تاپیک جامع دندان پزشکی

معمولا اولين دندان دايمي كه رويش مي كند، دندان آسياي بزرگ اول يا دندان شماره 6 است و چون اين دندان در حدود 6 سالگي در مي آيد، دندان 6 سالگي نام دارد. محل اين دندان در پشت دندان آسياي دوم شيري است و بدون اينكه دندان شيري بيفتد، اين دندان رويش مي كند. به عبارت ديگر اولين دندان دايمي غير جانشين كه در پشت دندانهاي شيري رويش مي كند، دندان 6 سالگي است.

به دليل اينكه رويش اين دندان، با افتادن دندان شيري همراه نيست، بسياري از والدين فكر مي كنند كه اين دندان هم شيري است و با اطمينان اين كه اگر دندان شيري بيفتد، دندان ديگري بجاي آن مي رويد، كوششي براي تمييز نگهداشتن آن نمي نمايند به اين تريتب دندان 6 سالگي بايد تا آخر عمر در دهان باقي بماند، خيلي زود پوسيده شده و ازبين مي رود. در ابتداي رويش، دندانها استعداد بيشتري براي پوسيدگي دارند و بايستي در تمييز نگه داشتن آنها دقت بيشتري كرد. بي توجهي به دندان 6 سالگي باعث پوسيدگي شديد آن و در موارد زيادي منجر به از دست رفتن اين دندان مي شود. دندان در 6 سالگي، الگوي رويش ساير دندانهاي دائمي است و رويش صحيح و مرتب بقيه دندانها به وجود دندان 6 سالگي بستگي دارد.

تعداد دندانهاي دايمي 32 عدد است. تعداد 28 عدد از آنها در سن 6 تا 12 سالگي رويش مي كند. دندانهاي عقل معمولا از 17 سالگي به بعد در مي آيند.
تعداد دندانهاي دايمي در هر نيمه فك 8 عدد است كه به ترتيب از خط وسط بطرف عقب عبارتست از :
دندان پيش مياني. كه بطور قراردادي با شماره 1 نشان داده مي شود.
دندان پيش طرفي يا شماره 2.
دندان نيش يا شماره 3.
دندان آسياي كوچك اول يا شماره 4.

دندان آسياي كوچك دوم يا شماره 5.
دندان آسياي بزرگ اول يا شماره 6 يا دندان 6 سالگي .
دندان آسياي بزرگ يا شماره 7.
دندان آسياي بزرگ سوم يا شماره 8 يا دندان عقل.
براي نامگذاري اين دندانها همانند دندانهاي شيري علامت اختصاري به كار مي رود ولي در اين حالت از شماره دندانها استفاده مي شود.
دندانهاي دايمي براي داشتن تغذيه سالم. تكلم صحيح و حفظ زيبايي چهره بكار مي روند و همانند بقيه اعضاي بدن براي تمام عمر پيش بيني شده اند. لذا مراقبت و نگهداري آنها از ابتداي رويش ضروري است.

در دهان يك انسان بالغ 32 دندان وجود دارد، چهار عدد از آنها كه بعد از بقيه دندانها در آخر قوس‌هاي دنداني رويش مي‌يابند دندانهاي عقل ناميده مي‌شوند. سن تقريبي شروع تشكيل آنها در استخوان فك 10-9 سالگي بوده، تاج در 14 سالگي كامل شده و در سالهاي آخر دوره نوجواني شروع به رويش در داخل استخوان نموده و بعد از 16 سالگي در دهان ظاهر مي‌گردند. وجه تسميه اين دندان زمان رويش آنها به داخل حفره دهان است كه مصادف با بلوغ فكري است. در طي رشد و تكامل فكين معمولاً جا براي رويش اين دندانها فراهم مي‌گردد. دندان عقل اگر درست و بجا رويش يابد ، مثل بقيه دندانها مفيد و موثر در سيستم جونده بوده و عليرغم تصور غلط عاميانه در اين موارد نبايد كشيده شوند.
دندانهاي عقل نهفته كدامند؟
اگر فك متناسب با رويش دندان رشد كافي نداشته باشد و يا به عبارت ديگر با رشد فك جا براي رويش اين دندان فراهم نگردد و يا جهت و مسير رويش آنها غير عادي باشد، قادر به رويش نبوده و در استخوان نهفته باقي مي‌مانند.
تشخيص دندان نهفته در فك چگونه است؟
دندانپزشكان با معاينه داخل دهان و با كمك راديوگرافي وجود دندانهاي عقل نهفته را تشخيص مي‌دهند.

