده سازد؛ چنان‌كه از ستم و جور پر شده بود».[14]
تراز تمدن مهدوى، عدل است كه در پرتو آن، دیگر ارزش‌ها حاكم خواهد شد و بساط هر گونه ستم برچیده می‌شود.
چهره عدالت در دعاهای پیشوایان معصوم(ع)
عدالت‌شناسى, عدالتدوستى، عدالتخواهى، عدالتگستری و در برابر آن, ستم‌شناسي و ستم‌ستيزى، در عبارت‌های گوناگون دعاهای اهل‌بیت(ع)، به ویژه‌زیارتنامه‌امام مهدی(عج) به چشم میخورد و فرهنگ ستم‌ستیزی را در جان و روان پیروان اهل‌بیت(ع) شكوفا می‌سازد.
در این دعاها، عدالتمحورى, اصلی پذیرفته شده نزد همه انسان‌هاست. برای تحقق عدالت، باید از درون انسانها آغاز كرد تا عدالت در سطح جامعه بشری با موفقیت گسترش یابد.. با توجه به این اصل كه می‌گوید تا انسانها از درون متحول نشوند و ریشه‌های ستمگری در درون وجودشان نخشكد، عدلپروري و عدالتگسترى, ناممكن خواهد بود، می‌توان گفت دعاها بزرگ‌ترین نقش را در این زمینه می‌توانند ایفا كنند.
اهل‌بیت(ع) در دعاهای خود به شاخص‌های ستمگری و عدالتگستری پرداخته و دورنمای عدل مهدوی را ترسیم كردهاند. اهل‌بیت(ع)، عموماً خود را قائم به حق معرفی می‌كنند و این ویژگی را خدای متعال و پیامبر اعظم(ص) برای آنان قرار داده است. امام مهدی(ع)، نماد و برجستهترین مصداق قیام بهحق معرفی شده است. به همین دلیل، ذكر نام امام مهدی(عج) و دعا برای وجود مبارك او، ياد قيام به حق و عدالتگستري اوست و مهدويت و عدالتگسترى، لازم و ملزوم یكدیگر هستند. تمام دعاهای مربوط به تعجیل فرج آل محمد(ص)، به تعجیل فرج و ظهور امام مهدی(عج) اشاره دارد.[15]
پايه‌هاي عدالت مهدوى
برپایی عدالت در هر جامعه، نیازمند پایه‌های متعددی است كه مهم‌ترین آنها عبارتند از: حاكم عادل، كارگزاران عادل، قوانین عادلانه و نظام عادلانه.
الف) حاكم عادل
اگر حاكم جامعه در مسیر عدالت گام بردارد، از حكومت در جامعه می‌توان انتظار داشت به سوی عدالت حركت كند. از نظر آموزه‌هاي اسلامى، برقراری نظام حكومتی كه همه روابط حاكم بر آن براساس عدالت كامل باشد، جز به دست آخرین امام معصوم، حضرت مهدی(عج) امكان‌پذير نيست. از دولت حضرت حجت(عج) با عنوان «آخرین دولت» یاد شده است؛ يعني دولتي كه پس از پشت سرگذاشتن همه تجربه‌هاي بشري و ناامیدي از همه الگوهاي حكومتى، مستقر می‌شود.
امام باقر(ع) در این باره می‌فرماید:
دولت ما، آخرینِ دولت‌هاست. هیچ خاندان صاحب دولتی نمی‌ماند، مگر اینكه پیش از [دولت] ما به حاكمیت می‌رسند تا زمانی كه سیره [حكومتى] ما را می‌بینند، نگویند اگر ما هم به حاكمیت می‌رسیدیم، همین‌گونه رفتار می‌كردیم و این، سخن خداوند صاحب عزت و جلال است كه: سرانجام نیك از آنِ پرهیزكاران است.[16]
یك ـ مهدی(عج)، حاكمی عادل
امام مهدی(عج) به عنوان رهبری كه تحققبخش عدالت در سراسر گیتی است، در بالاترین درجه عدالت قرار دارد. در بیعتی كه امام در آغاز قیام خود از یارانش می‌گیرد، می‌خوانیم: «با او بیعت می‌كنند كه هرگز دزدی نكنند، مسلمانی را دشنام ندهند، خون كسی را به ناحق نریزند، به آبروی كسی لطمه نزنند، به خانه كسی هجوم نبرند، كسی را به ناحق نزنند، طلا و نقره و گندم و جو ذخیره نكنند، مال یتیم را نخورند، در مورد چیزی كه یقین ندارند گواهی ندهند، مسجدی را خراب نكنند، مشروب نخورند، حریر و خز نپوشند، در برابر سیم و زر سر فرود نیاورند، راه را بر كسی نبندند و راه را ناامن نكنند. او نیز در حق خود تعهد می‌كند از راه آنها برود، جامه‌ای مثل آنها بپوشد، مركبی همانند مركب آنها سوار شود. چنان‌كه آنها می‌خواهند باشد، به كم‌راضی و قانع شود و زمین را به یاری خدا پر از عدالت كند چنان‌كه پر از ستم شده است».
