بررسی تأثیر ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی

بررسی تأثیر ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی

● چكیده این پژوهش تأثیر ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی شاخه بهداشتی ـ درمانی را بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان دختر پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی منطقه ۲ تهران مورد بررسی قرار داده است. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به سؤالات ذیل بوده است: ۱) آیا ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی ضروری است؟ ۲) آیا ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به افزایش شناخت كمّی و كیفی رشته های علوم تجربی مقاطع بالاتر می شود؟ ۳) آیا ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به تثبیت یا تغییر گزینه های انتخابی دانش آموزان پیش دانشگاهی می شود؟ یافته های تحقیق نشان می دهد كه دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی در رابطه با مشاغل موجود در رشته علوم تجربی، بخصوص شاخه بهداشتی ـ درمانی دچار كمبود منابع اطلاعاتی هستند. همچنین از فرصت های شغلی كه با مدرك دیپلم قادر به كسب آن هستند ناآگاهند. علاوه بر این، تسلط زیاد خانواده ها بر دانش آموزان مانع تصمیم گیری آزادانه آنها در امر انتخاب رشته دانشگاهی است. هیچ یك از دانش آموزان حاضر در این تحقیق از تجربه كاری برخوردار نبودند. به طور كلی، نتایج حاكی از آن است كه ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به افزایش شناخت كمّی و كیفی رشته های علوم تجربی، افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی، تثبیت اولویت انتخابی اول و تغییر سایر گزینه های تحصیلی ـ شغلی شده است. ● مقدّمه در عصر حاضر، تعلیم و تربیت كلید ورود به بسیاری از مشاغل است و راهنمایی تحصیلی می تواند نقش مؤثری در برنامه ریزی زندگی شغلی داشته باشد; زیرا دانش آموزان با انتخاب رشته تحصیلی به گزینه های شغل آتی خویش می نگرند. با آنكه هزاران شغل در بازار كار وجود دارد، ولی دانش آموزان مدارس تنها با تعداد معدودی از آنها، آن هم به طور صوری، آشنا هستند. به نظر می رسد منابع اطلاعاتی و اطلاع رسانی، در امر راهنمایی تحصیلی شغلی دانش آموزان ضعیف است. این امر می تواند منجر به سردرگمی و ناتوانی در تصمیم گیری حرفه ای و در نهایت، نارضایتی شغلی شود. امروزه دنیای كار پیچیده و متغیّر است و دانش آموزان برای اخذ تصمیمات هوشیارانه و آمادگی برای انتخاب شغل نیازمند یاری هستند. چنین كاری از طریق راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی میسّر است. از این رو، مسئله مورد توجه این تحقیق بررسی تأثیر ارائه خدمات راهنمایی تحصیلی ـ شغلی بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان دختر دوره پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی است. ● فرضیه های تحقیق ۱) به علت فقدان خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی، اطلاعات تحصیلی ـ شغلی به دانش آموزان ارائه نمی شود. ۲) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی موجب شناخت كمّی