دندان عقل نهفته اگر درآورده نشود چه عوارضي دارد؟
دندانهاي نهفته مشكلات عديده‌اي را مي‌توانند در آينده ايجاد نمايند:
1 - عفونت لثه؛ لثه پوشاننده دندان نهفته‌اي كه تعدادي از آن به محيط دهان باز شده بطور مكرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناك مي‌گردد.
2 - عفونت استخوان
3 - آبسه و سلوليت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسيده و باعث تخريب دندان و استخوان مي‌گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهاي نرم گونه، گردن، حلق و زير زبان سرايت كند ايجاد آبسه و يا تورم منتشر بافت نرم را كه سلوليت ناميده مي‌شود مي‌كند كه توام با درد، تب، تورم ، قرمزي و مشكل در بازكردن دهان خواهد بود.
4 - صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ريشه دندان مجاور ممكن است باعث تحليل ريشه آن شود.
5 - ايجاد كيست؛ كيسه نازكي تاج دندان رويش نيافته را در استخوان فك در برگرفته است كه بعد از رويش دندان به داخل حفره دهان از بين مي رود. اگر دندان رويش نيابد ممكن است بزرگ شده و تبديل به كيست گردد. كيست‌ها تدريجاً بزرگ شده و سبب تخريب و تضعيف استخوان و مشكلات بعدي مي‌گردند.
6 - درد؛ يك دندان عقل نهفته مي‌تواند ايجاد دردهاي با علت نا مشخص و منتشر به نواحي سر و گردن نمايد.
7 - حركت دنداني؛ اعتقادي وجود دارد كه ممكن است فشار ناشي از اين دندانها سبب بي نظمي در رديف دندانها شود كه از نظر علمي ثابت شده نمي‌باشد.
دندانهاي عقل نهفته را چه بايد كرد؟
اگر دندانپزشك تشخيص دهد كه دنداني قادر به رويش نمي‌باشد، بايد آن را كشيد.
زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع مي‌باشد؟
اين دندانها تا جايي كه قادر به رويش باشند، بطرف سطح حركت مي‌كنند و معمولاً در سطح پشتي دندانهاي آسياي بزرگ دوم گير مي‌افتند و جلوتر نمي‌روند. اين حالت معمولاً در سنين 16 تا 17 سالگي اتفاق افتاده و بهترين زمان براي درآوردن آنهاست. در اين سن به دليل وجود كيسه رويشي بزرگي كه تاج دندان را در بر گرفته و همچنين به اين علت كه ريشه دندان هنوز رشد نكرده و كوتاه مي باشد، كشيدن آنها را آسان مي‌كند، ضمن اينكه از بروز عوارض فوق‌الذكر و عوارض حين جراحي نيز پيشگيري مي‌شود. بيحسي موقت؛ در بعضي افراد ريشه‌هاي كامل شده، مجاور كانال عصبي بوده و كشيدن دندان ممكن است باعث بيحسي كوتاه مدت و گاهاً طولاني بشود. سينوزيت؛ سينوس فك بالا يك حفره بزرگ و طبيعي است. بر اثر شكل‌گيري و طويل شدن ريشه دندان عقل بالا، ممكن است مجاورت ريشه با سينوس خيلي نزديك شده و در حين كشيدن حفره سينوس باز شده و يا عفوني گردد.
درآوردن ديرتر دندانهاي عقل تا سنين بالاتر و سالمندي چه مشكلاتي دارد؟
موكول نمودن درآوردن دندانهاي عقل به سنين سالمندي ممكن است مشكلات ذيل را به همراه داشته باشد:
- با افزايش سن ريشه‌ها قطورتر شده و ممكن است كشيدن دندان را سخت‌تر كند.
- التيام ضعيف تر بعد از كشيدن دندان
- پوسيدگي دندانهاي مجاور
- احتمال فك جوش شدن دندان
- احتمال شكسته شدن استخوان در افراد پير در حين جراحي و درآوردن دندان
- كاهش تحمل بيمار به دليل شرايط سني و درمانهاي پزشكي از قبيل مصرف داروهاي قلبي، ريوي و...

الف) شناسنامه :
در اين طرح براي كليه دانش آموزان ابتدايي شناسنامه دندانپزشكي تهيه مي گردد. و با توجه به شرايط و امكانات موجود، اولويت تهيه شناسنامه با دانش آموزان اول ابتدايي مي باشد و به مرور دانش آموزان بالاتر را نيز شامل مي شود.در اين شناسنامه اطلاعات خانوادگي دانش آموز، وضعيت سلامت عمومي، وضعيت دهان و دندانها و همچنين خدمات ارائه شده براي دانش آموز ثبت مي گردد. تكميل كردن شناسنامه توسط دندانپزشكان و بهداشتكاران شاغل در مراكز بهداشتي درماني شهري انجام مي گيردو معلم داوطلب مدرسه موظف است موارد نيازمند درمان را پيگيري نمايد.
اين شناسنامه ها تا پايان سال پنجم ابتدايي استفاده مي گردد و پس از آن به پرونده دانش آموز ضميمه مي شود .

ب ) دهان شويه :

استفاده از دهان شويه سديم فلورايد. با توجه به اينكه تهيه دهان شويه سديم فلورايد پر هزينه مي باشد، توزيع دهان شويه با در نظر گرفتن اولويت در مناطقي كه ميزبان فلورايد آب آشاميدني آنها كمتر از PPM 4/0 مي باشد (ميزان نورمال از PPM 4/0 تا PPM 1 است ) توزيع ميگردد. نظارت بر كيفيت اجراي استفاده از دهان شويه در مدارس به عهده معلمين داوطلب هر مدرسه مي باشد.

مسواک زدن قبل از استفاده از دهانشويه.

استفاده از دهانشويه سديم فلورايد.

