خوابگاههای اجاره‌ای!
یك روز گرم تابستانی زمانی كه دانشجویان نیم‌سال دوم تحصیلی ۸۶ در حال عبور از مقابل تابلوی اعلانات دانشگاه‌شان بودند، حكم ابلاغی معاونت امور خوابگاه‌ها، آب سردی بر روی سرشان ریخت و زنگ تخلیه در گوششان به صدا درآمد تا هرچه زودتر اسباب و اثاثیه‌شان را جمع كنند و خوابگاه‌ها را آب و جارو كرده تحویل صاحبخانه دهند.
با نزدیك شدن به ترم تابستانی دلنگرانی و استرس‌های دانشجویان تحصیلات تكمیلی كه در حال نوشتن پایان‌نامه و پروپوزال‌هایشان هستند شدت می‌گیرد. دوندگی گرفتن تاییدیه معاونت آموزشی و اجازه‌نامه اسكان دانشجوی خوابگاهی در ترم تابستان، تنش‌ها و استرس‌های امتحانات و دفاعیه پروژه نهایی را دو‌چندان می‌كند و اگر به دلایلی موافقت معاونت آموزشی جلب نشود، دانشجو با نوعی بن‌بست روحی درگیر می‌شود. به گفته مشاور یكی از خوابگاههای تهران، نزدیك شدن به ترم تابستانی مصادف با اوج حالات افسردگی روحی و كج رفتاری‌های دانشجویان است. دانشجویانی كه به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری چشم و چراغ ایران هستند اما شرایط اسكانشان نگران كننده و دغدغه‌برانگیز است.
● تراكم در خوابگاه‌ها
مهدی كلانتری، مسوول خوابگاههای صندوق رفاه وزارت علوم، تحیقات و فناوری از وجود ۶۹۰ خوابگاه دانشجویی در دانشگاه‌های كل كشور خبر می‌دهد و این در حالی است كه بیش از ۱۳۷ هزار و ۷۹۶ دانشجو با تراكم بالا در آنها جای گرفته‌اند. خوابگاه‌هایی كه دارای امكانات رفاهی حداقلی هستند و با حد مطلوب استاندارد رفاهی اسكان، فرسنگ‌ها فاصله دارند. به ازای هر ۷ نفر یك یخچال وجود دارد در حالی كه در حالت مطلوب باید به ازای هر ۴ نفر یك یخچال تعبیه شود. با وجود اینكه یكی از سرگرمی‌های دانشجویان در خوابگاه تماشای برنامه‌های تلویزیونی است و در جایی كه باید به ازای هر ۲۹ دانشجو یك دستگاه تلویزیون در فضای خوابگاه وجود داشته باشد، اما در مقابل یك تلویزیون ۴۵ نفر نظاره‌گر برنامه‌های آن هستند. یك دستگاه تلویزیون و فشار جمعیتی كه در هنگام پخش برنامه‌های سرگرم كننده باید پاسخگوی ۴۵ سلیقه متفاوت باشد و مسلما خیلی از دانشجویان ناكام از نظاره برنامه مورد علاقه‌شان قید تماشا كردن را می‌زنند.مریم، دانشجوی یكی از این خوابگاههاست و به قول خودش از یك سریال ۹۰ قسمتی تنها ۱۶ قسمتش را دیده و باقی برنامه را از تعریف‌های دوستانش دنبال كرده است. معضل فضای اندك هر دانشجو در اتاق به صورتی كه در اتاق‌های ۴ نفره بعضاً ۶ یا ۸ نفر ساكن هستند و هم رشته نبودن هم‌‌‌اتاقی‌ها موجب كم شدن طاقت و درك متقابل دانشجویان از یكدیگر می‌شود و یكی از مهم‌ترین خواسته‌های دانشجویان هم رشته بودن هم اتاقی‌هایشان است. به گفته مسوول خوابگاههای صندوق رفاه وزارت علوم سهم فضای مطلوب خوابگاهی هر دانشجو ۱۳ متر مربع است و این میزان از سال ۸۴ تا سال جاری یك متر مربع افزایش داشته اما حدود ۳ متر مربع تا سهم فضای استاندارد خوابگاهی فاصله است و تنها ساخت و توسعه جایگاه‌های اسكان جدید می‌تواند سهم مسلم دانشجویان را به حد مطلوب برساند.