و كیفی بیشتر رشته های تحصیلی علوم تجربی مقاطع بالاتر خواهد شد. ۳) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی موجب تمایل دانش آموزان به افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی آنان خواهد گردید. ۴) ارائه خدمات تحصیلی ـ شغلی مكفی به دانش آموزان پیش دانشگاهی موجب تثبیت اولویت های تحصیلی ـ شغلی آنان می گردد. ۵) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی رشته تجربی، موجب تغییر گزینه های تحصیلی ـ شغلی انتخابی آن ها خواهد شد. پیشینه تحقیق پژوهش بر روی یك هزار نفر دانش آموز دبیرستانی دختر و پسر رشته های علوم تجربی و ریاضی ـ فیزیك حاكی از آن است كه ۳/۷۸ درصد دانش آموزان علاقه مند به شركت در گروه های راهنمایی و مشاوره تحصیلی شغلی بوده اند. همچنین در برآورد دیگری از دانش آموزان، مشخص شد كه قریب ۴۹/۴۵ درصد محصّلان به رشته تحصیلی ـ شغلی دوم برای خود نیندیشده اند. این امر حاكی از عدم انعطاف پذیری در برنامه ریزی تحصیلی ـ شغلی و اشاره به وظیفه اصلی نظام آموزشی است كه باید نوجوانان را در درك وجودی خویش و واقعیت های موجود یاری نماید.۱ پریدیهر ـ راث و نت (Prediyer, Roth and Neth) نیز در پژوهشی پیرامون پیشرفت شغلی ۲۸۰۰۰ دانش آموز (۱۹۷۳) پی بردند كه قریب ۴/۳ درصد دانش آموزان دبیرستان در زمینه برنامه ریزی شغلی احتیاج به كمك دارند. آگاهی اندك دانش آموزان در مورد گزینه های شغلی و فرایند برنامه ریزی شغلی، نشان می دهد كه وقت و توان زیادی به صورت تردید و سردرگمی به هدر می رود و این امر به صورت از دست دادن مشاغل، كاهش تولید و بیگانگی فرد، تأثیر مستقیمی بر اجتماع باقی می گذارد.۲ یكی از اصول پذیرفته شده روان شناسی پرورشی این است كه بهترین زمان یادگیری هر چیز درست پیش از آغاز استفاده و پرداختن بدان است; زیرا در آن موقع، علایق فرد در بالاترین حد خود است و خطر كهنه و منسوخ شدن دانش او در حداقل امكان قرار دارد. از این رو، زمان مناسب برای كمك و راهنمایی شغلی به منظور اخذ تصمیم مناسب، پیش از موقعی است كه تعداد زیادی از دانش آموزان به انواع اطلاعات نیاز دارند و خواهان آن هستند. در نظام جدید متوسطه، جایگاه خدمات راهنمایی و مشاوره مشخص شده است و در كنار آن، كتابی به نام آشنایی با برنامه ریزی تحصیلی ـ شغلی با ارزش ۲ واحد درسی برای سال اول نظری در نظر گرفته شده است. بخش عمده ای از درس با هدف آشنایی دانش آموز با سه محور اصلی «خودشناسی»، «حرفه شناسی» و «توانایی تصمیم گیری و برنامه ریزی برای آینده» مطرح شده است. ارائه درس با روش های معمول، كه عمدتاً متّكی بر حافظه است، اهداف موردنظر را تأمین نمی كند، بلكه چنان كه در طرح درس آمده است، الگوی راهنمایی و مشاوره گروهی را دارد: ۱) ارائه اطلاعات كافی در مورد رشته های تحصیلی، شرایط و نحوه ادامه تحصیلی آنها; ۲) اختصاص یك ساعت مشخص كلاسی برای ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی; ۳) كمك در زمینه شناخت هر چه بیشتر توانایی ها، علایق و استعدادها و امكانات شخصی ـ محیطی; ۴) ایجاد رغبت و علاقه تحصیلی ـ شغلی، ارائه آگاهی از رشته های تحصیلی با شغل ناشناخته برای محصّلان; ۵) ارائه كتب اطلاعات شغلی