چهار فصل جاودان زنجان قسمت دوم

مراسم اعیاد مذهبی که شامل: جشن میلاد حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، جشن میلاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) (روز مادر)، جشن میلاد حضرت علی (علیه السلام)( روز پدر)، جشن های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه، جشن بزرگ عید فطر و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت امام علی(علیه السلام) به جانشینی حضرت رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (علیهم السلام) می شود؛ دراستان زنجان مانند سایر مناطق كشور انجام می گیرد. در این روزها افراد با لباس های مرتب و تمیز به دیدن بزرگ ترهای فامیل می روند و عید را تبریک می گویند و هدایایی را دریافت می کنند. مراسم ویژه اعیاد ملی و مذهبی با اصول و شیوه ای یكسان ولی به صورت محلی در مناطق مختلف استان انجام می شود.
كهن ترین جشن رایج در استان زنجان، در منطقه انگوران جشن حالا نام دارد كه احتمال می رود با آیین زرتشتی ارتباط داشته باشد. این جشن كه در اوایل پاییز و پس از برداشت محصولات كشاورزی از كشت زارها و خرمن گاه ها برگزار می شود، یک مهمانی مردانه است و هیچ زنی در آن حضور ندارد. این جشن به نشانه شادی و سرور از جمع آوری محصول برپا می شود.
مراسم ازدواج نیز در این استان از اهمیت زیادی برخوردار است و به طور كلی شامل دو نوع مراسم می شود. نوع اول؛ همان شیوه ی خواستگاری معمولی است كه در تمام كشور رایج بوده و ترتیب آن به این گونه است كه خانواده داماد برای خواستگاری به خانه عروس می روند. در این منطقه پس از صحبت های اولیه و توافق نهایی بین دو خانواده قراردادی با عنوان كسمات منعقد می شود. متن این قرارداد شامل تعیین شیربها و مهریه است.
در میان جشن های ملی؛ جشن های ویژه عید نوروز مهم ترین و بزرگ ترین جشن های منطقه به شمار می آیند. نخستین جشن ایرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شد و در زمان های بعد، جشن‌ها و آیین‌های دیگری چون تیرگان، مهرگان، سده و غیره در فرهنگ ایرانی پدید آمدند. اجرای مراسم های مربوط به نوروز در استان زنجان نیز حدود دو هفته تمام طول می کشد. در استان زنجان آداب نوروز به شیوه ی دیگر استان ها با مراسم های چهارشنبه سوری، خانه تکانی، سبزه عید، چیدن سفره هفت سین، خرید لباس نو ، آداب دید و بازدید های نوروزی و... همراه است. در پایان تعطیلات ۱۳ روزه ی نوروزی اهالی استان زنجان به گردشگاه های طبیعی و به دامنه ی کوه ها و باغ ها پناه می برند و آخرین روز تعطیلی های نوروز را با صرف ناهار در بیرون از خانه و گره زدن سبزه به پایان می برند.

گرچه امروزه انواع غذاهای ایرانی در این منطقه تهیه می شود ولی غذاهای محلی كه از مواد در دسترس و با توجه به شرایط آب و هوایی درست می شوند؛ هنوز جایگاه خاصی دارند. غذاهای رسمی ایرانی چون: چلوکباب، چلو خورشت فسنجان، چلو خورشت قورمه سبزی، چلو خورشت قیمه و.. در این استان در کنار غذاهای محلی و مخصوص استان؛ برای مهمانان سرو می شود و مهمانان استان زنجان؛ خاطره رنگین و خوش مزه ای از سفره های این منطفه به یاد خواهند داشت.
غذاهای محلی استان زنجان را انواع آش چون: آش بلغور، آش رشته، آش انار، یوتی آش، آبگوشت های محلی، یوتی آش، و انواع غذاهای دیگر چون: کاله جوش، كوفته تركی، انواع دلمه ها، كباب تركی، خورشت مسما با مرغ، خورشت گوجه فرنگی، خوراک هویج، قیمه پلو، حلوای گردو و انواع دسرها، ترشی ها، مرباها، نان ها، سالادها و... تشکیل می دهد.

