جايگاه محبّت در دين

گرچه استفاده از قدرت، مى‏تواند ما را به هدف برساند، ولى بهره‏گيرى از «محبّت» و « عشق» و ايجاد جاذبه و كشش قلبى، اهرمى قوى‏تر است و انگيزه‏هاى ماندگارترى ايجاد مى‏كند. در روايات نيز آمده است: «محبّت و دوست داشتن برتر از ترس و بيم است .»
نوع رابطه ما با اهل بيت(ع)، بر چه مبنايى است و بر چه مبنايى بايد باشد؟
آيا مثل رابطه ملّت و حاكم و مردم و رهبر است؟
يا رابطه علمى ميان شاگرد و استاد؟
يا رابطه «محبّت» و «مودّت» و پيوند قلبى و درونى است، كه هم كارسازتر، و هم بادوامتر و ريشه‏دارتر است؟

خلل‏پذير بود هر بنا كه مى‏بينى

مگر بناى محبّت كه خالى از خلل است

قرآن كريم روى اين رابطه تأكيد دارد و «مودّت اهل بيت(ع)» را اجر رسالت پيامبر(ص) معرّفى مى‏كند :
« قُل لا اَسئلُكم عَليه اَجْراً الّا المودّةَ فى القُربى‏ »
بگو : من بر انجام رسالت، از شما مزدى نمى‏خواهم، مگر دوستى و محبت درباره نزديكانم .
در روايات متعددى «مودة فى القربى‏» به محبّت و مودّت اهل بيت و خاندان پيامبر تفسير شده است. بالاترين محبت هم محبّتى است كه خدا به آن سفارش كرده باشد و صاحبان اين محبت را نيز دوست بدارد .
در روايات هم، مودت و ولايت، به عنوان يك «فرض الهى» و ملاك قبول اعمال و عبادات به حساب آمده است .

تولاى شما فرض خدايى است

قبول و ردّ آن مرز جدايى است

هر آن كس را كه در دين رسول است

ولايت، مُهر و امضاى قبول است

ديانت بى شما كامل نگردد

بجز با عشقتان دل، دل نگردد

اهل سنّت هم طبق احاديثشان اين نكته را قبول دارند و در شعر شافعى چنين آمده است :