در زمینه مزایا و محدودیت های مشاغل، شرایط ورود، میزان درآمد و ترفیع، مشكلات و نیازمندی های كاری، چشم انداز بازار كار، و نیاز جامعه به این مشاغل در آینده. تحقیقی با عنوان «بررسی تأثیر برنامه راهنمایی و مشاوره در انتخاب رشته های تحصیلی، به ویژه رشته های فنی، بر روی ۱۲۰ نفر از دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی تهران» انجام شد و نتایج تحقیق نشان داد كه بدون وجود برنامه راهنمایی و مشاوره در مدارس راهنمایی، نمی توان اطلاعات تحصیلی به دانش آموزان داد و برنامه راهنمایی و مشاوره در میزان تمایل آزمودنی ها به انتخاب رشته های فنی مؤثر بوده است.۳ بری فیلد (Brayfield) در تحقیق خود (۱۹۴۸)، نتیجه گرفته است افرادی كه پیش از انتخاب شغل، درباره مشاغل متعدد اطلاعات وسیعی داشتند، در مقایسه با كسانی كه فاقد چنین اطلاعاتی بودند مشاغل مناسب تری انتخاب نموده اند. همین تحقیق نشان می دهد افرادی كه از طریق شركت در گروه، موفق به شناسایی مشاغل و انتخاب شغل خود شده اند، در مقایسه با كسانی كه بدون داشتن اطلاعات كافی، شغلی را برگزیده اند در حل مشكلات خود موفق ترند و نیز رضایت بیشتری از شغل انتخابی خود دارند. همچنین این افراد خودشناسی بهتر و دقیق تری نسبت به كسانی دارند كه در چنین گروهی شركت نداشته اند.۴ استفن سون (Stefenson) در تحقیق خود (۱۹۶۲) دریافت: ۱) تعداد زیادی از افراد گروهی كه در سن انتخاب حرفه خود قرار دارند هیچ گونه انتخابی در این زمینه به عمل نیاورده اند. ۲) در میان آنهایی كه حرفه ای را انتخاب می نمایند، غالباً این گرایش وجود دارد كه از میان چند حرفه محدود، یكی را برگزینند. ۳) انتخاب های حرفه ای معمولا در میان حرفه های تخصصی صورت می گیرد. ۴۰ توزیع یا پراكندگی انتخاب های حرفه ای با فرصت های حرفه ای محلی یا حرفه پدر خیلی كم تطابق دارد. ۵) پسران در طرح ریزی حرفه ای واقع بینانه تر از دختران اقدام می كنند. مطالعه كسی (Cassie) در مورد راه های كسب اطلاعات دانش آموزان (۱۹۸۱) حاكی است: دانش آموزان دختر دبیرستانی راه های كسب اطلاعات را این گونه بیان داشته اند: ۱) از طریق گفتوگو و مذاكره در مورد انتخاب شغل; ۲) از طریق خواندان جزوات و كتاب ها; ۳) از طریق گفتوگو با والدین; ۴) از طریق گفتوگو با مشاور; ۵) از طریق مركز راهنمایی و اطلاع رسانی; ۶) از طریق برنامه رایانه ای. بیشتر دختران اظهار نمودند در مورد انتخاب شغل، پیش از تصمیم گیری مشورت می كنند (قریب ۵۷ درصد با والدین، ۵۵ درصد با مشاوران). همچنین او دریافت: دختران نسبت به پسران از شغل آینده خود كمتر انتظار حقوق دارند. ● طرح پژوهش جامعه آماری: تمامی دانش آموزان دختر پیش دانشگاهی علوم تجربی منطقه ۲ آموزش و پرورش شهر تهران. ● نمونه تحقیق از بین ۵ مركز پیش دانشگاهی دخترانه دولتی منطقه ۲ آموزش و پرورش شهر تهران به طور تصادفی ۲ مركز پیش دانشگاهی دخترانه انتخاب شد. از هر مركز، یك كلاس با ۲۴ دانش آموز دختر انتخاب گردید: یكی برای آموزش و شركت در جلسات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی و دیگری به عنوان گروه گواه. حجم نمونه جمعاً ۴۸ نفر است و تحقیق از نوع تجربی با گروه كنترل. گروه آزمایش در ۱۲ جلسه ۵/۱ ساعته تحت آموزش و مشاوره گروهی برای آشنایی با ۵۵ شغل شاخه بهداشتی درمانی قرار گرفت. ● ابزار اندازه گیری ابزار این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته است كه برای سنجش میزان اطلاعات تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان از رشته های تحصیلی شاخه بهداشتی ـ درمانی تهیه شده است. این پرسشنامه دارای ۳۷ سؤال (۱۵ سؤال باز و ۲۲ سؤال بسته پاسخ) است كه با كمك استادان رشته، برای تعیین میزان روایی، چندین بار مورد تجدیدنظر قرار گرفته است. برای تعیین صحّت روایی آن، یك بار به صورت آزمایشی روی ۲۰ دانش آموز دوره پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی اجرا شد تا ابهامات آن برطرف شود و در هر بار اجرا، آزماینده حضور داشت و به سؤالات مطرح شده پاسخ گفت. پایایی پرسشنامه با استفاده از Test - retest پس از دو هفته با گروه كنترل ۷۳ درصد محاسبه شد.● متغیّرهای تحقیق ▪ متغیر مستقل: برنامه ارائه خدمات تحصیلی ـ شغلی به صورت آموزش مشاغل و مشاوره گروهی برای آشنایی با ۵۵ شغل بهداشتی ـ درمانی. ▪ متغیّر وابسته: بالا رفتن شناخت كمّی و كیفی، تثبیت، تغییر یا افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی علوم تجربی از رشته های تحصیلی بهداشتی ـ درمانی. با مقایسه نتایج پیش آزمون ـ پس آزمون گروه آزمایش، می توان نتیجه گرفت كه در پیش آزمون ۱۲ نفر از ۲۴ نفر توانسته بودند ۱۰ شغل دولتی جامعه و شغل مورد علاقه خود را نام ببرند، ولی در پس آزمون ۲۳ نفر از ۲۴ نفر توانستند ۳۶ شغل مورد علاقه خود را نام ببرند كه این تفاوت نشان دهنده علاقه دانش آموزان به افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی است و در عین حال، نشان دهنده تأثیر اطلاعات بر كمّ و كیف شناخت رشته ها نیز هست. ● جمع بندی و نتیجه گیری بسیاری از تحقیقات پیشین حاكی از این است كه یكی از عوامل مؤثر در انتخاب شغل و رشته تحصیلی وجهه اجتماعی است. تحقیق حاضر به طور مستقیم، این مورد را تأیید نكرده، بلكه در آن علایق و توانایی های فردی و توجه مشاور در اولویت قرار گرفته است. به عبارت دیگر، دانش آموزان تا زمانی كه مجهّز به اطلاعات نباشند به پی روی از والدین و دیگران می پردازند، ولی زمانی كه خود را به سلاح آگاهی مجهّز نمودند قدرت ابراز وجود پیدا می كنند و با اعتماد به نفس، از خود دفاع می نمایند. این یافته با یافته های «دفتر مشاوره و تحقیق» در سال ۱۳۷۳ كه برای برنامه ریزی و هدایت تحصیلی ۷۲۰ دانش آموز انجام شده، همخوان است. در بین عوامل پیشنهادی مؤثر در انتخاب شغل آینده، عامل «وجهه اجتماعی»، «درآمد» و «توصیه دبیران» از جمله عواملی بود كه در پس آزمون توسط هیچ دانش آموزی انتخاب نگردید. می توان از این یافته نتیجه گرفت كه دبیران در مدارس، كمترین نقش را در ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی، حتی رشته تحصیلی خود دارند و اگر هم نقشی داشته باشند تأثیرش منفی است; زیرا طی جلسات مشاوره گروهی با دانش آموزانِ گروه آزمایش، بیشتر آنها نقطه نظرات دبیران را درباره ادامه تحصیل و سرانجام كسب شغل نفی می كردند و اظهار می نمودند كه با شنیدن نظر دبیران، انگیزه ای برای