مردم استان زنجان از نظر تركیب قومی، مجموعه ای از اقوام آریایی، گرجی، ترک و قبیله های ایل خمسه هستند از این رو می توان گفت كه استان زنجان از وحدت نژادی خاصی پیروی نمی کند. اقوام آریایی در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، در این منطقه ساكن شده و طایفه ای از اقوام ترک به نام قنفور در قرن هفتم هجری و اقوام گرجی و ایلات خمسه در دوران صفویه به این ناحیه كوچانده شده اند. اختلاط و امتزاج اقوام گرجی با قبایل ایلات خمسه، تیپ مخصوص زنجانی را با ظاهری دارای پوست گندمی و چشم های میشی و موهای مشكی به وجود آورده که بیش تر در جلگه ها و كناره رودخانه های استان زندگی می كنند.
چشم های سبز و روشن و موهای بور از ویژگی های ظاهری آریایی های اصیل است كه به علت اختلاط نژادی كم تر، همچنان آریایی باقی مانده و بیش تر در بلندی ها و كوهپایه های استان زنجان زندگی می كنند. در استان زنجان؛ خانواده از پدر و مادر و فرزندان تشكیل شده است و در بعضی از خانواده ها پدر و مادر بزرگ نیز همراه بچه ها و نوه های خود زندگی می كنند. ساختار خانواده ها بر پدرسالاری استوار است و تصمیم نهایی را پدر یا پسر بزرگ خانواده می گیرد. در مراسم تدفین و خاک سپاری اموات در شهرها و روستاهای استان زنجان نیز آداب خاصی حاکم است و همکاری و تعاون اهالی استان در این زمینه قابل توجه است.
رعایت آداب و رسوم مراسم تدفین نیز همانند مراسم ازدواج و دیگر آداب و رسوم رایج در منطقه زنجان، از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر متوفی از وضع مالی چندان خوبی برخوردار نباشد، دوستان و نزدیکان وی بدون اطلاع یک دیگر مبلغی را برای مراسم عزاداری و احسان کردن مواد غذایی اختصاص می دهند. در تمام مراسم های مربوط به عزاداری چه متوفی بی بضاعت باشد و چه ثروتمند، آداب تقریباً یکسانی وجود دارد. پوشیدن لباس سیاه، دعوت مهمانان مراسم عزاداری توسط بزرگ فامیل متوفی، دادن وعده های غذایی مخصوص به مهمانان (اگر پنجشنبه باشد، شام و اگر جمعه باشد، ناهار)، برگزاری مراسم شب سوم، شب هفتم و شب چهلم متوفی از جمله ی این آداب و رسوم است که در سطح استان با یک ترتیب ولی به شیوه های گوناگون محلی انجام می پذیرد.
در تمام این مراسم از مهمانان با خرما، حلوا و وعده های غذایی پذیرایی می شود. پذیرش مهمان در بین بازماندگان متوفی تا شب چهلم ادامه خواهد داشت و افراد مختلف برای تسلی خاطر بازماندگان به منزل متوفی می آیند. چند روز بعد از مراسم چهلم متوفی، بستگان بازماندگان متوفی با آوردن پارچه ها و لباس های رنگی از بازماندگان متوفی می خواهند که لباس سیاه نشانه ی عزاداری خود را درآورده و لباس های رنگی بپوشند و فعالیت های طبیعی و روزمره خود را از سر بگیرند که به این مراسم 'قره آچماق' می گویند.

استان زنجان یكی از مناطق شاهراهی ایران است كه از آثار و بناهای تاریخی و آداب اجتماعی و فرهنگی خاص خود برخوردار است. این استان دارای جاذبه های فرهنگی خاصی چون: صنایع دستی، موسیقی و نمایش های محلی، لباس های محلی و دیگر ویژگی های فرهنگی استان به شمار می رود.
انواع صنایع دستی استان زنجان از قبیل: چاقوسازی، گلیم بافی، جاجیم بافی، چاروق دوزی، سفال گری، ملیله كاری، فرش بافی، فلزكاری، مسگری و نقره سازی یکی از مهم ترین جاذبه های فرهنگی استان زنجان به شمار می آید. موسیقی بومی منطقه ی زنجان که همان موسیقی آذری است؛ در وجود «عاشیق‌ها» خلاصه می ‌شود و یکی دیگر از جاذبه های با اهمیت فرهنگی استان زنجان محسوب می شود. پوشش محلی و سنتی زنان و مردان استان زنجان نیز بسیار جالب و قابل توجه است. پوشش مردان را کت و شلوار معمولی با کلاه نمدی با نام محلی کچه بورک و گیوه یا چارق تشکیل می دهد و پوشش محلی زنان نیز از چندین تكه لباس و تزیینات متفاوت چون انگشتر، النگو و... تشكیل شده كه بسته به قدرت اقتصادی افراد، زینت های مختلفی نیز با این لباس ها استفاده می شوند.

بافت انواع قالی و قالیچه در مناطق مختلف استان رواج دارد ولی بیش ترین میزان تولید در منطقه زنجان، ابهر و قیدار دیده می شود. چاقو مهم ترین و معروف ترین صنایع دستی استان زنجان است. چاقوسازان در ساخت چاقو با قالب هایی که‌ در اختیار دارند، شیارهایی روی تیغه چاقو ایجاد می ‌کنند که هر قدر تعداد این ‌شیارها بیش تر باشد، ارزش‌ چاقو زیادتر است‌.
سخت کردن تیغه در اصطلاح چاقوسازان با آب دادن انجام می شود که روشی کاملاً تجربی است و از قاعده خاصی پیروی نمی کند. بسیاری از استادکاران، این مرحله را کاملاً از دیگران مخفی نگاه می دارند. معمولاً نام یا امضای سازنده بر روی انتهای تیغه چاقوهای مرغوب حک‌ می شود. از تولیدات دیگر این استادكاران می توان به قند شکن اشاره كرد. این محصول از ظریف ترین محصولات آن ها است كه تا تولید نهایی مراحل بسیاری را پشت سر می گذارد و ساخت آن كار بسیار پرزحمتی است.