چگونه به خاطر بسپاریم؟

چگونه به خاطر بسپاریم؟

کنکوری‌ها بخوانند تحقیقات نشان داده که ظرفیت حافظه افراد مختلف، نسبتاً با یکدیگر مساوی است و به‌جزء عده معدودی که از حافظه‌های بسیار قوی برخوردارند افراد دیگر از این نظر در یک سطح هستند. اگر شما نیز از حافظه خود شکایت دارید، بدانید که حافظه شما مقصر نیست، بلکه این شما هستید که راه استفاده درست آن‌را یاد نگرفته‌اید. برای خوب به خاطر سپردن مطالب، برخلاف آنچه رایج است، احتیاجی نیست که بنشینیم و بارها مطلب را از سر تا ته خوانده و بارها آن‌را مورد مطالعه قرار دهیم. مرورهائی که بدون فاصله زمانی انجام گیرد، مطالب را به حافظه کوتاه می‌سپارد و گاه مقدار بسیار جزئی از آن در حافظه درازمدت جایگزین می‌گردد. به‌همین علت است که قسمت عمده آموخته‌ها، هر چند مطالب خوب فرا گرفته شده باشد، پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده می‌شود. رعایت نکات زیر شما را در به یاد سپردن مطالب کمک خواهد کرد: ۱. برای به خاطر سپردن هر موضوعی باید به آن ”علاقه“ داشت. هرگاه نسبت به موضوعی علاقه شدید دارید آن موضوع را بسیار قوی‌تر و بیشتر از موضوعات دیگر به خاطر می‌آورید. از سوی دیگر فراگرفتن هر چیزی‌که علاقه‌ای به آن ندارد دشوار است و دشوارتر از آن، این است که بخواهید این آموخته‌ها را برای مدتی دراز، در حافظه خود نگه‌دارید. گاهی علت بی‌علاقگی، آشنا نبودن به موضوع و عدم سابقه ذهنی است. اگر به برخی از دوستانتان که اکنون از یاران صمیمی شما هستند، فکر کنید، به خاطر می‌آورید که در برخوردهای اولیه چه اثری روی شما داشته‌اند. برخی از آنها ممکن است در برخوردهای اول جالب به‌نظر نمی‌رسیدند ولی وقتی آگاهی و اطلاعات شما نسبت به آنها بیشتر شد، آنها از بهترین دوستان شما شدند. شاید علت بی‌علاقگی شما نسبت به یک موضوع خاص هم عدم آگاهی شما از محاسن آن باشد. اگر این‌طور است، باید بدانید که: دانش در انسان علاقه ایجاد می‌کند، همچنین علاقه، انسان را به سمت دانش بیشتر رهنمون می‌سازد. دانش بیشتر در انسان علاقه بیشتر هم ایجاد می‌کند. ۲. برای به خاطر سپردن هر چیز باید آن‌را بیاموزیم و برای آموختن آن باید در آن ”دقت‌“کنیم. خواندن و آموختن هر چیز، بیش از نگاه کردن به کلمات آن است. خواندن به تفکر و فهمیدن نیاز دارد. وقتی‌که دقت شما در تسخیر اندیشه‌های پنهان و گریزان است، آموختن امکان ندارد. شاید شما هم تجربه کرده باشید که در حال خواندن کتابی اندیشه‌ای نامربوط ذهن شما را به‌خود مشغول می‌کند و در حالی‌که چشم‌های شما کماکان روی کلمات به پیش می‌روند، ناگهان به‌خود می‌آئید و می‌بینید که دو سه صفحه را همراه با امواج کلمات و بدون کمترین اندیشه و تفکری پیش رفته‌اید. بی‌توجهی و کم‌دقتی غالباً ناشی از بی‌علاقگی است. علاقه نباید ساختگی و از روی اجبار باشد زیرا در این‌صورت دیگر علاقه نخواهد بود. و اگر این کم‌دقتی در اثر عواملی مثل صداهای اضافی، رفت و آمد دیگران و... باشد در این‌صورت محیطی را انتخاب کنید که از نور و هوای خوب برخوردار باشد. نور کم باعث خستگی و کسالت شما خواهد شد. ۳. برای به خاطر سپردن هر چیز باید آن‌چیز معنی‌دار باشد. در یک آزمایش، فهرستی شامل ۱۰ لغت را به دانشجوئی دادند و از او خواستند که سعی کند با آنها یک داستان کوچک بسازد. زمانی‌که طول کشید تا دانشجو فهرست را مطالعه و داستان بسازد ثبت