مدرسه شهيد چمران - ناحيه 5 آموزش و پرورش استان اصفهان. كلاس اول.سال تحصيلي80-79

چه موقع دندانپزشك براي نخستين بار بايد كودك را معاينه كند؟
اولين ويزيت بايد نزديك به اولين سال تولدش باشد. هنگامي كه اولين دندانها در دهان رويش مي‌يابند كه معمولاً بين سنين 6 تا 12 ماهگي صورت مي‌گيرد بچه شما بايد توسط دندانپزشك كودكان معاينه شود. معاينه بموقع و مراقبتهاي به موقع، لبخند زيبا و سلامت دندانهاي كودك شما در حال و آينده را به ارمغان مي‌آورد.
چرا اينقدر زود؟ مگر يك كودك يكساله يا چند ماهه چه مشكلات دندانپزشكي ممكن است داشته باشد؟
با اهميت‌ترين دليل آن ايجاد و تنظيم يك برنامه مراقبتي است. مشكلات دنداني ممكن است خيلي زود بروز نمايند و بزرگترين مشكل مربوط به پوسيدگيهاي ناشي از شير دادن با شيشه به نوزاد با هدف خواباندن او مي‌باشد. وقتي نوزاد شما شبها موقع خواب شير خورده(از مادر يا شيشه شير) و يا از آب قند و آب ميوه استفاده مي‌شود در معرض خطر جدي پوسيدگي قرار مي گيرد. نگراني ديگر مربوط است به بيماريهاي لثه. تحقيقات نشان مي‌دهد كه بسياري از كودكاني كه بين سنين 2 تا 3 سالگي قرار دارند، داراي دست كم التهابي خفيف در بافت لثه‌اي مي باشند. اولين ويزيت دندانپزشكي، بهترين فرصت براي پيشگيري از بروز مشكلات دندانپزشكي است. كودكاني كه دندانهاي سالم دارند، جويدن غذا را بهتر انجام داده و حرف زدن را به وضوح و درست ياد مي‌ گيرند و ضمناً لبخندي توأم با اعتماد به نفس دارند. كودك شما از حالا شروع مي‌كند كه عمري را با عادات دنداني خوب بسر برد.
چگونه مي توان از پوسيدگي دنداني ناشي از شيردادن و شيشه شير جلوگيري كرد؟
شما هيچوقت نبايد با شير دادن از سينه، شيشه شير يا آب ميوه و يا ديگر مايعات شيرين بچه را بخوابانيد. در اين مواقع مي‌توانيد از شيشه حاوي آب و يا از پستانك‌هاي گول‌زن استفاده كنيد. با مراجعه و مشاوره با دندانپزشك كودكان از مقدار كافي فلورايدي كه توسط آب و مواد غذايي كه با هدف پيشگيري از پوسيدگي به بچه شما مي‌رسد مطمئن شويد.
چه زماني بايد شيردادن با سينه و يا با شيشه متوقف شود؟
با اطمينان از بهداشت و سلامت دندان، كودكان معمولاً از سن 12 ماهگي به بعد از شير گرفته مي‌شوند. براي كودكان شير، غذايي كامل و لازم بوده و بهتر است تغذيه با آن ادامه يابد ولي بايد توجه داشت براي خواباندن به او خورانده نشود.
آيا مكيدن انگشت شست و يا انگشتان ديگر جاي نگراني دارد؟
عادت مكيدن انگشتان براي كودكان امري طبيعي و غريزي است و معمولاً از دو سالگي به بعد از بين مي‌رود، ولي اگر تا 4 سالگي ادامه يافت و شما از ترك آن دلسرد و نوميد شديد بايد بدانيد كه طولاني شدن اين عادت مي‌تواند ايجاد تغييراتي چون شلوغي و كجي دندانها و مشكلات فكي بنمايد. دندانپزشك با ارائه راهكارهايي چگونگي پيشگيري از طولاني شدن اين عادت را به شما آموزش مي دهد.
از چه زماني بايد دندانهاي كودكان را تميز كرد؟
هرچه زودتر، بهتر. در دوره نوزادي توسط يك پارچه تميز و نم‌دار لثه و دندانهاي كودكتان را تميز كنيد. اگر دندانپزشك كودكتان استفاده از فلورايد را بمنظور جلوگيري از پوسيدگي توصيه نموده است. شما با ماليدن مقدار كمي از خمير دندان حاوي فلورايد، دندانهاي او را تميز كنيد. بعدها دندانهاي كودكتان را با استفاده از خمير دندان فلورايددار و مسواك‌هاي كوچك و نرمي كه بدين منظور ساخته شده‌اند ، مسواك نمائيد. ضمناً از ياد نبريد كه بيشتر بچه‌ها از مسواك زدن صحيح و مؤثر، عاجز و ناتوانند.
چند توصيه مهم در مورد دندان درآوردن؟
از سن 6 ماهگي تا 3 سالگي به هنگام رويش دندانهاي شيري، لثه مقداري آزردگي پيدا مي‌كند. بيشتر كودكان در اين مواقع از ليسك‌هاي دندان‌گير، قاشق سرد و يا پارچه‌هاي مرطوب خوششان مي‌آيد. برخي از والدين حلقه‌هاي دندان‌گير خنك شده را به دست بچه مي‌دهند و برخي هم ماليدن لثه‌هاي نوزادشان را بوسيله انگشتان تميز لازم مي‌دانند.