● تابستان، فصل در‌به‌دری
دكتر محمود ملاباشی، معاون دانشجویی وزارت علوم رفع كمبود فضای اسكان متقاضیان را منوط به ساخت ۴۳۰ خوابگاه ۴۰۰ نفره می‌داند. در هر سال به طور متوسط ۱۰ الی ۱۵ درصد نیاز ساخت و ساز دولتی تامین می‌شود و بهترین زمان رفع نیاز خوابگاه فصل تابستان است اما دانشگاه‌ها به گروهی از دانشجویان كارشناسی ارشد و دكترا كه مشغول به تحصیل در ترم تابستانی هستند ملزم به ارائه خوابگاه است و دانشجویان فضا‌های اسكان خود را ترك نمی‌كنند و این مساله روند باز‌سازی و رفع نواقص خوابگاه‌ها را كند می‌كند.وی می‌گوید تا به ثمر رسیدن پروژه‌های نیمه‌تمام عمرانی باید از امكانات خوابیده شهر استفاده شود زیرا ساخت خوابگاه و انجام پروژه‌های باز‌سازی و تجهیز پایگاه‌های سكنی به خصوص در محوطه‌های دانشگاهی بسیار زمان‌بر است و نمی‌توان تا اتمام پروژه‌های عمرانی صبر كرد و تعدادی از دانشجویان، بی‌خانمان باقی بمانند. به طور مثال با نزدیك شدن به ترم تابستانی سال جاری در دانشگاه شیراز طرح باز‌سازی ۲ خوابگاه عمده دانشجویی با اعتباری معادل یك میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان آغاز به كار كرده است كه در صورت حضور دانشجویان در فضای خوابگاهی سرعت ساخت و ساز كاهش می‌یابد.
اسكان در ترم تابستانی علاوه بر مشكلات خاص خود از جمله گرمای داخل خوابگاه‌ها هزینه‌برتر از ترم‌های دیگر است. براساس آیین‌نامه وزارت علوم،نحوه اسكان متقاضیان خوابگاه‌ها و دانشجویان شاغل به تحصیل در دوره تابستانی هزینه‌ای مضاعف در پی دارد و دانشجو می‌بایست ۵۰ درصد هزینه اسكان را علاوه بر مبلغ اجاره بهای خوابگاه به صورت نقدی به صندوق خوابگاه‌ها پرداخت كند. این هزینه علاوه بر هزینه‌های نگارش پایان‌نامه، تحقیق و پژوهش مسائل علمی و بعضاً بررسی‌های میدانی برای دانشجویان كمر‌شكن است و به همین دلیل گاه شاهد تجمعات صنفی دانشجویان در اعتراض به اجاره بهای خوابگاه‌ها هستیم.
دانشجویان كارشناسی ارشد و دكترای دانشگاه تربیت معلم، تهران، یاسوج، بجنورد و غیره بار‌ها و بار‌ها برای كمك گرفتن از مسوولان دانشگاه‌ها با هدف كاهش قیمت اجاره بهای خوابگاه‌ها در نیم سال دوم تحصیلی سال جاری اعتراض كرده‌اند و خواستار شفاف‌سازی خدمات ارائه شده و آنالیز قیمت‌ها با احتساب هزینه‌های جاری در خوابگاه‌ها شده‌اند.هم‌اكنون برای اختصاص یافتن ۱۰ متر فضای خوابگاهی به هر دانشجو یك میلیون و ۷۲۰ هزار متر‌مربع فضای خوابگاهی نیاز است كه ارائه حد مطلوب امكانات سكنی به متقاضیان نیازمند تخصیص ۳۴۴ میلیارد تومان بودجه است.
این سخنان را معاون آموزشی وزارت علوم در حالی عنوان می‌كند كه قدمت ۱۵۰ واحد خوابگاهی از مجموع ۶۹۰ خوابگاه در كشور به دهه‌های ۵۰ و ۶۰ باز می‌گردد و ۱۷۲ هزار دانشجوی متقاضی از داشتن یك تخت بی‌بهره مانده‌اند و به ناچار در ۷۲ خوابگاه خودگردان و یا بقیه پانسیون‌ها سكنی گزیده‌اند. خوابگاههای خود‌گردانی كه هزینه‌های بس سرسام‌آور‌تری برای دانشجویان به همراه داشته‌اند. بیشتر متقاضیان خوابگاههای دولتی از توان مالی ضعیفی برخوردار هستند و علاوه بر هزینه‌های تحصیل و زندگی در كلانشهر‌ها، قادر به پرداخت هزینه‌های خوابگاههای خودگردان نیستند.