گردید. فهرست مذکور به دانشجوی دیگری داده شد و از او خواسته شد در همان مدتی که دانشجوی اول لغت‌ها را به خاطر سپرده بود، او نیز لغت‌ها را در حافظه خود جای دهد، ولی از او خواسته نشد که با آن لغت‌ها داستان بسازد. این عمل با ۲۴ دانشجو تکرار شد که نصف آنها داستان ساختند و نصف دیگر تنها فهرست را به خاطر سپردند. سپس به هر گروه اجازه داده شد که به اولین لغت هر فهرست نگاه کند و بقیه لغت‌های آن فهرست را به خاطر بیاورد. وقتی دانشجویان بلافاصله بعد از مطالعه فهرست، امتحان شدند همه قادر بودند تمام لغات را در هر فهرست به خاطر بیاورند. اما وقتی مدت زمانی بعد از امتحان اول، دوباره امتحان شدند تفاوت زیادی بین دو گروه وجود داشت. دانشجویانی که با لغت‌ها داستان ساخته بودند، تقریباً تمام لغت‌ها را به خاطر داشتند در حالی‌که دانشجویان گروه دیگر بیشتر لغت‌ها را فراموش کرده بودند. در حقیقت دانشجویانی که با لغت‌ها داستان ساخته بودند ۶ تا ۷ برابر دانشجویان گروه دوم، لغت‌ها را به خاطر داشتند. دانشجویانی که از داستان در به خاطر سپردن فهرست استفاده کرده‌اند در حقیقت نوعی زمینه در ذهن خود به‌وجود آورده‌اند که برای آنها دارای ”معنی“ بوده است. وقتی‌که دانشجویان از کلمات داستانی می‌سازند، هر قسمت از داستان که شامل یک یا چند لغت از آن فهرست است، به‌صورت تصویر ذهنی در حافظه او ذخیره می‌شود، که این قسمت‌ها در مجموع به یکدیگر مربوط بوده و کل داستان را می‌سازد. وقتی در هنگام بازیابی، لغت اول فهرست به دانشجو داده می‌شود، زمینه اصلی داستان به خاطر می‌آید و لغت‌ها را به یاد می‌آورد. ۴. ثبت اندیشه‌ها و مفاهیم و حوادث به‌وسیله ”طبقه‌بندی“ آسان‌تر می‌شود. این فن بسیار معمول بوده و رایج است. طبقه‌بندی ”رده‌بندی“ از یک طرف عبارت از گروه‌بندی داده‌های مشابه، و از طرف دیگر مربوط کردن این داده‌ها به یک گروه کلی‌تر است. طبقه‌بندی معمولاً به دو شکل صورت می‌گیرد: ● طبقه‌بندی طبیعی و طبقه‌بندی مصنوعی طبقه‌بندی طبیعی همان روشی است که در درس‌هائی مثل زیست و جغرافیا و... استفاده می‌کنیم. مثلاً وقتی موجود زنده‌ای را با توجه به ویژگی‌های مشترک با موجودات دیگر در یک گروه قرار می‌دهیم، این یک نوع طبقه‌بندی طبیعی است. در حالی‌که نظام الفبائی که در تنظیم فرهنگ‌ها، دایرهٔ‌المعارف‌ها، فهرست کتاب‌های یک نویسنده و... به‌کار می‌رود، نمونه‌هائی از طبقه‌بندی مصنوعی است. فن طبقه‌بندی توسط معلم در کلاس فراوان استفاده می‌شود. تجربه کرده‌اید معلمانی که مطالب درسی را سازمان‌یافته و به‌صورت طبقه‌بندی در پای تخته ارائه می‌دهند، بهتر به ذهن شما سپرده می‌شود. حال اگر این طبقه‌بندی به‌وسیله خودتان صورت گیرد، دارای اثرات بیشتری خواهد بود. به‌وسیله طبقه‌بندی یا سازمان دادن ”سد حافظه“ شکسته می‌شود و مطالب به‌صورت دسته‌های به یادماندنی آموخته می‌شوند. این دسته‌های کوچک با دسته‌های کوچک دیگر به هم گره خورده، دسته‌های بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهند. بنابراین تلاش کنید که موضوع را برحسب بخش‌های طبیعی آن، ”اگر داشته باشد“ جدا کنید و اگر ندارد از یک طبقه‌بندی مصنوعی مانند: الفبائی کردن، شماره‌گذاری و یا هر روش آسان‌تری، برای جدا کردن موضوع استفاده کنید. به هنگام طبقه‌بندی مطالب چنان‌چه اجزاء و رئوس مطالب آن‌قدر زیاد باشد که به‌طور افقی در صفحه جا