دوران دبستان براي كودكان دوران پرجنب و جوشي بشمار مي رود. به همين ميزان، صدمات وارده به سر و صورت كودكان زياد است. عواملي نظير زمين خوردن،‌ورزش، سقوط از پله، ضربه به دهان هنگام آب خوردن از شير آب ..... سبب وارد شدن آسيب سر و صورت مي گردد. از صدمات وارده به ناحيه سر و صورت، وارد آمدن ضربه به دندانهاي كودكان بسيار شايع تر است. در تمام سنين ضربه در پسرها شايع تر از دخترها مي باشد. عواملي مثل جلو زده بودن دندانهاي بالا و باز بودن لب ها هم اين امر را تشديد مي كند.

شكستن اجسام سخت

از جمله آسيب هاي موجود، وارد آمدن فشار زياد به دندان،‌هنگام شكستن پسته، فندق و ... با دندان مي باشد. در صورت شكستن دندان پس از اعمال فشار زياد روي آن،‌حتماً بايد جهت درمان كودك را به دندانپزشك ارجاع داده و منتظر درد گرفتن دندان كودك نباشيم.
ضربه

گاهي در اثر ضربه هاي خارجي، لبه دندان شكستگي پيدا مي كند. شكستگي لبه دندان هر اندازه كه باشد. لازم است جهت ترميم دندان، كودك را نزد دندانپزشك فرستاد. زيرا بر اثر باز شدن عاج دندان به تدريح مواد آلوده كننده وارد مغز دندان شده و حيات دندان را به خطر مي اندازد.

جابجايي دندان

در موارد شديدتر ممكن است دندان دچار لقي شده، يا به داخل استخوان فك فرو رفته، و يا از جاي خود بيرون زده باشد. در مواردي لثه دچار پارگي و خونريزي مي شود،‌و يا در قسمتي از دهان كبودي ايجاد مي شود.

گاهي شدت ضربه به حدي است كه علاوه بر دندانها، استخوان فك نيز دچار شكستگي مي شود. در همه اين موارد بايد كودك را سريعاً به نزد دندانپزشك برد.
يكي از مسايلي كه در هنگام ضربه به دندانها رخ مي دهد،‌ بيرون افتادن دندان از دهان است. در اين مواقع حفظ دندان دايمي كودك بستگي به اقدامات صحيحي دارد كه بلافاصله پس از بيرون افتادن دندان انجام مي دهيم. متأسفانه تا كنون تعداد زيادي از دندانهاي دايمي كودكان در اثر ناآشنايي به اين امر از دست رفته است.

دندان را پيدا كنيد. براي برداشتن دندان، آن را از ناحيه تاج بگيريد و به ريشه دندان دست نزنيد. دندان را با فشار ملايم آب ولرم بشوييد. براي شستن دندان روي ريشه نبايد دست يا پارچه كشيده شود. در غير اين صورت الياف نگهدارنده دندان آسيب مي بيند.

اگر محل دندان صدمه زيادي نديده ، مثلاً فك نشكسته يا لثه پاره نشده باشد، دندان را در حفره خود قرار دهيد. براي اين كار دقت نماييد سطوح خارجي و داخلي دندان بطور صحيح قرار گيرد. سطح خارجي و داخلي دندان صاف و سطح داخلي يا زباني گود مي باشد. براي تشخيص مي توانيد از شكل دندانهاي مجاور استفاده كنيد. در هنگام جاگذاري از دستكاري محل دندان بطور جدي خودداري كنيد.
پس از اينكه دندان را در محل خود قرار داديد،‌با انگشت و به ملايمت لبه هاي لثه را فشار داده و تكه اي گاز يا پارچه تميز مرطوب روي دندان قرار دهيد. سپس از كودك بخواهيد كه با فشار دادن دندانهاي خود، آن را نگه دارد.
در صورتي كه قادر به قراردادن دندان در محل خود نيستيد، دندان را در يك ليوان شير با آب جوشيده سرد شده قرار دهيد. در صورت عدم دسترسي از آب معمولي استفاده كنيد همچنين مي توان دندان را در دستمال تميز مرطوبي قرار داد. مهم اين است كه دندان به هيچ وجه در محيط خشك نگهداري نشود.
كودك را هرچه سريعتر به نزد دندانپزشك برده تا دندان را پس از جاگذاري، ‌به دندانهاي ديگر ثابت كرده و سپس چندين ماه تحت مراقبت قرار مي دهد.
هر چه زمان بيرون بودن دندان از دهان كمتر باشد و دندان در اين مدت مرطوب بماند، در نتيجه درمان رضايت بخش تر است و دندان مي تواند دوباره در جاي خود محكم شود. بنابراين با مراجعه هرچه زودتر، حتي الامكان در فاصله زماني كمتر از نيم ساعت، احتمال پيوند دوباره دندان با استخوان(‌توسط الياف دور دندان ) ‌بيشتر مي شود.