در همین راستا معاون دانشجویی وزارت علوم از طرحی با هدف تخصیص یك میلیون تومان به ازای هر دانشجو خبر می‌دهد كه پس از تصویب این طرح در هیات‌امنای صندوق رفاه دانشجویی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و ابلاغ آن به دانشگاه‌ها شاهد بهبود وضعیت دانشجویان خوابگاهی خواهیم بود. دانشجویانی كه حقیقتا با صبر و تحمل مشكلات اسكان خود را یكی بعد از دیگری پشت‌سر می‌گذارند اما سعی می‌كنند از ادامه تحصیل خود دست نكشند.
● لطفا اول اجاره!
طبق مصوبه جدید صندوق رفاه دانشجویی وزارت علوم اجاره بهای خوابگاه در ابتدای هر ترم تحصیلی از دانشجویان جدید‌الورود به صورت نقدی دریافت خواهد شد. این خبر مسرت‌بخش را مسوول امور خوابگاهی صندوق رفاه وزارت علوم خطاب به متقاضیان خوابگاه‌ها اعلام می‌كند و علت اصلی این عمل را رفع نیاز مالی خوابگاه‌ها می‌داند. تنها منبع كسب درآمد صندوق رفاه از طریق دریافت اجاره بها‌ست و این دریافت نقدی در آغاز نیم‌سال تحصیلی امكان افزایش خوابگاه و بسط و توسعه محل اسكان دانشجویان را برای دانشگاه‌ها فراهم می‌سازد.
اما این مصوبه جدید شامل حال دانشجویان ورودی سال‌های گذشته نمی‌شود و بار هیچ هزینه‌ای را به آنها وارد نمی‌كند. دانشجویان قدیمی طبق روال سابق با استفاده از صندوق رفاه به سیستم خوابگاهی بدهكار می‌شوند، با این تفاوت كه بدهی آنان در قالب وام پس از فراغت از تحصیل باز پرداخت خواهد شد. از سویی دیگر نیز با تصویب آیین‌نامه اجرایی مصوبات جدید برای دانشجویان كم‌توان مالی تسهیلات بانكی در نظر گرفته خواهد شد یا دانشجویانی كه قادر به پرداخت نقدی هزینه خوابگاهی‌شان نیستند می‌توانند از وام اجاره خوابگاه استفاده كرده و پس از فارغ‌التحصیلی هزینه اسكان خود را پرداخت كنند.
دغدغه ذهنی جمع كثیری از دانشجویان، اسكان در خوابگاههاست اما براساس آمار ارائه شده توسط مسوول خوابگاههای صندوق رفاه وزارت علوم ۱۷۲ هزار دانشجو در سال تحصیلی گذشته موفق به گرفتن فضای خوابگاهی نشده‌اند. ازدحام و شلوغی خوابگاه‌ها و نبود فضای خالی برای ارائه به متقاضیان سبب شكل‌گیری خوابگاههای خود‌گردانی شده است كه فضای حاكم در آنها متفاوت‌تر از فضای خوابگاههای دولتی است.مشكلات خوابگاههای خودگردان بسیار زیاد است و از نظر استحكام و تجهیزات با معضلاتی روبه‌رو هستند. زیر‌‌ساخت‌های لازم خوابگاههای خودگردان مطلوب نیست و بار هزینه‌های اسكان برای دانشجویان طاقت‌‌فرساست. یكی از دانشجویان معترض به اجاره بهای خوابگاه خودگردان دانشگاه یاسوج اجاره بهای دریافتی این خوابگاه را از ۱۷۰ هزار تومان تا ۲۹۰ هزار تومان متغیر می‌داند.
معاون دانشجویی دانشگاه یاسوج مبلغ دریافتی از سوی مالك ساختمان را اجاره بهای ملك به اضافه درصدی از هزینه‌های خدمات قبوض آب و برق و تلفن و غیره می‌داند و میزان تغییر هزینه‌ها را منوط به وضعیت ساختمان بر می‌شمارد. خوابگاههای خودگردان توسط متقاضیانی كه خواهان تخصیص ملك خود به خوابگاه دانشجویی هستند، شكل می‌گیرد.