نگیرد، می‌توان خطوط شاخه‌ها را از بالا به پائین رسم کرد. می‌توان فواصل را طوری تنظیم کرد که جا برای ذکر مشخصات و خاصه‌های هر طبقه باشد. طبقه‌بندی و خلاصه‌ای که توام با شکل و تصویر جزئیات مهم باشد، بهتر در ذهن می‌ماند. در هنگام چنین خلاصه‌هائی به‌علت مراجعه مکرر به متن برای نوشتن کلمات و عبارات اساسی به خاطر تکرار زیاد که در عین حال توام با تفریح نقاشی است و چشم نیز همه چیز را می‌بیند و تجسم آن در مغز آسان می‌گردد، مطالب را خیلی خوب و عمقی فرا گرفته و به خاطر می‌سپاریم.۱. روشی دیگر برای به خاطر سپردن، ”قرینه دادن“ است. این عمل به‌وسیله همراه کردن یک محرک دیگر با محرک اصلی صورت می‌گیرد و اثر آن هنگامی ظاهر می‌شود که محرک ضمیمه در لحظه ذخیره شدن مطالب اصلی، در حافظه درازمدت به همراه آن بیاید. وجود محرک ضمیمه به‌صورت یک تداعی باعث می‌شود که مطالب اصلی به‌راحتی به خاطر آیند. بدین ترتیب که محرک ضمیمه به‌صورت قرینه‌ای عمل می‌نماید و وقتی آن‌را به یاد گیرنده عرضه کردیم، مطلب اصلی را به خاطر می‌آورد. مثلاً اگر بخواهیم کسی مفهوم ”اسکان“ را به خاطر بسپارد، می‌توانیم با دادن قرینه ”نعلبکی“ به او کمک کنیم که استکان را در ذهن خود بازیابی کند. ۲. این نکته را باید مدنظر داشت، مطالبی که در آغاز و در پایان زمان مطالعه می‌خوانیم بهتر در حافظه می‌مانند و مطالبی که در میان قرار دارند، احتمال فراموش کردنشان بیشتر است. به همین خاطر قرار گرفتن بخش‌های میانی یک تکلیف، به تمرین زیادتری نیاز دارد. بنابراین مدت زمان مطالعه نباید به‌حدی باشد که مطالب زیادی در بین شروع و انتهای آن قرار گیرند. بهترین زمان مطالعه، ۵۰ دقیقه و ۱۰ دقیقه استراحت است (البته این مدت زمان قطعی نیست و شما می‌توانید با دقت در کارائی خود در مطالعه، زمان مطالعه مفید را برای خود به‌دست آورید). مطالعه برای مدت زمان طولانی و مستمر نه تنها سبب یادگیری بیشتر شما نمی‌شود، بلکه به‌علت خستگی، از کارائی‌تان نیز کم می‌کند. مدت زمان استراحت به مغز شما فرصت می‌دهد تا علاوه بر تجدید قوا، مطالب خوانده شده را نیز دسته‌بندی کرده و آنها را برای استفاده بعدی طبقه‌بندی کنید. دقت کنید در این زمان تنها باید استراحت کنید. مرور کردن مطالب و حتی فکر کردن به آن‌چه که مطالعه کرده‌اید نیز سبب خستگی شما می‌شود. ذکر این نکته هم ضروری است که زمان فاصله دادن بین تمرین یک موضوع خاص بستگی به ماهیت آن موضوع و علاقه شما دارد. هر چه مطلب بامعنی‌تر و جالب‌تر باشد، تمرین با فاصله کمتر به‌کار می‌آید. لیکن باید گفت مفیدترین راه برای تکالیف حفظی، تمرین با فاصله است. ۳. مطالعات نشان می‌دهد که ایجاد ”تداعی‌های ذهنی“ در قدرت به خاطر سپاری مطالب بسیار مؤثر است. منظور از ایجاد تداعی آن است که بین موضوعی دیگر ارتباط برقرار کنید تا در ذهن‌تان باقی بماند. تداعی‌های تصویری بسیار مؤثرتر از تداعی‌های گفتاری هستند. سعی کنید این تداعی‌ها را هر چه می‌توانید بیشتر در یادگیری خود به‌کار گیرید. پس از چندی می‌بینید که مطالبی که این‌گونه فرا گرفته می‌شوند بیشتر در حافظه باقی می‌مانند. یکی از روان‌شناسان می‌نویسد: ”راز یک حافظه خوب عبارت است از راز تشکیل تداعی‌های متنوع و گوناگون، با هر داده‌ای که مایلیم آن‌را به خاطر بسپاریم. هر تداعی، برای داده، قلابی می‌شود که به آن می‌آویزد و وسیله‌ای است که آن داده را در صورتی‌که در سطح نباشد، به این ناحیه انتقال می‌دهد.