كودك نياز دارد كه يك رژيم غذايي متعادل براي شكل‌گيري و تكامل دندانها داشته باشد، وي همچنين براي اينكه لثه‌اي سالم كه دندانها را در بر مي‌گيرد داشته باشد، نيازمند به داشتن يك رژيم غذايي كامل است. يك برنامه غذايي با مقادير بالاي كربوهيدرات مانند مواد قندي و نشاسته‌اي مي‌تواند براي كودك شما، ايجاد ريسك بالايي از نظر ابتلاي به پوسيدگي دنداني نمايد.

ابتدا، مطمئن شويد كه برنامه غذايي او متعادل و كامل مي‌باشد. سپس ببينيد كه چند مرتبه در روز از غذاهاي حاوي مواد قندي و نشاسسته‌اي مصرف نموده است. غذاهاي نشاسته‌اي شامل نان، برنج، شيريني و چيپس و سيب‌زميني مي‌باشد. هنگامي كه او را از نظر مصرف اين مواد كنترل مي‌كنيد، بهتر است نگاهي نيز به ظرف محتوي اين مواد و همچنين شيريني و شكلات‌ها داشته باشيد. بعضي از مواد غذايي شامل يك يا چند نوع قند مي‌باشند و بايد بدانيد كه همه انواع قندها مي‌توانند باعث پوسيدگي شوند. ميوه‌ها و برخي سبزيجات و محصولات لبني دست كم داراي يك نوع قند مي‌باشند. قند را مي‌توان در تجزيه بسياري از مواد غذايي پيدا كرد، حتي در برخي از مواد غذايي كه طعم شيرين ندارند براي مثال در كره ، بادام زميني و بسياري از سس‌ها و ژله‌ها.

هنگام خواب و يا براي خواباندن نوزاد به وي شير، آب ميوه و آب قند ندهيد. هنگامي كه نوزاد به خواب مي‌رود وجود مقداري از اين مواد در دهان زمينه را براي رشد ميكروبها فراهم مي نمايد. ميكروبها با تجزيه مواد قندي، توليد موادي اسيدي كرده و باعث پوسيدگي دندانها مي‌شوند. با عدم در دسترس نهادن بطري شير و ديگر مواد قندي در موقع خواب از دندانهاي كودكان خود مراقبت نمائيد. در صورت نياز براي خواباندن آنها توصيه مي‌شود از پستانك‌هاي گول‌زن و بطري محتوي آب استفاده كنيد.

پيش از شروع كار بايد از بيمار خواست كه از دهان شويه استفاده كند تا تعداد ميكروب ها يدهان كاهش يابند. اين دهان شويه بايد خاصيت مانايي ( residual activity) داشته باشد تا در طي درمان سطح ميكروبها را پائين نگهدارد.

برروي دستان كادر دندانپزشكي ميكروارگانيسم هاي ثابت و گذرا حضور دارند. اغلب ميكروارگانيسم هاي ثابت موجود روي لايه سطحي پوست چندان بيماريزا نيستند، اما مي توانند سبب عفونت هاي پوستي شوند. تماس كادر دندانپزشكي با بيمارا يكي از منابع وجود ميكروارگانيسم هاي گذرا بر روي دست است. خطر انتقال عفونت توسط ميكروارگانيسم هاي گذرا و ثابت را از بين ميبرد يا مهار مي كند.
كادر دندانپزشكي بايد پيش و پس از پوشيدن دستكش و پس از تماس اتفاقي دست بدون دستكش با سطوح يا اشياء آلوده، دستهايشان را بشويند.
براي اغلب اعمال دندانپزشكي، صرفاً شستن دستها با صابون معمولي كافي است . در اعمال وسيع تر از صابون هاي ضد ميكروبي استفاده كنيد . در صورتي كه دستشويي، حوله كاغذي و صابون در جاي مناسب قرار داشته باشند، كادر دندانپزشكي تشويق مي شوند كه دستهايشان را بشويند. پس يكي از نكات مهم فراهم نمودن فضاي مناسب شستشو در محل مطب است و استفاده از شيرهاي آرنجي و پدالي نيز توصيه مي شود. در شيوه معمول شستن دستها، كافي است كه به مدت ده ثانيه دست هاي آغشته به صابون را زير جريان آب محكم به هم بماليد. پس از آن يايد دست ها را كاملاً آب كشيد. پيش از پوشيدن دستكش، دست ها را كاملاً خشك كنيد.
آن گروهي از كادر دندانپزشكي كه زخم باز يا درماتيت مترشحه دارند بايد تا هنگام بهبودي از تماس مستقيمبا بيمار يا وسايل كار خودداري كنند. در اين موارد استفاده از دستمال هاي ضدعفوني كننده نيز توصيه مي گردد.