مهندس فولادی‌نژاد رئیس صندوق رفاه دانشجویی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه شرایط تاسیس این نوع از خوابگاه‌ها می‌گوید: اشخاص متقاضی تاسیس و اداره خوابگاههای خودگردان باید از صلاحیت فردی و عدم سوء‌پیشینه برخوردار باشند و شرایط مكانی ملك متقاضی از حیث تاسیسات و استحكام بنا مورد تایید سازمان نظام مهندسی بوده و از نظر انتظامی و ترافیكی از شرایط لازم برای مكان خوابگاهی برخوردار باشد و از همه مهم‌تر آنكه همه پرسنل شاغل در این خوابگاه ملزم به دریافت تایید سلامت بهداشتی می‌باشند. در این پایگاه‌ها ظرفیت اتاق‌های ۱۲ متر مربع ۳ نفر، ۹ متر مربع ۲ نفر و ۶ متر مربع یك نفر است و مقررات انضباطی خوابگاههای دولتی در خصوص این مكان‌های اسكان دانشجویان اجرا می‌شود. محمد‌یان دانشجوی خوابگاهی دانشگاه تربیت مدرس تبعات كمبود خوابگاه را خطری برای جامعه علمی می‌داند. به دلیل كمبود فضای خوابگاههای دولتی، هزینه‌های طاقت‌فرسای خوابگاههای خودگردان، مطلوب نبودن سطح رفاهی دانشجویان در ترم‌های تحصیلی و استرس تمدید سكنی بسیاری از دانشجویان كارشناسی ارشد و دكترای با توان بالای علمی را به گرفتن بورسیه از دانشگاه‌های غیر ایرانی تشویق می‌كند و فضای علمی ـ پژوهشی كشور را با نوعی خلأ نخبگان علمی و فرار نیرو‌های متخصص مواجه ساخته است. امكانات آسایش دانشجویان خوابگاهی در كنار حجم بالای دروس باعث افسردگی دانشجویان می‌شود. این حقیقت توسط مشیری عضو كمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس عنوان شده است. وضعیت بهداشتی – رفاهی نامطلوب، قدیمی بودن و بی‌روح بودن بنا‌های خوابگاه‌ها و هزینه‌های دغدغه برانگیز خوابگاه دانشجویی هر كدام نقش موثری در كاهش سطح بازدهی علمی دانشجویان دارند.
●استمداد از خیرین
خیرین خوابگاه‌ساز به نوعی می‌توانند بار تبعات ناشی از معضلات كمبود خوابگاه‌ها و وضع نامطلوب و چند برابر ظرفیت پایگاه‌های اسكان دانشجویان را كاهش دهند. این گفته دكتر محمد محمدی زاهدی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری خطاب به خیرین است. او از خیرین خواست امر خوابگاه‌‌سازی را به عنوان یك اولویت جدی در زمینه اقدامات نیكو‌كاری خود قرار دهند و در این راه مشوق دوستان خیر خود نیز باشند. در حال حاضر ۴۰ درصد از متقاضیان خوابگاه تحت پوشش قرار می‌گیرند و در صورت همیاری خیرین با صندوق رفاه دانشجویی وزارت علوم و راه‌اندازی سقف‌های جدیدی برای مشتاقان تحصیل می‌توان گام‌های مهمی در زمینه آرامش بخشی روحی به دانشجویان برداشت.
دغدغه گذراندن شب و داشتن آسایش روحی و روانی برای بسیاری از متقاضیان ورود به دانشگاه دلمشغولی‌ای است كه بعضاً از ركن تحصیل پررنگ‌تر جلوه می‌نماید، بیشتر دانشجویانی كه از فضا‌های خوابگاهی استفاده می‌كنند. خانواده‌هایشان استطاعت پرداخت هزینه‌های سكنی آنها را در كلانشهر ندارند یا ناامنی شهر ، متقاضی را ناگزیر به اسكان در خوابگاه‌ها می‌كند. در حال حاضر بیش از سه میلیون دانشجو در حال تحصیل در دانشگاه‌های كشور هستند و ۲۸ هزار دانشجوی فاقد خوابگاه در دانشگاه‌های غیردولتی و غیرانتفاعی در حال تحصیل هستند و اعظم هزینه‌های آموزش‌شان توسط خانواده‌ها تقبل می‌شود. همزمان با گرانی مسكن و خانه به دوشی مستاجران، دانشجویان هم امسال روز‌هایی دور از خوابگاه‌را در اتاق‌های اجاره‌ای تجربه خواهند كرد.
