يكي از دستورهاي اسلام، در راستاي ايجاد حاكميت صميميّت و دوستي، سلام است. فرهنگ سلام، آنچنان اهميت و ارزش دارد كه شعار رسمي ملت مسلمان در ديدار با يكديگر معرفي شده است. رسول خدا (ص) در اين زمينه مي فرمايد : «سلام، درود ملت ماست.»
اهميت اين موضوع آنگاه بيشتر و بهتر فهميده مي شود كه بدانيم پيامبر اكرم (ص) بخيل ترين مردم را كسي معرفي كرده است كه در اداي سلام، بخل ورزد.
برنامه هاي دين اسلام به گونه اي تنظيم شده است كه افراد در جامعه اسلامي آداب اسلامي را ناگزير بايد رعايت كنند؛ زيرا گاهي تخلّف از يك دستور ديني پيامدهاي تحمل ناپذيري براي فرد در پي دارد. براي نمونه، دستور دين اين است كه آغاز سخن گفتن و شروع ايجاد ارتباط بايد با سلام باشد و هر كس اين دستور را رعايت نكند، از برخورد مناسب و شايسته، محروم مي شود. پيامبر اكرم (ص) در سخني مي فرمايد: «سلام، مقدم بر سؤال و درخواست است. پس هر كس پيش از اسلام، درخواستش را مطرح كرد، پاسخش را ندهيد.» سلام، حق متقابل ميان دو مسلمان دانسته شده است كه در ديدار با يكديگر وظيفه دارند به هم سلام كنند.
بديهي است كه در هر كار نيكي، آن كس كه پيشتاز باشد، فضيلت بيشتري را كسب مي كند. درباره سلام نيز همين گونه است. رسول خدا (ص) مي فرمايد : «آنكه سلام آغاز مي كند، از تكبر بر كنار است.» و در گفتاري ديگر مي فرمايد : «مرد مسلمان، هرگاه بر گروهي گذر كند و بر آنها سلام كند و جوابش را دهند، وي را بر آنها فزوني مرتبت است كه سلام را به يادشان آورده است و اگر جوابش ندهند، كسي كه از آنها بهتر و پاكيزه تر است، جوابش دهد.»
اگر موضوعي، حق متقابل ميان دو مسلمان شناخته شود، روشن است كه هر دو طرف وظيفه اي بر عهده دارند. به اين معني كه اگر يكي از دو طرف زودتر از ديگري سلام گفت، ديگري موظف است پاسخ سلام او را بدهد و اين جواب دادن لازم و الزامي است. در سخني پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد : «جواب نامه نيز مانند جواب سلام، واجب و لازم است.» و در اهميت جواب سلام اين سخن پيامبر گوياست كه مي فرمايد : «سلام كردن از روي ميل و به دلخواه است (واجب و الزامي نيست)، ولي جواب سلام، واجب است.»
در فرهنگ سخنان پيامبر رحمت، با نگاهي ديگر به برخي از گفتارهاي آن حضرت، با آثار و پيامدهاي مثبت سلام آشنا مي شويم. پيامبر خدا (ص) درباره نقش گسترده سلام در ايجاد دوستي و الفت عمومي مي فرمايد : «سلام را آشكار كنيد تا دوستي و محبت در ميان شما استوار گردد.» و «سلام را آشكار كنيد تا در پرتوي آن به سلامتي دست يابيد.»
رمز اين گفتار پيامبر از سخن ديگرش به دست مي آيد كه مي فرمايد :
«سلام نامي از نامهاي خداوند است كه آن را در زمين نهاده است. پس سلام را در ميان خودتان بگسترانيد.» اين سخن رسول گرامي به آيه 22 از سوره حشر اشاره دارد كه سلام در اين آيه، يكي از نامهاي خداوند معرفي شده است.
در گفتاري ديگر، پيامبر اكرم (ص) حسادت و دشمني را عامل دين زدايي معرفي فرموده و راه ورود به بهشت را ايمان و شرط ايمان را دوستي همگاني و فراگير دانسته است و آنگاه راهكار دوستي را گسترش سلام در ميان افراد جامعه معرفي كرده است. در سخني ديگر، گسترش سلام را در كنار اطعام ديگران و صله ارحام و نماز شب، از راههاي ورود به بهشت معرفي كرده است.
آمرزش و مغفرت الهي، موهبتي است كه نصيب هر كس نمي شود؛ زيرا آمرزش خداوند آنجا محقق مي شود كه بنده با اعمال خويش رضايت حق تعالي را به دست آورده باشد. يكي ديگر از آثار و فوايد سلام در گفتار نبوي اين است كه مي فرمايد: «از جمله لوازم آمرزش، اداي سلام و نيكي كلام است.»
رهايي از تكبّر و خارج شدن از خودبيني و كبر، از فضايل مهم اخلاقي است كه راهكارها و نشانه هايي دارد. در انديشه الهي پيامبر بزرگوار اسلام، آنكه سلام آغاز مي كند، از تكبر بركنار است؛ زيرا آغاز كردن به سلام، نشانه آن است كه انسان براي خود نسبت به ديگران، امتياز و برتري قايل نيست.
بر اين اساس، در فرهنگ ديني نه تنها آغاز به سلام به دوري از تكبر مي انجامد، نشانه تواضع و خاكساري است و تواضع جز رفعت مقام و والايي موقعيت، رهاوردي ندارد.
در گفتاري ديگر، پيامبر اكرم (ص) سلام كردن را در كنار صدقه دادن در تنگ دستي و رعايت انصاف، هر چند به زيان انسان باشد، از عوامل كامل كننده ايمان شمرده است. سرّ اين سخن، آن است كه عمل از اركان ايمان است و سلام، نمونه روشن يك عمل ايماني در قلمروي روابط اجتماعي است.
سخن پاياني در اين بخش اينكه هر چند سلام خود پيام آور دوستي و محبت و امنيت است، اگر همراه با گشاده رويي و برخورد محبت آميز و آميخته به عاطفه باشد، از فضيلت بيشتري برخوردار است تا آنجا كه چنين سلامي، صدقه به شمار مي آيد. به اين گفتار پيامبر بنگريم كه فرموده است: «سلام كردن به مردم با گشاده رويي صدقه است.»