كادر دندانپزشكي بايد از وسايل حفاظت شخصي استفاده كنند. وسايلي هم چون عينك يا شيلد تا حد چانه، دستكشهاي يك بار مصرف با قابليت فيلتراسيون خوب و پوشش حفاظتي در مواردي كه احتمالي تماس يا پاشيده شدن مايعات بدن و تماس با غشاهاي مخاطي وجود دارد. همچنين از تجهيزات حفاظتي بايد به هنگام تماس با اشياء يا سطوحي كه احتمال آلودگي آنها نيز وجود دارد، استفاده شود. اين اشياء يا سطوح ممكن است با خون، بزاق يا ساير بافت ها آلوده شده باشند.
دستكش ها اشباء يك بار مصرف هستند و نه بايد از آنها دوباره استفاده كرد. دستكش هاي يكبار مصرف را نبايد شست تا پودر اضافي آنها پاك شود . دستكشهاي پاره شده يا در شرف پاره شدن را بايد بلافاصله تعويض كرد. از دستكشهاي طبي يكبار مصرف از جنس لاتكس، وينيل يا ساير مواد يك بار مصرف مي توان براي معاينه و درمان هاي مختلف استفاده كرد. مي توان براي پرهيز از آلوده شدن اشياء در طي درمان روي دستكش هاي آلوده شده در حين كار از دستكشهاي پلاستيكي ( از جنس كيسه فريزر ) استفاده كرد. البته هيچگاه نبايد از اين دستكش هاي پلاستيكي به تنهايي براي محافظت دستها از آلودگي يا در طي انجام اعمال دندانپزشكي استفاده كرد. در صورت عدم استفاده از اين دستكش هاي پلاستيكي بر روي دستكشهاي اصلي، بايد پيش از ترك اطاق مطب آنها را از دست خارج كرد و پس از بازگشت دوباره به اتاق مطب دستكش هاي جديد به دست كرد. دست ها را بايد پيش و پس از پوشيدن دست دستكش شست.
ماسك جراحي : هر گاه احتمال وجود ذرات آب به هنگام درمان وجود داشته باشد بايداز ماسك هايي استفاده كرد كه توانايي فيلتراسيون آنها حداقل 95% براي ذراتي به اندازه 5 ـ 3 ميكرون باشد. ماسك را بايد براي هر بيمار يا حتي اگر در طي درمان يك بيمار شدت ذرات آب معلق در هوا بسيار زياد باشد ، عوض كرد. در برخي از متون مرجع توصيه شده است كه از هر ماسك در نواحي پر رطوبت حداكثر 20 دقيقه و در شرايط آب و هوايي خشك حداكثر 60 دقيقه استفاده شود. به هنگام زدن ماسك به صورت فقط بايد حاشيه آن را گرفت و دستها نبايد با سطح آن تماس پيدا كنند . ماسك نبايد با دهان تماس داشته باشد، زيرا رطوبتي ناشي از اين تماس قدرت فيلتراسيون آن را كاهش مي دهد. بايد از ماسكي استفاده شود كه با شكل صورت متناسب باشد. شيلد صورت نمي تواند جايگزين ماسك جراحي شود.
عينك محافظ بايد لبه هاي جانبي ثابت داشته باشد، ضد بخار و ضد خش باشد و بتوان آن را بين بيماران با قرار دادن در يك ماده پاك كننده تميز كرد. شيلد صورت مي تواند جايگزين عينك محافظ شود.
روپوش محافظ بايد يقه بلند داشته باشد و دست ها را بپوشاند. در اعمال معمول دندانپزشكي استفاده از روپوش هاي كوتاه يا بلند از جنس پنبه يا پنبه / پلي استر معمولاً كفايت مي كند. نوع و خصوصيات روپوش معمولاً به نوع آلودگي احتمالي بستگي دارد. روپوش را يا بايد حداقل روزانه عوض كرد يا در صورت وجود آلودگي مشهود بايد بلافاصله نسبت به تعويض آن اقدام كرد . كادر دندانپزشكي نبايد روپوش آلوده را براي شستشو به منزل ببرند. د صورت امكان يا بايد آنها را درمطب شست يا بايد با قرار دادن كيسه هاي مناسبي كه احتمال نشتي نداشته باشند و با چسباندن برچسب مشخصي بر روي كيسه كه حاكي از آلودگي محتويات داخل آن باشد، به خشكشويي سپرد تا كاركنان خشكشويي ملاحظات كلي شستشوي لباسهاي آلوده را مورد آنها رعايت كنند . از روپوش هاي يكبار مصرف نيز به شرط تعويض روزانه آنها يا تعويض در طي كار بلافاصله پس از وجود آلودگي مشهود، مي توان استفاده كرد . روپوش آلوده را به مدت 30 دقيقه بيش از شستشو در محلول هيپوكلريت سديم (وايتكس خانگي رقيق شده به نسبت 1 به 10 ) و يا مطابق با دستورالعمل ذكر شده از سوي توليد كننده قرار دهيد.
به هنگام جابه جايي و تميز كردن ابزارهاي آلوده، تميز كردن يونيت و دستگاهها و تميز و ضدعفوني كردن سطوح، حتماً بايد از دستكش مقاوم در برابر سوراخ شدگي ( دستكش كار )، ماسك، روپوش و عينك محافظ استفاده كرد. دستكش هاي كار مخصوص در صورتي كه خاصيت محافظ خود را به هر علت از ديت بدهند بايد دور انداخته شوند. به هنگام مخلوط كردن و يا استفاده از مواد شيميائي ضد عفوني كننده يا استريل كننده، حتماً بايد از دستكش هاي فوق الذكر، عينك محافظ چشم يا شيلد صورت و ماسك استفاده كرد. دستكش هاي كار مخصوص استفاده شده آلوده تلقي مي شوند و بايد آنها را به شكل متناسب با نوع آلودگي ضدعفوني يا استريل كرد.
نكته: با افزايش استفاده از دستكش هايي از جنس لاتكس براي كنترل عفونت بروز آلرژي نسبت به لاتكس و ساير حساسيتها نيز بيشتر شده است . احتمال بروز حساسيت نسبت به لاتكس در برخي افراد بيشتر است. اين افراد عبارتند از كساني كه سابقه جراحي هاي متعدد دارند به خصوص جراهي هايي كه در آن از لوله هاي لاستيكي يا درن (drain) استفاده شده باشد، بيماران مبتلا به Spina bifide ، كادر مراكز درماني و كساني كه نسبت به مواد ديگر سابقه حساسيت دارند. در تهيه تاريخچه پزشكي بيمار حتما بايد پرسشهايي وجود داشته باشد كه احتمال حساسيت بيمار به لاتكس را مشخص كند. اگر بيماري سابقه حساسيت به لاتس داشته باشد، نبايد از دستكشهايي از جنس لاتكس رابردم از جنس لاتكس يا ساير وسايل لاتكس در طي درمان بيماران استفاده كرد. بيماران حساس به لاتكس را بايد در ابتداي زمان كار معاينه و درمان كرد تا احتمال مجاورت آنها با لاتكس يا پودر دستكش و وسايل لاتكسي به حداقل برسد.
آن گروهي از كادر دندانپزشكي كه دچار علايم حساسيت به لاتكس، از جمله قرمزي پوستخارش يا سوزش هستند بايد به پزشك مراجعه كنند، از آنجا كه مواد مختلف از جمله مواد رزيني كه مي توانند از دستكش عبور كنند، ممكن است موجب حساسيت باشند، نبايد خود درماني كرد زيرا مي تواند احتمال بروز واكنش هاي آلرژيك جدي را تشديد كند.