همان‌گونه كه ملاحظه می‌شود، امام مهدی(عج) در این پیمان‌نامه، نه تنها از یارانش می‌خواهد از هر گونه آلودگی و پلیدی به دور باشند، بلكه خود نیز متعهد می‌شود از هر آنچه یارانش را از آنها منع كرده است، دوری گزیند.
دو ـ سیره حاكم عادل
پیشوا و رهبر مسلمانان باید در بالاترین مرتبه تقوا و پرهیزكاری و از هر گونه ستم به دور باشد. امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «خداوند بر پیشوایان دادگر واجب فرموده است كه خود را در معیشت با مردم تنگدست برابر دارند تا بینوا را رنج بینوایی به ستوه نیاورد».[17]
درباره سیره و روش زندگانی امام مهدی(عج) نیز روایات فراونی نقل شده است. امام صادق(ع) خطاب به یاران خود كه درباره ظهور قائم(عج) بی‌تابی می‌كردند، می‌فرماید:
چرا در مورد ظهور قائم این همه شتاب می‌كنید؟ به خدا سوگند, او لباس خشن می‌پوشد، طعام خشنِ میخورد ... و از سیره جدّش رسول خدا(ص) كه درود و سلام خدا بر او باد پیروی می‌كند و زندگی او، مانند زندگي امیرمؤمنان علي(ع) است.[18]
مفضل بن عمر، یكی از یاران امام صادق(ع) نقل می‌كند كه در خدمت آن حضرت مشغول طواف بودم. در همین هنگام امام به من نگاه كرد و فرمود: چرا اینگونه اندوهگینی و چرا رنگت تغییر كرده است؟ گفتم: فدایت شوم! بنی‌عباس و حكومتشان را می‌بینم. اگر این مال و سلطنت و قدرتی كه در دست آنهاست، در دست شما بود، ما هم با شما در آن سهیم بودیم. امام صادق(ع) فرمود: «ای مفضل! بدان اگر قدرت در دست ما باشد، شب‌ها به تدبیر امور و روزها به تلاش و كوشش می‌پردازیم، جامه‌ای خشن به تن می‌كنیم و غذای بی‌خورشت می‌خوریم، درست مانند شیوه امیر مؤمنان(ع)؛ زیرا اگر جز این عمل شود، پاداش آن دوزخ خواهد بود».[19]
ب) كارگزاران عادل
یكی از موانع اساسی در راه برقراری عدالت در جامعه، نبود كارگزاران عادل است. نبود مجریان عادل سبب شده است بسیاری از حركت‌های عدالت‌خواهانه شكست بخورد. یكی از تفاوت‌های اساسی امام مهدی(عج) با حاكمانی كه داعیه برقراری عدالت داشته‌اند، این است كه پیش از اقدام برای تشكیل حكومت، به تعداد مورد نیاز، افراد زبده و برگزیده‌ای تربیت می‌كند و با برقراری حكومت جهانی خود، آنها را به سراسر جهان گسیل می‌دارد. در مورد ويژگي ياران حضرت مهدی(عج) در روايتي از امام صادق(ع) چنين می‌خوانیم: «نشان سجده بر پیشانی آنها نقش بسته است. آنها شیران روز و زاهدان شب هستند. دل‌هایشان مانند پاره‌های آهن استوار است و هر كدام از آنها توان چهل مرد را دارند».[20]
نیز می‌فرمایند:
حضرت مهدی(عج) يارانش را در همه شهرها پراكنده مي‌سازد و به آنها دستور مي‌دهد عدل و احسان را شيوه خود سازند و آنها را فرمانروايان كشورهاي جهان مي‌گرداند و فرمان مي‌دهد شهرها را آباد كنند.[21]
از دیگر سو، رفتار كارگزاران حكومت مهدی موعود(عج) به شدت مراقبت می‌گردد. ایشان با سخت‌گیری در اینباره، موفق می‌شود روش عادلانه خود را در جامعه اجرا كند و نظامی دادگستر را به نمایش بگذارد.