ادامه تحصیل باقی نمی ماند; زیرا فقط از شكست های تحصیلی و بیكاری تحصیل كرده های دانشگاهی سخن می گویند و اینكه عاقبت تحصیل كرده ها موفق به كسب مشاغل كاذب می شوند. پیش از ارائه اطلاعات، توصیه والدین به عنوان عامل مؤثر در انتخاب شغل به طور قابل ملاحظه ای مورد توجه دانش آموزان (هر دو گروه) بود، ولی پس از جلسات آموزش، دقیقاً توجیه مشاور جایگزین توصیه والدین شد. از اینجا می توان به نقش مشاور پی برد. اگر مشاور صادقانه و با اطلاعات درست و قابل اعتماد با دانش آموزان برخورد كند دانش آموزان او را تا سر حد والدین می پذیرند. دانش آموزان شركت كننده در گروه آزمایش پس از پایان ۱۲ جلسه تقاضای كلاسی توجیهی برای اولیای خود نمودند. نكته دیگری كه در این تحقیق به چشم می خورد میزان همبستگی بین معدل و ایده آل های شغلی دانش آموزان است. به نظر می رسد دانش آموزانی كه طی دوران تحصیلی، از معدل بالایی برخوردارند از ایده آل های شغلی به مراتب بالاتری برخوردارند. اما تحقیق حاضر چنین فرضی را اثبات نكرد و همبستگی مثبت و معناداری بین معدل و ایده آل های شغلی دانش آموزان مشاهده نشد. طی مشاوره گروهی، مشخص شد كه دانش آموزان دختر از تحصیل در رشته های تحصیلی بلندمدت گریزانند. آنها معتقدند: اولا، تحصیلات طولانی مدت مانع امر ازدواج است. ثانیاً، نیاز به درآمد مادی ندارند تا به خاطر آن بخواهند به تحصیلات طولانی مدت بپردازند. ثالثاً، از این نكته بیم دارند كه نظام دانشگاهی نیز تابع نظام جدید آموزشی بشود; زیرا تحصیل در نظام جدید را امری طاقت فرسا تلقّی می كردند. پیش از ارائه متغیّر مستقل بیشتر دانش آموزان خود را برای شركت در كنكور دانشگاه آزاد اسلامی آماده می كردند; زیرا تصور ضعیفی از خود داشتند و اعتقادی به پذیرفته شدن خود در دانشگاه های دولتی نداشتند. با ارائه الگوهایی كه با امكانات اندك، ولی با پشتكار و تلاش به موفقیت های چشمگیری دست یافتند، محقق توانست تا حدی به تغییر نگرش آنان موفق شود. از اینجا می توان به تأثیر عوامل جانبی (از قبیل عوام مردم، همكلاسان، اولیا و اقوام) در تشكیل ایده های قالبی در دانش آموزان پی برد و مشاهده كرد كه چگونه دانش آموز تحصیل را نه به خاطر ارزشی كه در خود آن نهفته است، بلكه به خاطر مدرك می پسندد و حتی آن را مانعی برای سایر ارزش ها تلقّی می كند. این نشانه عدم برنامه ریزی صحیح برای رشد همه جنبه های زندگی است. درباره میزان همبستگی بین معدل و مشاغل احتمالی واقعی از طرف دانش آموزان، مشاهده شد: پیش از آموزش و مشاوره گروهی، دانش آموزان بر اساس معدل به امكانات شغلی آینده خود می نگرند; یعنی كسی كه از معدل بالایی برخوردار است، امكان پذیرفته شدن در رشته های تحصیلی بالاتر را پیش بینی می كند و همبستگی مثبت و معناداری بین این دو متغیّر وجود دارد. اما پس از اجرای متغیّر مستقل، آزمودنی ها متوجه شدند كه عوامل بسیاری غیر از معدل در پذیرش یا عدم پذیرش افراد در كنكور دخالت دارند: سرعت، دقت، تمركز، نحوه مطالعه و برنامه ریزی صحیح. علاوه بر آن، معدل دوران تحصیلی نتیجه امتحانات تشریحی است، در حالی كه آزمون های كنكور به صورت تستی چهار جوابی برگزار می شود. بنابراین، معدل نمی تواند پیش بینی