در طي تميز كردن ابزارها بايد از دستكش كار، ماسك، عينك محافظ و روپوش يا پيش بند محافظ استفاده كرد.
تمام وسايل يك بار مصرف بايد پس از مصرف دور انداخته شوند. تمام وسايل ديگر كه با خون، بزاق يا غشاء هاي مخاطي بيمار تماس يافته اند بايد با اتوكلاو، دستگاه استريل كننده با گاز شيميايي غير اشباع شده ( unsaturated chemical vapor sterilizer )، فور يا استريل كننده با حرارت خشك يا گاز اكسيداتيلين پيش از مصرف دوباره استريل شوند. استفاده از اكسيداتيلين براي ابزارهاي روغن خور ( Inbricated ) همچون هندپيس مناسب نيست، زيرا گاز نمي تواند به روغن نفوذ كند.
زمان لازم جهت استريل در اتوكلاو، در دماي 121درجه C و فشار 15 PSI به مدت بيست دقيقه، يا 134درجه C و فشار 30 PSI به مدت 5 دقيقه و با حرارت خشك ( فور ) 170 درجه C يكساعت يا 160 درجه C دو ساعت مي باشد.
استريليزاسيون از طريق غوطه ور كردن در يك ماده شيميائي دقيقاً غلظت، زمان و دماي ذكر شده روي محصول توسط توليد كننده را رعايت كنيد. مجموعه اعمال تميز كردن وسايل ازكنار صندلي دندانپزشكي آغاز مي شود. براي سهولت پاك كردن وسايل بايد آنها را مرطوب نگهداشت.
بنابراين، اگر قرار نيست وسايل بلافاصله تميز شوند، بايد آنها را در يك محلول نگهداري كرد تا خون و ذرات آلوده روي آنها خشك نشود. تمام وسايل بايد درون دستگاه پاك كننده اولتراسونيك يا دستگاه شستشوي وسايل كاملا تميز شوند. فقط بايد از مواد پاك كننده مخصوص دستگاه اولتراسونيك يا دستگاه شستشوي وسايل استفاده كرد. ميكروب كش هاي شيميائي را نبايد در اين دستگاه استفاده كرد وسايل تيز را نبايد با دست سائيد، اما اگر تميز كردن دستي وسايل لازم باشد بايد از يك برس دسته بلند تميز استفاده كرد و وسايل را براي پرهيز از پاشيده شدن مايعات به اطراف درون مايع نگه داشت. اين برس ها بايد يك بار مصرف يا قابل اتوكلاو كردن باشند. به هنگام برس زدن دستي وسايل بايد مراقب بود تا آسيبي به دستها وارد نشود . اگر قرار است وسايل گاز اكسيداتيلن، حرارت خشك يا بخار شيميايي غير اشباع شده استريل شوند، بايد آنها را كاملاً خشك كرد. پيش از استريليزاسيون يا بخار آب، بخار شيميايي، حرارت خشك يا گاز حتماً بايد لوازم را ( با استفاده از كيسه هاي مناسب، يا قاب ها و كاست هاي مخصوص ) بسته بندي كرد و پس از استريليزاسيون نيز به همان ترتيب نگهداري كرد تا از آلودگي آنها بر اثر تماس با محيط جلوگيري شود. روي بسته ها تاريخ و نام فرد استريل كننده را ذكر كنيد تا امكان كنترل موارد احتمالي وجود داشته باشد. دقت كنيد كه هيچ گاه مستقيماً با ماژيك روي سطح كاغذي بسته ها يا كيسه ها ننويسيد. برچسب هاي مخصوص با نوشتن روي سطح پلاستيكي بسته ايرادي ندارد.