يا اهلَ بيتِ رسولِ اللَّه حُبُّكُم

فرضٌ من اللّه فى القرآنِ اَنزَله

كَفاكُمُ مِن عظيمِ القدر اَنّكُم

مَن لم يُصَلِ‏ّ عليكمْ لاصَلاة له‏

اى خاندان پيامبر خدا! حبّ شما فريضه‏اى است خدايى كه خداوند در قرآن آورده است، براى افتخار بزرگ شما همين بس كه هر كس (در نماز) بر شما صلوات و درود نفرستد، نمازش درست نيست و نماز ندارد .
از آنجا كه اين پيوند درونى، هم بيمه كننده دوستدار اهل بيت در مقابل انحرافها و لغزشهاست، هم هدايتگر امّت به سرچشمه زلال دين است، رسول خدا(ص) فرموده است كه مردم را دوستدار اهل بيت بار آوريد و بر مبناى اين محبّت، تربيت كنيد :
« اَدِّبُوا اَولادَكُمْ عَلى‏ حُبّى وَ حبِّ اهل بيتى وَالقرآنِ ».
فرزندانتان را با محبّت من و محبّت خاندان من و محبّت قرآن تربيت و تأديب كنيد .
امام صادق(ع) نيز فرموده است :
« رَحِمَ اللّهُ عبداً حبَّبَنا اِلَى النّاس وَلَم يُبَغِّضْنا اِلَيهم ».
خدا رحمت كند كسى را كه ما را محبوب مردم سازد و ما را در نظر مردم مبغوض و منفور نسازد .
نيز از سخنان آن حضرت در توصيه به شيعه است :
« اَحِبّونا اِلىَ النّاس وَ لا تُبَغِّضونا اِلَيهِم، جُرُّوا اِلَيْنا كُلَّ مَوَدَّةٍ وَادفَعُوا عنّا كُلَّ قبيحٍ ».
ما را در نظر مردم محبوب سازيد و در نظرشان ما را منفور نگردانيد، هر مودّت و دوستى را به طرف ما بكشيد و هر زشتى را از ما دور سازيد .
هر چه محبّت و دلباختگى و ارتباط قلبى بيشتر باشد، تبعيّت و همرنگى و همراهى و همدلى هم بيشتر خواهد شد. نقش عشق و محبّت در ايجاد همسانى و همفكرى و همراهى و هم‏سويى بسيار عظيم است و مردم پيوسته از چهره‏هاى محبوبشان الگو و سرمشق مى‏گيرند. ايمان عاطفى به رهبرى حتى در اطاعت سياسى و اجتماعى هم تأثير مى‏گذارد و زمينه‏ساز تبعيّتى عاشقانه مى‏شود، نه صرفاً تشكيلاتى و رسمى .
از اين رو، ارتباط شيعه با اهل بيت را علاوه بر جنبه‏هاى اعتقادى بر مبناى علمى و احاديث و منابع دينى، بايد عاطفى و روحى و احساسى قرار داد و «آگاهى عقلى» را با «عاطفه قلبى» در هم آميخت و عقل و عشق را با هم پيوند زد. همچنانكه در آموزش هم، اگر معلّم، بيش از رابطه علمى، رابطه قلبى و زمزمه محبّت و مودّت باشد «جمعه به مكتب آورد طفل گريزپاى را»، در ارتباطهاى ولايى با ائمّه نيز دل، قلمرو فرمانروايى آنان مى‏گردد .
در اين صورت، ميان «شناخت»، «عشق» و «پيروى»، رابطه‏اى مستحكم پديد مى‏آيد و «معرفت » ، محبّت مى‏آورد و محبّت، «ولايت و تبعيّت». در حديثى رسول اكرم(ص) به اين سه عنصر و نقش آن در سعادت انسان اشاره فرموده است :
« مَعْرِفَةُ آلِ محمّدٍ بَرائَةٌ مِنَ‏النّار وَ حُبُّ آلِ محمّدٍ جَوازٌ عَلىَ الصِّراطِ وَالولايةُ لآل محمّدٍ امانٌ من العذاب ».
معرفت و شناخت آل محمّد، برائت و نجات از دوزخ است و «محبّت» آل محمّد، جواز عبور از صراط است و «ولايت» نسبت به آل محمّد، امان از عذاب است .
اين رابطه را مى‏توان چنين ترسيم كرد :
معرفت - محبّت - اطاعت‏
در حديث امام صادق(ع) نيز آمده است :
« الحُبُّ فرعُ المَعرفة ».
محبت، فرع و شاخه شناخت است .
در سيره پيامبر اكرم نيز آمده است كه هر كس با او از روى معرفت و شناخت، رفاقت و نشست و برخاست مى‏كرد، محبت او در دلش مى‏افتاد .
اين نشان‏دهنده تأثير معرفت در پيدايش محبّت است .
ايجاد محبّت و عشق را بايد از مراحل ساده و بسيط و عاطفى شروع كرد و در مراحل بعدى با بصيرت و شناخت بيشتر، آن را تعميق داد، تا آنجا كه «حبّ»، جزء سرشت انسان گردد و «محبّت اهل بيت»، جزء دين يك مسلمان و شيعه درآيد، امام صادق(ع) فرمود: «هل الدّينُ الاّالحُبّ»؟ آيا دين جز محبّت است؟ و امام باقر(ع) فرمود :
« اَلدّينُ هوالحُبُّ وَالحُبُّ هُوالدّين ».
دين همان محبّت است و محبّت همان دين است .
روشن است كه محبّت راستين به عمل و تبعيّت هم مى‏انجامد و از عصيان و تخلّف دور مى‏سازد .
براى اين كار، بايد زمينه‏هاى روحى و آمادگى‏هاى قبلى افراد را در نظر گرفت، وگرنه محبّت اهل بيت به دلهاى غير مستعد و غير آماده نمى‏چسبد، آنچنان كه كاشى به ديوار كاهگلى نمى‏چسبد. گاهى هم بايد موانع را زدود، همچنانكه در لحيم‏كارى، ابتدا با سنباده و مواد ديگر، چربيها، آلودگيها و جرمها را از محل مى‏زدايند، تا لحيم، بچسبد و جوش بخورد

ر