كننده معتبری برای پذیرفته شدن در دانشگاه باشد. در این تحقیق، مانند تحقیق زندی پور (۱۳۷۴) مشاهده شد كه دانش آموزان در درجه اول، اولیا را به عنوان منبع كسب اطلاعات تحصیلی ـ شغلی می شناسند; چنان كه در گروه كنترل، هر دو بار این گزینه تكرار شد، ولی در گروه آزمایش در پس آزمون، مشاور جایگزین اولیا گردید ]والدین ۲/۵۴ درصد، مشاور ۳/۸ درصد (پیش آزمون) ـ والدین ۷/۶ درصد، مشاور ۷/۶۶ درصد (پس آزمون)[ بنابراین، می توان نتیجه گرفت كه با مجهّز نمودن مشاوران به سلاح علم و آگاهی، می توان دانش آموزان را از سردرگمی و پراكندگی نقش نجات داد. این یافته منطبق بر نتیجه ای است كه حمیده نظری (۱۳۷۱) در پس آزمون تحقیق خود به دست آورد. در این تحقیق این نكته نیز به چشم می خورد كه هیچ یك از دانش آموزان بر اساس تجربه شخصی و آزمایش و خطا به انتخاب شغل نپرداخت، بلكه بر اساس ایده افرادی كه از نظر آنها مهم است به انتخاب پرداخت. این بر خلاف عقیده نظریه پردازانی است كه معتقدند در سنین دبیرستان دانش آموز به انتخاب موقت و آزمایشی می پردازد. اگرچه یكی از ویژگی های رشد در هر انسان، بخصوص نوجوان، همانندسازی با افراد مورد علاقه و مهم، به ویژه اولیا و مربیان است، اما این تحقیق در ارتباط با انتخاب مشاغل، این موضوع را نشان نداد. با وجود آنكه در بین گروه آزمایش، اكثریت مادران خانه دار بودند (۱۴ نفر از ۲۴ نفر) ولی دانش آموزان در انتخاب مشاغل مورد علاقه دولتی و غیردولتی به همانندسازی با آنها نپرداختند و همبستگی معناداری بین شغل والدین و انتخاب های آنها مشاهد نشد. به نظر می رسد آزمودنی ها بنا به اقتضای رشد نیاز به استقلال دارند و چنانچه خود نیز اظهار نمودند، به رهایی از امر و نهی والدین تمایل دارند و دوست دارند فقط با آنها مشورت شود. علاوه بر شغل والدین، تحصیلات والدین نیز در انتخاب های آزمودنی ها (گروه آزمایش) تأثیری نداشته است. می توان نتیجه گرفت كه دانش آموزان به عواملی غیر از خواسته های والدین در انتخاب شغل توجه دارند. همان گونه كه گفته شد، توانایی ها و علایق برای آنها بسی مهم تر از نظر اولیاست. آنها برای دوست داشتن و دوست نداشتن اهمیت زیادی قایلند، هرچند مقبول اولیای آنها نباشد. بنابراین، همبستگی معناداری بین این دو متغیّر مشاهده نشد و این فرض كه دانش آموزان بر اساس مشاغل و سطح تحصیلی اولیا، به انتخاب رشته تحصیلی یا شغل آینده می پردازند، رد شد; یعنی دانش آموزان با توجه به واقعیت های وجود خود و عوامل محیطی، به انتخاب می پردازند. با اینكه آزمودنی های این تحقیق دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی بودند و تقریباً اكثر آنها عنوان نمودند كه طی دوران تحصیلی، به نحوی از خدمات تحصیلی ـ شغلی بهره مند شده اند، ولی در رابطه با ارائه اطلاعات به صورت خانواده شغلی تجربه ای نداشتند و ارائه چنین خدماتی را ضروری می دانستند و در عین حال، خواستار اطلاعات تحصیلی ـ شغلی در رشته های علوم پایه و هنر بودند; زیرا هر دانش آموز فارغ التحصیل شاخه نظری حق شركت در كنكور هنر را نیز دارد و با توجه به اینكه رشته های هنر به مشاغلی ختم می شود كه به صورت خود اشتغالی، می توان به آنها پرداخت، در بین دانش