تمام توربين ها، كنتراانگل ها، ايرموتورها و رابط هاي انگل به ايرموتور يا ميكروموتور بايد بين بيماران با حرارت خشك استريل شوند، توصيه هاي توليد كننده وسايل براي تميز كردن و استريل كردن وسيله بايد دقيقاً رعايت شوند.
پس از پايان كار هر بيمار 20 تا 30 ثانيه پدال را فشار دهيد تا شلنگ هاي آب و هوا و خود وسيله شسته شوند. وسيله را از شلنگ جدا كنيد و سطوح خارجي ـ داخلي آن را برابر توصيه هاي توليد كننده آن تميز كنيد. وسيله را پيش از استريليزاسيون بسته بندي كنيد و آن را مطابق با دستورات توليد كننده استريل كنيد. اگر توليد كننده قبل يا بعد از استريليزاسيون توصيه كرده است كه وسيله را روغن بزنيد، مطابق دستورات او عمل كنيد. توصيه شده است كه براي هر وسيله از يك اسپري روغن جداگانه استفاده شود تا احتمال انتقال عفونت بين وسايل از بين برود.

بر طبق توصيه هاي CDC تمام لوله هاي آب يونيت و يا لوله هاي مربوط به هندپيس ها و پوار آب و هوا بايد پيش از نصب وسيله روي آنها با فشردن پدال يا دكمه پوار چندين دقيقه كار كنند تا كاملاً شسته شوند و بين بيماران نيز بايد اين كار 30 ـ 20 ثانيه تكرار شود. اما تحقيقات نشان داده اند كه انجام اين شيوه به تنهايي روشي موقتي و ناكافي براي جلوگيري از آلودگي آب است.
بخش هايي از سيستم آب يونيت كه داراي دريچه هاي ضد برگشت ( anti retracting valve ) هستند بايد به طور هفتگي بازديد شوند. به جاي آنها مي توان از سيستم هايي استفاده كرد كه فشار مثبت مداوم ايجاد مي كنند. بايد از سر ساكشن ها و سر پوارهاي يك بار مصرف استفاده كرد. لوله هاي ساكشن بايد پس از درمان هر بيماركاملاً شسته شوند تا از خشك شدن خون با مواد ديگر درون آنها جلوگيري شود.
سطوح مختلف، از جمله ديوارها، كف زمين، كابينت ها و تجهيزات را مي توان به سه دسته تقسيم كرد : سطوح تماس، سطوح انتقالي و سطوحي كه بر اثر ترشح ـ پاشيده شدن آلوده مي شوند.

الف ) سطوح تماس
سطوحي هستند كه در طي اعمال دندانپزشكي مورد تماس قرار مي گيرند و آلوده مي شوند. دسته چراغ يونيت، دكمه هاي كنترل يونيت، اهرم تنظيم پشتي سريونيت و دكمه هاي كنترل صندلي از جمله اين سطوح هستند.
تماس با اين سطوح را بايد به حداقل رساند. در صورت ضروري بودن تماس، اين سطوح بايد پاك و ضدعفوني شوند يا با محافظي مقاوم در برابر مايعات پوشانده شوند. اين محافظ ها بايد يك بار مصرف باشند و بين بيماران عوض شوند هر مركز دندانپزشكي بايد اصول استانداردي را براي گذاشتن و برداشتن اين محافظ هاي آلوده داشته باشد. اگر سطحي كه با محافظ پوشانده شده آلوده شود بايد آن را پيش از قرار دادن محافظ جديد با يك نوع ماده ضدعفوني كننده تميز كرد. سطوح تماسي كه با محافظ پوشانده مي شوند بايد در پايان هر روز كاري تميز و ضدعفوني شوند محافظ هاي جديد را بايد پيش از آغاز روز كاري جديد روي اين سطح قرار داد.

ب ) سطوح انتقالي
سطوحي كه در تماس مستقيم قرار ندارند، اما اغلب به واسطه تماس ابزارهاي آلوده مي شوند، سطوحي انتقالي ناميده مي شوند، سيني وسايل يونيت و نگهدارنده هاي توربين ايرموتور و كنتراانگل بر روي يونيت از جمله اين سطوح هستند. اصول آسبسي اين سطوح همچون تماس است.
ج ) سطوحي كه بر اثر ترشح ـ پاشيده شدن مايع آلوده مي شوند
تمام سطوح حوزه كار به جز سطوح تماس يا انتقالي در اين دسته قرار مي گيرند . ضدعفوني اين سطوح الزامي نيست، اما بايد انها را روزانه ( يا در صورت امكان بيش از يك بار در روز ) تميز كرد.