“ لزومی ندارد که تداعی‌ها طبیعی یا منطقی باشند. اگر آنها حالت مضحک و غیرعادی هم باشند، ممکن است حتی مؤثرتر واقع شوند. تداعی باید حتماً از خود شما باشد و استفاده از تداعی‌هائی که دوستانتان و دیگران به‌وجود آورده‌اند در مورد شما مؤثر نیست. نکته مهم در این نوع برقراری رابطه، این است که اطمینان حاصل کنید بین کلماتی که باید به ذهن سپرده شوند ارتباط کامل و مطمئن برقرار شود. به‌طوری‌که با ذکر یک کلمه، کلمه دیگر بلافاصله به خاطر آید. ۴. از عوامل دیگری که بسیار در یادسپاری مطالب موثر است، ”مرور مطالب“ است. یکی از برجسته‌ترین خصوصیات مرور صحیح تأثیر افزاینده‌ای است که بر کلیه جنبه‌های یادگیری، تفکر و حافظه دارد. کسی‌که مرور نمی‌کند به‌طور مداوم تلاشی را که برای انجام هرگونه تکاپوی یادگیری به‌کار برده است نقش بر آب می‌کند. و اگر به هر مطلب تازه یاد گرفته شده بی‌اعتنا شود (مرور نکند)، آن مطلب در سطح خودآگاه باقی نمانده و لذا نخواهد توانست آن‌را برای ارتباطات تازه حافظه‌ای به‌کار برد. اما کسی که از روش صحیح مرور مطالب استفاده می‌کند، بیشتر قادر به جذب مطالب نو و جابه‌کار کردن آنها خواهد بود. ”اولین مرور“ باید ده دقیقه بعد از یک دوره یک ساعته یادگیری انجام شود. این باعث خواهد شد که حداکثر به مدت یک روز به یادآوری مطالب در سطح بالا کمک کند. ”دومین مرور“ یک روز بعد از اولین مطالعه و به مدت ۲ تا ۴ دقیقه لازم خواهد بود. ”سومین مرور“ یک‌هفته بعد از اولین مطالعه و چهارمین و پنجمین مرور به ترتیب یک ماه و ۸ ماه بعد از اولین مطالعه خواهد بود. پس از این مدت مطالب در حافظه درازمدت جایگزین خواهد شد. ۵. برای به خاطر سپردن اسامی و اصطلاحات دشوار و طولانی، کافی است حروف اول این کلمات را انتخاب کرده و واژه‌ای بسازید. به‌خصوص اگر این اسامی و اصطلاحات دارای نظم خاصی باشند. مثلاً وظایف اصلی مدیریت عبارت است از: ۱. طرح‌ریزی (Planning) ۲. سازماندهی (Organizing) ۳. هدایت (Directing) ۴. به‌کار گماردن (Staffing) ۵. هماهنگی (Coordinating) ۶. بودجه‌بندی (Budgeting) که با چسباندن حرف اول انگلیسی هر مرحله، کلمه PODSCB به‌دست می‌آید که حفظ این کلمه می‌تواند مراحل ششگانه فوق را به ذهن آورد. یا برای یادآوری سه اقیانوس بزرگ جهان، یعنی اقیانوس‌های کبیر، اطلس و هند، با سه حرف اول کلمات فوق، کلمه جدید ”کاه“ را بسازید تا هم به خاطرسپاری و هم یادآوری آن آسان‌تر شود. ۶. یکی از فنون دیگر برای به حافظه سپردن مطالب، استفاده از ”کارت‌های تندخوانی“ است. در این حالت برای هر کلمه یا اصطلاح مهم که مایلید به حافظه بسپارید، از یک کارت تجارت جداگانه استفاده کنید. هر کلمه یا اصطلاح را بر روی یک کارت و تعریف یا توضیح و معانی را در پشت آن بنویسید. کارت‌ها را بارها مطالعه کنید تا بتوانید هر کلمه یا اصطلاح را به درستی تعریف کنید. حسن این کارت‌ها این است که کوچک و قابل حمل در کیف دستی و یا جیب کت شماست. هر روز می‌توانید تعدادی از این کارت‌ها را در جیبتان بگذارید و با خود به این طرف و آن طرف ببرید و آنها را مرور کنید. ۷. باید دانست تکرار یکنواخت و پی‌درپی، مغز را خسته می‌کند و در نتیجه به شخص حالت خواب‌آلودگی دست می‌دهد. به این جهت باید از طوطی‌وار از بر کردن و تکرار بی‌معنی خودداری کرد.

ابراهیم حلت‌آبادی‌فراهانی