آموزان شاخه نظری متقاضی زیادی دارد. همچنین اطلاعات رشته های علوم پایه را به خاطر شركت در كنكور دانشگاه آزاد اسلامی تقاضا می كردند; زیرا اعتقاد داشتند پذیرفته شدن در رشته های علوم پایه آسان تر از سایر رشته هاست، ظرفیت پذیرش در آنها نیز بیش از سایر رشته هاست. یكی از ویژگی های دوره نوجوانی ناپیدایی نقش است. در آزمودنی های این تحقیق هم پیش از اجرای متغیّر مستقل، ناپیدایی هویّت محرز بود. بیشتر آنها از اختلاف عقیده بین خود و اولیایشان و اینكه اولیای آنها اجازه پر كردن فرم های انتخاب رشته را به آنها نمی دهند و به جای آنها تصمیم می گیرند، شاكی بودند. اغلب دچار خودپنداره ضعیفی بودند; اعتقاد داشتند كه توان ادامه تحصیل در رشته های پزشكی یا دندان پزشكی را ندارند، ولی اولیای آنان به دلیل ارضای آرزوهای ناكام مانده خود، آنها را به انتخاب چنین رشته هایی وا می دارند و در نهایت، شكست را نصیب آنها می كنند. در نتیجه، مجبورند چند سالی را پشت سد كنكور منتظر بمانند و این امر به از دست دادن سایر انگیزه ها می انجامد. به همین دلیل، پیشنهاد برگزاری كلاسی، حتی به صورت فشرده، برای اولیای خود داشتند كه یك جلسه توجیهی به صورت بیان رئوس مطالب برای اولیا برگزار گردید و خود اولیا هم تقاضای ادامه جلسات را داشتند. از یافته های دیگر تحقیق، چنین برمی آید كه دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی از قدرت تصمیم گیری درباره آینده تحصیلی ـ شغلی خود برخوردارند; چنان كه در تعدادی از سؤال های پرسشنامه هر جا صحبت از شغل مورد علاقه آینده به میان آمد، دانش آموزان همان شغل مورد علاقه ای را كه ابتدا ذكر نموده بودند، تكرار می كردند. تنها فرقی كه با مرحله پیش از اجرای متغیّر مستقل مشاهده شد این بود كه دایره ترجیحات و انتخاب های خود را وسعت دادند و این نشانه رشد انعطاف پذیری آنهاست; یعنی از مطلق نگری و تحجّر رها شدند و از انعطاف بیشتری در انتخاب گزینه ها برخوردار گردیدند. برای مثال، دریافتند كه اگر در رشته «داروسازی» پذیرفته نشوند احتمال اینكه در رشته «بهداشت و مبارزه با بیماری ها» پذیرفته شوند، زیاد است، یا اگر در رشته «دندان پزشكی» پذیرفته نشوند، می توانند امیدوار باشند كه در رشته «تكنسین پروتزهای دهان و دندان» پذیرفته شوند. این مورد با تحقیق حمیده نظری (۱۳۷۱)، كه درباره میزان پایداری دانش آموزان پس از دریافت اطلاعات تحصیلی ـ شغلی از سوی مشاور انجام شده بود، مطابقت دارد. با وجود آنكه آزمودنی های تحقیق اظهار نمودند در طول دوران تحصیل از خدمات مشاوره راهنمایی برخوردار بودند، دلایل كمبود اطلاعات تحصیلی ـ شغلی خود را مبنی بر غیرفعّال بودن مشاور و عدم دست رسی به منابع اطلاعاتی ذكر نمودند. چنین به نظر می رسد كه مشاوران تا حدی در حل مسائل خانوادگی، تحصیلی و عاطفی دانش آموزان موفق هستند و می توانند خدمات مثبتی ارائه دهند، ولی در زمینه شناخت رشته های تحصیلی دانشگاهی مقاطع بالاتر، مشاغل مربوط به رشته های تحصیلی، محل های كاریابی، پی گیری وضع فارغ التحصیلان قبلی، پیش بینی بازار كار، مصوّبات سازمان امور اداری و استخدامی، ادارات كار، و مراكز آموزش سازمان فنّی ـ حرفه ای قادر به تشخیص نیستند، حتی در زمینه دعوت از سخنرانی و تدارك برنامه بازدید نیز كوتاهی می نمایند. تحقیق كیامنش و جویباربخشی (۱۳۷۳ـ۱۳۷۴) به نتایج همگونی اشاره دارد. بنابراین، با فعّال نمودن مشاوره شغلی در مدارس و معرفی منابع اطلاعاتی و علاقه به كسب اطلاعات شغلی، می توان مشكلات ناشی از كمبود اطلاعات را رفع نمود. دیگر پیشنهادهای این پژوهش را می توان به شرح ذیل خلاصه نمود: ● پیشنهادها ۱. ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی در زمینه رشته های تحصیلی عوم پایه و هنر به دانش آموزان پ)ش دانشگاهی; ۲) تشویق دانش آموزان به جستوجو و پی گیری اطلاعات تحصیلی ـ شغلی به طور اصولی و ارزیابی از كار آنها; ۳) آشنا ساختن و فعّال نمودن مشاوران مدارس با مراكز آموزشی وزارت كار و امور اجتماعی، سازمان فنی و حرفه ای و دیگر نهادهای مرتبط در امر هدایت تحصیلی و شغلی; ۴) عدم تصمیم گیری پیش داوری مشاوران درباره آینده تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان بر اساس معدل و تحصیلات خانواده آنان; ۵۰ آشنا ساختن دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی با فرصت های استخدامی كه با مدرك دیپلم، امكان كسب آن وجود دارد; مثل فرصت های استخدامی بانك ها و وزارت امور اقتصادی و دارایی; ۶) آشنا ساختن مدیران، معاونان و معلمان با اصول و فنون راهنمایی تحصیلی ـ شغلی; ۷. بهره برداری از امكانات رایانه ای برای ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی; ۸) فراهم نمودن فرصت تجربه كاری برای دانش آموزان شاخه نظری; ۹) تهیه فهرستی از مشاغل استانی از طریق نهادهای ذی ربط; ۱۰) استفاده از امكانات وزارت كار و سازمان فنی ـ حرفه ای در معرفی دوره های كوتاه و بلندمدت فنی ـ حرفه ای; ۱۱) دخالت دادن اولیا در جریان برنامه راهنمایی تحصیلی ـ شغلی از طریق كلاس های آموزش خانواده با استفاده از خود اولیا; ۱۲) انجام چنین تحقیقی در بین آزمودنی های پسر.

دكتر طیبه زندی پور ـ دكتر مهرانگیز شعاع كاظمی سایر منابع ـ واتسون شرتزر، اصول راهنمایی، ترجمه علی شریعتمداری، اصفهان، مشغل، ۱۳۵۲; ـ مجله علوم انسانی، تهران، دانشگاه الزهراء، ش ۱۳ و ۱۴ (۱۳۷۳); ـ بروس نیشر تزر، بررسی و برنامه ریزی زندگی تحصیلی ـ شغلی، ترجمه طیبه زندی پور، فردوس، ۱۳۶۶; - brammer Shostrom, The Raputic Counselling and Psychotheraphy, six ed, ۱۹۹۳; - Pitter Gita and others, Licensure Examination Results as outcomeindicators. issues and challenges, ۱۹۹۷. - Zunkerg Vernon, Career Counselling Apllied Concept of Le Planning. (Brok / cole co. Athe ed. U.S.A), ۱۹۸۱. پی نوشت ها ۱ـ ر.ك: طیبه زندی پور، بررسی زندگی تحصیلی ـ شغلی، كرج، نادی، ۱۳۶۹. ۲ـ جورج و كریستیانی، روان شناسی مشاوره; نظریه ها و اهداف، ترجمه رضا فلّاحی و محسن حاجیلو، تهران، رشد، ۱۳۷۴. ۳ـ مجید فرشاد، بررسی تأثیر برنامه راهنمایی و مشاوره در انتخاب رشته های تحصیلی به ویژه رشته های فنی، پایان نامه كارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱. ۴ـ عبداللّه شفیع آبادی، راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و نظریه های انتخاب شغل، تهران، رشد، ۱۳۷۴.