ج) قوانین عادلانه
بدون وجود قوانین عادلانه، حكمران عادل به تنهایی نخواهد توانست عدالت را بهطور شایسته در جامعه حكم‌فرما سازد. از آنجا كه كتاب الهی و سنت پیامبر اعظم(ص)، بیان‌كننده عادلانه‌ترین قوانین هستند، يكي از اقدامات مهمي كه حضرت حجت(عج) برای تحقق عدالت اجتماعي انجام مي‌دهند، احیای احكام كتاب و سنت رسول خدا(ص) است. پيامبراعظم(ص) می‌فرماید:
دوازدهمین فرزندم از دیده‌ها غایب و پنهان می‌شود تا اینكه زمانی برای امت من فرا رسد كه از اسلام، جز نام و از قرآن، جز نقشی باقی نمی‌ماند. در این هنگام, خداوندبزرگ مرتبه به او اجازه قیام می‌دهد و اسلام را با او آشكار و تجدید می‌كند.[22]
د) نظام عادلانه
اجرای عدالت در جامعه، بيش از هر چيز نيازمند برقراري حكومتى مبتني بر عدالت است. در این نظام باید جایگاه هر كس به درستی تعیین شود و همه مسئولان وظایف خود را به درستی بشناسند و بدان عمل كنند و بدانند كه بر كار آنها نظارت می‌شود.
در حكومت امام مهدی(عج)، شرایط بهگونه‌ای است كه امكان ستم به صفر می‌رسد. در این حكومت، كارگزارانی پارسا و توانمند به كار گمارده میشوند و وظایف آنها به خوبی تعیین می‌گردد و نظارت و بازرسی دقیق بر كارشان اعمال می‌شود. امام صادق(ع) درباره شيوه انتخاب كارگزاران حكومتى در عصر ظهور می‌فرماید:
هنگامی‌كه قائم قیام می‌كند، برای اداره هر یك از مناطق جهان،فردی را می‌فرستد و به وی می‌گوید: پيمان تو به دست توست و اگر با مطلبي روبهرو شدي كه آن را نفهميدي و روش قضاوت در موردش را ندانستى، به دست خود نگاه كن و به آنچه در آن است،عمل كرد.[23]
فراهم آوردن رفاه و آسایش و ایجاد شرایطی كه در آن همه افراد جامعه جهانی بدون نگرانی زندگی كنند، در سرلوحه برنامه‌هاي كاري حضرت مهدی(عج) قرار دارد.
پی نوشت ها:
[1]. راغب اصفهانى، المفردات فی غریب القرآن، تهران، المكتبه المرتضویه، ماده عَدَلَ.
[2]. جمیل چلسا، فرهنگ فلسفى، ترجمه: منوچهر صانعي دره‌بيدى، ص 460.
[3]. نحل: 90.
[4]. مائده: 8.
[5]. بقره: 282؛ مائده: 95.
[6]. انعام: 152.
[7]. نساء: 58.
[8]. مائده: 8.
[9]. غررالحكم و دررالكلم، ج 2، ص 133.
[10]. منتخب الاثر، ص 478.
[11]. مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 37.
[12]. دعای افتتاح. نك: مكیال المكارم، ص 118.
[13]. الكافى، ج 1، ص 338.
[14]. كمال‌الدین، ج 2، ص 383.
[15]. اقتباس از: سید منذر حكیم، چهره عدل مهدوی در ادعیه و زیارت امام مهدی(عج).
[16]. اعراف: 128؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404هـ . ق، ج 52، صص 232 و 339.
[17]. نهج‌البلاغه، ترجمه: فولادوند، كلام 20، ص 260.
[18]. محمد بن ابراهیم نعماني،كتاب الغیبه، ص 122؛ بحارالانوار، ج 52، ص 354.
[19]. بحارالانوار، ج 52, ص 359.
[20]. همان، ص 386.
[21]. علی محمد علی دخیل، الامام المهدی(عج)، ص 271.
[22]. سليمان بن ابراهیم القندوزي، ینابیع الموده، ص 440.
[23]. بحارالانوار، ج 52،ص 365.
|
کریمی که جهان پاینده دارد تواند حجتی را زنده دارد
دانلود پروژه و کارآموزی و کارافرینی
چهارشنبه 4 اسفند 1389 2:04 AM
تشکرات از این پست
